ចំណីខួរក្បាល

ខ្មែរ និង យួន នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ទំនាស់និងភាពរកាំរកូសរវាងប្រទេសដែលមានព្រុំដែនជាប់គ្នាតែងកើតមានស្ទើរតែគ្រប់ទិសទី ។ ចំណុចស្នូលនៃទំនាស់នេះគឺ ធនធាន (Resources) ។ មុនការបង្កើតអង្គការសហប្រជាជាតិ គេរមែងឃើញប្រទេសនៅជិតខាងគ្នាវាយលុកឬក៏ដាក់អាណានិគមដណ្តើមយកទឹកដីទាំងកម្រោលតែម្តង ។ ប៉ុន្តែ បន្ចុប្បន្ននេះគេមិនអាចធ្វើដូច្នោះកើតទៀតទេ ។ ដូច្នេះ ដើម្បីស្វែងរកសារប្រយោជន៍ ឬក៏ដណ្តើមយកធនធានពីប្រទេសដទៃ ប្រទេសនីមួយៗចាំបាច់ត្រូវតែប្រើយុទ្ធសាស្ត្រផ្សេងៗដើម្បីសម្រេចគោលបំណងខ្លួន ។ នៅក្នុងរឿងខ្មែរនិងយួន យុទ្ធសាស្ត្រមួយដែលយួនប្រើដើម្បីស្វែងរកសារប្រយោជន៍ឬក៏លួចប្លន់ធនធានអំពីប្រទេសកម្ពុជាគឺ៖ ទឹក ។ នេះគឺជាការអះអាងរបស់មិត្តខ្ញុំម្នាក់ដែលមានដូនតាមកពីតំបន់កម្ពុជាក្រោមនិងធ្លាប់បានទៅសិក្សានៅស្រុកយួន ។ យុទ្ធសាស្ត្រទឹកគឺសំដៅដល់សមត្ថភាពនៃការជ្រាប ជ្រៀតជ្រែក និងជ្រកនៅរបស់ទឹក ។ មុននឹងបកស្រាយអំពីយុទ្ធសាស្ត្រទឹក ខ្ញុំសូមរំលឹកថារឿងយួនរុករានទន្ទ្រានយកធនធានរបស់ខ្មែរធ្លាប់បានស្មេរខ្មែរមានជាអាទ៍៖ លោក សាំង ម៉ាក់សាង លោក នួន ឃឿន និងលោក ស ចិន្តា សរសេរបកស្រាយកាលពីអតីតកាលរួចហើយ ។ សំណេរនេះគ្រាន់តែជាការសង្កេតបន្ថែមតែប៉ុណ្ណោះ ។ នៅក្នុងការវិនិច្ឆ័យការរំលោភបំពានរបស់ប្រទេសមួយទៅលើប្រទេសមួយទៀត យើងអាចដាក់បន្ទុកបន្ទោស (Blame) ទៅលើប្រទេសឈ្លានពាន ឬក៏ទៅលើសមីប្រទេសដែលត្រូវគេឈ្លានពាន ។ គំនិតសាកលគឺគេដាក់បន្ទុកបន្ទោសទៅលើប្រទេសឈ្លានពាន (Aggressor) ។ ប៉ុន្តែ សម្រាប់ខ្ញុំ ខ្ញុំសូមដាក់បន្ទុកបន្ទោសលើប្រទេសដែលបណ្តែតបណ្តោយឲ្យគេឈ្លានពាន ។ ចំនុចការពាររបស់ខ្ញុំគឺថា បើយើងរឹងមាំ គ្មាននរណាអាចបំពារបំពានយើងបានទេ ។ គួរកត់សម្គាល់ផងដែរថា បន្ទុកបន្ទោសរបស់ខ្ញុំគឺសំដៅទៅលើតែមេដឹកនាំតែប៉ុណ្ណោះ ។ ពលរដ្ឋសាមញ្ញអត់មានអ្វីដែលត្រូវទទួលបន្ទុកបន្ទោសនេះទេ ។ មូលហេតុគឺពលរដ្ឋខ្មែរស្ថិតនៅក្រោមការគ្រុបគ្រងរបស់របបផ្តាច់ការតាំងតែពីដើមរៀងមក ។ កិច្ចការគ្រុបគ្រងនិងការពារធនធានប្រទេសជាតិគឺស្ថិតនៅក្នុងដៃអាជ្ញាធរទាំងស្រុង ។ ពលរដ្ឋធ្វើតាមតែការណែនាំនិងបញ្ជារបស់ថ្នាក់ដឹងនាំប៉ុណ្ណោះ ។ ដូចគ្នាដែរ ខ្ញុំអត់ស្អប់ឬក៏ដាក់បន្ទុកបន្ទោសទៅលើពលរដ្ឋវៀតណាមដែលចូលមករស់នៅចិញ្ចឹមជីវិតក្នុងប្រទេសកម្ពុជាទេ ។ ខ្ញុំដាក់បន្ទុកបន្ទោសទៅលើថ្នាក់ដឹកនាំវៀតណាមដែលមានមហិច្ឆិតារៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រជួយសម្រួលឲ្យពលរដ្ឋ វៀតណាមជ្រាបចូលមកក្នុងទឹកដីកម្ពុជា ។ ធម្មជាតិនៃមនុស្ស ទីណាមានធនធានដែលបង្កឲ្យការរស់នៅងាយស្រួលនិងល្អប្រសើរ ទីនោះជាមុខសញ្ញាទាក់ទាញដំណើររបស់ពួកគេ ។ ប្រទេសកម្ពុជាចាប់ផ្តើមឱនថយហើយមិនអាចស្តារការបរាជ័យក្នុងការការពារធនធានរបស់ខ្លួនតាំងតែពីសតវត្សទី ១៣ មកម្លេះ ។ មូលហេតុស្នូលនៃការបរាជ័យនេះគឺទំនាស់និងការប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាឯងដើម្បីគ្រប់គ្រងអំណាច ។ វាមិនខុសអ្វីអំពីទំនាស់រវាងអ្នកមានមហិច្ឆិតាដឹកនាំប្រទេសខ្មែរនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះទេ ។ រឿងយួនប្រើយុទ្ធសាស្ត្រទឹកដើម្បីស្វែងរកសារប្រយោជន៍អំពីខ្មែរគឺអាស្រ័យលើទំនាស់ផ្ទៃក្នុងរបស់ខ្មែរនេះឯង ។ យើងអាចកំណត់យកកាលវេលាដែលយួនចាប់ផ្តើមប្រើយុទ្ធសាស្ត្រទឹក ដើម្បីជ្រៀតជ្រែកយកធនធានរបស់កម្ពុជានៅឆ្នាំ ១៦២៣ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទ ជ័យជេដ្ឋាទី ២ ។ បន្ទាប់ពីបានបញ្ជូនកូនស្រីមួយរូបនាមព្រះនាង ចូវ មកថ្វាយស្តេចជ័យជេដ្ឋាទី២ធ្វើជាមហេសី ព្រះចៅក្រុងហ្វេរបស់វៀតណាមបានសរសេរលិខិតមួយមកសុំការអនុញាតពីសំណាក់ស្តេចខ្មែរដើម្បីឲ្យពលរដ្ឋវៀតណាមចូលមករស់នៅប្រកបរបររកសុីក្នុងតំបន់ក្បែរព្រៃនគរសព្វថ្ងៃនេះ ។ ព្រឹត្តិការណ៍ដ៏មហោឡារឹកនោះមិនមាននិយាយអំពីមិត្តភាពមុឺនឆ្នាំទេ ។ វៀតណាមសុំត្រឹមចំណងមេត្រីភាពរវាងឪពុកក្មេកនិងកូនប្រសារប៉ុណ្ណោះ ។ បន្ទាប់ពីស្តេចជ័យជេដ្ឋាទី២ ចូលទីវង្គត ព្រះនាងចូវមិនបានវិលត្រឡប់ទៅរស់នៅជាមួយញាតិវង្សនាងឯក្រុងហ្វេវិញទេ ។ ព្រះនាងយាងទៅស្នាក់នៅក្នុងតំបន់កម្ពុជាក្រោមប្រៀបដូចជាស្តេចត្រាញ់មួយរូបនៅទីនោះ ។ វត្តមានរបស់ព្រះនាងនៅកម្ពុជាក្រោមបានសម្រួលដល់ការស្នាក់នៅរបស់ពលរដ្ឋវៀតណាមក្នុងទឹកដីខ្មែរឲ្យមានកំណើនជាប្រចាំ ។ ក្នុងនាមជារាជនីមេម៉ាយ (Emperess Dowager) របស់ស្តេចខ្មែរ ព្រះនាងក៏ជាបង្អែកដ៏រឹងមាំមួយរបស់ក្រុមខ្មែរប្រឆាំងនឹងក្រុងលង្វែក ដែលខ្មែរយើងបច្ចុប្បន្នអាចចាត់ទុកថាជាពួកឧទាមក្បត់ជាតិ ។ នៅក្នុងកែវភ្នែករបស់ព្រះនាងចូវ ពួកខ្មែរប្រឆាំងទាំងនោះក្បត់តែជាតិខ្មែរទេ ប៉ុន្តែពួកគេមិនបានក្បត់នឹងទឹកចិត្តព្រះនាងឡើយ ។ និយាយរួម នៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះនាងចូវរស់នៅតំបន់កម្ពុជាក្រោម យួនជ្រៀតចូលមករស់នៅក្នុងទឹកដីខ្មែរដោយគ្មានផលរមាស់អ្វីធំដុំទេ ប្រៀបដូចជាទឹកដែលហូរជ្រាបចូលទៅក្នុងវាលខ្សាច់ ។ ព្រឹត្តិការណ៍ទីពីរដែលយើងអាចចាត់ទុកថាជាការហូរចូលនៃជនជាតិវៀតណាមមកក្នុងទឹកដីកម្ពុជាយ៉ាងគំហុកប្រៀបដូចទឹកបាក់ទំនប់គឺនៅចន្លោះឆ្នាំ ១៨៣៤ ទៅ ១៨៤១ ក្នុងរជ្ជកាលក្សត្រី អង្គមុី ។ អំឡុងពេលនោះ រាជវង្សានុវង្សខ្មែរឈ្លោះទាស់ទែងដណ្តើមអំណាចគ្នាស្ទើរតែរលាយរាជ ។ យួននិងសៀមដែលកំពុងរង់ចាំឱកាសដ៏ល្អនេះកើតឡើង បានពើបប្រយុទ្ធគ្នាដណ្តើមធនធានខ្មែរនៅក្នុងទឹកដីខ្មែរនេះតែម្តង ។ ជាលទ្ធផលយួនទទួលបានឱកាសគ្រុបគ្រងរាជវង្សខ្មែរហើយក៏សម្រួលឲ្យជនជាតិវៀតណាមហូរមកក្នុងតំបន់កម្ពុជាក្រោមរឹតតែច្រើនថែមទៀត ។ អាជ្ញាធរយួនដែលកំពុងគ្រុបគ្រងខ្មែរនាគ្រានោះបានបង្កើតគោលនយោបាយមួយដែលយើងអាចហៅថា៖ យួនូប្បនីយកម្ម (Vietnamization) មកលើពលរដ្ឋខ្មែរ ។ ការធ្វើយួនូប្បនីយកម្មដោយប្រើអាជ្ញានោះមិនបានទទួលជោគជ័យទេ ។ វាបង្កឲ្យមានការបះបោពីសំណាក់ពលរដ្ឋខ្មែរប្រឆាំងនឹងយួនរហូតដល់មានការកាប់សម្លាប់គ្នាដ៏ឃោរឃៅមួយ ។ ដើម្បីការពារសារប្រយោជន៍យួននៅក្នុងប្រទេសខ្មែរ (Vietnamese Interests) ទឹកដីកម្ពុជាក្រោមមួយចំនួនត្រូវបានយួនដណ្តើមកាន់កាប់ ។ គួរកត់សម្គាល់ថាឆ្នាំ ១៨៤១ គឺមានរយៈពេលជាង ១០០ឆ្នាំមុនការបង្កើតអង្គការសហប្រជាជាតិ ។ គ្មាននរណាឈឺក្បាលនឹងការបាត់បង់ទឹកដីរបស់ជនជាតិណាឡើយ ។ អ្នកខ្លាំងអាចលុកលុយដណ្តើយកធនធានរបស់អ្នកខ្សោយទាំងកម្រោលតែម្តង ។ ដែកគោលចុងក្រោយដែលត្រូវបានគេដំបិទគម្របមឈូសសាកសពកម្ពុជាក្រោមគឺអំឡុងពេលដែលបារាំងដាក់តំបន់នេះឲ្យនៅក្រោមការគ្រុបគ្រងរបស់ខ្លួនចាប់ពីឆ្នាំ ១៨៦៣ ដល់ឆ្នាំ ១៩៥៤ ។ ប្រទេសបារាំដែលជាអាណាព្យាបាលរបស់យួន លាវ និងខ្មែរនាសម័យនោះចាត់ទុកទឹកដីកម្ពុជាក្រោមថាជាតំបន់ស្វ័យតរបស់ខ្លួន (Autonomous Region)។ ក្នុងនាមជាម្ចាស់ថ្មី បារាំងមិនខ្វល់ថានរណាជាម្ចាស់ដើម ឬនរណាជាជនចំណូលថ្មីឡើយ ។ អ្វីដែលបារាំងត្រូវការគឺមនុស្សដែលមានសមត្ថភាពធ្វើការបម្រើផលប្រយោជន៍បារាំងបានល្អជាងគេ ។ ចំណាត់ថ្នាក់នេះបានធ្លាក់ទៅលើជនជាតិវៀតណាម ដែលជាកត្តាសម្រួលឲ្យពួកគេមានលទ្ធភាពចូលទៅរស់នៅមិនត្រឹមតែនៅក្នុងតំបន់កម្ពុជាក្រោមនោះទេ គឺធ្លាយរហូតមកដល់កម្ពុជាកណ្តាលថែមទៀត ។ អំឡុងពេលបារាំងត្រួតត្រាកម្ពុជាក្រោមរហូតក្រោយពេលបារាំងផ្ទេរតំបន់នេះទៅឲ្យយួន អាជ្ញាធរយួនបានធ្វើយួនូប្បនីយកម្មមកលើពលរដ្ឋខ្មែរនៅកម្ពុជាក្រោមម្តងទៀតក្រោមរូបភាពអភិបាលកិច្ច ។ ពលរដ្ឋខ្មែរដែលរស់នៅកម្ពុជាក្រោមត្រូវបានតម្រូវឲ្យយកនាមត្រកូលផ្សេងៗគ្នាផ្អែកតាមខេត្តឬតំបន់ដែលពួកគេរស់នៅ ។ ឧទាហរណ៍ សឺន ឬ ស៊ើង ត្រូវបានកំណត់ឲ្យប្រើសម្រាប់ពលរដ្ឋខ្មែរដែលរស់នៅក្នុងខេត្ត ព្រះត្រពាំង ។ យុទ្ធសាស្ត្រទឹកដែលយួនប្រើដើម្បីបញ្ជ្រាបចូលមកតំបន់កម្ពុជាក្រោម ប្រើរយៈពេលប្រមាណជាជាង ២០០ឆ្នាំទម្រាំទទួលបានផ្លែផ្កាដូចជាអ្វីដែលយើងកំពុងមើលឃើញនៅតំបន់នេះសព្វថ្ងៃ ។ សម្រាប់អ្នកដែលខ្វល់ខ្វាយនឹងលំហូរ "ទឹក" នៃជនជាតិវៀមណាមមកកាន់ភូមិភាគកម្ពុជាកណ្តាល ខ្ញុំសូមលើកយកទិដ្ឋភាពពិចារណខ្លះៗ (Scenarios) មកធ្វើបទបង្ហាញ ។ មុននឹងធ្វើបទបង្ហាញ ខ្ញុំសូមបញ្ជាក់ថា ការសរសេរអំពីព្រឹត្តិការណ៍ដែលត្រូវការរយៈពេលវែងនៅក្នុងដំណើរវិវត្តន៍ គឺជាកិច្ចការដ៏លំបាកមួយ ។ លទ្ធផលដែលអាចមើលឃើញប្រហែលជាមិនស្តិតនៅក្នុងរង្វង់ជីវិតស្មេរទេ ។ ដូច្នេះ អ្វីៗគឺអាស្រ័យលើការបត់បែននៃព្រឹត្តិការណ៍ប្រវិត្តិសាស្ត្រដែលកំពុង និង នឹងកើតមាន ។ ដូចបានលើកឡើងខាងលើ លំហូរនៃជនជាតិវៀតណាមចូលមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជាកើតមានជាលក្ខណៈផ្លូវការនៅក្នុងរជ្ជកាលស្តេចជ័យជេដ្ឋាទី២ ម្តង និងនៅសម័យបារាំងត្រួតត្រាឥណ្ឌូចិនម្តងទៀត ។ ទន្ទឹមគ្នានេះ លំហូរគំហុកនៃជនជាតិវៀតណាមមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជាក៏បានកើតមាននៅក្នុងទសវត្សឆ្នាំ ១៨៣០ និង ១៩៨០ ផងដែរ អំឡុងពេលដែលកងទ័ពវៀតណាមចូលមកត្រួតត្រាប្រទេសកម្ពុជា ។ ព្រឹត្តិការណ៍បារាំងត្រួតត្រាឥណ្ឌូចិននៅចុងសតវត្សទី ១៩ និងព្រឹត្តិការណ៍កងទ័ពវៀតណាមចូលត្រួតត្រាប្រទេសកម្ពុជានៅទសវត្សឆ្នាំ ១៩៨០ គឺស្រដៀងគ្នានឹងព្រឹត្តិការណ៍ព្រះនាងចូវ និងព្រឹត្តិការណ៍ក្នុងរជ្ជកាលក្សត្រីអង្គមុី ។ គម្លាតនៃពេលវេលានិងរបៀបដែលព្រឹត្តិការណ៍ទាំងពីរកើតឡើងក៏ស្រដៀងគ្នាដែរ ។ ប៉ុន្តែ អ្វីដែលជាកត្តាមិនអាចឲ្យព្រឹត្តិការណ៍ទាំងពីរវិវត្តន៍ទៅរកសភាពដូចគ្នាកើត គឺអង្គការសហប្រជាជាតិ ។ ដូច្នេះ យុទ្ធសាស្ត្រទឹកក៏ត្រូវប្តូររូបរាងនិងដំណើរវិវត្តន៍របស់វាដែរ ។ ដើម្បីញ៉ាំងឲ្យយុទ្ធសាស្ត្រទឹកមានប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់ យួនប្រើយុទ្ធសាស្ត្រមួយទៀតដែលគេហៅថា ផ្កាឈូករីក ។ ចំនុចស្នូលសម្រាប់ដាំផ្កាឈូកនេះគឺ បឹងទន្លេសាប ។ ៤០ ហិចតានៅកំពង់ឆ្នាំងគឺជាការីកស្គុះស្គាយនៃផ្កាឈូកមួយទង ។ ទៅថ្ងៃអនាគត យើងអាចរំពឹងសម្លឹងគយគន់ផ្កាឈូកដទៃដែលនឹងរីកនៅតំបន់ បាក់ព្រា ចុងឃ្នៀស ផាត់សណ្តាយ និងទីដទៃទៀតដែលឈូកអាចដុះលូតលាស់ ។ ភាពខុសគ្នារវាងទឹកនិងផ្កាឈូកគឺធម្មជាតិនៃទឺកហូរពីទីខ្ពស់ទៅទីទាប (នៅពេលប្រទេសមួយចុះឱនថយដោយសារការបែកបាក់សាមគ្គី) ។ ឯផ្កាឈូកត្រូវការការពង្រាយគ្រាប់ពូជនៅក្នុងទីដែលអំណោយផល ។ តើខ្មែរគួរមានវិធានការដូចម្តេចដើម្បីទប់ទល់ជាមួយនឹងយុទ្ធសាស្ត្រទឹកនិងយុទ្ធសាស្ត្រផ្កាឈូករបស់យួន?? នេះប្រហែលជាសំណួរមួយដែលខ្មែរជាច្រើនកំពុងសួរខ្លួនឯង ។ សម្រាប់ខ្ញុំយុទ្ធសាស្ត្រដ៏ល្អមួយគឺ យកទឹកទៅបន្សាច (ឬពង្រាយ) ទឹក ។ វាមិនមែនជាយុទ្ធសាស្ត្រគាប់ប្រសើរទេ តែជាយុទ្ធសាស្ត្រដែលខ្មែរអាចអនុវត្តបានដោយសុខស្រួល ។ ដូចដែលបានលើកឡើងរួចមកហើយ ធម្មជាតិនៃមនុស្សលោក ទីណាសម្បូរធនធានដែលបង្កឲ្យមានភាពងាយស្រួលក្នុងការរស់នៅ ទីនោះជាចំណុចទាក់ទាញដំណើរផ្លាស់ប្តូរទីរបស់ពួកគេ ។ ចំណុចគន្លឹះនៅទីនេះគឺ "ផ្លាស់ប្តូរទី" (Immigration) ។ តាំងតែពីបុរាណកាលមក ទីណាមានបន្លាស់ទីរបស់ពលរដ្ឋ (Immigration) ទីនោះរមែងមានការបញ្ជ្រាបចូល (Integration) ។ វាមិនខុសអ្វីអំពីទឹកដែលហូរទៅដល់ទីណា ជ្រាបចូលទៅក្នុងបរិស្ថាននៃទីនោះទេ ។ បញ្ហាជនអន្តោប្រវេសន៍វៀតណាមរស់នៅក្នុងស្រុកខ្មែរដោយស្របច្បាប់ក្តី មិនស្របច្បាប់ក្តី ដំណោះស្រាយដ៏ល្អនិងសន្តិវិធីបំផុតនោះគឺបញ្ជ្រាប (Integration) ។ លុបបំបាត់ចំណុចផ្កាឈូករីកចោលដោយឈរលើគោលការណ៍ខ្មែរូប្បនីយកម្ម (Khmerization) ។ លើកទឹកចិត្តនិងផ្តល់ឱកាសឲ្យជនអន្តោប្រវេសន៍ស្របច្បាប់គ្រប់រូបសិក្សាច្បាប់ទម្លាប់ ភាសា ប្រវត្តិសាស្ត្រ វប្បធម៌ និង អារ្យធម៌ខ្មែរ ដើម្បីអាចចូលសញ្ជាតិជាខ្មែរនិងមានសិទ្ធិទទួលបានសារប្រយោជន៍នានាដូចពលរដ្ឋខ្មែរម្ចាស់ស្រុកដែរ ។ បើចាំបាច់ ប្រការនេះត្រូវដាក់កំហិតដោយច្បាប់តែម្តងដ៏រាបណាច្បាប់នោះមិនប៉ះពាល់សិទ្ធមនុស្សសាកល ។ អ្វីដែលជាគន្លឹះសំខាន់បំផុតគឺ បន្សាច (ពង្រាយ) បញ្ជ្រាប និង ធ្វើខ្មែរូប្បនីយកម្ម (Spread out, Integrate, and Khmerization) ។ នៅថ្ងៃអនាគត យើងអាចព្យាករណ៍ថា វៀតណាមនឹងមិនធ្វើយួនូប្បនីយកម្មមកលើពលរដ្ឋខ្មែរ ហើយក៏មិនព្យាយាមបំបាត់អត្តសញ្ញាណទឹកដីអង្គរឲ្យក្លាយយទៅជាស្រុកយួនដែរ ។ អ្វីដែលវៀតណាមចង់បានអំពីប្រទេសខ្មែរ គឺលំនៅដ្ឋាននិងធនធានសម្រាប់ចិញ្ចឹមពលរដ្ឋវៀតណាម ។ ទៅថ្ងៃមុខ បើពលរដ្ឋដែលមានអម្បូរជាជាតិវៀតណាមកំពុងរស់នៅក្នុងស្រុកខ្មែរ ត្រូវបានអាជ្ញាធរខ្មែរធ្វើខ្មែរូប្បនីយកម្មឲ្យក្លាយទៅជាជនជាតិខ្មែរក៏ថ្នាក់ដឹកនាំវៀតណាមមិនទោមនស្សដែរ ។ ធាតុពិត គោលដៅធំរបស់វៀតណាមគឺការធ្វើខ្មែរូប្បនីយកម្មមកលើជនជាតិវៀតណាមដែលកំពុងរស់នៅឬនឹងហូរចូលមកក្នុងស្រុកខ្មែរនេះឯង ។ "ឆ្មាខ្មៅក៏ដោយ សក៏ដោយ ឲ្យតែវាចាប់កណ្តុរ សម្បុររបស់វាមិនសំខាន់ឡើយ" ។ សម្រាប់ខ្មែរ "ច្រានទូកបណ្តោយទឹកហូរ" ដែលស្របជាមួយនឹងយុទ្ធសាស្ត្រ "ឆ្មា សខ្មៅ" របស់យួននេះ ប្រហែលជាជម្រើសដ៏ប្រសើរបំផុតក្នងការរក្សាការពារទឹកដីក៏ដូចជាអត្តសញ្ញាណរបស់ខ្លួន ។ ក្នុងន័យនេះ យើងបង្វិលធនធានមនុស្សនិងអ្វីដែលជាបញ្ហាគំរាមកំហែង ឲ្យក្លាយទៅប្រយោជន៍សម្រាប់ទ្រទ្រង់និងការពារអត្តសញ្ញាណជាតិ ។ វាជាអត្តសញ្ញាណមួយដែលមិនសូវសុទ្ធ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ឈាមខ្មែរដែលសុទ្ធ (Pure blood line) មានសណ្ឋានដូចម្តេចនោះ ដូចជាមិនដែលមាននរណាយកទៅធ្វើបទពិសោធអះអាងឲ្យបានជាក់លាក់នៅឡើយទេ ៕

ពិចារណា

អាពាហ៍ពិពាហ៍ផាសុខភាព (A Marriage of Convenience) នៅក្នុងការប្រកួតប្រជែងគ្នាដើម្បីស្វែងរកឱកាសដឹកនាំប្រទេសជាតិ គណបក្សនយោបាយដែលចូលរួមបោះឆ្នោតក្នុងប្រព័ន្ធសមាមាត្រជៀសសហការគ្នាមិនរួចឡើយ ។ ការរួបរួមគ្នារវាងគណបក្សនយោបាយដើម្បីស្វែងរកជ័យជម្នះនេះ នៅក្នុងភាសាអង់គ្លេសគេហៅថា Marriages of Convenience ឬអាពាហ៍ពិពាហ៍ផាសុខភាព ។ អាពាហ៍ពិពាហ៍ប្រភេទនេះ ប្រៀបដូចជាបុរសពោះម៉ាយនិងស្ត្រីមេម៉ាយដែលមានកូនក្នុងបន្ទុករៀងខ្លួនចាប់ដៃគ្នាសាងអនាគតមួយដូច្នោះដែរ ។ ម៉ែនិងឪអាចត្រូវរ៉ូវគ្នាលើគោលការណ៍មួយចំនួន ប៉ុន្តែកូនៗមិនប្រាកដថាចុះសម្រុងនឹងគ្នាឡើយ ។ ករណីលោក សម រង្សី និង លោក កឹម សុខា រួបរួមគ្នាបង្កើតគណបក្សសង្គ្រោះជាតិគឺជាអាពាហ៍ពិពាហ៍ផាសុខភាពដ៏បរិសុទ្ធបំផុតមួយ (In its purest form) ។ ទាំងលោក សម រង្សី ទាំងលោក កឹម សុខា ប្រហែលជាដឹងជាក់លាក់ណាស់ថា អាពាហ៍ពិពាហ៍ផាសុខភាពនេះ ជាមធ្យោបាយតែមួយគត់ក្នុងការស្វែងរកជោគជ័យនយោបាយនៅកម្ពុជា ។ លោកទាំងពីរលែងលះគ្នានៅថ្ងៃណា បរាជ័យនឹងមកដល់នៅថ្ងៃនោះ ។ តួនាទីនាយករដ្ឋមន្ត្រីនិងប្រធានរដ្ឋសភានឹងជម្រាបលាចេញអំពីក្តីប្រាថ្នារបស់ពួកគាត់គ្មានថ្ងៃវិលវិញឡើយ ។ គណបក្សប្រជាជនក៏យល់អំពីចំណុចនេះច្បាស់លាស់ណាស់ដែរ ។ ដូច្នេះហើយបានជាយើងឃើញមានការរុកគួនគ្នានៅក្នុងវិស័យនយោបាយកម្ពុជានាំឲ្យសង្គមប្រេះឆាគួរឲ្យព្រួយបារម្ភ ។ ផ្អែកលើព្រឹត្តិការណ៍ប្រវត្តិសាស្ត្រ អាពាហ៍ពិពាហ៍ផាសុខភាពនៅក្នុងការតតាំងគ្នាលើវិស័យនយោបាយនៅក្នុងប្រទេសដែលខ្វះគោលការណ៍ប្រជាធិបតេយ្យ មិនមែនជាយុទ្ធសាស្ត្រល្អប្រសើរឡើយ ។ វាច្រើនតែនាំគ្រោះមហន្តរាយដល់ពលរដ្ឋស្លូតត្រង់ ដែលជាអ្នកគាំទ្របុគ្គលនយោបាយ ។ កាលសម្តេច សីហនុ បង្កើតរដ្ឋាភិបាលនិរទេសនៅក្នុងប្រទេសចិនដើម្បីតតាំងជាមួយនិងរដ្ឋាភិបាលលោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ ដែលគ្រុបគ្រងប្រទេសកម្ពុជានៅទសវត្សឆ្នាំ ១៩៧០ ព្រះអង្គបានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ផាសុខភាពជាមួយនិងពួកខ្មែរក្រហម ប៉ុល ពត ។ នៅក្នុងអាពាហ៍ពិពាហ៍នោះ ពួកខ្មែរក្រហមមិនបានចាត់ទុកសម្តេចសីហនុថាជាដៃគូស្មើសិទ្ធិឡើយ (សូមអានសៀវភៅ ស្រណោះព្រលឹងខ្មែរ របស់លោក អុិត សារិន) ។ សម្តេច សីហនុ ក៏ដឹងអំពីប្រការនេះជាក់លាក់ដែរ ។ ព្រះអង្គបានប្រាប់អ្នកកាសែតថា៖​ ពួកខ្មែរក្រហមនឹងស្តោះព្រះអង្គចោលដូចគ្រាប់ព្រីង នៅពេលដែលពួកគេបានទៅដល់គោលដៅ (They will spit me out like a cherry pit.) ។ ព្រឹត្តិការណ៍បន្តបន្ទាប់បានបង្ហាញថា ពួកខ្មែរក្រហមមិនត្រឹមតែស្តោះសម្តេចសីហនុចោលទេ ពួកគេបានកំចាត់មនុស្សជំនិតនិងពលរដ្ឋស្លូតត្រង់ដែលគាំទ្រទ្រង់អស់រាប់មុឺននាក់ថែមទៀត ។ អាពាហ៍ពិពាហ៍ផាសុខភាពជាអាវុធមុខពីរ ។ វាអាចបំផ្លាញគូបដិបក្សផង និងបំផ្លាញខ្លួនឯងផង ។ នៅក្នុងករណីលោក សម រង្សី និងលោក កឹម សុខា យើងមិនទាន់ដឹងថាអ្នកណាប្រុងប្រៀបស្តោះអ្នកណាចោលនៅឡើយទេ ត្បិតអីពួកគេមិនទាន់ដើរទៅដល់គោលដៅ ។ អ្វីដែលជាកត្តាគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍គឺ អាពាហ៍ពិពាហ៍ផាសុខភាពរបស់ពួកគេ កំពុងប្រឈមនឹងការរុកគួនបំបែកបំបាក់ពីសំណាក់គណបក្សប្រជាជន ។ ការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញនេះនឹងបញ្ជាក់អំពីភក្តីភាពរវាងពួកគេផង និងកំណត់ជោគវាសនានយោបាយរបស់ពួកគេផង ។ ទាំងគណបក្សប្រជាជន ទាំងពលរដ្ឋខ្មែរដែលតាមដានព្រឹត្តិការណ៍នយោបាយ កំពុងរង់ចាំមើលថាតើពាក្យស្លោក "សម រង្សី និង កឹម សុខា ជាមនុស្សតែមួយ" អាចមានភាពអមតៈដែរទេ ។ ពេលវេលានឹងលាតត្រដាងប្រាប់យើងនាគ្រាដ៏ខ្លីខាងមុខនេះ ៕

ចំណីខួរក្បាល

កម្ម ឬ សកម្មភាព (Action) ខ្ញុំមិនធ្លាប់បានបួសក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាឬក៏សិក្សាពុទ្ធវចនបានជ្រៅជ្រះទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែជាមនុស្សដែលជាប់ចិត្តនិងការទូន្មានរបស់ព្រះពុទ្ធ ។ តាមការយល់ដឹងរបស់ខ្ញុំ កម្ម ឬសកម្មភាពមានបីប្រភេទគឺកម្មដែលប្រព្រឹត្តិដោយ កាយ វាចា និង ចិត្ត ។ បើនិយាយអំពីកម្មនេះទៀត វាផ្តល់ផល (លទ្ធផល or Results) ពីរយ៉ាងគឺ កុសល និង អកុសល ។ កុសលបានដល់នូវសេចក្តីត្រេកត្រអាលនៃអ្នកប្រព្រឹត្តិនិងអ្នកដែលមិនបានប្រព្រឹត្តិ ។ អកុសលបានដល់កម្មណាដែលធ្វើឲ្យអ្នកដទៃឬក៏ខ្លួនឯងរងទុក្ខ ។ អ្នកដែលបង្កឲ្យមានសេចក្តីទុក្ខនេះកើតឡើង ដោយផ្លូវកាយក្តី វាចាក្តី ចិត្តក្តី គឺត្រូវបានសន្មត់ថា បានសាងបាបកម្ម ។ បើពិនិត្យអំពីទំនាក់ទំនងរវាង កម្ម ផល និង បាប នេះ យើងឃើញថាវាមានសភាពត្រង់ភ្លឹងមិនពិបាកយល់ទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំហាក់ដូចជាមិនអាចទទួលយកបាននូវចំនុចបាបកម្មមួយដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការប្រព្រឹត្តិដោយចិត្ត ។ កម្មដែលប្រព្រឹត្តិដោយចិត្តបានដល់ទង្វើណាដែលស្ថិតនៅក្នុងការគិតពិចារណារបស់បុគ្គល ។ កម្ម ឬសកម្មភាពដែលចាប់បដិសន្ធិនៅក្នុងចិត្តឬគំនិតនេះមិនមានរូបរាងជាក់លាក់ហើយក៏មិនអាចបង្កឲ្យមានផល (លទ្ធផល) ដែរ ប្រសិនបើបុគ្គលអ្នកគិតមិនបាននិយាយឬធ្វើសកម្មភាពអ្វីមួយដើម្បីបង្ហាញអំពីកម្មដែលស្តិតនៅក្នុងចិត្តនោះ ។ តើចិត្តកម្មដែលមិនបង្ហាញរូបរាងព្រមទាំងមិនបង្កឲ្យមានផលអាចចាត់ទុកថាជាកុសលកម្មឬអកុសលកម្មបានដែរទេ? និយាយមួយបែបទៀត តើមនុស្សដែលគិតនៅលើគន្លងផ្លូវអកុសលកម្ម អាចមានបាបដែរទេ? សម្រាប់ខ្ញុំ ខ្ញុំយល់ថា មិនអាចមានបាបទេ ត្បិតកម្មនៅក្នុងចិត្តនេះជាប្រភេទកម្មអរូបិយ (Non-manifested action) ។ ឧទាហរណ៍ ដោយសារតែអំណាចនៃកាមដែលជាបាតុភូតធម្មជាតិ ព្រះសង្ឃមួយអង្គគិតចង់សេពមេថុន ប៉ុន្តែព្រះអង្គមិនបានប្រព្រឹត្តិហើយក៏មិនបាននិយាយឬក៏បញ្ចេញកាយវិការឲ្យនរណាម្នាក់ដឹងទេ ។ ដូចគ្នាដែរ ខ្ញុំចង់ប្រលោមលួងលោមភរិយារបស់មិត្តភក្តិខ្ញុំ ប៉ុន្តែមិនប្រព្រឹត្តិទេ ត្បិតវាជាអំពើថោកទាប ។ ទាំងខ្ញុំ ទាំងព្រះសង្ឃលុះក្នុងកាម សុទ្ធតែអាចគ្រប់គ្រងនិងបង្ក្រាបអកុសលកម្មក្នុងចិត្តបានជាប់លាប់ដូចគ្នា ប្រៀបដូចជាអាជ្ញាធរចាប់ឧក្រិតជនដាក់ច្រវាក់ហើយឃុំក្នុងគុកដូច្នោះដែរ ។ ឧក្រិតជនដែលជាប់ច្រវាក់នៅក្នុងគុក មិនអាចមានសេរីភាពប្រព្រឹត្តិបទល្មើសនៅក្រៅគុកបានទេ ។ ដូចគ្នាដែរ ចិត្តដែលត្រូវបានឃុំគ្រងដោយបុគ្គលជាប់លាប់ មិនអាចសាងបាបកម្មក្រៅខ្លួនបុគ្គលបានឡើយ ។ នេះជាការយល់ឃើញរបស់ខ្ញុំ ។ ខ្ញុំអាចយល់ខុស ។ ប៉ុន្តែ ដើម្បីឲ្យខ្ញុំខុសអស់ចិត្ត មិត្តអ្នកអានអាចជួយកែតម្រូវបំភ្លឺខ្ញុំនៅក្នុងទំព័របញ្ចេញមតិ ៕

ចំណីខួរក្បាល

សមត្ថភាព (Capability) កូនប្រុសខ្ញុំ សរសេរអក្សរក្រវេមក្រវាមអាក្រក់ជាងក្តាមវារ ហើយមិនត្រង់បន្ទាត់ទៀតផង ។ យើងខ្វល់ខ្វាយណាស់ថា វាប្រហែលជាគ្មានសមត្ថភាពសរសេរអក្សរបានល្អត្រឹមត្រូវដូចគេទេ ។ តើអ្វីទៅជាកត្តាវាស់វែងសមត្ថភាពរបស់មនុស្ស? អាចធ្វើអ្វីមួយបានដូចគេឯងឬប្រសើរជាងអ្នកដទៃ ឬក៏អាចបត់បែនតាមរបត់ជីវិត? នៅពេលមនុស្សទូទៅនិយាយអំពីសមត្ថភាព យើងតែងភ្ជាប់ប្រការនេះទៅនឹងជោគជ័យក្នុងការធ្វើអ្វីមួយ ។ នៅពេលសិស្សនិស្សិតប្រឡងធ្លាក់ ឬរៀនមិនដល់គោលដៅ យើងនិងបុគ្គលទាំងនោះជាទូទៅទទួលស្គាល់ថា អសមត្ថភាព ។ នៅពេលប្រធានស្តីទីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិព្យាយាមចូលស្រុកខ្មែរមិនបានសម្រេចនៅថ្ងៃទី ៩ វិច្ឆិកា យើងក៏ចាត់ទុកថា គាត់អសមត្ថភាព ។ ប៉ុន្តែ បើយើងពិនិត្យមើលឲ្យជាក់លាក់ ករណីបរាជ័យទាំងនេះ គឺពាក់ព័ន្ធនឹងកត្តាខាងក្រៅផងដែរ មិនមែនអាស្រ័យនៅលើសមត្ថភាពរបស់បុគ្គលមនុស្សទាំងស្រុងឡើយ ។ សម្រាប់ខ្ញុំ សមត្ថភាព គឺជាសភាវដែលមិនអាចយកអ្វីទៅកំណត់បានឡើយ ។ មូលហេតុដែលខ្ញុំអះអាងដូច្នេះ ពីព្រោះមនុស្សគ្រប់ៗរូបកើតមកមានភាពពិការញាណ (Learning Disability) ។ យើងមិនអាចដឹងទេ ថាតើយើងមានសមត្ថភាពឬគ្មានសមត្ថភាពដរាបណាមិនទាន់បានឆ្លងកាត់ទង្វើអ្វីមួយ ។ បន្ទាប់ពីបានធ្វើអ្វីមួយហើយបរាជ័យ ប្រការនេះក៏មិនអាចសន្មត់ថាអសមត្ថភាពដែរ ដរាបណាជីវិតមិនទាន់ផុតរលត់ ។ និយាយរួម សមត្ថភាពនិងជីវិតគឺវាស្ថិតនៅជាមួយគ្នា ។ បើយើងគិតថា សមត្ថភាពនិងជីវិតស្ថិតនៅជាមួយគ្នា តើយើងអាចសន្មត់ថាអ្នកសុំទានតាមចិញ្ចើមផ្លូវដែលអាចរកចំណីមកផ្គត់ផ្គង់ការរស់នៅប្រចាំថ្ងៃបាន ជាមនុស្សមានសមត្ថភាពដូចមហាសេដ្ឋីដែលមានលុយវាល់លានដែរទេ? ដូចគ្នាដែរ ជនផ្តាច់ការដែលប្រើល្បិចពិសពុលនិងទង្វើគម្រក់ថោកទាបគ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីបំផ្លាញអ្នកដទៃកុំឲ្យមានឱកាសផ្លាស់ប្តូរតំណែងរបស់ខ្លួនបាន តើយើងអាចចាត់ទុកមនុស្សប្រភេទនេះ ថាមានសមត្ថភាពដែរទេ? អ្នកអានប្រហែលជាឆ្ងល់ថាតើហេតុអ្វីក៏ខ្ញុំលើកយកសំណួរប្រៀបធៀបរបៀបឡប់ៗនេះមកសួរ ។ តាមពិតខ្ញុំចង់បង្ហាញនូវរូបភាពមួយពាក់ព័ន្ធនឹងសមត្ថភាព ។ រូបភាពនោះគឺ ឈ្នះ ។ អ្នកសុំទានគាត់មានសមត្ថភាពយកឈ្នះការស្រេកឃ្លាន ។ មហាសេដ្ឋីមានលុយវាល់លានឈ្នះភាពក្រីក្រ ។ ឯជនផ្តាច់ការឈ្នះការខ្សត់អំណាច ។ ថ្វីត្បិតតែការឈ្នះទាំងបីនេះមិនដូចគ្នាមែន ប៉ុន្តែវាបានបង្ហាញអំពីអត្ថន័យខ្លឹមសារនៃសមត្ថភាព ។ នេះមិនមែនមានន័យថា ឈ្នះ ជាកត្តាបញ្ជាក់អំពីសមត្ថភាពនោះទេ ។ វាគ្រាន់តែជាផ្នែកមួយនៃសមត្ថភាពប៉ុណ្ណោះ ។ និយាយរួម យើងប្រហែលជាមិនអាចរកអ្វីមកធ្វើជាតឹកតាងជាក់លាក់ដើម្បីបញ្ជាក់អំពី សមត្ថភាព បានឡើយ ។ ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើយើងយក ឈ្នះ មកធ្វើជាគោល នោះយើងអាចសន្មត់ថា សមត្ថភាព គឺសំដៅដល់ជ័យជម្នះដែលមានការឈ្នះខ្លួនឯងជានិយាម ឬ ស្តង់ដារ (Standard) ។ សមត្ថភាព = ឈ្នះ ឈ្នះខ្លះបវរ ឈ្នះខ្លះមិនល្អ គម្រក់ថោកទាប តែឈ្នះទាំងអស់ មិនអាចប្រៀបធៀប ឈ្នះឥតគូប្រៀប គឺឈ្នះខ្លួនឯង ៕

ចំណីខួរក្បាល

ធានារ៉ាប់រង (Insurance) មនុស្សរស់នៅក្នុងប្រទេសជឿនលឿនជាច្រើនទិញធានារ៉ាប់រង (Insurance) ដើម្បីការពារគ្រោះមហន្តរាយដែលអាចកើតមានជាយថាហេតុ ។ ធានារ៉ាប់រងដែលលេចធ្លោជាងគេចំនួនបីគឺ សុខភាព រថយន្ត និង ជីវិត ។ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ក្នុងចំណោមធានារ៉ាប់រងទាំងបីនេះ ធានារ៉ាប់រងរថយន្តត្រូវបានកំហិតដោយច្បាប់ ។ ឯសុខភាពនិងជីវិតគឺជាជម្រើសផ្ទាល់ខ្លួន (ទិញក៏បានមិនទិញក៏បាន) បន្ទាប់ពីលោកប្រធានាធិបតីដូណាល់ ត្រាំ អនុញាតឲ្យពលរដ្ឋដកខ្លួនចេញពីកាតព្វកិច្ចទិញធានារ៉ាប់រងសុខភាព (Opt-out) ។ តាមយោបល់របស់អ្នកឯកទេសខាងអាយុជីវិត ធានារ៉ាប់រងជីវិតគឺមិនគួរទិញទាល់តែសោះ ព្រោះថាការស្លាប់មុនអាយុកាលនោះកម្រនឹងកើតមានណាស់ ។ ដូច្នេះ នៅពេលដែលយើងទិញធានារ៉ាប់រងជីវិត គឺយើងយកលុយទៅឲ្យគេច្រើនលើសពីអ្វីដែលយើងត្រូវការសម្រាប់ទិញដីកប់ខ្មោចឬក៏ជួលប៉ាឆាដុតសព្វរាប់សិបដងប្រសិនបើយើងរស់ដល់ចាស់ព្រេងចាស់ព្រឹទ្ធិ ។ ចំណែកធានារ៉ាប់រង រថយន្តនិងសុខភាព យើងគួរសង្កេតមើលថាតើវាផ្តល់កំហាតនិងចំណេញដល់យើងរបៀបណា ។ បើយើងសង្កេតមើលឲ្យល្អិតល្អន់បន្តិច ធានារ៉ាប់រងរថយន្តនិងសុខភាពផ្តល់ផលចំណេញឲ្យអ្នកវិនិយោគ (Return on Investment, ROI) តិចតួចស្តួចស្តើងណាស់ ។ មនុស្សទូទៅមិនសូវមានបញ្ហាសុខភាពទេ ប្រសិនបើយើងកើតមកគ្មានរោគរ៉ាំរ៉ៃពីកំណើតហើយចេះថែរក្សាសុខភាពតាមក្រិតក្រម ។ ដូច្នេះ ចាប់ពីថ្ងៃដែលមនុស្សកើតមករហូតដល់អាយុ៦០ឆ្នាំ (រយៈពេល៦០ឆ្នាំ) យើងហាក់ដូចជាមិនត្រូវការព្យាបាលរោគអ្វីធំដុំឡើយ ។ ជាការពិតណាស់ ស្ត្រីភេទដែលមានផ្ទៃពោះត្រូវការការគាំពារនិងទារកត្រូវការចាក់ថ្នាំវ៉ាក់សាំងការពារជម្ងឺផងដែរ ។ ប៉ុន្តែ ករណីនេះជារឿងបន្ទាប់បន្សំ នៅពេលដែលយើងយកការចំណាយទាំងនេះទៅប្រៀបធៀបនឹងការចំណាយលើធានារ៉ាប់រងសុខភាព ។ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក មនុស្សដែលមានអាយុចាប់ពី ២០ឆ្នាំឡើងទៅអាចទិញធានារ៉ាប់រងសុខភាពអំពីរដ្ឋដែលជាកម្មវិធីធូថ្លៃជាងគេ ។ ខ្ទង់ចំណាយសម្រាប់មនុស្សម្នាក់គឺចន្លោះពី ១៥០ដុល្លារទៅ ៣០០ដុល្លារក្នុងមួយខែ ។ បើទិញជាកញ្ចប់លក្ខណៈគ្រួសារដែលមានគ្នា៤នាក់ (ប្តីប្រពន្ធនិងកូនពីរនាក់) គឺត្រូវចំណាយចន្លោះពី ៥០០ទៅ៧០០ដុល្លារ ក្នុងមួយខែ ។ (សម្រាប់អ្នកដែលទិញតាមរយៈនិយោជក Employer វាជារឿងមួយផ្សេងទៀត) ។ ដូច្នេះ ក្នុងមួយឆ្នាំគ្រួសារមួយត្រូវចំណាយយ៉ាងហោចណាស់ ៦០០០ដុល្លារ ។ រយៈពេល២០ឆ្នាំត្រូវចំណាយ ១២០០០០ដុល្លារ ។ ក្រឡេកមើលមកតម្រូវការសុខភាពរបស់មនុស្សម្នាក់ៗវិញម្តង ។ ផ្អែកលើបទពិសោធផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ខ្ញុំដែលជាមនុស្សមានសុខភាពធម្មតាដូចមនុស្សទូទៅ រយៈពេល៣០ឆ្នាំកន្លងទៅនេះ ខ្ញុំហាក់ដូចជាអត់ត្រូវការប្រើសេវាសុខភាពជាដុំកំភួនឡើយ ។ ខ្ញុំកម្រនឹងទៅពិនិត្យសុខភាពណាស់ ទោះបីជាខ្ញុំបានទិញធានារ៉ាប់រងសុខភាពនិងបង់ប្រាក់ជាប្រចាំក៏ដោយ ។ មូលហេតុគឺខ្ញុំអត់មានរោគសញ្ញាជំងឺតម្កាត់អ្វីកើតឡើង ។ នៅពេលខ្ញុំមានអាយុ៤០ឆ្នាំ ខ្ញុំចាប់ផ្តើទៅពិនិត្យសុខភាពមួយឆ្នាំ ឬក៏ពីរបីឆ្នាំម្តង ។ លទ្ធផលគឺសុខភាពខ្ញុំគ្មានអ្វីប្រែប្រួលជាដុំកំភួនឡើយ ក្រៅតែអំពីការវិវត្តន៍ពីយុវវ័យ ទៅមជ្ឈឹមវ័យ ។ បច្ចុប្បន្ន ខ្ញុំអាយុជាង៥០ហើយ ។ ក្រៅអំពីចំណាយពេលទៅជួបពេទ្យ១ឆ្នាំម្តង ខ្លួនខ្ញុំហាក់ដូចជាគ្មានអ្វីត្រូវជួសជុលទេ ។ ដើម្បីថែទាំសុខភាព គ្រូពេទ្យបានណែនាំខ្ញុំឲ្យហាត់ប្រាណជាប្រចាំនិងកុំជក់បារីនិងទទួលទានសុរា ។ ចំណុចទាំងនេះ ខ្ញុំដឹងមុនពេទ្យប្រាប់ខ្ញុំទៅទៀត ហើយក៏បានអនុវត្តិតាំងតែពីយុវវ័យមក ។ រយៈពេលជាង ៣០ឆ្នាំនេះ ខ្ញុំបានបង់ប្រាក់ទិញធានារ៉ាប់រងសុខភាពអស់ច្រើនគួរសមដែរ ។ នៅពេលយើងពិនិត្យឲ្យល្អិតបន្តិច ទិញធានារ៉ាប់រងជីវិតនិងសុខភាពគឺចំណាយលុយឥតប្រយោយជន៍ស្ទើរតែដូចគ្នា ។ នេះមិនមែនមានន័យថាយើងមិនខ្វល់អំពីសុខភាពនោះទេ ។ បើយើងមានសុខភាពមាំទាំធម្មតា យើងអាចទៅគ្លីនីកពិនិត្យសុខភាព ៥ឆ្នាំ ឬក៏១០ឆ្នាំម្តងក៏ល្មមការពារខ្លួនបានហើយ ។ អាយុ ៦០ឆ្នាំឡើងទៅ យើងអាចទៅពិនិត្យសុខភាព ១ឬ៣ឆ្នាំម្តងក៏ល្មមសមគួរដែរ ។ នៅពេលយើងមានអាយុចាប់ពី ៧៥ឆ្នាំឡើងទៅជរាពាធនិងមច្ចុរាជមកសួរសុខទុក្ខយើងរឿយៗហើយ ទោះខំរកពេទ្យហ្មមកជួយយ៉ាងណាក៏អត់ប្រយោជន៍ដែរ ។ កើត ចាស់ ជរា ស្លាប់ ព្រះពុទ្ធប្រាប់តាំងតែពីជាង ២៥០០ឆ្នាំមុនម្លេះ ។ ចំណែកធានារ៉ាប់រងរថយន្ត ការចំណាយក៏មានសណ្ឋានស្រដៀងគ្នាដែរ ។ រថយន្តប្រភេទ SUV ធម្មតាមួយគ្រឿង (Excluding Lexus, Audi, BMW, or Mercedes) គឺត្រូវចំណាយ ១០០ដុល្លារក្នុងមួយខែ ។ ដូច្នេះក្នុង១ឆ្នាំត្រូវចំណាយ ១២០០ដុល្លារ ។ ១០ឆ្នាំ ១២០០០ដុល្លារ ។ យោងបទពិសោធផ្ទាល់ខ្លួន រយៈពេលជាង៣០ឆ្នាំកន្លងមកនេះ ខ្ញុំបើកបរមិនដែលមានគ្រោះថ្នាក់អ្វីជាដុំកំភួនឡើយ ។ ជាទូទៅ អ្នកបើកបររថយន្តប្រុងប្រយ័ត្នណាស់ ។ ទោះបីអ្នកបើកបរឈ្លើយ (Aggressive drivers) ក៏ព្យាយាមការពារមិនឲ្យមានគ្រោះថ្នាក់ដែរ ។ គ្រួសារដែលមានឡានពីរឬបីគ្រឿង អាចគុណចំនួនឡាននឹងខ្ទង់ចំណាយប្រចាំឆ្នាំ ហើយគុណនឹងចំនួនឆ្នាំដែលបានប្រើ យើងអាចមើលឃើញនូវទំហំទឹកប្រាក់ដែលត្រូវបានចំណាយដោយគ្មានបានទទួលសារប្រយោជន៍មកវិញនេះ ។ សព្វថ្ងៃនេះ ប្រទេសកម្ពុជាកំពុងតែដើរឆ្ពោះទៅរកការប្រើប្រាស់សេវាធានារ៉ាប់រងជាបណ្តើៗហើយ ។ ពលរដ្ឋខ្មែរមួយចំនួនចាប់ផ្តើមប្រើប្រាស់សេវាធានារ៉ាប់រងដើម្បីការពារហានិភ័យនានាដែលអាចកើតមានជាយថាហេតុ ។ ប្រការនេះ សម្រាប់អ្នកដែលមានចំណូលប្រាក់កាក់ចាយមិនអស់ វាមិនថ្វីទេ ។ ប៉ុន្តែ សម្រាប់អ្នកដែលមិនសូវសម្បូរប្រាក់ អត្ថបទនេះអាចជាចំណុចបំភ្លឺខ្លះៗមុននឹងធ្វើការសម្រេចចិត្តថាតើគួរទិញធានារ៉ាប់រង ឬពុំគួរ ៕

ចំណីខួរក្បាល

សច្ចភាពរបស់របបផ្តាច់ការ (The Truth about Tyrannical Regime) ខ្ញុំមានមិត្តម្នាក់ដែលជាកូនរបស់មន្ត្រីជាន់ខ្ពស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា ។ កាលគាត់មករៀនកម្រិតមហាបរិញ្ញា (PhD) នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ខ្ញុំនិងគាត់រស់នៅជាមួយគ្នា ញ៉ាំបាយជាមួយគ្នា និងដាក់វេនគ្នាលាងចានឆ្នាំងជាប្រចាំ ។ ក្នុងនាមជាអ្នកសិក្សានិងជាកុមារដែលចម្រើនវ័យនៅក្នុងសម័យ ប៉ុល ពត យើងតែងតែជជែកគ្នាជារឿយៗអំពីព្រឹត្តិការណ៍នយោបាយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ជាពិសេសផ្នត់គំនិតកុម្មុយនិស្តដែលជាកត្តាបំផ្លាញប្រទេសខ្មែរ និង សង្គមខ្មែរ ឲ្យហិនហោចខ្លោចផ្សារហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។ ខ្ញុំនិងមិត្តខ្ញុំសុទ្ធតែជាអ្នកធ្លាប់បានសិក្សាលទ្ធិកុម្មុយនិស្តសុីជម្រៅ ។ មិត្តខ្ញុំសិក្សាលទ្ធិកុម្មុនិស្តនៅក្នុងប្រទេសកុម្មុយនិស្ត ។ ឯខ្ញុំសិក្សាលទ្ធិកុម្មុយនិស្តនៅក្នុងប្រទេសលោកសេរីគឺ សហរដ្ឋអាមេរិក ។ គួរកត់សម្គាល់ថា សាលានៅសហរដ្ឋអាមេរិកដូចជាគ្មានកម្មវិធីសិក្សា (Course) អំពីលទ្ធិកុម្មុយនិស្តទេ ។ ប៉ុន្តែ នៅក្នុងកម្មវិធីសិក្សាមួយឈ្មោះ មនោគមវិទ្យានយោបាយ លោកគ្រូខ្ញុំបានយកលទ្ធិកម្មុយនិស្តមកពន្យល់យ៉ាងល្អិតល្អន់ ។ នៅក្នុងការជជែកគ្នាមួយរវាងមិត្តខ្ញុំនិងខ្ញុំ មិត្តខ្ញុំបានប្រាប់ខ្ញុំអំពីចំណុចដ៏សំខាន់មួយរបស់រដ្ឋាភិបាល ឬរបបគ្រុបគ្រងដែលបណ្តុះបណ្តាល ឬក៏លូតលាស់ចេញមកពីលទ្ធិកុម្មុយនិស្ត ។ ជាទូទៅ ជនផ្តាច់ការដែលអនុវត្តិតាមគោលការណ៍កុម្មុយនិស្ត យុទ្ធសាស្ត្រនយោបាយជាក់លាក់ដែលយើងអាចកត់សម្គាល់បានគឺ៖ ១) នៅក្នុងការចរចារកដំណោះស្រាយនយោបាយណាមួយ មិនថាជាមួយគូបដិបក្សបរទេស ឬក៏ខ្មែរគ្នាឯងឡើយ គឺត្រូវដាក់លក្ខខណ្ឌឬការទាមទារឲ្យច្រើនលើសលុប ។ នៅពេលលទ្ធផលចេញជារូបរាង វានឹងបង្ហាញថា ភាគីដែលជាសាវ័កកុម្មុយនិស្តនោះ បានបរិច្ចាគឬក៏លះបង់ការទាមទាររបស់ខ្លួនអស់ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ណាស់ ។ ប៉ុន្តែធាតុពិត ពួកគេគ្មានបាត់បង់អ្វីជាដុំកំភួនឡើយ ។ ២) នៅពេលប្រឈមនឹងទណ្ឌកម្មអ្វីមួយ ក្នុងវិស័យសឹកសង្គ្រាមក្តី សេដ្ឋកិច្ចក្តី ជាមួយនឹងគូបដិបក្សបរទេសក្តី ខ្មែរគ្នាឯងក្តី គឺត្រូវរក្សាជំហររឹងបុឹងដាច់ខាត រហូតដល់វិនាទីចុងក្រោយ ។ បើមើលទៅស្ថានការណ៍មិនអំណោយផល និងដើរដល់ចំណុចទាល់ច្រកហើយ ធ្វើសម្បទានឬក៏បំពេញបំណងឲ្យអ្នកទាមទារ បន្តិចម្តងៗជាជំហានៗយឺតដូចអណ្តើកវារអញ្ចឹង ។ អូសក្រឡាទៅដល់ត្រឹមណាដែលអ្នកទាមទារស្ងាត់មាត់ (Minimal satisfaction) គឺត្រូវឈប់ត្រឹមនោះ ។ បន្ទាប់មក រកមធ្យោបាយគេចពីកាតព្វកិច្ច ឬក៏ការសន្យា ។ ក្រឡេកមើលមកព្រឹត្តិការណ៍នយោបាយនៅកម្ពុជានាពេលបច្ចុប្បន្ន កំណត់សម្គាល់របស់មិត្តខ្ញុំកំពុងស្តែងចេញមកច្បាស់ដូចពន្លឺថ្ងៃ ។ ជំហានទីមួយរបស់គណបក្សប្រជាជនគឺដោះលែងលោក កឹម សុខា ឲ្យដើរក្រៅរបងផ្ទះបាន ប៉ុន្តែមិនឲ្យដើរចេញក្រៅរបងព្រុំដែនខ្មែរទេ ។ កឹម សុខា អាចជួបអ្នកគាំទ្រនិងសមាជីកបក្ស ប៉ុន្តែមិនអាចធ្វើនយោបាយទេ ។ បន្ទាប់ពីឈានដើរពីរជំហានអណ្តើកនេះ គេនឹងរង់ចាំប្រតិកម្មចេញអំពីសហគមអឺរ៉ុបនិងសហរដ្ឋអាមេរិក ជាពិសេសរឿងដែលពាក់ព័ន្ធនឹងពន្ធទំនិញ (EBA and GSP) ។ ករណីនេះ សហគមអឺរ៉ុបអាចពន្យាពេលសម្រេចចិត្ត ឬក៏ព្យួរការអនុគ្រោះពន្ធមួយរយៈដើម្បីទុកឱកាសឲ្យរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបន្តជំហានបើកលម្ហនយោបាយទៅមុខទៀត ។ ជំហានបន្តគឺផ្តល់សិទ្ធិឲ្យ កឹម សុខាធ្វើនយោបាយ ប៉ុន្តែមិនផ្តល់សិទ្ធិឲ្យ សម រង្សីនិងបក្សពួកទេ ។ បើដើរដល់ចំណុចនេះហើយ នៅមិនទាន់ទទួលបានការយល់ព្រមពីភាគីដែលទាមទារ គេអាចនឹងបន្តផ្តល់សិទ្ធិធ្វើនយោបាយឲ្យសមាជិកបក្សសង្គ្រោះជាតិដទៃទៀត ប៉ុន្តែមិនអាចទៅដល់ចំណុចដែល កឹម សុខា និង សម រង្សី អាចរួបរួមគ្នាជាធ្លុងមួយវិញបានឡើយ ។ ការធ្វើសម្បទាននេះ នឹងបន្តអូសក្រឡាទៅមុខយឺតៗទៀតប្រសិនបើភាគីពាក់ព័ន្ធនៅមិនទាន់ឈានដល់ចំណុចដែលអាចទទួលយកបាន ។ តស់! រង់ចាំមើលទាំងអស់គ្នា ៕

ចំណីខួរក្បាល

វិញ្ញាណសិប្បនិម្មិត (AI, Artificial Intelligence) រ៉ូបូត ឬមនុស្សយន្ត ត្រូវបានគេបង្កើតឲ្យធ្វើកិច្ចការជាច្រើនជំនួសមនុស្ស ។ បច្ចុប្បន្ន អ្នកប្រាជ្ញនិងអ្នកជំនួញក្នុងវិស័យបច្ចេកវិជ្ជានៅក្នុងប្រទេសជឿនលឿនជាច្រើនហាក់ដូចជាកំពុងប្រកួតប្រជែញគ្នាបង្កើតខួរក្បាលសិប្បនិម្មិតសម្រាប់គិតជំនួសមនុស្ស ។ វាជាកិច្ចការមួយដែលគេកំពុងធ្វើនិងលេចចេញជារូបភាពបណ្តើរៗហើយ ។ យន្តហោះដែលមនុស្សធ្វើដំណើរឆ្លងទ្វីបសព្វថ្ងៃនេះ វាហោះហើរដោយខ្លួនវាទេ ។ ឯអ្នកបើកបរ (Pilots) គ្រាន់តែអង្គុយមើលប្រក្រតីភាពដំណើរការនៃគ្រឿងចក្រនិងកាច់ចង្កូតបញ្ជានាពេលឡើងនិងចុះចតតែប៉ុណ្ណោះ ។ ចំណែករថយន្តមួយចំនួនក៏វាអាចបើកបរដោយខ្លួនវាបានដែរ បន្ទាប់ពីមនុស្សបញ្ឆេះម៉ាសុីននិងដាក់លេខបញ្ជាវា ។ អ្វីដែលខ្ញុំចង់លើកយកមកពិភាក្សានៅទីនេះ មិនមែនយានយន្តទេ គឺខួរក្បាលដែលត្រូវបានមាសុីនចូលមកដើរតួនាទីជំនួស ។ យើងមិនដឹងថាវាជារឿងល្អឬអាក្រក់សម្រាប់មនុស្សលោកទេ ក៏ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ននេះ យើងកំពុងតែដើរទៅកាន់យុគមួយ ។ នៅតាមស្ថាប័នមួយចំនួនក្នុងប្រទេសជឿនលឿនដូចជាសហរដ្ឋអាមេរិក គេឈប់ប្រើក្រដាសនិងប៊ិកសម្រាប់ចុះឈ្មោះឬបំពេញបែបបទទៀតហើយ ។ ដូច្នេះ ការសរសេរអក្សរដៃក៏ប្រហែលជាត្រូវផុតរលត់នៅគ្រាដ៏ខ្លីខាងមុខនេះ ។ ឧប្បករណ៍មួយដែលគេកំពុងប្រើជំនួសក្រដាសនិងប៊ិកសព្វថ្ងៃនេះគឺ ថេបឡិត (Tablet) ដែលមានសណ្ឋានស្រដៀងគ្នានឹងទូរសព្ទដៃដែរ គ្រាន់តែធំជាងបន្តិច ។ គឺថេបឡិតនេះហើយដែលនឹងចូលមកគិតនិងដើរតួជំនួសខួរក្បាលមនុស្ស ។ នៅក្នុងដំណើរប្រកបការងារគាំពារជីវិតរបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំតែងបានជួបនិងអង្គុយស្តាប់ការវិភាគរបស់អ្នកប្រាជ្ញផ្នែកខាងវិញ្ញាណសិប្បនិម្មិតជារឿយៗ ។ ខ្ញុំសង្កេតឃើញថា វិញ្ញាណសិប្បនិម្មិតកំពុងតែត្រូវបានអភិវឌ្ឃលឿនជាងអ្វីដែលយើងអាចគិត ។ មនុស្សទូទៅប្រហែលជាគិតមិនដល់ទេថា នៅក្នុងរយៈពេល ១៥ ឬ ៣០ ឆ្នាំទៀត ថេបឡិតនឹងចូលមកគិតនិងធ្វើកិច្ចការជំនួសមនុស្សរាប់រយជំពូក ។ ឧទាហរណ៍មួយនៃកិច្ចការនេះគឺវិស័យសិក្សា ។ ខ្ញុំសូមទាយទុក (Predict) ជាមុនថា នាគ្រាអនាគត និស្សិតដែលរៀននៅវិទ្យាល័យនិងមហាវិទ្យាល័យមិនអំពល់ទុក្ខនឹងកិច្ចការសាលាដូចនិស្សិតសម័យមុនទេ ។ បើគេត្រូវការតែងសេចក្តី ឬសរសេរសារណាអំពីមុខវិជ្ជាអ្វីមួយនៅក្នុងភាសាណាឬក៏ប្រទេសណាក៏ដោយ គេគ្រាន់តែសរសេរ ចំណងជើង ដាក់គោលគំនិតដែលគេចង់បាន (Outlines) រួចហើយបញ្ជូនទៅឲ្យកម្មវិធីសរសេរ (Software) នៅក្នុងថេបឡិត វានឹងសរសេរឲ្យដោយស្វ័យប្រវត្តិ ។ កម្មវិធីនឹងរុករកឯកសារពាក់ព័ន្ធគ្រប់ច្រកល្ហកក្នុងប្រពន្ធ័ អុីនថឺណិត បកប្រែទៅជាភាសាដែលយើងចង់បាន រួចហើយចងក្រងជាអត្ថបទដែលមានឯកសារយោងឲ្យយើងមួយកំផ្លេតែម្តង ។ ឯមុខវិជ្ជាដទៃទៀតក៏ស្រដៀងគ្នាដែរ ។ យើងគ្រាន់តែបញ្ជូននូវអ្វីដែលជាសំណួរ ឬបញ្ហា (Problems) ទៅឲ្យកម្មវិធី វានឹងស្វែងរកចម្លើយ ឬដំណោះស្រាយឲ្យយើងដោយងាយ ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ តួនាទីចុងក្រោយរបស់និស្សិតគឺត្រួតពិនិត្យសំណេរ ដើម្បីលុបឬដកនូវពាក្យពេចន៍ណាដែលអាជ្ញាធរហាមឃាត់ ប្រសិនបើយើងរស់នៅក្នុងប្រទេសដែលគ្មានសិទ្ធិសេរីភាពទូលំទូលាយ ។ នៅក្នុងកំរិតសិក្សាបឋម (K-12) យើងក៏ប្រហែលជាលែងត្រូវការ ក្រដាស ប៊ិក ខ្មៅដៃ ទៀតដែរ ។ កូនសិស្សម្នាក់ៗនឹងមានថេបឡិតរៀងខ្លួន ហើយអ្វីដែលពួកគេសិក្សាប្រចាំថ្ងៃនឹងត្រូវបានសន្សំទុក (Save) ដោយបែងចែកតាមថ្ងៃ ខែ និង ឆ្នាំ ។ ទាំងគ្រូ ទាំងអាណាព្យាបាលសិស្សអាចត្រួតពិនិត្យតាមដានការអភិវឌ្ឃន៍របស់សិស្សម្នាក់ៗនៅក្នុងថេបឡិតជាប្រចាំ ។ សម្រាប់ស្រុកខ្មែរដែលជាប្រទេសក្រីក្រមិនទាន់មានហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធបច្ចេកវិជ្ជាខ្ពង់ខ្ពស់នៅឡើយ យើងប្រហែលជាត្រូវការពេលវេលារាប់សិបឆ្នាំទៀត ដើម្បីឈោងចាប់ប្រព័ន្ធសិក្សាប្រភេទនេះ ។ ប៉ុន្តែ សម្រាប់ប្រទេសជឿនលឿនដូចជាសហរដ្ឋអាមេរិក គេអាចនឹងរំកិលទៅកាន់ប្រព័ន្ធនោះបណ្តើរៗនៅពេលកម្មវិធីប្រើប្រាស់ (Software Development) ត្រូវបានបង្កើតរួចរាល់ ។ ថ្មីៗនេះ ខ្ញុំបានទៅកត់ត្រារបាយការណ៍នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំប្រចាំឆ្នាំរបស់បណ្ឌិតសភាជាតិផ្នែកវិស្វកម្មរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ។ នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំនោះ វាគ្មិនមួយរូបបានធ្វើបទបង្ហាញអំពីសាលាជំនាន់ថ្មី (មិនមែនសាលាជំនាន់ថ្មីដូចក្នុងស្រុកខ្មែរទេ) ។ និស្សិតនៅក្នុងសាលាជំនាន់ថ្មីនេះ សិក្សាដោយខ្លួនឯងជាក្រុមដែលមានគ្នាពីពីរទៅបួននាក់ ។ ការសិក្សាគ្មានលំដាប់លំដោយទេ ។ ក្រុមនិស្សិតជ្រើសរើសយកបញ្ហា ឬអ្វីដែលពួកគេចង់លើកយកមកពិភាក្សាចេញអំពីសៀវភៅមេរៀន (Textbook) ។ តួនាទីរបស់គ្រូនិងគ្រូជំនួយ (Upper classmates) គឺអង្គុយនៅមួយកន្លែងរង់ចាំទាល់តែមានក្រុមណាមួយហៅទៅពិគ្រោះយោបល់ទើបចូលទៅអង្គុយពិភាក្សាជាមួយក្រុមនោះ ។ បើគ្មានទេ ក៏គ្មានអ្វីដែលត្រូវទេសនា (Lecture) ដែរ ។ សាលាជំនាន់ថ្មីនេះ គ្មានការប្រឡង (Tests, Exams) ប្រចាំខែ ឬឆ្នាំទេ ។ គេជឿថា ការប្រឡងមិនមែនជារង្វាស់សម្រាប់វាស់សមត្ថភាពសិស្សឡើយ ។ ផ្ទុយមកវិញ វាធ្វើឲ្យសិស្សធ្លាក់ទឹកចិត្តនិងបាត់បង់សក្តានុពលនៅពេលដែលលទ្ធផលនៃការប្រឡងមិនសមប្រកប ។ បន្ទាប់ពីបានស្តាប់បទបង្ហាញនេះ ខ្ញុំនឹកទៅដល់អនុស្សាវរីយ៍សិក្សាកាលពីជាង ២៥ឆ្នាំមុន ។ ចាប់ពីពេលនោះមកដល់គ្រានេះ គំនិតនិងឧប្បករណ៍ទ្រទ្រង់ជីវិតជាច្រើន បានប្រែប្រួលឬរលត់រលាយ (Obsolete) ។ នៅពេលខ្ញុំចាប់ផ្តើមធ្វើការជាអ្នកកត់ត្រារបាយការណ៍នៅឆ្នាំ ១៩៩៦ ខ្ញុំប្រើប៊ិចនិងក្រដាសដើម្បីបំពេញការងារ ។ ពីរឆ្នាំបន្ទាប់មក ខ្ញុំចាប់ផ្តើមប្រើកំព្យូទ័រជំនួសប៊ិចនិងក្រដាសរហូតដល់ពេលបច្ចុប្បន្ន ។ ប្រសិនបើខ្ញុំអាចធ្វើកិច្ចការនេះនៅក្នុងរយៈពេល ១៥ទៅ២០ឆ្នាំទៀត ខ្ញុំជឿជាក់ថា ថេបឡិត នឹងចូលខ្លួនមកវាយអង្គុលីលេខជំនួសខ្ញុំជាក់ជាមិនខាន ៕

ចំណីខួរក្បាល

ជីវិត (Life) តើបុគ្គលគ្រប់រូបដែលកើតមកក្នុងពិភពលោកនេះ គប្បីមានគោលដៅជាក់លាក់សម្រាប់ជីវិតដែរទេ?? នេះគឺជាសំណួរមួយដែលខ្ញុំចាប់អារម្មណ៍ ។ ក្រឡេកមើលឆាកជីវិតរបស់ខ្ញុំត្រួសៗ គោលដៅនៃជីវិតសម្រាប់ខ្ញុំ ហាក់ដូចជាគ្មានអ្វីជាក់លាក់ឡើយ ។ គឺថា ខ្ញុំបត់បែនទៅតាមព្រឹត្តិការណ៍និងកត្តាខាងក្រៅដែលជម្រុញឲ្យខ្ញុំឆ្លងកាត់និងចាប់យកនូវអ្វីដែលជាភាវប្រសើរបំផុតសម្រាប់គាំពារជីវិតខ្ញុំ ។ ឯគោលដៅជីវិតដែលខ្ញុំមាន ជួនកាលខ្ញុំបោះបង់វាចោលព្រោះតែកត្តាខាងក្រៅ ឬក៏ឱកាសថ្មីដែលសមប្រកបទៅនឹងដំណើរជីវិតរបស់ខ្ញុំនៅក្នុងកាលៈទេសៈណាមួយ ។ នៅក្នុងការស្វែងយល់អំពីអត្ថន័យ ឬក៏គោលបំណងនៃជីវិត ខ្ញុំក៏ចាប់អារម្មណ៍ជាមួយនឹងគំនិតរបស់យុវជនខ្មែរពីររូបផងដែរ ។ អ្នកទាំងពីរនោះគឺលោក សុខ ចាន់ផល និងលោក ស៊ូ ខេមរិន ។ ក្នុងចំណោមអ្នកទាំងពីរ ខ្ញុំធ្លាប់ជួបសំណេះសំណាលជាមួយនឹងលោក សុខ ចាន់ផល ម្តង ។ ឯលោកស៊ូ ខេមរិន ខ្ញុំមិនធ្លាប់ជួបទេ ។ លោក សុខ ចាន់ផល យល់ថា៖ គោលដៅចម្បងរបស់ជីវិតគឺ ស្វែងរកបញ្ញា ។ លោកជឿថា ដំណើរជីវិតរបស់មនុស្សគ្រប់រូបគឺត្រូវបានគ្រុបគ្រងរៀបចំដោយធម្មជាតិរួចហើយ ។ អ្វីដែលមនុស្សត្រូវធ្វើគឺប្រើបញ្ញាដោះស្រាយបញ្ហា ឬឧបសគ្គនានាដែលជីវិតជួបប្រទះ ។ ឯលោក ស៊ូ ខេមរិន សរសេរសន្ទនាជាមួយមិត្តភក្តិថា៖ ជីវិតឥតមានន័យអ្វីទេ ។ មនុស្សកើតមកប្រៀបបាននឹងបញ្ញើដែលគេយកមកផ្ញើក្នុងពិភពលោកនេះមួយរយៈប៉ុណ្ណោះ ។ ដូច្នេះ រស់លេងៗទៅទម្រាំដល់ថ្ងៃលាចាកលោកនេះទៅវិញ ។ "រស់លេងៗ"! គំនិតនេះហាក់ដូចជាខ្ជីខ្ជាពេកណាស់សម្រាប់យុវជនម្នាក់ដែលមានទស្សនលេចធ្លោគួរឲ្យសសើរ ។ ប៉ុន្តែ បើពិនិត្យឲ្យសុីជម្រៅបន្តិច ពាក្យនេះជាការដាស់តឿនប្រកបដោយសុភវិនិច្ឆ័យ (Common Sense) ។ ទាំងលោក សុខ ចាន់ផល ទាំងលោក ស៊ូ ខេមរិន ហាក់ដូចជា trensend (អត់ដឹងពាក្យខ្មែរប្រែថាម៉េចទេ) និងពាល់ត្រូវនូវចំណុចមួយគឺថា៖ ជីវិតមិនស្ថិតស្ថេរ (Impermanent) ។ ដូច្នេះ ការហួងហែងប្រជែងគ្នាដើម្បីបំពេញបំណងតណ្ហា (Desire) នោះ វាហាក់ដូចជាមិនល្អបរិសុទ្ធសម្រាប់ជីវិតឡើយ ។ បើនិយាយអំពីបិតានៃបញ្ហាជីវិត ប្រហែលជាគ្មាននរណាយល់ស្គាល់ពាល់ត្រូវដូចព្រះពុទ្ធឡើយ ។ ព្រះអង្គបានបន្សល់ទុកនូវដំបូន្មានមួយគឺថា៖ តម្រង់ចិត្តនិងកាយឲ្យដើរលើផ្លូវ កណ្តាល ដែលមានអដ្ឋង្គិគមគ្គ (មាគ៌ា ៨) ជាគោល ។ ប្រសិនបើមនុស្សភាគច្រើនដើរតាមគន្លងនៃផ្លូវកណ្តាលនេះ យើងនឹងអាចកាត់បន្ថយទុក្ខសោកផងទាំងពួងបានច្រើនអនេកកប្បការ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ផ្លូវកណ្តាលនេះហាក់ដូចជាពិបាកយល់ពេកណាស់ ត្បិតមនុស្សគ្រប់រូបមិនដឹងថា ដំណើរជីវិតដែលស្ថិតនៅលើផ្លូវកណ្តាលនោះត្រូវប្រព្រឹត្តិទៅរបៀបណាឡើយ ។ បើយើងសង្កេតមើលពាក្យទូន្មាននៅក្នុងមាគ៌ាទាំង ៨ យើងឃើញថាមានពាក្យ៖ សម្មា ដែលមានន័យថា ត្រឹមត្រូវ ស្ថិតនៅក្នុងពាក្យទូន្មាននោះទាំងអស់ ។ តើយើងយកអ្វីមកកំណត់កត់សម្គាល់ថា ត្រឹមត្រូវ បើភាពត្រឹមត្រូវសម្រាប់មនុស្សម្នាក់ មិនប្រាកដថាត្រឹមត្រូវសម្រាប់អ្នកដទៃផងនោះ?? ប្តីប្រពន្ធទាស់គ្នាជារឿយៗពាក់ព័ន្ធនឹងភាពត្រឹមត្រូវនេះ ។ ត្រឡប់មកនិយាយអំពីគោលគំនិតរបស់យុវជនខ្មែរទាំងពីររូបនោះវិញ ។ អ្នកទាំងពីរហាក់ដូចជារកឃើញនូវមធ្យោបាយមួយសម្រាប់សម្រាលនិងជម្រុះទុក្ខចេញអំពីជីវិត ក៏ដូចជាផ្តល់ឲ្យជីវិតនូវការវិវត្តន៍លើយានបថដ៏ល្អត្រឹមត្រូវផងដែរ ។ លោកសុខ ចាន់ផល យល់ឃើញថា បញ្ញាជាកត្តាសម្រាប់ជួយដោះទុក្ខទាល់គ្រប់បែបយ៉ាងដែលជីវិតជួបប្រទះ ។ ឯលោក ស៊ូ ខេមរិន មើលឃើញជីវិតថាជាភាពមាយា (Illusion) ។ សម្រាប់អ្នកដែលលុះនិងការសិក្សាទស្សនវិទ្យា យើងអាចមើលឃើញថាយុវជនខ្មែរទាំងពីររូបនេះ ទាញយកគំនិតមូលដ្ឋានចេញមកអំពីទ្រឹស្តី អត្ថិភាពនិយម (Existentialism) ។ អ្វីដែលជាកត្តាគួរកត់សម្គាល់គឺថា អ្នកទាំងពីរបានយកគោលគំនិតនៅក្នុងអត្ថិភាពនិយមមកបំបែកវែកញែកឲ្យចេញជាភាវសាមញ្ញមួយងាយស្រួលក្នុងការអនុវត្តន៍ ៕ កំណត់៖ បើយុវជនទាំងពីរបានអានអត្ថបទនេះហើយឃើញមានចំណុចខុសទាស់នៅក្នុងការបកស្រាយ មេត្តាជួយកែតម្រូវផង ។ អរគុណ!

ចំណីខួរក្បាល

កម្លាំងសច្ចៈ (SATYAGRAHA) (ខាងក្រោមនេះជាអត្ថបទបកប្រែចេញពីការបកស្រាយជាភាសាអង់គ្លេសអំពីគោលគំនិតនៅក្នងសំណេរ កម្លាំងសច្ចៈ Satyagraha របស់លោកមហាត្ម័ក គន្ធី ។ អត្ថបទដើមជាភាសាអង់គ្លេសស្ថិតនៅផ្នែកខាងក្រោម ។) អ្វីទៅជាកម្លាំងសច្ចៈ? លោកមហាត្ម័ក គន្ធី ហៅរបៀបតស៊ូអហឹង្សាថា៖ Satyagraha ។ ពាក្យនេះអាចប្រែថា៖ កម្លាំងសច្ចៈ ។ បើវែកញែកឲ្យលម្អិតបន្តិច យើងអាចនិយាយថា៖ កម្លាំងដែលកើតឡើងដោយការដើរតាមលំអានសច្ចៈ ។ សព្វថ្ងៃ ពាក្យនេះត្រូវបានប្រើសំដៅលើសកម្មភាពតស៊ូអហឹង្សា ។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់លោក មហាត្ម័ក គន្ធី អហឹង្សាគឺជាពាក្យ ឬគំនិតទូលំទូលាយ ដោយសំដៅលើទំនាក់ទំនងរវាងមនុស្សផ្អែកលើការរាប់អាននិងមេត្តា ។ នៅក្នុងគំនិតរបស់លោក មហាត្ម័ក គន្ធី កម្លាំងសច្ចៈ គឺជាមែកធាងនៃអហឹង្សា ។ គួរកត់សម្គាល់ថា៖ កម្លាំងសច្ចៈ និង អហឹង្សា គឺជាគោលគំនិតពីរផ្សេងគ្នា ។ កម្លាំងសច្ចៈ គឺជាសកម្មភាពអហឹង្សាដ៏ពិសេសមួយ ។ សកម្មភាពជាច្រើនដែលយើងចាត់ទុកថាជាអំពើអហឹង្សា មិនមែនជាកម្លាំងសច្ចៈឡើយ ។ យើងនឹងវែកញែកប្រការនេះនៅវគ្គខាងមុខ ។ កម្លាំងសច្ចៈដែលលោកមហាត្ម័ក គន្ធី អនុវត្តមានពីរប្រភេទ ។ ទីមួយគឺ បំពានច្បាប់ដោយក្តីគោរព (Civil Disobedience) ។ នៅពេលឃើញពាក្យនេះ មនុស្សភាគច្រើនផ្តោតតែទៅលើពាក្យ បំពានច្បាប់ (Disobedience) ។ ប៉ុន្តែ សម្រាប់លោកមហាត្ម័ក គន្ធី "ក្តីគោរព (សុីវិល Civil)" គឺជាគន្លឹះនៃការបំពាននេះ ។ សុីវិល នៅទីនេះមិនមែនសំដៅលើពលរដ្ឋឬក៏រដ្ឋបាលទេ ។ វាតំណាងឲ្យភាពសុីវីល័យ និង សុជីវធម៌ ។ នៅក្នុងគោលការណ៍បំពានច្បាប់ដោយក្តីគោរព គោលដៅស្នូលនៃទង្វើនេះគឺ ជាប់គុក មិនមែនបំពានច្បាប់ទេ ។ ការបំពានច្បាប់គឺគ្រាន់តែជាមធ្យោបាយដើម្បីឲ្យអាជ្ញាធរចាប់ដាក់គុកតែប៉ុណ្ណោះ ។ យើងអាចសួរថា៖ ហេតុអ្វីក៏ធ្វើដូច្នេះ? តើយើងចង់ឲ្យអាជ្ញាធរចាប់មនុស្សដាក់គុករហូតទាល់តែហូរហៀរកកន្លែដាក់គ្មាន ដើម្បីបង្ខំពួកគេឲ្យប្តូរគោលជំហរឬ? មិនមែនទេ ។ នៅក្នុងគោលការណ៍នៃអំណាចសច្ចៈ គឺយើងចង់ផ្សព្វផ្សាយសារសំខាន់នៃទង្វើរបស់យើង ។ យើងចង់បង្ហាញឲ្យអាជ្ញាធរមើលឃើញថា យើងខ្វល់ខ្វាយនឹងរឿងអយុត្តិធម៌នេះសម្បើមណាស់ ដែលយើងសុខចិត្តលះបង់សេរីភាពមកជាប់នៅក្នុងគុកដើម្បីបញ្ជាក់អំពីទំហំនៃការខ្វល់ខ្វាយរបស់យើង ។ យើងធ្វើនេះគឺដើម្បីជួយបង្ហាញផ្លូវអាជ្ញាធរឲ្យមើលឃើញនូវសច្ចៈភាពនៃទង្វើរបស់យើង ហើយព្រមលះបង់នូវអ្វីដែលជាជំហររឹងត្អឹងរបស់ពួកគេ ។ និយាយរួម គោលការណ៍កម្លាំងសច្ចៈមិនមែនយកឈ្នះដោយប្រើពល ឬមនុស្សច្រើនលើសលុបទេ គឺយកឈ្នះដោយធ្វើឲ្យគូបដិបក្សផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថ ឬគោលជំហរ (Change of Heart) ។ សម្រាប់មនុស្សជាច្រើន យុទ្ធសាស្ត្រនេះហាក់ដូចជាឆោតបន្តិច (Naive) ។ តាមពិត វាជាភាពឆោតល្ងង់មែន ។ ជំនឿដែលថា បំពានច្បាប់ដោយក្តីគោរព អាចធ្វើឲ្យអាជ្ញាធរផ្លាស់ប្តូរគោលជំហរ វាគ្រាន់តែជាជំនឿតែប៉ុននោះ (Myth) ។ ប៉ុន្តែ នេះមិនមែនមានន័យថា បំពានច្បាប់ដោយក្តីគោរព មិនមានប្រសិទ្ធភាពនោះទេ ។ ធាតុពិត វាមានប្រសិទ្ធិភាព គ្រាន់តែថា ប្រសិទ្ធិភាពនោះវាពាក់ព័ន្ធនឹងសកម្មភាពប្រទាក់ក្រឡាគ្នា ។ ខាងក្រោមនេះ ជាសេណារីយ៉ូនៃសកម្មភាព បំពានច្បាប់ដោយក្តីគោរព៖ ដើមឡើយ បាតុករ បំពានច្បាប់ដោយក្តីគោរព (Break the Law Politely) ។ អាជ្ញាធរចាប់បាតុករទាំងនោះកាត់ទោសហើយដាក់គុក ។ បាតុករទទួលទោសចូលគុកដោយរីករាយ ។ សាធារណជនស្ងើចសសើរវីរភាពរបស់បាតុករនិងមានបសាទចិត្តចំពោះការតស៊ូ ។ បន្ទាប់មក សាធារណជនចាប់ផ្តើមដាក់សម្ពាធដល់អាជ្ញាធរឲ្យចចារគ្នាដើម្បីរកដំណោះស្រាយ ។ នៅពេលការតវាចេះតែកើតមានជាបន្ទាប់បន្ត សម្ពាធរបស់សាធារណជនមកលើអាជ្ញាធររីកធំឡើងៗ ។ នៅទីបំផុត អាជ្ញាធរក៏សម្រេចចិត្តដោះស្រាយបញ្ហាតាមការទាមទាររបស់សាធារណជន ។ ខាងលើនេះជាការវិវត្តនៃសកម្មភាព បំពានច្បាប់ដោយក្តីគោរព ។ គួរកត់សម្គាល់ថា មានការផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថ ឬគោលជំហរ (change of heart) ប៉ុន្តែមិនមែនចេញមកពីសំណាក់អាជ្ញាធរទេ គឺចេញពីសំណាក់សាធារណជន (The Public) ដែលបង្ខំឲ្យអាជ្ញាធរប្តូរគោលនយោបាយ ។ ជួនកាល ការធ្វើបាតុកម្មឬបំពានច្បាប់ដោយក្តីគោរព អាចញ៉ាំងឲ្យថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលឬអន្តរជាតិដាក់សម្ពាធមកលើអាជ្ញាធរឲ្យផ្លាស់ប្តូរគោលនយោបាយផងដែរ ។ ថ្នាក់ដឹកនាំកំពូលទាំងនេះអាចទទួលសម្ពាធសាធារណមតិអំពីពលរដ្ឋនៅក្នុងដែនសមត្ថកិច្ចរបស់ខ្លួន ។ ឧទាហរណ៍ ពលរដ្ឋអង់គ្លេសដាក់សម្ពាធលើរដ្ឋាភិបាលអង់គ្លេសឲ្យដោះស្រាយគោលនយោបាយដែលលោកមហាត្ម័ក គន្ធី ទាមទារនៅក្នុងប្រទេសឥណ្ឌាដែលកាលនោះស្ថិតនៅក្រោមអាណានិគមចក្រភពអង់គ្លេស ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ គោលការណ៍ចម្បងនៃការ បំពានច្បាប់ដោយក្តីគោរព គឺមានតែមួយទេ៖ ដាក់សម្ពាធលើអាជ្ញាធរតាមរយៈសាធារណជន ឬសាធារណមតិ (Indirrect Pressure) ។ ឬអាចនិយាយមួយបែបផ្សេងទៀត៖ បញ្ចុះបញ្ចូលសាធារណជនឲ្យជួយតស៊ូ ។ លោកមហាត្ម័ក គន្ធី បង្កើតលក្ខន្តិកៈមួយចំនួនសម្រាប់ការអនុវត្តន៍គោលការណ៍ កម្លាំងសច្ចៈ ។ មនុស្សជាច្រើនមិនយល់ ឬក៏មិនយល់ស្របតាមគោលការណ៍ទាំងនេះទេ ត្បិតគិតថាវាមិនសមហេតុផល ។ ប៉ុន្តែ នៅពេលដែលយើងយល់អំពីគោលគំនិតរបស់លោក គន្ធី ដែលផ្តោតយុទ្ធនាការទៅលើការផ្លាស់ប្តូរគោលនយោបាយ ឬផ្នត់គំនិតរបស់គូបដិបក្សក៏ដូចជាមហាជន នោះយើងនឹងយល់អំពីគោលគំនិតនៃលក្ខន្តិកៈទាំងនោះ ។ ទីមួយគឺ បំពានតែច្បាប់ណាដែលអយុត្តិធម៌ និងដែលមិនបម្រើផលប្រយោជន៍សាធារណៈ ។ ទីពីរគឺ មនុស្សដែលបំពានច្បាប់ទាំងនោះ គប្បីជាឥស្សរជនសំខាន់ ត្បិតជនទាំងនោះអាចបង្ហាញអំពីជម្រៅនៃការខ្វល់ខ្វាយនិងទទួលបានការគាំទ្រខ្ពស់ពីសំណាក់មហាជន ។ គ្មាននរណាខ្វល់ខ្វាយទេប្រសិនបើច្បាប់អយុត្តិធម៌ណាមួយត្រូវបានបំពានដោយចោរហារយ ។ លក្ខន្តិកៈដទៃទៀតគឺលោកមហាត្ម័ក គន្ធី ហាមមិនឲ្យប្រើភាសាអសុរស បំផ្លាញទ្រព្យសាធារណៈ ឬក៏ធ្វើកិច្ចការដោយសម្ងាត់ ។ល។ ទង្វើទាំងនេះត្រូវបានហាមឃាត់ ដោយហេតុថាវាអាចធ្វើឲ្យបាត់បង់បសាទចិត្ត និងទំនុកចិត្តពីសំណាក់មហាជន ។ កម្លាំងសច្ចៈប្រភេទទីពីរគឺ មិនសហការ (Non-co-operation) ។ មិនសហការ គឺបដិសេធមិនធ្វើតាមបញ្ញតិរបស់គូបដិបក្សដែលយើងយល់ថាអយុត្តិធម៌ ។ រូបភាពនៃទង្វើនេះមានជាអាទ៍៖ បាតុកម្ម ពហិកាទំនិញ និង មិនបង់ពន្ធដារជាដើម ។ ជាការពិតណាស់ មិនសហការ និង បំពានច្បាប់ដោយក្តីគោរព មានលំនាំស្រដៀងគ្នា ។ ករណីទីពីរនេះក៏ដូចគ្នាដែរគឺថា អ្នកតស៊ូដើម្បីយុត្តិធម៌ប្រឈមនិងការវាយដំច្រំធាក់ ការចាប់ដាក់គុក និងការរឹបអូសយកទ្រព្យជាដើម ។ ពលិកម្មទាំងអស់នេះគឺដើម្បីបង្កឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថនិងគោលនយោបាយ ។ គួរកត់សម្គាល់ដែរថា មិនសហការ មានឋាមពលពិសេសរបស់វា ត្បិតសកម្មភាពនេះមិនពឹងផ្អែកទៅលើការផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថរបស់មហាជនឬអាជ្ញាធរទាំងស្រុងទេ ។ អំណាចសំខាន់របស់យុត្តិសាស្ត្រ មិនសហការ គឺពឹងផ្អែកលើមនៈសិការរបស់អ្នកតស៊ូខ្លួនឯង ។ ឧទាហរណ៍ អំណាចរបស់ជនផ្តាច់ការគឺពឹងផ្អែកទាំងស្រុងទៅលើការខ្លបខ្លាចរបស់ពលរដ្ឋ ។ ជនផ្តាច់ការអាចគំរាមកំហែងពលរដ្ឋជាមួយនឹងការចាប់ដាក់គុក ឬក៏យកកាំភ្លើងមកភ្ជង់ឲ្យពលរដ្ឋគោរពខ្លួន ។ ប៉ុន្តែ តុល្យភាពនៃអំណាចគឹស្ថិតនៅលើការខ្លបខ្លាច មិនមែនស្ថិតនៅលើ គុក ឬកាណុងកាំភ្លើងទេ ។ តើមានអ្វីកើតឡើងនៅពេលដែលពលរដ្ឋចាប់ផ្តើមប្រកាសថា៖ "យើងមិនខ្លាចគុក យើងសុខចិត្តស្លាប់ យើងឈប់គោរពកោតខ្លាចអំណាចរបស់ជនផ្តាច់ការទៀតហើយ!" ។ នៅពេលករណីនេះកើតឡើង ជនផ្តាច់ការនឹងបាត់បង់អំណាច ។ ជនផ្តាច់ការអាចស្រែកគំរាម ឬក៏កាប់សម្លាប់ពលរដ្ឋ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើពសរដ្ឋតស៊ូដោយប្តូរផ្តាច់ អំណាចផ្តាច់ការនឹងរលំរលាយ ។ លោកមហាត្ម័ក គន្ធី ថ្លែងថា៖ "ខ្ញុំជឿជាក់ថា រដ្ឋាភិបាលផ្តាច់ការអាចរស់រានបានតែមួយដង្ហើមចង្រឹតទេ បើគ្មានការសហការពីមហាជន ដោយស្ម័គ្រចិត្តក្តី ដោយបង្ខិតបង្ខំក្តី ។ ហើយប្រសិនបើពលរដ្ឋ បញ្ឈប់ការគាំទ្រនិងសហការព្រមៗគ្នា រដ្ឋាភិបាលផ្តាច់ការនឹងអស់លក្ខណ៍" ។ ខាងលើនេះ ជាទស្សនរបស់លោកមហាត្ម័ក គន្ធី ស្តីអំពីអំណាច ។ អំណាចបាតដៃទទេរបស់គាត់ ។ វាជារឿងមួយពិបាកនឹងជឿពេកណាស់ សម្រាប់មនុស្សមួយចំនួនដែលធ្លាប់តែឃើញអំណាចកើតចេញមកអំពីកាណុងកាំភ្លើង ។ មនុស្សប្រភេទនេះ មិនឲ្យតម្លៃការតស៊ូអហឹង្សា ឬកម្លាំងសច្ចៈទេ ។ ពួកគេចាត់ទុកទស្សនលោកមហាត្ម័ក គន្ធី ថា មិនអាចអនុវត្តកើត ឬគ្មានប្រសិទ្ធភាព ៕ What Is Satyagraha ? Gandhi called his overall method of non-violent action Satyagraha. This translates roughly as "Truth-force." A fuller rendering, though, would be "the force that is generated through adherence to Truth." Nowadays, it's usually called non-violence. But for Gandhi, non-violence was the word for a different, broader concept-namely, "a way of life based on love and compassion." In Gandhi's terminology, Satyagraha-Truth-force-was an outgrowth of nonviolence. It may also help to keep in mind that the terms Satyagraha and nonviolent action, though often used one for the other, don't actually refer to the exact same thing. Satyagraha is really one special form of nonviolent action-Gandhi's own version of it. Much of what's called non-violent action wouldn't qualify as Satyagraha. But we'll come back to that later. Gandhi practiced two types of Satyagraha in his mass campaigns. The first was civil disobedience, which entailed breaking a law and courting arrest. When we today hear this term, our minds tend to stress the "disobedience" part of it. But for Gandhi, "civil" was just as important. He used "civil" here not just in its meaning of "relating to citizenship and government" but also in its meaning of "civilized" or "polite." And that's exactly what Gandhi strove for. We also tend to lay stress differently than Gandhi on the phases of civil disobedience. We tend to think breaking the law is the core of it. But to Gandhi, the core of it was going to prison. Breaking the law was mostly just a way to get there. Now, why was that? Was Gandhi trying to fill the jails? Overwhelm and embarrass his captors? Make them "give in" through force of numbers? Not at all. He just wanted to make a statement. He wanted to say, "I care so deeply about this matter that I'm willing to take on the legal penalties, to sit in this prison cell, to sacrifice my freedom, in order to show you how deeply I care. Because when you see the depth of my concern, and how 'civil' I am in going about this, you're bound to change your mind about me, to abandon your rigid, unjust position, and to let me help you see the truth of my cause." In other words, Gandhi's method aimed to win not by overwhelming but by converting his opponent - or as the Gandhian say, by bringing about a "change of heart." Now, to many people, that sounds pretty naive. Well, I'll let you in on a secret. It was naive. The belief that civil disobedience succeeded by converting the opponent happened to be a myth held by Gandhi himself. And it's shared by most of his admirers, who take his word for it without bothering to check it out. As far as I can tell, no civil disobedience campaign of Gandhi's ever succeeded chiefly through a change of heart in his opponents. But this doesn't mean civil disobedience didn't work. As a matter of fact, it did work. The only thing off-kilter was Gandhi's explanation of how and why it worked. Let me give a general description of what seems really to have happened when Gandhi and his followers committed civil disobedience: Gandhi and followers break a law-politely. Public leader has them arrested, tried, put in prison. Gandhi and followers cheerfully accept it all. Members of the public are impressed by the protest, public sympathy is aroused for the protesters and their cause. Members of the public put pressure on public leader to negotiate with Gandhi. As cycles of civil disobedience recur, public pressure grows stronger. Finally, public leader gives in to pressure from his constituency, negotiates with Gandhi. That's the general outline. Notice that there is a "change of heart," but it's more in the public than in the opponent. And notice too that there's an element of coercion, though it's indirect, coming from the public, rather than directly from Gandhi's camp. Some campaigns of Gandhi's show a variation on this model. Sometimes Gandhi's opponents had superiors who wound up pressuring them or even ordering them to negotiate with Gandhi. These superiors might have been influenced by Gandhi's campaign, or by pressure from their own public-for instance, when British citizens pressured government leaders in Britain to intervene in affairs of their colonial government in India. But the basic principle was the same: Gandhi's most decisive influence on his opponents was more indirect than direct. Gandhi set out a number of rules for the practice of civil disobedience. These rules often baffle his critics, and often even his admirers set them aside as nonessential. But once you understand that civil disobedience, for Gandhi, was aimed at working a change of heart-whether in the opponent or the public - then it's easy to make sense of them. One rule was that only specific, unjust laws were to be broken. Civil disobedience didn't mean flouting all law. In fact, Gandhi said that only people with a high regard for the law were qualified for civil disobedience. Only action by such people could convey the depth of their concern and win respect. No one thinks much of it when the law is broken by those who care nothing for it anyway. Other rules: Gandhi ruled out direct coercion, such as trying to physically block someone. Hostile language was banned. Destroying property was forbidden. Not even secrecy was allowed. All these were ruled out because any of them would undercut the empathy and trust Gandhi was trying to build, and would hinder that "change of heart." The second form of mass Satyagraha was non-co-operation. This is just what it sounds like. Non-co-operation meant refusing to co-operate with the opponent, refusing to submit to the injustice being fought. It took such forms as strikes, economic boycotts, and tax refusals. Of course, non-co-operation and civil disobedience overlapped. Non-co-operation too was to be carried out in a "civil" manner. Here too, Gandhi's followers had to cheerfully face beating, imprisonment, confiscation of their property-and it was hoped that this willing suffering would cause a "change of heart." But non-co-operation also had a dynamic of its own, a dynamic that didn't at all depend on converting the opponent or even molding public opinion. It was a dynamic based not on appeals but on the power of the people themselves. Gandhi saw that the power of any tyrant depends entirely on people being willing to obey. The tyrant may get people to obey by threatening to throw them in prison, or by holding guns to their heads. But the power still resides in the obedience, not in the prison or the guns. Now, what happens if those people begin to say, "We're not afraid of prison. We're even willing to die. But we're not willing to obey you any longer." It's very simple. The tyrant has no power. He may rant and scream and hurt and destroy-but if the people hold to it, he's finished. Gandhi said, "I believe that no government can exist for a single moment without the co-operation of the people, willing or forced, and if people suddenly withdraw their co-operation in every detail, the government will come to a standstill." That was Gandhi's concept of power-the one he's accused of not having. It's a hard one to grasp, for those used to seeing power in the barrel of a gun. Their filters do not pass it. And so they call Gandhi idealistic, impractical. Source: Mahatma Gandhi and His Myths- By Mark Shepard

នយោបាយ

មួយចានទឹក មួយចានគោក (Zero-Sum Game) បន្ទាប់ពីសមាជិកគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលនិរទេសខ្លួននៅក្រៅប្រទេសប្រកាសថា៖ ពួកគេនឹងវិលត្រឡប់ទៅកាន់ប្រទេសកម្ពុជាដើម្បីស្តារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ឬក៏យើងអាចនិយាយមួយបែបផ្សេងទៀតថា៖ ស្តារជីវិតនយោបាយរបស់ខ្លួនឡើងវិញនៅថ្ងៃទី ៩ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០១៩ខាងមុខនេះ ពលរដ្ឋខ្មែរជាច្រើនហាក់ដូចជាមានចំណាប់អារម្មណ៍ទៅនឹងព្រឹត្តិការណ៍ដែលមិនទាន់កើតមាននេះសម្បើមណាស់ ។ សំណួរមួយដែលពលរដ្ឋខ្មែរទាំងក្នុងនិងក្រៅប្រទេសលើកយកមកសួរគ្នាគឺថា៖ តើព្រឹត្តិការណ៍វិលវិញរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំបក្សសង្គ្រោះជាតិនៅ ថ្ងៃទី ៩វិច្ឆិកា នឹងអាចកើតឡើង ឬមិនអាច??? គ្មានអ្នកណាអាចដឹងឲ្យប្រាកដបានឡើយ ត្បិតព្រឹត្តិការណ៍នេះវាកំពុងស្ថិតនៅក្នុង អ័ព្ទនៃសង្គ្រាម ។ អ្វីដែលកំពុងស្តែងចេញមកគឺការ វាយស្មៅបង្អើលពស់ ដែលគណបក្សសង្គ្រោះជាតិកំពុងធ្វើដើម្បីស្ទាបស្ទង់ស្វែងយល់អំពីប្រតិកម្មពីសំណាក់ មិត្ត និងបច្ចាមិត្ត ។ មួយចានទឹក មួយចានគោក នៅក្នុងវិស័យនយោបាយមិនសូវកើតមានទេ ព្រោះវាបង្កឲ្យមានមហន្តរាយធំធេងណាស់ ជាពិសេសសម្រាប់បុគ្គលដែលពាក់ព័ន្ធ ។ អ្នកនយោបាយភាគច្រើនមិនលេងល្បែងនេះដល់ទីបញ្ចប់ទេដើម្បីជៀសវាងការបំផ្លាញខ្លួនឯង ។ ក៏ប៉ុន្តែ ផលវិបាកនេះមិនប្រាកដថាអាចរុញច្រានអ្នកនយោបាយឲ្យចេញផុតអំពីមោហ៍បាំងបានដែរ ។ អ្នកនយោបាយខ្លះឆ្កួតនឹងរឿងយកឈ្នះរហូតដល់វិនាសខ្លួនឯងនិងមនុស្សពាក់ព័ន្ធជាច្រើននាក់ទៀតផង ។ គួរកត់សម្គាល់ដែរថា នៅក្នុងល្បែង មួយចានទឹក មួយចានគោក គ្មានទេភាគីឈ្នះ ។ គូប្រយុទ្ធទាំងសងខាងប្រឈមនឹងការចាញ់ដូចគ្នា គ្រាន់តែថាការចាញ់នោះវានាំទុក្ខកំរិតណាដល់ប្រទេសជាតិ ។ ឯទំហំនៃការចាញ់នោះក៏គេមិនយកលុយកាក់មកធ្វើជាខ្នាតរង្វាស់ដែរ គឺវាស់ដោយតំណក់ឈាម ទឹកភ្នែក និងអាយុជីវិត ។ កាលពីដើមទសវត្សឆ្នាំ ១៩៦០ ល្បែង មួយចានទឹក មួយចានគោក នេះត្រូវបានសហរដ្ឋអាមេរិកនិងសហភាពសូវៀតដែលជាមហាអំណាចបរមាណូយកមកប្រឡែងគ្នាម្តងនៅលើកោះ គុយបា ។ គ្រានោះ ប្រទេសគុយបា ដែលជាសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់សូវៀត បានអនុញាតិឲ្យអតីតសហភាពសូវៀតតំឡើងកាំជ្រូចបរមាណូនៅលើទឹកដីខ្លួនដើម្បីទប់ទល់ជាមួយនឹងមហិច្ឆេតារបស់អាមេរិក ។ សហរដ្ឋអាមេរិកដែលស្ថិតនៅជិតបង្កើយនឹងប្រទេសគុយបា មិនអនុញាតិឲ្យសហភាពសូវៀតយកកាំជ្រួចបរមាណូមកដាក់នៅលើកោះគុយបាជាដាច់ខាត ។ ដូច្នេះ វិបត្តិបរមាណូនៅគុយបាក៏បានកើតឡើង ដោយសារសហរដ្ឋអាមេរិកដាក់ពង្រាយនាវាចំបាំងព័ទ្ធជំវិញ (Blockade) កោះគុយបា ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ សហភាពសូវៀតមិនបានបញ្ឈប់មហិច្ឆេតាដាក់កាំជ្រួចបរមាណូនៅលើកោះគុយបាឡើយ ។ នៅពេលដែលនាវាដឹកកាំជ្រួចបរមាណូរបស់សហភាពសូវៀតធ្វើដំណើរមកជិតដល់កោះគុយបា ប្រធានាធិបតីនៃសហរដ្ឋអាមេរិក លោក ចន កេណឺឌី បានវាយទូរសព្ទទៅប្រាប់លោក នីគីតា គ្រូស្សចូវ ដែលជាអគ្គលេខាបក្សកុម្មុយនីស្តសូវៀតថា៖ លោកនិងខ្ញុំកំពុងទាញកន្ទុយខ្សែម្ខាងម្នាក់ដែលមានកំនួចនៅចំកណ្តាល ។ បើយើងបន្តទាញខ្សែនេះរឹតតែខ្លាំង កំនួចនៃខ្សែនេះប្រាកដជាមិនអាចស្រាយរួចឡើយ ។ នៅទីបំផុត សហភាពសូវៀតក៏យល់ព្រមបោះបង់មហិច្ឆេតាដាក់កាំជ្រួចបរមាណូនៅលើកោះគុយបា ដោយហេតុថាសង្គ្រាមបរមាណូជាមួយនឹងសហរដ្ឋអាមេរិកមិនមានភាគីណាអាចទទួលជោគជ័យឡើយ ។ នៅដើមទសវត្សឆ្នាំ ១៩៨០ ល្បែង មួយចានទឹក មួយចានគោក នេះបានកើតឡើងម្តងទៀតនៅក្នុងប្រទេស ហ្វីលីពីន ។ គ្រានោះ លោក បេនីតូ អាគីណូ ដែលជាមេដឹកនាំគណបក្សប្រឆាំងនៅក្នុងប្រទេសហ្វីលីពីន បានធ្វើមាតុភូមិនិវត្តន៍ស្រដៀងគ្នានឹងអ្វីដែលលោក សម រង្សី និងក្រុមបក្សពួកគ្រោងធ្វើនៅថ្ងៃទី ៩ ខែវិច្ឆិកានេះដែរ ។ នៅពេលដែលលោកចូលមកដល់ប្រទេសហ្វីលីពីន លោក អាគីណូ ត្រូវបានខ្មាន់កាំភ្លើងបាញ់សម្លាប់នៅក្នុងព្រលានយន្តហោះ ហើយខ្មាន់កាំភ្លើងនោះក៏ត្រូវបានប៉ូលីសបាញ់សម្លាប់បន្តទៅទៀត ។ បន្ទាប់ពីព្រឹត្តិការណ៍បាញ់សម្លាប់នោះ ពលរដ្ឋហ្វីលីពីន បានងើបបះបោរប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលលោក ហ្វឺឌីណង់ ម៉ាកូស ហើយចោទលោកម៉ាកូសថានៅពីក្រោយឃាដកម្មនោះ ។ នៅទីបំផុត លោកម៉ាកូសក៏នាំប្រពន្ធកូនរត់ប្រាសអាយុទៅជ្រកកោននៅកោះ ហាវ៉ៃ សហរដ្ឋអាមេរិក ។ បច្ចុប្បន្ន ប្រទេសកម្ពុជាហាក់ដូចជាកំពុងប្រឈមជាមួយនឹងល្បែង មួយចានទឹក មួយចានគោក នេះដែរ ។ គេមិនដឹងថា លោក សម រង្សី និង លោក ហ៊ុន សែន ដែលជាតួអង្គពីររូបនៅក្នុងការប្រយុទ្ធនេះ នឹងដោះស្រាយបញ្ហាដោយវិធីណាទេ ។ ពួកគាត់នៅសល់ពេលជាងមួយខែទៀតសម្រាប់ស្វែងរកដំណោះស្រាយ ។ ផ្អែកលើភាពធ្ងន់ធ្ងរនៃហានិភ័យ (Severity of Risks) ល្បែងនេះប្រហែលជាមិនឈានទៅដល់ការប្រយុទ្ធគ្នាទេ ។ ខ្ញុំមិនភ្ញាក់ផ្អើលឡើយ ប្រសិនបើនៅមុនថ្ងៃទី ៩ខែវិច្ឆការចូលមកដល់ តំណាងនៃបុគ្គលទាំងពីរ ឬបុគ្គលទាំងពីររូបចួបគ្នាដោយសម្ងាត់នៅទីណាមួយ ហើយចេញមកប្រកាសថា៖ ដើម្បីសន្តិភាព ផ្សះផ្សារជាតិ និងឯកភាពជាតិ យើងនឹងមិនបណ្តោយឲ្យទំនាស់រវាងខ្មែរនិងខ្មែរ បំផ្លាញជាតិខ្មែរទេ ។ តែប៉ុននេះ ពលរដ្ឋខ្មែរគ្រប់និន្នាការនយោបាយនឹងទះដៃសាទរបំភ្លេចចោលអស់នូវទុក្ខទោសទាំងអម្បាលម៉ាន ។ របាំរាំវង់នយោបាយនឹងត្រូវសម្រាកមួយភ្លេតនៅត្រឹមនេះ រួចហើយគេក៏ឲ្យអ្នកភ្លេងប្រគុំភ្លេងដើម្បីបើកឆាករាំវង់បទថ្មីមួយទៀត ៕

ចំណីខួរក្បាល

ខុស និង ត្រូវ កាលពីជាង ២០ឆ្នាំមុន ខ្ញុំនឹងម្តាយខ្ញុំធ្លាប់មានទំនាស់ទស្សនៈដ៏ស្រួចស្រាល់មួយ ។ ទំនាស់នោះគឺពាក់ព័ន្ធនឹងទង្វើដែលមិនត្រឹមត្រូវ (នៅក្នុងគំនិតខ្ញុំ) ។ ម្តាយខ្ញុំបានសុំឲ្យខ្ញុំទៅរៀបការលើក្រដាសជាមួយនឹងក្មួយស្រីខ្ញុំនៅស្រុកខ្មែរ ដើម្បីអាចធានាយកនាងមករស់នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ។ ខ្ញុំបានបដិសេធសំណើរគាត់ម្តងហើយម្តងទៀត ។ ប៉ុន្តែម្តាយខ្ញុំនៅតែព្យាយាមអង្វរកខ្ញុំជាច្រើនលើកច្រើនសា ។ ដោយធុញនឹងការព្យាយាមរបស់ម្តាយខ្ញុំខ្លាំងពេក ខ្ញុំបានរកឱកាសនិយាយជាមួយនឹងគាត់មួយទល់នឹងមួយដោយមិនឲ្យអ្នកណាម្នាក់ដឹងឮឡើយ ។ ខ្ញុំនិយាយមួយៗប្រកបដោយទឹកមុខមាំទៅកាន់ម្តាយខ្ញុំថា៖ ពេលម៉ែឲ្យខ្ញុំទៅរៀនតាំងតែពីតូចរហូតដល់ពេលនេះ គោលបំណងដ៏ធំបំផុតរបស់ម៉ែគឺចង់ឲ្យខ្ញុំស្គាល់ ខុស និង ត្រូវ ។ ទង្វើដែលម៉ែព្យាយាមឲ្យខ្ញុំធ្វើជាទង្វើខុស ។ ម៉ែក៏ដឹងខ្ញុំក៏ដឹង ។ បើយើងទាំងពីរនាក់ដឹងថាខុសដែរ ហេតុអ្វីក៏ម៉ែនៅតែបង្ខំខ្ញុំឲ្យប្រព្រឹត្តទង្វើនេះទៀត!! ម្តាយខ្ញុំមិននិយាយស្តីអ្វីឡើយ ។ ហើយគាត់ក៏ឈប់ជម្រុញខ្ញុំឲ្យរៀបការលើក្រដាសជាមួយនឹងក្មួយស្រីខ្ញុំដែរ ។ បន្ទាប់ពីទទួលការរិះគន់របស់ខ្ញុំ ម្តាយខ្ញុំហាក់ដូចជាផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបថនៅក្នុងទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងខ្ញុំ ។ គាត់មិនសូវនិយាយរកខ្ញុំទេ ប៉ុន្តែហាក់ដូចជាមានភាពជឿជាក់និងមោទកភាពលើខ្ញុំច្រើនជាងមុន ។ ម្តាយខ្ញុំតែងតែយករឿងរ៉ាវនិងបញ្ហាសំខាន់ៗជាច្រើនមកពិគ្រោះយោបល់ជាមួយខ្ញុំមុននឹងសម្រេចថាតើត្រូវធ្វើដូចម្តេច ។ ខ្ញុំមិនដឹងថាតើមានកត្តាអ្វីដែលជម្រុញឲ្យម្តាយមួយរូបដែលត្រូវបានកូនរិះគន់និងបដិសេធន៍មិនព្រមដើរតាមគំនិតរបស់ខ្លួនហើយ នៅមានចិត្តចង់ពិគ្រោះយោបល់ជាមួយនឹងកូននោះទៀត ។ វាប្រហែលជាស្ថិតនៅលើជម្លោះរបស់យើងដែលពាក់ព័ន្ធនឹងពាក្យ ខុស និង ត្រូវ នេះឯង ។ ខុស និង ត្រូវ ជាពាក្យ ឬគំនិតសាមញ្ញនិងងាយយល់ជាទីបំផុត ។ ប៉ុន្តែ នៅពេលដែលយើងយកវាមកអនុវត្តនៅក្នុងជីវិតជាក់ស្តែង វាបានក្លាយទៅជាប្រធានបទមួយដែលចាក់ដោតឆ្កិះឆ្កៀលសតិសម្បជញ្ញៈរបស់មនុស្សជាច្រើនឥតឈប់ឈរ ។ នៅក្នុងសង្គមខ្មែរសព្វថ្ងៃ យើងអាចនិយាយឲ្យខ្លីថាជាសង្គមមួយដែលពុករលួយ ។ ពុករលួយនៅទីនេះគឺយើងសំដៅដល់ការបាត់បង់សុភាវធម៌ផងដែរ (Moral Corruption) ។ នៅពេលដែលយើងរស់នៅក្នុងសង្គមប្រភេទនេះ ខុសនិងត្រូវ ត្រូវបានក្លាយទៅជាទស្សនៈ រឺឡាទីហ្វ (Relative Concept) ដែលគ្មានតម្លៃនិងខ្លឹមសារជាក់លាក់ឡើយ ។ វាប្រៀបដូចជាពាក្យអងគ្លេសមួយឃ្លាដែលនិយាយថា៖ Beauty is in the eye of the beholder (ឃ្លានឆ្ងាញ់ ស្រឡាញ់ល្អ) ។ សុភាវធម៌និងសង្គមខ្មែរបច្ចុប្បន្នគឺជាប្រធានបទដ៏រសើបមួយនៅក្នុងការពិភាក្សារក ខុស និង ត្រូវ ។ វាមិនខុសអំពីរឿងខ្ញុំនិងម្តាយខ្ញុំឡើយ ។ សំណួរតែមួយគត់ដែលយើងត្រូវរកចម្លើយគឺថា៖ តើអ្នកណាជាអ្នកសម្រេចថាទង្វើណាខុស និងទង្វើណាត្រូវ ។ សម្រាប់អ្នកដែលមិនចង់ប្រឈមនឹងភាពឈឺចាប់ ចម្លើយដ៏សមរម្យមួយគឺ៖ គប្បីទុករឿងនេះឲ្យបុគ្គលម្នាក់ៗជាអ្នកសម្រេច ។ ក៏ប៉ុន្តែ បុគ្គលទាំងអស់ (រាប់បញ្ចូលទាំងរូបខ្ញុំផង) ស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនៃតម្រូវការផ្ទាល់ខ្លួននិងគ្រួសារខ្លួន (Self-Interests) ។ គឺតម្រូវការផ្ទាល់ខ្លួននេះហើយដែលជម្រុញឲ្យបុគ្គលប្រព្រឹត្តិទង្វើនានារាប់បញ្ចូលទាំងទង្វើដែលខ្លួនដឹងដោយឥតមន្ទិលថា ខុស ផងដែរ ។ កាលពីជិតមួយទសវត្សកន្លងទៅ ខ្ញុំបានប្រឈមជាមួយនឹងបញ្ហា ខុស និង ត្រូវ ស្រដៀងគ្នានឹងរឿងដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំនិងម្តាយខ្ញុំមានទំនាស់ទស្សនៈនឹងគ្នាដែរ ។ ប៉ុន្តែ គ្រានេះម្តាយខ្ញុំបានលាចាកលោកទៅហើយ ។ គាត់មិនមានវត្តមានសម្រាប់ឲ្យខ្ញុំយកបញ្ហានេះទៅពិគ្រោះជាមួយនឹងគាត់ទេ ។ រីឯអ្នកដែលបង្កឲ្យមាននិងត្រូវដោះស្រាយបញ្ហាគឺខ្ញុំខ្លួនឯង ។ បញ្ហា ខុស និង ត្រូវ ដែលខ្ញុំត្រូវដោះស្រាយនាគ្រានេះគឺការរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍រវាងអនិកជនខ្មែរនៅបរទេសនិងនារីខ្មែរនៅកម្ពុជា ។ ក្នុងនាមជាអនិកជនខ្មែរដែលរស់នៅបរទេស អជ្ញាធរខ្មែរតម្រូវឲ្យខ្ញុំបំពេញបែបបទជាច្រើនដើម្បីទទួលបានការអនុញាតរៀបការជាមួយនឹងនារីខ្មែរ ។ គូដណ្តឹងខ្ញុំជាមនុស្សមួយរូបដែលមានបទពិសោធជាក់លាក់ជាមួយនឹងប្រព័ន្ធការិយាធិបតេយ្យនៅស្រុកខ្មែរ ។ នាងបានគូសបញ្ជាក់ប្រាប់ខ្ញុំអំពីដំណាក់កាលនានាដែលយើងត្រូវឆ្លងកាត់មុននឹងអាចរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍បាន ។ វាមានភាពស្មុគស្មាញនិងប្រទាក់ក្រឡាគ្នាដូចមងជំពាក់ ។ នៅចុងបញ្ចប់គូដណ្តឹងខ្ញុំប្រាប់ខ្ញុំថា ដើម្បីទទួលបានលិខិតអនុញាតចេញពីគ្រប់ក្រសួងពាក់ព័ន្ធ យើងត្រូវបង់ប្រាក់ទាំងក្នុងផ្លូវការនិងក្រៅផ្លូវការចំនួន ១២០០ដុល្លារ ។ យើងមានជម្រើសពីរ៖ ទីមួយគឺយកប្រាក់ ១២០០ដុល្លារទៅឲ្យមន្ត្រីមួយរូបនៅក្នុងក្រសួងមហាផ្ទៃឲ្យជួយសម្រួលកិច្ចការមួយចំនួនធំ ។ ទីពីរគឺយើងបង់ប្រាក់តាមក្រសួងនិមួយៗដោយខ្លួនឯង ។ ជម្រើសទីមួយគឺជាជម្រើសដ៏ល្អនិងមានប្រសិទ្ធិភាពជាងគេ ។ សម្រាប់ខ្ញុំជម្រើសមួយណាក៏មិនល្អដែរ ព្រោះការបង់ប្រាក់ក្រៅផ្លូវការ ឬប្រព្រឹត្តិអំពើពុករលួយពាក់ព័ន្ធនឹងរឿង ខុស និង ត្រូវ ដែលខ្ញុំធ្លាប់ទាស់ជាមួយនឹងម្តាយខ្ញុំកាលពីអតីតកាល ។ លទ្ធផលនៃទំនាស់នេះបានធ្វើឲ្យម្តាយខ្ញុំមានមោទនភាពលើភាពរឹងបុឹងរបស់ខ្ញុំយ៉ាងខ្លាំង ។ ប៉ុន្តែ ពេលនេះ ភាពរឹងបុឹងរបស់ខ្ញុំកំពុងប្រឈមនឹងវិបត្តិដ៏ឃោរឃៅមួយ ។ ខ្ញុំចំណាយពេលពិភាក្សាជាមួយគូដណ្តឹងខ្ញុំជាច្រើនម៉ោងដើម្បីស្វែងរកមធ្យោបាយជៀសវាងការបង់លុយក្រៅផ្លូវការ ឬប្រព្រឹត្តិអំពើពុករលួយ ។ គូដណ្តឹងខ្ញុំ ប្រាប់ខ្ញុំយ៉ាងខ្លីហើយច្បាស់លាស់ជាទីបំផុតថា រឿងបង់លុយក្រៅផ្លូវការឲ្យមន្ត្រីខ្មែរដើម្បីធ្វើឯកសារផ្សេងៗគឺជៀសមិនរួចឡើយ លើកលែងតែយើងមិនធ្វើ ។ ពេលនោះ ខ្ញុំនឹកឃើញមធ្យោបាយមួយ ដែលអាចលុបលាងទោសកំហុសសម្បជញ្ញៈខ្ញុំបានខ្លះនិងអាចជួយបំបាត់អំពើពុករលួយនៅស្រុកខ្មែរខ្លះផង ។ គំនិតខ្ញុំគឺសុខចិត្តបង់ប្រាក់ឲ្យមន្ត្រីពុករលួយ រួចហើយយកឈ្មោះមន្ត្រីនោះទៅប្តឹងនៅអង្គភាពប្រឆាំងអំពើពុករលួយ ។ គូដណ្តឹងខ្ញុំដាស់តឿនខ្ញុំថា ច្បាប់ប្រឆាំងអំពើពុករលួយរបស់ខ្មែរគឺតម្រូវឲ្យអ្នកប្រព្រឹត្តិអំពើពុករលួយ (ទាំងអ្នកសូកទាំងអ្នកទទួលសំណូក) ជាប់គុកទាំងអស់គ្នា ។ ខ្ញុំត្រូវគិតឲ្យបានល្អិតល្អន់ថា មន្ត្រីដែលប្រព្រឹត្តិអំពើពុករលួយភាគច្រើនជាសាច់ញាតិរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំជាតិ ។ គេមានមធ្យោបាយដោះស្រាយរំដោះគ្នាគេឲ្យនៅក្រៅឃុំ ។ ចំណែកអ្នកដែលត្រូវជាប់ឃុំ គឺអ្នកសូក ។ ខ្ញុំលួចជេរច្បាប់ប្រឆាំងអំពើពុករលួយក្នុងពោះ ព្រោះធាតុពិតនៃច្បាប់នេះគឺ ការពារអំពើពុករលួយ ។ ប្រឈមមុខនឹងឧបស័គ្គដ៏គួរឲ្យស្អប់ខ្ពើមនេះ ខ្ញុំសម្រេចចិត្តធ្វើតាមការណែនាំរបស់គូដណ្តឹងខ្ញុំ ដោយមិនប្រាប់នាងអំពីផលវិបាកនៅក្នុងសតិសម្បជញ្ញៈខ្ញុំឡើយ ។ ការិយាល័យទីមួយដែលខ្ញុំឆ្លងកាត់គឺ ស្ថានទូតអាមេរិក ។ នៅទីនោះ គេតម្រូវឲ្យខ្ញុំបង់ប្រាក់ ១០០ដុល្លារសម្រាប់ការប្រថាប់ត្រាលើឯកសារ (Notarization) ។ កិច្ចការស្រដៀងគ្នានោះ នៅតាមធនាគារនានានៅសហរដ្ឋអាមេរិកគេធ្វើឲ្យយើងដោយមិនចាំបាច់បង់ប្រាក់ទេ ប្រសិនបើយើងមានលេខកុងជាមួយនឹងធនាគារ ។ បន្ទាប់មក យើងទៅជួបមន្ត្រីមួយរូបនៅក្រសួងមហាផ្ទៃ ។ ខ្ញុំអង្គុយធ្មឹងដូចរូបចម្លាក់នៅពេលដែលគូដណ្តឹងខ្ញុំហុចស្រោមសំបុត្រដែលមានប្រាក់ ១២០០ដុល្លារទៅឲ្យមន្ត្រីនោះ ។ មន្ត្រីនោះ មិនបើកស្រោមសំបុត្រមើលឬក៏រាប់លុយនៅក្នុងនោះទេ ព្រោះគាត់ដឹងថាបើលុយមិនគ្រប់ យើងក៏គ្មានវាសនានឹងទទួលបានឯកសារដែលយើងត្រូវការនោះដែរ ។ ចេញពីក្រសួងមហាផ្ទៃ យើងទៅធ្វើឯកសារនៅក្រសួងការបរទេស ។ នៅទីនោះមន្ត្រីត្រួតពិនិត្យឯកសារទារប្រាក់អំពីយើង ២០០ដុល្លារថែមទៀត ។ គូដណ្តឹងខ្ញុំបានវាយទូរសព្ទទៅមន្ត្រីដែលយកលុយអំពីយើងនៅក្រសួងមហាផ្ទៃដើម្បីឲ្យពួកគេជជែកគ្នាអំពីរឿងលុកកាក់នេះដោយផ្ទាល់ ។ ពួកគេសម្របសម្រួលគ្នាដោយគ្មានរអាក់រអួល ។ បន្ទាប់មក យើងត្រូវទៅកាន់ក្រសួងអន្តោប្រវេសន៍ដើម្បីសុំ ឬក៏ឲ្យគេពិនិត្យឯកសារមួយចំនួនទៀត ។ នៅទីនោះ យើងត្រូវឆ្លងកាត់ការត្រួតពិនិត្យបីឬបួនដំណាក់ ។ នៅតាមដំណាក់និមួយៗ យើត្រូវបង់ប្រាក់ឲ្យអ្នកត្រួតពិនិត្យ ពី ៥ ទៅ ១០ដុល្លារ ។ ក្រៅអំពីការបង់ប្រាក់នៅមន្ទីរក្រសួងថ្នាក់ជាតិនោះ ក៏នៅមានការបង់ប្រាក់ទៅឲ្យមន្ត្រីថ្នាក់មូលដ្ឋានផងដែរ ។ និយាយរួម ការបង់ប្រាក់ក្រៅផ្លូវការ ឬអំពើពុករលួយនៅស្រុកខ្មែរវាហាក់ដូចជាទំនៀមទម្លាប់មួយដែលមនុស្សស្ទើរគ្រប់រូបប្រព្រឹត្តិជាទូទៅ ។ បន្ទាប់ពីរៀបការហើយ ខ្ញុំធ្វើដំណើរទៅកាន់វត្ត ដីដុះ ហើយចូលទៅដុតធូបលុតជង្គង់សុំខមាទោសម្តាយខ្ញុំនៅមុខចេតីយ៍ផ្នូររបស់គាត់ដោយស្ងៀមស្ងាត់ ។ វាជារឿងដ៏ឈឺចាប់ជាទីបំផុតនៅពេលដែលយើងយកមោទនភាពរបស់ម៉ែឪទៅជាន់ឈ្លីទោះបីជាទង្វើនោះធ្វើឡើងដោយបង្ខំចិត្តក៏ដោយ ។ អ្វីដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំរឹតតែឈឺចាប់ទ្វេរដង គឺប្រការដែលខ្ញុំមិនអាចស្អប់អំពើពុករលួយ ព្រោះថា បើខ្ញុំស្អប់អំពើពុករលួយ ខ្ញុំត្រូវស្អប់ប្រទេសខ្មែរ សង្គមខ្មែរ ហើយក៏ត្រូវស្អប់ខ្លួនឯងដែលមានកំណើតជាជនជាតិខ្មែរផងដែរ ៕

រកសុី

ការងាររកសុី កើត ចាស់ ជរា ស្លាប់ ជាការវិវត្តន៍របស់ជីវិតមនុស្សនិងសត្វ ។ នៅក្នុងដំណើរជីវិតនេះ មនុស្សខ្លះត្រូវឆ្លងកាត់ការប្រកបការងារជាច្រើនជំពូកដើម្បីគាំពារជីវិតតាំងតែពីកុមារភាពរហូតដល់ថ្ងៃអវសាន្តនៃជីវិត ។ បច្ចុប្បន្ន ជីវិតខ្ញុំបានដើរមកដល់ចំណុចមួយដែលហៅថា មជ្ឈឹមវ័យ ។ សង្កេតមើលទៅអតីតកាល ខ្ញុំស្ទើរតែមិនជឿខ្លួនឯងទេថា ខ្ញុំបានប្រកបការងារជាច្រើនដើម្បីទ្រទ្រង់និងរក្សាជីវិតរបស់ខ្ញុំ ។ ខាងក្រោមនេះជាការងារដែលខ្ញុំធ្លាប់ធ្វើមានថេរវេលាយ៉ាងហោចណាស់ក៏ប្រាំខែដែរ ចាប់តាំងពីកុមារភាពមក៖ ទសវត្សឆ្នាំ ១៩៧០ ការងាទី ១ ដែលខ្ញុំធ្លាប់ធ្វើគឺយួរកំសៀវទឹកដើរស្រោចគល់កូន ម្ទេស ត្រប់ និង ប៉េងប៉ោះ ដែលម្តាយខ្ញុំដាំនៅក្នុងចម្ការ ។ ការស្រោចកូនម្ទេស ត្រប់ និងប៉េងប៉ោះនេះ គឺខ្ញុំត្រូវប្រុងប្រយ័ត្នមិនឲ្យទឹកប៉ះត្រួយវាឡើយ ។ (នៅក្នុងជំនាន់ ប៉ុល ពត ១៩៧៥-៧៩ ក្នុងនាមជាពលករកុមារមួយរូប) ការងារទី ២ របស់ខ្ញុំគឺ ឃ្វាលគោនិងក្របី ។ ការងារទី ៣ របស់ខ្ញុំគឺ ឡើងត្នោតដើម្បីគៀបផ្កាយកទឹង ។ បាទខ្ញុំចេះឡើងត្នោតនិងផលិតទឹកត្នោត ។ ហើយក៏ជាអ្នកផលិតទឹកត្នោតមួយរូបដ៏ចំណាប់ផងដែរ ត្បិតត្នោតខ្លះអ្នកដទៃមិនអាចផលិតទឹកបានច្រើនទេ តែខ្ញុំអាចផលិតបានច្រើន ។ ខ្ញុំរៀនបច្ចេកទេសផលិតទឹកត្នោតពីចាស់ៗក្នុងភូមិ ។ សូមបញ្ជាក់ថា ត្នោតខុសអំពីរុក្ខជាតិដទៃ ត្បិតអី វា(ត្នោត)ហាក់ដូចជាមានវិញាណ ។ ឧទាហរណ៍ ត្នោតអាចដឹងអំពីទម្ងន់នៃមនុស្សដែលឡើងគៀបនិងចិតផ្កាវាជាប្រចាំ ។ បើមានមនុស្សផ្សេងឡើងទៅចិតផ្កាវា ទឹកដែលវាធ្លាប់តែផលិតឲ្យកាចបំពង់គឹអាចទទួលបានត្រឹមតែកន្លះបំពង់តែប៉ុណ្ណោះ ។ ការងារទី ៤ របស់ខ្ញុំគឺជីកប្រឡាយ លើកភ្លឺស្រែ និង រែកដីសង់ទំនប់ទប់ស្ទឹងស្ទោងនៅម្តុំភូមិ កំពង់ចិន ។ ការងារទី ៥ គឺដកស្ទូងសំណាបនិងធាក់រហាត់បូមទឹកបញ្ចូលស្រែ (ផលិតស្រូវ) ។ ទសវត្សឆ្នាំ ១៩៨០ ការងារទី ៦ របស់ខ្ញុំគឺកសិករដាំបន្លែគ្រប់ប្រភេទ ។ នៅក្នុងជីវិតជាកសិករដាំបន្លែនេះ ខ្ញុំចេះភ្ជួររាស់យ៉ាងស្ទាត់ជំនាញ ហើយក៏អាចផលិតឧបករណ៍ដូចជា នង្គ័ល រនាស់ និងធ្លាប់ជាកូនជាងដំដែកផងដែរ ។ ក្រៅអំពីការងារស្រែចម្ការ ខ្ញុំក៏ចេះអារជ្រៀកឈើហ៊ុបធ្វើផ្ទះផងដែរ ។ បច្ចុប្បន្ន របរអារឈើហ៊ុបប្រភេទនោះលែងមានទៀតហើយ ។ ការងារទី ៧ របស់ខ្ញុំគឺគ្រូបង្រៀនភាសាអង់គ្លេសដល់កុមារតូចៗនៅក្នុងជំរំជនភៀសខ្លួន ។ ការងារទី ៨ របស់ខ្ញុំគឺធ្វើការនៅក្នុង អាសឹមប្លីឡាញ (Assembly Line) ។ គួរបញ្ជាក់ថា Assembly Line នៅទីនេះមិនមែនមន្ទីររដ្ឋសភាទេ ។ វាគឺជាខ្សែផលិតឧបករណ៍ឬម្ហូបអាហារនៅក្នុងរោងចក្រដែលមានមនុស្សចន្លោះពី ៥ ទៅ ១០នាក់អង្គុយឬឈរជាជួរដើម្បីច្រកឧបករណ៍ឬម្ហូបចំណីចូលក្នុងស្បោង ឬប្រអប់ ។ ទសវត្សឆ្នាំ ១៩៩០ ការងារទី ៩ គឺជាអ្នកប្រមូលនិងលាងចានឆ្នាំងនៅក្នុងមជ្ឈមណ្ឌល់គាំពារមនុស្សចាស់ជរា ។ ការងារទី ១០ គឺជាជំនួយការលេខានៅក្នុងមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាភាសានិងកំព្យូទ័រក្នុងមហាវិទ្យាល័យ ។ ការងារទី ១១ គឺជាអ្នកជៀនសាច់មាន់និងដំឡូងបារាំងនៅក្នុងហាងលក់ឥវ៉ាន់ចាប់ហួយតូចមួយ ។ ការងារទី ១២ គឺជាអ្នកលក់សំលៀកបំពាក់និងគ្រឿងឧបភោគបរិភោគនានានៅក្នុងផ្សារទំនើប ។ ការងារទី ១៣ គឺជាអ្នកយកពត៌មាននៅក្នុងសន្និសិទ ។ ការងារទី ១៣នេះ ខ្ញុំចាប់ផ្តើមតាំងតែពីឆ្នាំ ១៩៩៦ មកដល់បច្ចុប្បន្ន ។ ខ្ញុំមិនដឹងថា ជីវិតការងាររបស់ខ្ញុំនឹងត្រូវបញ្ចប់ត្រឹមការងារទី១៣នេះ ឬមួយក៏ត្រូវបន្តជាមួយនឹងការងារដទៃទៀតឡើយ ។ មានតែពេលវេលាតែប៉ុណ្ណោះ ដែលអាចដឹងបាន ៕

ចំណីខួរក្បាល

ប្រាថ្នាខ្ពស់ (Big Dream) កុមារតូចៗស្ទើរតែគ្រប់រូប មិនថាជាកូនអ្នកមាន ឬអ្នកក្រ តែងតែមានសេចក្តីប្រាថ្នាចង់ធ្វើ ឬក៏ក្លាយទៅជាអ្នកប្រកបរបរអ្វីមួយនៅក្នុងជីវិតអនាគតរបស់ខ្លួន ។ ក្នុងនាមជាកុមារកាលពីអតីតកាល ខ្ញុំក៏មានសេចក្តីប្រាថ្នាមួយដែរ ។ សេចក្តីប្រាថ្នារបស់ខ្ញុំគឺចង់ក្លាយជាអ្នកបើកបរយន្តហោះ ។ កាលនោះស្ថិតនៅក្នុងទសវត្សឆ្នាំ ១៩៧០ ដែលជាវេលាស្រុកខ្មែរកំពុងស្ថិតនៅក្រោមសឹកសង្គ្រាម ។ មូលហេតុដែលខ្ញុំចង់ក្លាយជាអ្នកបើកយន្តហោះ មិនមែនដើម្បីទម្លាក់គ្រាប់បែកលើពួកបច្ចាមិត្តទេ គឺដើម្បីបានផ្សងព្រេងទៅទស្សនាទឹកដីនៅស្រុកឆ្ងាយៗ ព្រោះខ្ញុំជាក្មេងដែលចូលចិត្តស្វែងយល់ថាតើមានអ្វីប្លែកៗខ្លះដែលស្ថិតនៅឆ្ងាយអំពីភូមិរបស់ខ្ញុំ ។ ដើម្បីរៀនបើកបរយន្តហោះ គេត្រូវការចំណេះដឹងផ្នែក រូបវិទ្យា គណិតវិទ្យា ភូមិវិទ្យា និងវិទ្យាសាស្ត្រមួយចំនួនទៀតដែលពាក់ព័ន្ធនឹងលំហ ។ ហេតុតែខ្ញុំនៅក្មេង ខ្ញុំមិនដឹងអំពីលក្ខខណ្ឌអស់ទាំងនេះទេ ។ ថែមទាំងមិនដឹងថា ស្រុកខ្មែរសម័យនោះគ្មានកន្លែងសម្រាប់ហ្វឹកហាត់បើបរយន្តហោះទៀតផង ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំក៏បន្តក្តីប្រាថ្នារបស់ខ្ញុំទាំងងងិតងងល់ ។ បន្ទាប់ពីឆ្លងកាត់កលិយុគនៅស្រុកខ្មែរចាប់ពីទសវត្សឆ្នាំ ១៩៧០ រហូតដល់ពាក់កណ្តាលទសវត្សឆ្នាំ ១៩៨០ ជាពិសេសបន្ទាប់ពីឆ្លងកាត់សម័យកាលពួកកម្មុនីស្តខ្មែរក្រហមបំផ្លាញប្រទេសកម្ពុជានៅចុងទសវត្សឆ្នាំ ១៩៧០ ខ្ញុំចាប់ផ្តើមប្រាកដក្នុងចិត្តថា ក្តីប្រាថ្នារបស់ខ្ញុំមិនអាចក្លាយជាការពិតបានឡើយ ។ នៅចុងទសវត្សឆ្នាំ ១៩៨០ ខ្ញុំមានឱកាសបានស្តារកាសិក្សារបស់ខ្ញុំឡើងវិញបន្ទាប់ពីខកខានអស់រយៈពេល ១០ឆ្នាំ ។ ខ្ញុំមានអាយុ ២១ឆ្នាំគត់ហើយកំពុងរស់នៅក្នុងជំរំជនខ្ចាត់ព្រាត់មួយ (Camp for Displaced Persons) នៅតាមបណ្តោយព្រំដែនខ្មែរ-ថៃ ។ បួនឆ្នាំក្រោយមក ខ្ញុំមានវាសនាបានទៅបន្តការសិក្សានៅសហរដ្ឋអាមេរិក ។ បន្ទាប់ពីប្រឡងជាប់បានចូលរៀននៅមហាវិទ្យាល័យ ក្តីប្រាថ្នាកុមារភាពរបស់ខ្ញុំបានត្រឡប់មកលងខ្ញុំសាជាថ្មី ។ ខ្ញុំគ្មានសមត្ថភាព ឬលទ្ធភាពក្លាយជាអ្នកបើកបរយន្តហោះឡើយ ប៉ុន្តែអាជីពមួយដែលអាចឲ្យខ្ញុំដើរផ្សងព្រេងបានគឺ អ្នកកាសែត ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំក៏សម្រេចបន្តក្តីប្រាថ្នាកុមារភាពនោះទាំងងងិតងងល់ម្តងទៀត ។ ប្រាំមួយឆ្នាំក្រោយមក ខ្ញុំរៀនយកអាជីពជាអ្នកកាសែតបានដូចបំណង ។ ប៉ុន្តែ អ្វីៗហាក់ដូចជាមិនដំណើរការទៅតាមការគ្រោងទុកឡើយ ។ នៅក្នុងដំណើរស្វែងរកការងារជាអ្នកកាសែត ខ្ញុំជួបនឹងឧបសគ្គជាច្រើន ។ ទីមួយ ស្ថាប័នពត៌មានធំៗដែលអាចផ្តល់ឱកាសឲ្យខ្ញុំដើរផ្សងព្រេងបាននៅក្នុងការបំពេញការងារ តម្រូវឲ្យខ្ញុំមានបទពិសោធការងារ ១ឆ្នាំ ឬក៏២ឆ្នាំសិន មុននឹងគេផ្តល់ឱកាសការងារឲ្យខ្ញុំ ។ ទីពីរ ឱកាសការងារខ្លះ តម្រូវឲ្យខ្ញុំវេចសម្ពាយ ស្ពាយបង្វេចទៅរស់នៅទីក្រុងផ្សេង ។ អ្នកកាសែតនិងគ្រូបង្រៀនមិនខុសគ្នាប៉ុន្មានទេ ។ ការហ្វឹកហ្វឺនមានលក្ខណៈជាអាជីពតែម្តង ។ ដូច្នេះ នៅពេលដែលស្ថាប័នពត៌មានតម្រូវឲ្យអ្នកកាសែតទើបបញ្ចប់ការសិក្សាស្វែងរកបទពិសោធការងារជាមុន មុននឹងផ្តល់ឱកាសឲ្យចូលបំពេញការងារ វាហាក់ដូចជាមិនសមហេតុផលទាល់តែសោះ (Oxymoron) ។ ខ្ញុំសម្រេចចិត្តមិនដេញតាមក្តីប្រាថ្នាកុមារភាពនោះទៀតទេ ត្បិតគិតថាសច្ចភាពនៃដំណើរជីវិតនិងក្តីប្រាថ្នាកុមារភាព មិនប្រាកដថាអាចជួបគ្នាបានឡើយ ។ ប៉ុន្តែ កម្មដែលយើងសាង ដោយផ្លូវចិត្តក្តី ដោយផ្លូវកាយក្តី វាមិនអាចបញ្ចប់ទៅដោយងាយៗឡើយ ។ ល្ងាចមួយ នៅពេលដែលខ្ញុំរៀបចំបោសសម្អាតកន្លែងធ្វើការនៅក្នុងហាងលក់សម្លៀកបំពាក់មួយ ខ្ញុំប្រទះកាសែតសហគមតូចមួយដែលបុគ្គលិកប្រៃសនីយ៍យកមកដាក់ចោលនៅក្នុងកន្លែងខ្ញុំធ្វើការរាល់ថ្ងៃ ។ កាសែតនោះគេចែកផ្សាយដោយឥតគិតថ្លៃ ។ ខ្ញុំមិនដែលអានកាសែតនោះទេ ថែមទាំងបោះវាចោលក្នុងធុងសម្រាមរាល់ថ្ងៃឡើងធុញទៅហើយ ។ ប៉ុន្តែ ល្ងាចនោះខណៈដែលខ្ញុំហៀបនឹងបោះកាសែតចូលក្នុងធុងសម្រាម ភ្នែកខ្ញុំទាក់នឹងរូបឡានស៊េរីថ្មីមួយដែលគេចុះផ្សាយ ។ ខ្ញុំមើលអត្ថបទត្រួសៗ ។ នៅចុងអត្ថបទ មានភ្ជាប់កាផ្សាយស្វែងរកបុគ្គលិកប្រភេទ ក្លាស៊ីហ្វាយ មួយដែលសរសេរថា៖ CONFERENCE REPORTER ។ លក្ខខណ្ឌការងារគឺគេតម្រូវឲ្យបេក្ខជនមានបរិញ្ញាប័តនិងចំណូលចិត្តផ្នែកនយោបាយនិងសង្គមកិច្ច ។ មិនមានតម្រូវការបទពិសោធការងារទេ ។ ខ្ញុំមិនដឹងថាការងារនោះមានសណ្ឋានដូចម្តេចទេ ប៉ុន្តែពាក្យ Reporter ឬ អ្នកយកពត៌មានបានទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍របស់ខ្ញុំ ។ ស្អែកឡើង ខ្ញុំសម្រេចផ្ញើ Resume ទៅកន្លែងដែលត្រូវការបុគ្គលិកនោះ ។ មួយអាទិត្យក្រោយមកគេក៏ហៅខ្ញុំទៅសម្ភាសការងាររួចហើយសម្រេចទទួលយកខ្ញុំឲ្យធ្វើជាបុគ្គលិកនៅថ្ងៃនោះតែម្តង ។ ពាក្យមួយម៉ាត់ដែលគេសួរខ្ញុំគឺថា តើអាចធ្វើការងារនេះកើតទេ? ខ្ញុំឆ្លើយថា អាច ទាំងមិនដឹងថាតើការងារនោះវាតម្រូវឲ្យខ្ញុំមានសមត្ថភាពត្រឹមណាផង ។ អ្នកយកពត៌មាននៅក្នុងសន្និសិទ ជាមុខងារស្ថិតនៅចន្លោះអ្នកកាសែតនិងអ្នកនយោបាយ ។ វាជាកិច្ចការស្ថិតនៅពីក្រោយឆាក ហើយមិនមានមនុស្សច្រើនទេដែលដឹងអំពីមុខងារនេះ ។ កិច្ចការនេះមានបីដំណាល់កាល គឺអ្នកកត់ត្រា អ្នកសរសេររបាយការណ៍ និងអ្នកសម្រិតសម្រាំងរបាយការណ៍ ។ វាពាក់ព័ន្ធនឹងច្បាប់តម្លាភាពរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ។ ក្រៅពីសហរដ្ឋអាមេរិក ប្រហែលជាគ្មានប្រទេសណាមានការងារប្រភេទនេះឡើយ ។ តួនាទីរបស់ខ្ញុំគឺជាអ្នកកត់ត្រានៅក្នុងកិច្ចប្រជុំរបស់គណកម្មាធិការវិទ្យាសាស្ត្រនិងរៀបចំគោលនយោបាយសាធារណៈ ។ កាតព្វកិច្ចការងាររបស់ខ្ញុំគឺ មួយភាគបីនៃការងារទាំងមូល ។ កម្រិតទីពីរ និងកម្រិតទីបីខ្ញុំធ្វើមិនកើតទេ ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ខ្ញុំខិតខំធ្វើកិច្ចការរបស់ខ្ញុំដោយយកចិត្តទុកដាក់ជាទីបំផុត ។ សារភាពតាមត្រង់ទៅចុះ កន្លះឆ្នាំដំបូង ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ហាក់ដូចជាស្វាចូលក្រុង ។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំវាយឬកហាក់ដូចជាខ្ញុំនឹងយល់ដឹងអំពីអ្វីដែលខ្ញុំធ្វើច្បាស់លាស់ណាស់ ។ ទំនុកចិត្តលើខ្លួនឯងនិងការខិតខំរៀនសូត្រអំពីការងារបានធ្វើឲ្យខ្ញុំក្លាយជាបុគ្គលិកមួយរូបដែលទទួលបានការទុកចិត្តខ្ពស់ ។ ជាលទ្ធផល ខ្ញុំត្រូវបានស្ថាប័នបញ្ជូនឲ្យចុះបេសកកម្មញឹកញាប់ជាងគេ ។ រយៈពេលប្រមាណជា ១០ឆ្នាំ ក្នុងនាមជាអ្នកយកពត៌មាននៅក្នុងសន្និសិទ ខ្ញុំបានចុះបេសកកម្មការងារនៅទីឆ្ងាយៗក្នុងមួយខែម្តងឬក៏ពីរដង ។ នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក ខ្ញុំបានទៅបំពេញការងារជាង ៣០រដ្ឋ ហើយក៏មានឱកាសបានទស្សនាទីក្រុងនិងទីប្រជុំជនប្រមាណជាជាង ២០០ដែរ ។ បេសកកម្មខ្លះតម្រូវឲ្យខ្ញុំចេញទៅក្រៅប្រទេស ប៉ុន្តែមានមិនច្រើទេ ។ ក្នុងចំណោមទីក្រុងនិងទីប្រជុំជននានានៅសហរដ្ឋអាមេរិកដែលខ្ញុំធ្លាប់ទៅឃើញ មានតំបន់ឬទីប្រជុំជនចំនួន ៤ ដែលខ្ញុំចូលចិត្តជាងគេ ។ នៅតំបន់សមុទ្រនារដូវក្តៅ ទីប្រជុំជន Cape Cod, Massachussets ជាកន្លែងល្អប្រណិតមួយសម្រាប់ខ្ញុំ ។ នៅតំបន់ភ្នំនារដូវក្តៅគឺទីក្រុង Aspen, Colorado ។ ឯនៅតំបន់វាលខ្សាច់និងវាស្មៅនៅរដូវត្រជាក់ ខ្ញុំចូលចិត្តទីក្រុង Tucson, Arizona និង Santa Fe, New Mexico ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ខ្ញុំឲ្យតម្លៃទីក្រុងនិងទីប្រជុំជនទាំងនេះគឺផ្អែកលើសោភ័ណ្ឌនៃធម្មជាតិដែលមនុស្សរក្សាទុកឬក៏ឆ្នៃប្រឌិតភ្ជាប់ភ្ជិតទៅនឹងជីវិតប្រចាំថ្ងៃ (Harmony living with nature) ។ មុននឹងបញ្ចប់អត្ថបទនេះ សូមភ្ជាប់នូវបទពិសោធមួយដែលអង្រន់ចិត្តខ្ញុំរហូតដល់ស្រក់ទឹកភ្នែក ។ ថ្ងៃមួយ ខ្ញុំឃើញលិខិតមួយនៅលើតុក្នុងការិយាល័យដែលមានត្រារបស់សេតវិមាន ។ នៅលើក្បាលលិខិតនោះគេសរសេរថា៖ Executive Office of the President ។ ខ្ញុំសួរប្រធានការិយាល័យថា៖ លិខិតនេះមានន័យថាមេច ។ គាត់ប្រាប់ខ្ញុំថា វាជាសំណើររបស់គណកម្មាធិការប្រឹក្សាវិទ្យាសាស្ត្ររបស់ប្រធានាធិបតី សុំឲ្យយើងទៅធ្វើកិច្ចការឲ្យគេ ។ ខ្ញុំភ្ញាក់ព្រើតព្រោះកន្លងមកយើងមិនដែលធ្វើកិច្ចការឲ្យគណកម្មាធិការរបស់រដ្ឋសភាឬក៏ប្រធានាធិបតីទេ ។ យើងធ្វើកិច្ចការឲ្យតែស្ថាប័នរដ្ឋមន្ត្រីនិងមន្ទីរក្រសួងនានាតែប៉ុណ្ណោះ ។ ប្រធានការិយាល័យប្រាប់ខ្ញុំថា គាត់នឹងបញ្ជូនខ្ញុំឲ្យទៅធ្វើការងារជាមួយនឹងគណកម្មាធិការរបស់ប្រធានាធិបតីនៅពេលកាលវិភាគមកដល់ ។ កន្លែងប្រជុំរបស់គណកម្មាធិការប្រឹក្សាវិទ្យាសាស្ត្ររបស់ប្រធានាធិបតីស្ថិតនៅទល់មុខអគារសេតវិមានចាស់ ក្បែរអគារស្នាក់នៅរបស់ភ្ញៀវបរទេស ។ ខ្ញុំដើរចូលទៅក្នុងបរិវេណសេតវិមានជាមួយនឹងអ្នកកាសែតមួយចំនួនដោយចោលភ្នែកមើលទៅសេតវិមានមួយភ្លែតមុននឹងឆ្លងផ្លូវទៅកាន់សាលប្រជុំ Jackson Square ដែលជាទីកន្លែងខ្ញុំត្រូវចូលទៅបំពេញការងារ ។ ពេលនោះ ទឹកភ្នែកខ្ញុំស្រាប់តែហូរធ្លាក់មកដោយមិនដឹងខ្លួន ។ ខ្ញុំមានអារម្មណ៍ស្រងេះស្រងោចនឹកទៅដល់គ្រាដែលខ្ញុំកំពុងបររទេះគោដឹកពោតឡើងមកអំពីចម្ការ ។ វាជាអារម្មណ៍មួយដែលពិបាកនិងបរិយាយ ។ អ្នកដែលធ្លាប់ឆ្លងកាត់ឆាកជីវិតកំសត់ទុគ៌តប្រហែលជាយល់អំពីអារម្មណ៍មួយនេះ ។ ក្តីប្រាថ្នាកុមារភាពរបស់ខ្ញុំ សន្មត់ថាចប់ជាស្ថាពរ ៕

ចំណីខួរក្បាល

ស្នេហា (Love) មនុស្សជាច្រើនយល់ច្រឡំថា ស្នេហាគឺជាការលះបង់ធ្វើអ្វីៗដើម្បីមនុស្សដែលខ្លួនស្រឡាញ់ដោយសុទ្ធចិត្ត ហើយមិនរំពឹងចង់បានអ្វីដែលជាការតបស្នងឡើយ ។ ប្រៀបដូចជាម្តាយស្រឡាញ់ថែរក្សាកូនង៉ានៅក្នុងរង្វង់ដៃដូច្នោះដែរ ។ ចំណុចនេះហាក់ដូចជារាក់ពេកណាស់ ។ យើងគប្បីស្វែងយល់ឲ្យបានជ្រៅជាងនេះបន្តិច ។ ស្រឡាញ់មនុស្សម្នាក់ ក្នុងនាមជាប្តីប្រពន្ធក្តី ជាកូនក្តី ជាបងប្អូនក្តី ពាក់ព័ន្ធនឹងបញ្ចក្ខ័ន្ធ ឬខន្ធប្រាំ រួមមាន៖ រូប វេទនា សញ្ញា សង្ខារ និង វិញ្ញាណ ។ ខន្ធទាំងប្រាំនេះប្រមូលចូលគ្នាទៅបង្កើតបានជា តណ្ហា (Desire) ដែលជាឬសគល់នៃ ស្នេហា (Love) ។ ស្នេហាឬសេចក្តីស្រឡាញ់មានពីរប្រភេទ គឺស្រឡាញ់មានលក្ខខណ្ឌ និងស្រឡាញ់ឥតលក្ខខណ្ឌ (Conditional Love and Unconditional Love) ។ ខ្ញុំលើកយកប្រធានបទ "ស្រឡាញ់ឥតលក្ខខណ្ឌ" មកវែកញែកនៅទីនេះ ដើម្បីស្វែងយល់ថាតើសេចក្តីស្រឡាញ់ដែលឥតលក្ខខណ្ឌអាចមានផលវិបាកដែរទេ ។ ការលះបង់និងធ្វើអ្វីៗសព្វបែបយ៉ាងដើម្បីផ្គាប់ផ្គុនឬក៏ជួយយកអាសាមនុស្សដែលខ្លួនស្រឡាញ់ដោយមិនរំពឹងចង់បានអ្វីតបស្នង គឺជាទង្វើប្រពៃបំផុត ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទង្វើដ៏ប្រពៃនេះ វាប្រពៃសម្រាប់តែមនុស្សដែលទទួលបាននូវក្តីស្រឡាញ់នេះតែប៉ុណ្ណោះ ។ សម្រាប់អ្នកដែលផ្តល់សេចក្តីស្រឡាញ់ឲ្យគេ វាមិនប្រាកដថាប្រពៃឡើយ ។ ឱវាទមួយនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសានាស្តីអំពីការធ្វើបុណ្យគឺថា បុគ្គលគប្បីធ្វើបុណ្យប្រកបដោយបញ្ញា ។ សេចក្តីស្រឡាញ់និងធ្វើបុណ្យគឺមិនខុសគ្នាប៉ុន្មានទេ ។ បើយើងចេះតែអនុវត្តវាដោយគ្មានការពិចារណា វានឹងនាំទៅកាន់ក្តីវិនាស ។ ស្នេហាឬសេចក្តីស្រឡាញ់ជាសកម្មភាពបដិការ (Reciprocal Action) ។ ដើម្បីឲ្យស្នេហាមានភាពរឹងមាំ ភាគីពាក់ព័ន្ធគប្បីទទួលបានការស្រឡាញ់តបស្នងសមរម្យផងដែរ ។ ការតបស្នងនោះ មិនចាំបាច់មានភាពស្មើគ្នាទេ ។ ឧទាហរណ៍ មនុស្សពិការដែលមិនអាចកម្រើកឬនិយាយកើត កែវភ្នែកដែលសម្លឹងប្រកបដោយអំណរគុណ (Acknowledgment) ចំពោះអ្នកដែលបញ្ចុកចំណីខ្លួននោះក៏ចាត់ទុកថាជាទង្វើបដិការដែរ ។ ភាពមានទៅមានមកនេះ វាជាលក្ខខណ្ឌដ៏ចាំបាច់មួយសម្រាប់សុខភាពស្នេហា ។ បើគ្មានវាទេស្នេហាក៏មិនអាចរឹងមាំ ឬក៏មានជីវិតរស់នៅយូរអង្វែងបានដែរ ។ យើងអាចប្រៀបធៀបស្នេហាលះបង់ទៅនឹងដើមឈើមួយដើម ។ នៅពេលដែលយើងលះបង់អ្វីៗគ្រប់បែបយ៉ាងដើម្បីមនុស្សដែលយើងស្រឡាញ់ដោយមិនទទួលបាននូវអ្វីដែលជាក្តីស្រឡាញ់បដិការ វាប្រៀបដូចជាដើមឈើដែលត្រូវបានគេលះមែកចេញម្តងមួយៗអស់មួយចំហៀងដើមដូច្នោះដែរ ។ វាបាត់បង់តុល្យភាពជីវិតហើយអាចដួលរលំដោយងាយ នៅពេលមានកត្តាអ្វីមួយមកប៉ះពាល់ ។ ឧទាហរណ៍ ប្រពន្ធឬប្តីដែលលះបង់អ្វីៗសព្វបែបយ៉ាង (Concession) ដើម្បីតម្រូវចិត្តភាគីម្ខាងទៀតដោយមិនទទួលបាននូវបដិការកម្ម (សកម្មភាពឆ្លើយតបវិជ្ជមាន) រមែងស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពអាប់អួរ ។ ភាពអាប់អួរនេះហើយដែលទាញសេចក្តីស្នេហាលះបង់ឲ្យធ្លាក់ចុះទៅក្នុងជ្រោះអហោសិកម្ម ។ បើយើងពិនិត្យមើលឲ្យបានសុីជម្រៅបន្តិច ស្រឡាញ់ឥតលក្ខខណ្ឌអាចចែកចេញជាពីរផ្នែកថែមទៀតគឺ ស្រឡាញ់ផ្អែកលើមនោសញ្ចេតនា និងស្រឡាញ់ផ្អែកលើឧត្តមគតិ ។ ស្រឡាញ់ផ្អែកលើឧត្តមគតិគឺជាសេចក្តីស្រឡាញ់ដែលខ្ពស់បំផុត រហូតដល់មនុស្សខ្លះហ៊ានលះបង់សេរីភាពឬអាយុជីវិតទៀតផង ។ យុត្តិធម៌គឺជាកត្តាមួយដែលអាចជម្រុញមនុស្សឲ្យលុះក្នុងក្តីស្រឡាញ់ប្រភេទនេះ ។ មនុស្សមួយចំនួនដែលយើងអាចលើកយកមកធ្វើជាឧទាហរណ៍នៃក្តីស្រឡាញ់ផ្អែកលើឧត្តមគតិមានជាអាទ៍៖ លោក មហាត្ម័ក គន្ធី (Mohandas Gandhi) លោក ម៉ាទីន លូហ្សឺឃីង (Martin Luther King, Jr.) លោក នេលសុន ម៉ែនដែលឡា (Nelson Mandela) និង លោក កែម ឡី (Kem Ley) ។ បុគ្គលខាងលើនេះជានិម្មិតរូបនៃក្តីស្រឡាញ់ផ្អែកលើឧត្តមគតិដែលមានយុត្តិធម៌ជាសង្សារ ៕

ចំណីខួរក្បាល

ជ្រុងមួយនៃការវិនិយោគរបស់ចិននៅកម្ពុជា ហេតុអ្វីបានជាចិនដាក់លក្ខខណ្ឌឲ្យកម្ពុជាទទួលយកពលករចិនមកធ្វើការនៅកម្ពុជាភ្ជាប់ជាមួយនិងគម្រោងនានាដែលបង្កើតឡើងដោយហិរញ្ញប្បទានរបស់ចិន? ចម្លើយលើគោកមួយគឺដើម្បីចំរាញ់យកលុយដែលចិនឲ្យខ្ចីនោះទៅស្រុកចិនវិញ ។ ប៉ុន្តែ ចំណុចមួយទៀតដែលមនុស្សទូទៅមើលរំលង គឺបញ្ហាសង្គមនៅក្នុងប្រទេសចិន ។ ឆ្ងល់ទេ ថាតើហេតុអ្វីបានជាពលករចិនភាគច្រើនដែលមកធ្វើការក្នុងស្រុកខ្មែរ ជាយុវជន ។ កាលលោក ជីវ តាក្វាន់ មកទស្សកិច្ចនៅកម្ពុជានាចុងសតវត្សទី ១៣ គាត់បានសរសេរនៅក្នុងកំណត់ហេតុគាត់ថា៖ ជនជាតិចិនដែលមកដល់ស្រុកខ្មែរ ពួកគេតែងតែស្វែងរកស្ត្រីខ្មែរមកធ្វើជាភរិយា ដើម្បីទទួលបាសារប្រយោជន៍ជាច្រើន ។ "សារប្រយោជន៍" គឺជាអ្វីដែលរដ្ឋាភិបាលចិនដ៏ឆ្លាតវាងវៃសព្វថ្ងៃកំពុងស្វែងរកនិងទទួលបាននៅកម្ពុជា ។ ដើម្បីគ្រុបគ្រងកំណើនពលរដ្ឋនៅក្នុងប្រទេសចិន នៅក្នុងទសវត្សឆ្នាំ ១៩៧០ ៨០ និង ៩០ ចិនបានបង្កើតគោលនយោបាយ កូនមួយសម្រាប់គ្រួសារមួយ (One Child Policy) ។ ការដាក់កំហិតនេះបានបង្កឲ្យមានផលវិបាកមួយសម្រាប់គ្រួសារចិនផងទាំងពួងដែលត្រូវការកូនប្រុសដើម្បីស្នងវង្សត្រកូល ។ ដូច្នេះ ដើម្បីមានកូនប្រុសបន្តពូជពង្ស គ្រួសារចិនជាច្រើនបានពន្លូតកូនចោល នៅពេលពិនិត្យឃើញថាគ៌កដែលនៅក្នុងផ្ទៃមានភេទជាស្រី ។ ជាងសាមសិបឆ្នាំក្រោយមក ការជំរឿនមួយបានបង្ហាញថា ពលរដ្ឋចិនដែលមានអាយុសែសិបឆ្នាំផ្លាយចុះមក ភេទប្រុសមានចំនួនច្រើនជាងភេទស្រីប្រមាណជា ៣៥ លាននាក់ ។ បានន័យថា ពលរដ្ឋចិនប្រមាណជា ៣៥លាននាក់ មិនអាចរកភរិយានៅក្នុងស្រុកចិនបានឡើយ ។ អតុល្យភាពភេទនៃពលរដ្ឋនេះ បានជម្រុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលចិនលុបបំបាត់គោលនយោបាយ កូនមួយសម្រាប់គ្រួសារមួយ ដោយស្ងៀមស្ងាត់ ហើយក៏ស្វែងរកដំណោះស្រាយបញ្ហាសង្គមមួយនេះដោយស្ងៀមស្ងាត់ផងដែរ ។ ដំណោះស្រាយមួយដែលរដ្ឋាភិបាលចិនធ្វើគឺលើកទឹកចិត្តនិងផ្តល់ឱកាសការងារដល់យុវកម្លោះលើសតម្រូវការទាំងនោះទៅធ្វើការនៅក្នុងប្រទេសនានាមានកម្ពុជាជាដើម ។ គេមិនដឹងថា យុវបុរសចិនដែលមកធ្វើការនៅក្នុងស្រុកខ្មែរ មានប៉ុន្មាននាក់ដែលសម្រេចចិត្តយកភរិយានៅស្រុកខ្មែរទេ ។ ក្រសួងមហាផ្ទៃនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អាចមានទិន្នន័យអំពីប្រការនេះ ។ មុននឹងបញ្ចប់ សូមគូសវាសបញ្ជាក់ដែរថា រឿងចិនមកស្វែងរកភរិយានៅស្រុកខ្មែរដើម្បីបន្តពូជពង្សវង្សមនុស្សនោះ គ្មានអ្វីគួរឲ្យចង្អៀតចង្អល់ចិត្តទេ ។ វាគ្រាន់តែជាអព្ភូតហេតុមួយនៃការគិតខុសរបស់មនុស្សតែប៉ុណ្ណោះ ៕

ចំណីខួរក្បាល

នយោបាយដោយគ្មានវិចារណញ្ញាណ (Politics without Principle) មុនពេលដែលគាត់ត្រូវបានគេធ្វើឃាត លោកមហាត្ម័ក គន្ធី បានកត់ត្រានូវអំពើគម្រក់ ឬអត់ប្រយោជន៍ចំនួន ៧ (The Seven Social Sins) ទុកជាដំបូន្មានឲ្យមនុស្សជៀសវាង ។ អំពើគម្រក់ទាំង៧នោះជាភាសាអង់គ្លេសគឺ៖ 1: Wealth without Work (ទ្រព្យដែលបានមកដោយទុច្ចរិត "ពុករលួយ") 2: Pleasure without Conscience (សប្បាយលើគំនរទុក្ខអ្នកដទៃ) 3: Knowledge without Character (បណ្ឌិតឥតខួរ) 4: Commerce without Morality (ធ្វើស្រែលើខ្នងរាស្ត្រ) 5: Science without Humanity (វិទ្យាសាស្ត្រខ្វះមនុស្សធម៌) 6: Religion without Sacrifice (សុំតែសីលមិនឲ្យទាន) 7: Politics without Principle (ធ្វើនយោបាយដោយគ្មានវិចារណញ្ញាណ) លោកមហាត្ម័ក គន្ធី ត្រូវបានក្មាន់កាំភ្លើងបាញ់សម្លាប់ដោយមិនទាន់បានបកស្រាយពិស្តារអំពីខ្លឹមសារនៃគំនិតនៅក្នុងបាបកម្មសង្គមទាំង ៧ នៅឡើយ ។ ប៉ុន្តែ បើយើងសង្កេតមើលអត្ថន័យនៅក្នុងពាក្យពេចន៍ទាំង៧នេះ វាហាក់ដូចជាមានសច្ចៈពេញលេញហើយ (Self-explained) ។ នយោបាយដោយគ្មានវិចារណញ្ញាណ គឺសំដៅលើការចូលរួមក្នុងកិច្ចការនយោបាយដោយគ្មានការបត់បែនតាមកាលៈទេសៈនិងបរិបទសង្គម ។ តាមពិត Politics without Principle គេអាចបកប្រែត្រឹមតែ នយោបាយដោយគ្មានគោលការណ៍ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំយកពាក្យ "វិចារណញ្ញាណ" មកជំនួសឲ្យពាក្យ "គោលការណ៍" ត្បិតចង់បង្ហាញថា នយោបាយដែលជាសីល្បៈ វាមានសោភណ្ឌនិងសម្រស់ខ្ពស់ហួសអំពីគោលការណ៍ ។ ការធ្វើនយោបាយឬចូលរួមក្នុងកិច្ចការនយោបាយ មិនមែនជាអំពើគម្រក់ដែលគួរឲ្យស្អប់ខ្ពើមឡើយ ។ អ្វីដែលក្លាយទៅជាភាពគម្រក់នោះ គឺការធ្លាក់ចុះលុះនៅក្នុងមោហៈនៃនយោបាយ ។ មនុស្សទូទៅគេហៅអ្នកដែលលុះនៅក្នុងមោហៈនយោបាយថា៖ អ្នកគាំទ្រផ្កាប់មុខ ឬក៏ ដាច់ណាត់និយម (Dogmatism) ។ អ្នកដែលធ្លាប់អានសំណេរ Satyagraha ឬ អំណាចសត្យ អាចមើលឃើញនូវអ្វីដែលជាហេតុផលនៃនយោបាយដោយគ្មានវិចារណញ្ញាណ ។ នៅក្នុងអំណាចសត្យ លោកមហាត្ម័ក គន្ធី បានលើកយកសេណារីយោ (Scenario) មកបកស្រាយបង្ហាញអំពីផលវិបាក (Predicament) ដែលមនុស្សអាចប្រឈមនៅក្នុងស្ថានភាពមួយ ។ សេណារីយោនោះគឺនិយាយអំពី ចោរ ។ លោកមហាត្ម័ក គន្ធី លើកឡើងថា៖ នៅពេលមានករណីចោរចូលមកលួចទ្រព្យសម្បត្តិរបស់យើង ប្រសិនបើចោរនោះជាជនជាតិជិតខាងដែលយើងស្អប់ដូចសត្រូវសួពូជ យើងអាចនឹងព្រួតគ្នាវាយចោរនោះរហូតដល់ស្លាប់ ។ ប៉ុន្តែ បើចោរដែលលួចទ្រព្យយើងជាជនរួមជាតិដែលមកពីស្រុកឆ្ងាយ យើងគ្រាន់តែវាយឲ្យទ្រមហើយប្រគល់ឲ្យប៉ូលិស ។ បើចោរនោះជាអ្នកភូមិផងរបងជាមួយ យើងមិនវាយទេ គឺគ្រាន់តែចាប់បញ្ជូនឲ្យប៉ូលីសតែប៉ុណ្ណោះ ។ បើចោរនោះជាញាតិឆ្ងាយ យើងត្រឹមតែដាក់ពាក្យស្នើឲ្យអាជ្ញាធរហាមបុគ្គលនោះមិនឲ្យចូលក្នុងបរិវេនផ្ទះយើងតទៅទៀត ។ បើចោរនោះជាបងប្អូនជីដូនមួយ ឬក្មួយបង្កើត យើងប្រហែលជាធ្វើត្រឹមតែហៅបុគ្គលនោះមកនិយាយអប់រំ ។ នៅចុងបញ្ចប់ ប្រសិនបើចោរនោះជាឪពុកម្តាយ ឬកូនបង្កើត យើងប្រាកដជាមិនឲ្យរឿងចោរកម្មនោះលេចឮចេញទៅក្រៅផ្ទះឡើយ ។ លោកមហាត្ម័ក គន្ធី បានលើកជាសំណួរថា ករណីចោរកម្មនេះជារឿងតែមួយទេ ហេតុអ្វីក៏យើងអាចមានប្រតិកម្មខុសៗគ្នា? ប្រការនេះគឺដោយសារតែ អំណាចសត្យ (Truth Force) ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងវិចារណញ្ញាណ ។ ការធ្វើនយោបាយដែលអនុលោមតាមបែបផែនសីល្បៈ វាមិនខុសអ្វីអំពីករណីឆ្លើយតបជាមួយនឹងចោរនៅក្នុងសេណារីយោខាងលើនេះឡើយ ។ ចំណុចសំខាន់ដែលអ្នកធ្វើនយោបាយគ្រប់រូបគួរយកមកពិចារណាគឺថា តើត្រូវជ្រើសយកករណីឆ្លើយតបនឹងចោរមួយណាមកអនុវត្ត ។ បើយើងទទួលស្គាល់ថា អ្នកនយោបាយដែលចូលមកដណ្តើមអំណាច ឬតួនាទីអំពីយើង ជាបងប្អូនជនរួមជាតិរបស់យើង នោះគ្មានហេតុផលអ្វីដែលត្រូវយករឿងស្លាប់រស់ ឬគុកច្រវ៉ាក់មកដាក់នៅក្នុងសមតិកម្មឡើយ ។ សរុបសេចក្តីមក ធ្វើនយោបាយដោយគ្មានគោលការណ៍ ឬវិចារណញ្ញាណ គឺសំដៅដល់ការយកគុកច្រវ៉ាក់និងអំពើហឹង្សាមកធ្វើជាត្រីមុខនៅក្នុងដំណើរការនយោបាយ ។ វាជាអំពើគម្រក់មួយដែលលោក មហាត្ម័ក គន្ធី យល់ថាមិនគួរបណ្តោយឲ្យកើតមាននៅក្នុងសង្គម ក៏ដូចជារឿងនយោបាយ ៕

ចំណីខួរក្បាល

ជោគជ័យ ពាក្យ "ជោគជ័យ" មួយម៉ាត់នេះបានធ្វើឲ្យមនុស្សគ្រប់រូបវង្វេងអស់មួយជីវិត ។ តើយើងយកកត្តា ឬនិយាមអ្វីមកធ្វើជាមូលដ្ឋានកំណត់ភាពជោគជ័យ? ចម្លើយប្រហែលជាមានច្រើនរាប់មិនអស់ ។ ប៉ុន្តែ បើយើងសង្កេតមើលលើការចង់បានរបស់មនុស្សទូទៅ ជោគជ័យ គឺការសម្រេចបាននូវមហិច្ឆិតារបស់បុគ្គលនីមួយៗដែលសំដៅលើការទទួលបានទ្រព្យ ។ និយាយអំពីទ្រព្យ យើងគួរកត់សម្គាល់ថា វាមានពីរប្រភេទគឺ រូបិយទ្រព្យនិងអរូបិយទ្រព្យ ។ ឱទាហរណ៍នៃទ្រព្យទាំងពីរប្រភេទនេះដូចជា៖ លុយ ឡាន ផ្ទះ និង ចំណេះវិជ្ជា ។ ការស្វែងរករូបិយទ្រព្យនិងអរូបិយទ្រព្យសុទ្ធតែពាក់ព័ន្ធនឹងការតស៊ូប្រឹងប្រែងរបស់បុគ្គលមនុស្ស ។ ខ្ញុំមិនដឹងថា តើមនុស្សនានាគេយកអ្វីមកធ្វើជាកត្តាសម្រាប់ប្រកាសថាខ្លួនជោគជ័យ ឬមិនជោគជ័យនោះទេ ។ ប៉ុន្តែ បើយើងសង្កេតមើលកត្តានានាដែលមនុស្សទូទៅទទួលស្គាល់ថាជាជោគជ័យនោះ វាហាក់ដូចជាផ្អែកលើការសម្រេចបាននូវគោលដៅអ្វីមួយ ។ ឱទាហរណ៍ និស្សិតដែលទៅសិក្សាស្វែងរកអរូបិយទ្រព្យ នៅពេលដែលគេទទួលបានសញ្ញាប័ត្រកំរិតណាមួយ គេក៏គិតថាវាជាជោគជ័យ ។ ដូចគ្នាដែរ នៅពេលដែលមនុស្សពីរនាក់បាក់ចិត្តស្សឡាញ់គ្នារហូតដល់យកគ្នាជាគូស្រករ វាក៏ត្រូវបានសន្មត់ថាជាជោគជ័យ ។ សំណួរដែលជាឆ្អឹងទទឹងកនៅទីនេះគឺថា នៅពេលដែលសញ្ញាប័ត្រនិងគូស្រករ មិននាំមកនូវសុភមង្គលដល់ជីវិត តើយើងអាចចាត់ទុកវាជាជោគជ័យដែរទេ? សម្រាប់ខ្ញុំ ការសម្រេចបាននូវគោលដៅនានា ដូចជាការមាន លុយ ឡាន ផ្ទះសម្បែង និង ចំណេះវិជ្ជា វាមិនមែនជាជោគជ័យឡើយ ។ វាគ្រាន់តែជា ផល នៃ កម្ម តែប៉ុណ្ណោះ (លទ្ធផលដែលកើតមានចេញអំពីសកម្មភាព) ។ កត្តាតែមួយគត់ដែលកំណត់អំពីភាពជោគជ័យនៃមនុស្ស គឺការកកើតមានកំណើតនៅលើលោកនេះ ។ មនុស្សទាំងអស់ដែលមានជីវិតស្ថិតស្ថេរនៅលើលោកស្របតាមការតាក់តែងនៃធម្មជាតិ កើត ចាស់ ជរា ស្លាប់ វាជាជោគជ័យនៃជីវិតនីមួយៗ ។ អ្វីៗក្រៅអំពីនេះ វាគ្រាន់តែជាល្បោយនៃជិវិតតែប៉ុណ្ណោះ ៕

ចំណីខួរក្បាល

អភិវឌ្ឍន៍មាត់ទន្លេ ថ្មីៗនេះ ក្រុមហ៊ុនទ្រីភាពអិនជីនៀរីងគ្រុប បានដាក់សំណើរទៅកាន់ក្រសួងធនធានទឹកកម្ពុជាសុំការអនុញាតបូមខ្សាច់ដើម្បីអភិវឌ្ឍច្រាំងទន្លេមេគង្គពីចំណុចព្រុំដែនវៀតណាមទៅដល់ខេត្តក្រចេះ ។ សំណើរនោះក៏មាននិយាយអំពីប្រសាន៍សម្តេច ហ៊ុន សែន ស្តីពីគំនិត "យកទន្លេបង្កើតទន្លេ" ផងដែរ ។ ខ្ញុំមិនដឹងនិងមិនយល់ថាគេយកទន្លេបង្កើតទន្លេដូចម្តេចទេ ។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំដឹងថាធម្មជាតិនៃទន្លេ ជាពិសេសទន្លេដែលស្ថិតនៅទីវាលទំនាបដូចនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គឺពិបាកគ្រុបគ្រងនិងអភិវឌ្ឍឲ្យបានជាប់លាប់ណាស់ ។ ប្រទេសកម្ពុជាអាចរៀនអំពីរបៀបគ្រុបគ្រងនិងអភិវឌ្ឍតាមបណ្តោយដងទន្លេពីសហរដ្ឋអាមេរិក ត្បិតសហរដ្ឋអាមេរិកក៏មានទន្លេដ៏ធំមួយឈ្មោះ មីស៊ីសស៊ីពី (Mississippi River) ហូរកាត់ផងដែរ ។ ទន្លេមីសុីសសុីពី និង ទន្លេមេគង្គ មានប្រវែងនិងទំហំបរិមាណទឹក ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ។ បើនិយាយអំពីការប្រៀបធៀបជាមួយនឹងទន្លេនានានៅក្នុងពិភពលោក ទន្លេមេគង្គមានចំណាត់ថ្នាក់ទី ១២ ឯទន្លេមីសុីសសុីពីមានចំណាត់ថ្នាក់ទី ១៤ ។ ទន្លេមីសុីសសុីពី មានប្រភពចេញមកអំពីបឹងធំមួយឈ្មោះ អុីតាស្កា ហើយហូរនៅលើវាលទំនាប ។ ឯទន្លេមេគង្គមានប្រភពចេញមកពីជ្រលងភ្នំហិមពាន្តភាគខាងកើតហើយហូរធ្លាក់ចុះជាបីដំណាក់កាលគឺ តំបន់ជ្រលងភ្នំ តំបន់ខ្ពង់រាប និងតំបន់វាលទំនាបដែលស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសខ្មែរនិងយួន ។ ភាពដូចគ្នារវាងទន្លេមីសុីសសុីពីនិងទន្លេមេគង្គគឺប្រវែងប្រមាណជា ១/៣ នៃផ្នែកខាងក្រោមជាតំបន់ដែលសំបូរទៅដោយតំណនៃលំហូរទឹកទន្លេតូចៗ ស្ទឹង និងព្រែកនានា ។ បើយើងប្រៀបធៀបស្ថានភាពនេះទៅនឹងទន្លេមេគង្គ គឺប្រៀបដូចជាតំណភ្ជាប់នៃលំហូរទន្លេតូចៗ ស្ទឹង និងព្រែក នៅផ្នែកខាងក្រោមនៃ ល្បាក់ខោន (Annamite and the Dangrek Mountain Ranges Water Sheds) ។ តំបន់ ១/៣ នៃផ្នែកខាងក្រោមនៃទន្លេទាំងពីរនេះជាតំបន់មានហានិភ័យខ្ពស់ និងងាយរងគ្រោះមហន្តរាយដោយសារទឹកជំនន់ជាទីបំផុត ។ កងវិស្វកម្មរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក (The US Army Corps of Engineering) ដែលជាស្ថាប័នវិស្វករឈានមុខគេនៅក្នុងពិភពលោក បានចំណាយពេលរាប់សិបឆ្នាំមកហើយ ក្នុងការកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងប្រព័ន្ធគ្រុបគ្រងទន្លេមីសុីសសុីពីផ្នែកខាងក្រោម ។ ប៉ុន្តែ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទាំងនោះតែងតែរងគ្រោះមហន្តរាយជារឿយៗរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ នេះមិនទាន់គិតអំពីជិវិតមនុស្សនិងផ្ទះសម្បែងទ្រព្យសម្បត្តិជាច្រើនទៀតដែលបាត់បង់កន្លងទៅ ។ កាលរៀនអំពីបរិស្ថាននៅក្នុងវិទ្យាល័យមួយនៅរដ្ឋមីនីសូតា ខ្ញុំធ្លាប់បានទៅធ្វើកម្មសិក្សាក្នុងដងទន្លេមីសុីសសុីពីចម្ងាយប្រមាណជា ៨០គីឡូម៉ែត្រពីប្រភពរបស់វា ។ ខ្ញុំនិងលោកគ្រូរបស់ខ្ញុំជិះនៅក្នុងកូនទូក កានូ តូចមួយ ។ គាត់បានពន្យល់ខ្ញុំជាច្រើនអំពីប្រព័ន្ធទឹកហូរនៃទន្លេមីសុីសសុីពី ។ នៅតំបន់ខាងលើនោះ ទំហំនៃមាត់ទន្លេពីត្រើយម្ខាងទៅម្ខាងទៀតមានប្រវែងប្រមាណជា ៥០ ទៅ ១០០ ម៉ែត្រតែប៉ុណ្ណោះ ។ ប្រមាណជាពីរទសវត្សក្រោយមក ខ្ញុំក៏មានឱកាសបានជិះកាណូតនៅក្នុងទន្លេមីសុីសសុីពីម្តងទៀតនៅក្បែរទីក្រុង នូអ័រលៀន (New Orleans) ដែលជាតំបន់ទន្លេនេះហូរមកភពប្រសព្វនឹងសមុទ្រ ។ ក្រៅពីចំណុចទាំងពីរនេះ ខ្ញុំក៏ធ្លាប់ធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ទន្លេមីសុីសសុីពីនៅតំបន់ផ្សេងទៀតដែរ ។ តាមការសង្កេតរបស់ខ្ញុំ គេកសាងទីក្រុងឬទីប្រជុំជនធំៗនៅសងខាងទន្លេមីសុីសសុីពី តែនៅក្នុងតំបន់ភាគខាងលើតែប៉ុណ្ណោះ ត្បិតនៅទីនោះទំហំ ឬបរិមាណទឹកហូរនៅតូចដែលជាលក្ខណៈមិនបង្កឲ្យមានហានិភ័យដោយសារជំនន់ទឹក ។ ទីក្រុងធំជាងគេនៅសងខាងមាត់ទន្លេមីសុីសសុីពីគឺទីក្រុងភ្លោះ សែនផលនិងមីនាអាប៉ូលីស (Twins City, St. Paul-Minneapolis) ដែលមានចម្ងាយប្រមាណជា ២ ឬ ៣រយគីឡូម៉ែត្រពីប្រភពទន្លេ ។ ក្រៅអំពីទីក្រុងភ្លោះ សែនផលនិងមីនាអាប៉ូលីស គេមិនសូវឃើញមានទីក្រុងភ្លោះសង់ទល់មុខគ្នានៅតាមមាត់ទន្លេទេ គឺគេច្រើនសង់តែនៅមាត់ទន្លេម្ខាងដោយទុកមាត់ទន្លេម្ខាងទៀតឲ្យនៅទំនេសម្រាប់ទទួលរងសម្ពាធទឹកហូរនៅពេលមានជំនន់ ។ នៅតាមដងទន្លេមីសុីសសុីពីផ្នែកខាងក្រោមចាប់ពីចំណុចជំនួបរវាងទន្លេមីហ៊្សួរីនិងមីសុីសសុីពី គឺជាចំណុចដែលរងគ្រោះមហន្តរាយដោយជំនន់ទឹកជាប្រចាំ ។ ចំណុចជំនួបនេះ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងទន្លេមេគង្គគឺដូចគ្នានឹងចំណុចជំនួបនៃទន្លេសេសាននិងមេគង្គនៅក្នុងខេត្ត ស្ទឹងត្រែង ដែរ ។ រដ្ឋចំនួនបីគឺ រដ្ឋ មីហ៊្សួរី មីសុីសសុីពី និង ល្វីហ្សុីអាណា (Missouri, Mississippi, Louisiana) ដែលស្ថិតនៅខាងក្រោមចំណុចជំនួបនេះជាតំបន់ដែលកងវិស្វកម្មអាមេរិកកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធជាច្រើនដើម្បីគ្រុបគ្រងទន្លេមីសុីសសុីពី ។ តំបន់នេះក៏សំបូរទៅដោយខ្មោចហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធសេសសល់ដែរ បន្ទាប់ពីត្រូវបានជំនន់ទឹកហូរបំផ្លាញចោល ។ ក្រុមហ៊ុនទ្រីភាពអុីនជីននៀរីងគ្រុប គួរទៅធ្វើកម្មសិក្សាស្វែងយល់អំពីតំបន់ទន្លេមីសុសីសសុីពីផ្នែកខាមក្រោមជាមុនសិន មុននឹងអភិវឌ្ឍឬក៏សាងសង់ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធតាមដងទន្លេមេគង្គនៅក្នុងស្រុកខ្មែរ ។ បើតាមការយល់ដឹងជាប្រវត្តិសាស្ត្រ ទន្លេធំៗដែលហូរកាត់វាលទំនាប មិនអាចគ្រុបគ្រងបានទេ ។ ដូនតាខ្មែរដែលរស់នៅលើដីសុវណ្ណភូមិជាងពីរពាន់ឆ្នាំកន្លងមក ប្រហែលជាដឹងអំពីប្រការនេះ ។ ដូច្នេះហើយទើបបុព្វការីជនទាំងនោះ មិនសាងសង់ប្រាសាទនានានៅតាមដងទន្លេមេគង្គទេ លើកលែងតែតំបន់ខ្ពង់រាបនិងទីដែលមានភ្នំឬកម្អែភ្នំភ្លើងដុះចេញមក ៕

ចំណីខួរក្បាល

ល្បិចអ្នកនយោបាយ ហេតុអ្វីបានជាគេប្រើពាក្យ "សង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្ម" នៅពេលដែលដៃគូជំនួញគ្រាន់តែមានទំនាស់នឹងគ្នាហើយតម្លើងពន្ធទំនិញ (Tariffs) ទៅវិញទៅមក? ប្រការនេះប្រហែលជាពាក់ព័ន្ធនឹងមនុស្សដែលត្រូវរងគ្រោះ ឬរងកម្មដោយមិនរើសមុខ ។ សង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងប្រទេសចិន ដែលកំពុងប្រព្រឹត្តិទៅនាពេលបច្ចុប្បន្នអាចជះឥទ្ធិពលដល់ពលរដ្ឋជាច្រើននៅជុំវិញពិភពលោក ។ អ្នកដែលរងគ្រោះធ្ងន់ជាងគេគឺអ្នក ក្រ និងអ្នកដែលប្រកបមុខរបរតូចតាច ។ តាមការព្យាករណ៍របស់ក្រុមសេដ្ឋវិទូអាមេរិកាំង ពលរដ្ឋអាមេរិកាំងគ្រប់គ្រួសារ ត្រូវចំណាយប្រាក់បន្ថែមក្នុងការទិញគ្រឿងឧបភោគបរិភោគក្នុងមួយឆ្នាំយ៉ាងហោចណាស់ក៏ ៨០០ដុល្លារដែរ ដែលជាលទ្ធផលនៃការបង្កើនតម្លៃទំនិញពាក់ព័ន្ធនឹងសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មនេះ ។ ចំណែកពលរដ្ឋចិន ដែលជាភាគីម្ខាងទៀតនៅក្នុងជម្លោះនេះ គេមិនដឹងថាត្រូវចំណាយថវិកាបន្ថែមប្រចាំឆ្នាំប៉ុន្មានដែរទេ ។ តើអ្នកណាជាអ្នកទទួលផលនៅក្នុងសង្គ្រាមនេះ? អ្នកបង្កឲ្យមានសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងប្រទេសចិនគឺលោកប្រធានាធិបតី ដូណាល់ ត្រាំ ។ គាត់ជាមនុស្ស "ឆ្លាត" ប៉ុន្តែបើយើងមើលអំពីបុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់គាត់ វាហាក់ដូចជាមានភាពឡប់ៗនៅក្នុងនោះផងដែរ ។ ខ្ញុំសរសេរពាក្យ "ឆ្លាត" នៅក្នុងមូសិកទន្តគឺសំដៅលើភាពឆ្លាតពីរប្រភេទ៖ ឆ្លាតត្រង់និងឆ្លាតវៀច (ឆ្លាតមានល្បិច) ។ នៅក្នុងសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្ម គ្មានទេការបង្ហូរឈាម គឺមានត្រឹមតែការបង្ហូរទឹកភ្នែកតែប៉ុណ្ណោះ ។ អ្នកស្លាប់ក៏ប្រហែលជាគ្មានដែរដរាបណាការតតាំងគ្នាមិនមានភាពយូរអង្វែង ។ ប៉ុន្តែ អ្វីដែលជារឿងគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍នោះគឺថា តើគេបង្កសង្គ្រាមនេះដើម្បីអ្វី??? បើយើងមើលត្រឹមរូបភាពខាងក្រៅ ឬរូបភាពផ្លូវការ លោកត្រាំង បង្កសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មជាមួយនិងចិនគឺដើម្បីស្វែងរកតុល្យភាពពាណិជ្ជកម្មសមរម្យមួយនៅក្នុងការធ្វើជំនួញរវាងប្រទេសទាំងពីរ ត្បិតអីប្រទេសចិននាំទំនិញមកលក់នៅសហរដ្ឋអាមេរិកមានចំនួនទឹកប្រាក់ទ្វេដងនៃទំនិញអាមេរិកនាំទៅលក់នៅស្រុកចិន ។ ប្រការនេះកើតមានយូរហើយ ហើយក៏មានការជជែកគ្នាជារឿយៗដែររវាងភាគីទាំងពីរ ។ ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាលអមេរិកាំងអាណតិមុនៗ មិនឈានដល់ការធ្វើសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មទេ ត្បិតមិនចង់ឲ្យពលរដ្ឋអាមេរិកាំងភាគច្រើនប្រឈមនឹងវិបត្តិថវិកា ឬជួបការលំបាកក្នុងការរស់នៅ ។ សង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មរបស់លោកត្រាំ គឺជាយុទ្ធសាស្ត្របាញ់ព្រួញមួយត្រូវចាបពីរ ។ ចំណុចរសើបបំផុត ឬកត្តាដែលនាំឲ្យប្រធានាធិបតីអាមេរិកាំងឈរជើងនៅក្នុងសេតវិមានមិនបានយូរគឺ ពន្ធ (Tax) ។ ប្រធានាធិបតីដែលតម្លើងពន្ធ គឺមិនសូវនៅក្នុងសេតវិមានបានយូរឡើយ ។ ប៉ុន្តែ គេត្រូវការកំណើនចំណូលពីពន្ធ ដើម្បីបំពេញបំណងនានាដែលពលរដ្ឋចង់បាន ។ ដូច្នេះ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានេះ គេចាំបាច់ត្រូវតែប្រើល្បិចបំភាន់ភ្នែក ។ អ្នកដែលតាមដានគោលនយោបាយរបស់លោកត្រាំ ប្រហែលជានៅចាំថា កាលគាត់ឡើងកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីភ្លាម គាត់បានចេញច្បាប់កាត់បន្ថយពន្ធបៀវត្សរ៍ និងពន្ធជំនួញ (Corporate Tax) ដើម្បីបន្ថែមចំណូលដល់ពលរដ្ឋនិងបង្កើនការងារ ។ បន្ទាប់ពីនោះ គាត់ក៏ប្រកាសសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មជាមួយនិងប្រទេសចិន ដោយបង្កើនពន្ធនាំចូលទំនិញពីប្រទេសនេះ ។ សួរថា នៅពេលដែលទំនិញត្រូវបង់ពន្ធខ្ពស់ តើតម្លៃនៃទំនិញនោះត្រូវឡើងខ្ពស់ដែរទេ? វាប្រាកដជាឡើងខ្ពស់ដែរហើយ ។ ចុះនរណាដែលត្រូវរងកម្មចំណាយប្រាក់ទៅលើតម្លៃទំនិញដែលឡើងខ្ពស់នោះ? គឺពលរដ្ឋទូទៅ (Consumers) ។ អ្វីដែលជារឿងគួរឲ្យឈឺចាប់នោះគឺថា ទំនិញដែលឡើងថ្លៃហើយ វាកម្រនឹងធ្លាក់ចុះមកវិញណាស់ ។ បើធ្លាក់ចុះមកវិញ ក៏ធ្លាក់យឺតដែរ ។ អ្នកដែលប្រើម៉ូតូឡាន តែងតែជួបរឿងនេះជាមួយនឹងតម្លៃប្រេងសាំងរឿយៗ ។ សរុបសេចក្តីមក អ្វីដែលលោកត្រាំធ្វើ មិនមែនដើម្បីពលរដ្ឋអាមេរិក (America First) ទេ គឺដើម្បី ត្រាំ (Trump First) ។ គាត់ប្រើល្បិចឲ្យពីមុខ រួចលួចច្បិចយកពីក្រោយ ។ ការតម្លើងពន្ធ (Tariffs) ទៅលើទំនិញនាំចូលពីប្រទេសចិននោះ វាជាមធ្យោបាយខ្ចីដៃអ្នកដទៃឲ្យប្រព្រឹត្តិអ្វីដែលគាត់មិនចង់ឬមិនអាចធ្វើ ។ គាត់កាត់បន្ថយពន្ធពីពលរដ្ឋ រួចហើយខ្ចីដៃពាណិជ្ជករឲ្យតម្លើងពន្ធនោះវិញតាមរយៈទំនិញឡើងថ្លៃមួយផ្នែក ហើយមួយផ្នែកទៀតតាមរយៈពន្ធនាំទំនិញចូល (Tariffs) ។ ពលរដ្ឋភាគច្រើនមិនចាប់អារម្មណ៍ ឬមិនយល់ទេថា សង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មជាមួយនឹងចិន ជាល្បិចតម្លើងពន្ធ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ពួកគេនឹងសាទរថាជាគោលនយោបាយបម្រើជាតិ ដ៏ល្អទៀតផង ៕

ចំណីខួរក្បាល

ទំនាក់ទំនងសង្ខារ(សង្សារ) មនុស្សយើងប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាជាប្រចាំ ។ ញាតិមិត្តខ្លះយើងនិយាយរឿងក្នុងចិត្តប្រាប់គ្មានសល់ ។ ប៉ុន្តែ ញាតិមិត្តខ្លះទៀតយើងប្រាប់តែបន្តិចបន្តួចទេ ។ ជាទូទៅញាតិមិត្តដែលយើងស្និទ្ធជាងគេគឺអ្នកដែលទទួលបានទំនុកចិត្ត(Trust)ខ្ពស់បំផុត ។ សេចក្តីគោរពនិងគុណតម្លៃនៃបុគ្គលក៏ជាកត្តាទាញយើងឲ្យមានភាពស្និទ្ធស្នាលដែរ ។ តើយើងបង្កើតភាពស្និទ្ធស្នាលនឹងអ្នកដទៃដោយរបៀបណា? ប្រការនេះ យើងគួរអរគុណដល់អ្នកស្រាវជ្រាវពីររូបគឺលោក ចូសេហ្វ ឡាហ្វ និង ហារីងតុន អុីងហ្គាម (Joseph Luft and Harry Ingham) ។ អ្នកទាំងពីរបានរកឃើញសមតិកម្មមួយដែលគេឲ្យឈ្មោះថា៖ បង្អួចចូហារី (Johari Window) ។ សមតិកម្ម ឬ បង្អួចចូហារី ជាមធ្យោបាយមួយដែលមនុស្សអាចស្វែងរកទំនុកចិត្តនិងបង្កើតភាពស្និទ្ធស្នាលជាមួយនឹងមិត្តភក្តិក៏ដូចជាសាច់សាលោហិតដែរ ។ វាមានសារប្រយោជន៍ជាទីបំផុតសម្រាប់អ្នកស្វែងរកគូស្រករ ។ តាមពិតទៅការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា បានអនុញាតិឲ្យយើងអាចបង្កើតភាពស្និទ្ធស្នាលនឹងគ្នារួចទៅហើយ ។ ប៉ុន្តែ អ្វីដែលជាសារសំខាន់គឺភាពរឹងមាំនិងខ្លឹមសារនៃភាពស្និទ្ធស្នាលនោះ ។ កាលរៀនអំពីបង្អួចចូហារីនៅមហាវិទ្យាល័យ ខ្ញុំមិនសូវយល់ឬក៏យកចិត្តទុកដាក់នឹងស្វែងយល់អំពីវាទេ ។ អ្វីដែលជាកត្តានាំខ្ញុំឲ្យវិលទៅមើលនិងស្វែងយល់អំពីបង្អួចចូហារី គឺបន្ទាប់ពីការបរាជ័យផ្ទួនៗក្នុងការទាក់ទងស្នេហាជាមួយនឹងបដិភាគី (Opposite Sex) ។ តាមពិត បង្អួចចូហារីមិនគ្រាន់តែជួយយើងឲ្យយល់អំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នារវាងសង្សារតែប៉ុណ្ណោះទេ វាជាមូលដ្ឋានគ្រឹះសម្រាប់ពង្រឹងទំនាក់ទំនងគ្រួសារក៏ដូចជាសាច់សាលោហិតញាតិមិត្តផងដែរ ។ នៅក្នុងតារាងខាងក្រោមនេះ គេចែកបង្អួចចូហារីជាបួនផ្នែក ។ ខ្ញុំបានសម្រួលរូបភាពបង្អួចនេះដើម្បីឲ្យងាយយល់ ដោយគូសសញ្ញាព្រួញ និងដាក់អក្សរ A, B, C, D ជាចំណុចសម្គាល់ ។ នៅក្នុងចន្លោះនៃផ្នែកនីមួយៗ វាតំណាងឲ្យអត្ថិភាពនៃការយល់ដឹងរបស់បុគ្គល ។ នៅពេលយើងជួបភពប្រសព្វនឹងនរណាម្នាក់ យើងនឹងបង្កើតឲ្យមានទំនាក់ទំនងសង្ខារតាមរយៈការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា ។ ទំនាក់ទំនងនេះរឹងមាំឬមិនរឹងមាំគឺអាស្រ័យលើបទបង្ហាញ ។ ដើម្បីបង្កើតនិងបង្កើនទំនុកចិត្ត ដៃគូសន្ទនាចាំបាច់ត្រូវធ្វើបទបង្ហាញ ដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា៖ Disclosure or Self-Disclosure ។ គំនិតសាមញ្ញនៅទីនេះគឺ ខ្ញុំប្រាប់អ្នក អ្នកប្រាប់ខ្ញុំ ។ ទំនាក់ទំនងនៃបទបង្ហាញមានពីរប្រភេទគឺ៖ ប្រាប់ដោយស្ម័គ្រចិត្ត និងប្រាប់ដោយបង្ខំ (Voluntary Disclosure and Forced Disclosure) ។ ឧទាហរណ៍នៃករណីនេះគឺ នៅពេលយើងប្រាប់អំពីចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់យើងទៅនរណាម្នាក់ ហើយគេមិនប្រាប់យើងវិញអំពីចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់គេ ។ យើងក៏សួរអំពីចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់គេដើម្បីឲ្យគេប្រាប់មកយើងវិញ ។ នៅតាមបណ្តោយជួរព្រួញ B => A វាជាចំណុចដែលបុគ្គល (I) ដឹងនិងស្គាល់ជាក់លាក់ ។ នៅតាមបណ្តោចជួរព្រួញ D => A វាជាចំណុចដែលបុគ្គល (you, him, her, them) ដឹងនិងស្គាល់ជាក់លាក់ ។ ចំណុច C គឺជាចំណុចដែលគ្មាននរណាដឹងឬស្គាល់ ។ នៅពេលដែល ខ្ញុំនិងអ្នកជួបស្គាល់គ្នា (I and You meet) យើង (We) បង្កើតបានចំណុចរួមមួយគឺ A តាមរយៈការប្រាប់គ្នាទៅវិញទៅមក ។ យើងប្រាប់គ្នារឹតតែច្រើន ចំណុច A រីករឹតតែធំ ។ ឯចំណុច B, C, D ក៏រួមតូចទៅៗសមមាត្រនឹងការរីករបស់​ A ។ ចំណុច A នេះតំណាងឲ្យការស្គាល់ចិត្តថ្លើមគ្នារវាង ខ្ញុំនិងអ្នក ។ តាមគោលការណ៍បង្អួចចូហារី នៅពេលយើងជួបប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា យើងបង្កើតឲ្យមានទំនុកចិត្តឬមន្ទិលតាមរយៈបទបង្ហាញ៖ យើងប្រាប់គេ គេប្រាប់យើង ។ តាមរយៈការប្រាប់នេះ Self-diclosures យើងអាចស្វែងយល់អំពីបុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់ភាគីទាំងសងខាង ។ ការយល់ដឹងអពីបុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់បុគ្គលនេះហើយ ដែលអាចបង្ហាញប្រាប់យើងថាតើមនុស្សដែលយើងស្គាល់នេះអាចទុកចិត្តបានដល់កំរិតណា ។ នៅក្នុងគោលការណ៍សមតិកម្ម ឬ បង្អួចចូហារី យើងគួរស្វែងយល់តាមរយៈបទបង្ហាញ Self-disclosure យ៉ាងហោចណាស់ក៏ ៧៥ភាគរយដែរ មុននឹងវាយតម្លៃទំនាក់ទំនងសង្ខារថាល្អឬអាក្រក់ ។ មានន័យថា យើងត្រូវពង្រីកចំណុច A (ចំណុចស្គាល់គ្នា) ឲ្យបានធំបំផុតដើម្បីពង្រឹងទំនាក់ទំនងសង្ខារឲ្យរឹងមាំ ក៏ដូចជាវាយតម្លៃ ឬសម្រេចចិត្តផ្តាច់និស្ស័យជាមួយនឹងទំនាក់ទំនងសង្ខារនោះ ៕

ចំណីខួរក្បាល

លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ កាលសម័យប្រើប៊ិកនិងក្រដាស លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យត្រូវបានគេសរសេរបកស្រាយសឹកចុងប៊ិករាប់ភ្លេច ។ លុះដល់សម័យកំព្យូទ័រ វាក៏ត្រូវបានគេសរសេរសឹកក្តាចុចកំព្យូទ័ររាប់មិនអស់ដែរ ។ មនុស្សខ្លះអះអាងថា លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យគួរអនុវត្តដូច្នេះ ។ ខ្លះថាដូច្នោះ ទៅតាមការយល់ឃើញតែរៀងខ្លួន ។ ខ្ញុំគ្មានបំណងរិះគន់នរណាទេនៅក្នុងប្រការនេះ គ្រាន់តែចង់បង្ហាញថា លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ក៏មិនខុសអ្វីអំពីព្រះពុទ្ធសាសនាដែរ ។ វាមានគោលដៅជាក់លាក់ពិតប្រាកដ ។ ប៉ុន្តែ មនុស្សដែលមិនយល់អំពីប្រជាធិបតេយ្យ ចេះតែអនុវត្តប៉ាតណាប៉ាតណីទៅ ។ នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា គោលដៅស្នូលគឺ កាត់បន្ថយឬលុបបំបាត់សេចក្តីទុក្ខចេញអំពីជីវិត ។ ឯគោលដៅស្នូលរបស់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក៏ដូចគ្នាដែរគឺ កាត់បន្ថយនិងលុបបំបាត់ភាពអយុត្តិធម៌នៅក្នុងសង្គមមនុស្ស ។ និយាយឲ្យងាយយល់គឺបង្កើតនិងបង្កើនសុភមង្គលនៅក្នុងសង្គម ។ ប្រទេសជាច្រើននៅក្នុងពិភពលោក រាប់បញ្ចូលទាំងប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ អនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ។ ប៉ុន្តែ បើយើងសង្កេតឲ្យដិតដល់ទៅ មានប្រទេសមិនច្រើនទេដែលអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានសុក្រិត ឬក៏ជិតដល់កម្រិតនៃគោលការណ៍ស្នូលរបស់វា ។ តើអ្វីទៅជាគោលការណ៍ស្នូលនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ?? វាស្ថិតនៅក្នុងពាក្យ៖ Demos + kratio or Democracy ដែលមានន័យថា៖ អំណាចរបស់ពលរដ្ឋ ។ គោលការណ៍ស្នូលនេះត្រូវបានសម្រួលឲ្យងាយយល់ដោយអតីតប្រធានាធិបតីនៃសហរដ្ឋអាមេរិកលោក អាប្រាហាម លីងកុន នៅឆ្នាំ ១៨៦៣ ដោយថ្លែងយ៉ាងខ្លីថា៖ "រដ្ឋាភិបាលរបស់ពលរដ្ឋ ដើម្បីពលរដ្ឋ និង បង្កើតឡើងដោយពលរដ្ឋ" (Government of the people, for the people, by the people) ។ ខ្ញុំសូមបកស្រាយត្រួសៗអំពីគោលការណ៍និងស្មារតីនៃ "រដ្ឋាភិបាលរបស់ពលរដ្ឋ ដើម្បីពលរដ្ឋ និងបង្កើតឡើងដោយពលរដ្ឋ" ។ ដើម្បីឲ្យពលរដ្ឋអាចបង្កើត គ្រប់គ្រង និង បង្គាប់បញ្ជារដ្ឋាភិបាលបាន លុះត្រាតែពលរដ្ឋមានអំណាច (Power) ។ វាជារឿងមួយស្មុគស្មាញណាស់នៅពេលយើងនិយាយអំពីអំណាច ត្បិតអីរដ្ឋាភិបាលជាស្ថាប័នដែលកាន់អំណាច មិនមែនពលរដ្ឋទេ ។ ដូច្នេះ ដើម្បីរក្សាអំណាចពលរដ្ឋ គេត្រូវមានយន្តការគាំពារជាច្រើន ។ យន្តការគាំពារដ៏ធំនិងចាំបាច់ជាទីបំផុតគឺ សិទ្ធិនិងសេរីភាព ។ សិទ្ធិនិងសេរីភាពខ្លះមិនអាចប៉ះពាល់បានទេ ។ មានន័យថា វាមានតម្លៃស្មើនឹងជីវិតមនុស្ស ។ ឧទាហរណ៍ សិទ្ធិផ្សព្វផ្សាយនិងនិយាយស្តីនៅសហរដ្ឋអាមេរិកត្រូវបានការពារនិងគោរពដូចព្រះអាទិទេព ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញហាមមិនឲ្យសរសេរច្បាប់ប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិនេះឡើយ ។ នៅពេលយើងនិយាយអំពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ គឺយើងនិយាយអំពីការបោះឆ្នោតនិងសន្លឹកឆ្នោតដែលតំណាងឲ្យអំណាចរបស់ពលរដ្ឋ ។ សហរដ្ឋអាមេរិកជាប្រទេសតែមួយគត់ដែលអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានសុក្រិតជាងគេ ។ ខ្ញុំប្រើពាក្យសុក្រិតនៅទីនេះ គឺសំដៅលើការផ្តល់និងរក្សាអំណាចឲ្យពលរដ្ឋ ។ អំណាចដែលបុគ្គលពលរដ្ឋអាមេរិកាំងគ្រប់ៗរូបមាន គឺសន្លឹកឆ្នោតមួយសន្លឹក ។ យើងអាចសួរថា ពលរដ្ឋប្រទេសដទៃដែលបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតំណាងខ្លួន ក៏មានសន្លឹកឆ្នោតមួយសន្លឹកដូចគ្នា តើមានអ្វីខុសគ្នាទៅ? ប្រការនេះគឺស្ថិតនៅត្រង់ចំណុចពិសេសមួយដែលគេហៅថា៖ អ្នកឈ្នះយកទាំងអស់ (Winner takes all) ផ្គួបជាមួយនឹងគោលការណ៍បោះឆ្នោតឯកត្តនាម ។ ការបោះឆ្នោតនៅសហរដ្ឋអាមេរិកហាក់ដូចជាមានភាពស្មុគស្មាញពិបាកយល់សម្រាប់អ្នកដែលមិនធ្លាប់រៀនអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអាមេរិកាំង ។ ប៉ុន្តែ បើយើងសង្កេតមើលឲ្យជិតដិតបន្តិច វាជាព្រឹត្តិការណ៍ងាយយល់ជាទីបំផុត ។ ជាបឋម គណបក្សនានានៅស្រុកអាមេរិកគ្រាន់តែជាផ្លាកយីហោតែប៉ុណ្ណោះ ។ ប្រធានបក្សប្រៀបដូចជាទីងមោងចាំស្រែ ។ គាត់គ្មានតួនាទីឬក៏ឥទ្ធិពលក្នុងការតែងតាំងបេក្ខជនឲ្យទៅឈរឈ្មោះបោះឆ្នោតទេ ។ អ្វីៗគឺអាស្រ័យលើពលរដ្ឋជាអ្នកសម្រេច ។ ដើម្បីជ្រើសរើសបេក្ខជន គណបក្សនីមួយៗត្រូវរៀបចំការប្រកួតបោះឆ្នោតក្នុងបក្ស (Intra-Party Competition) ជាមុនសិន ។ អ្នកដែលទទួលបានសន្លឹកឆ្នោតគាំទ្រច្រើនជាងគេគឺទទួលបានសិទ្ធិទៅប្រកួតជាមួយនឹងគណបក្សដទៃដោយស្វ័យប្រវត្តិ ។ គួរបញ្ជាក់ថា ការប្រកួតនេះគឺបែងចែកតាមមណ្ឌលនីមួយៗ ។ នៅក្នុងមណ្ឌលមួយអាចមានបេក្ខជន ១០ ឬ ២០នាក់ប្រកួតគ្នា ។ អ្នកឈ្នះគឺមានតែម្នាក់ទេដែលត្រូវទៅប្រកួតជាមួយនឹងបក្សដទៃ (Inter-Parties Competition) ។ សម្រាប់ការប្រកួតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីក៏ដូចគ្នាដែរ គ្រាន់តែមណ្ឌលប្រកួតគឺសហរដ្ឋអាមេរិកទាំងមូល ឬទូទាំងប្រទេស ។ គេអនុញាតឲ្យមានការប្រកួតក្នុងបក្សរយៈពេលមួយឆ្នាំ ដើម្បីជ្រើសរើសបេក្ខជនប្រធានាធិបតីចេញពីបក្សនីមួយៗ ។ បច្ចុប្បន្ន គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមានមនុស្សប្រមាណជា ២០រូបបានប្រកាសបេក្ខភាពប្រធានាធិបតីរបស់ខ្លួនរួចហើយ ។ គេនឹងចាប់ផ្តើមប្រកួតក្នុងបក្សនៅចុងឆ្នាំនេះ ដើម្បីជ្រើសរើសយកបេក្ខជនម្នាក់ទៅប្រកួតជាមួយនឹងបក្សដទៃ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ទាំងការប្រកួតក្នុងបក្ស និងអន្តរបក្ស គឺគេអនុវត្តតាមរូបមន្តអ្នកឈ្នះយកទាំងអស់ ។ ដូច្នេះ សន្លឹកឆ្នោតមួយសន្លឹកអាចផ្តល់ឱកាសឲ្យមនុស្សម្នាក់ធ្វើជាបេក្ខជននិងឈានទៅដល់ការកាន់កិច្ចការនៅក្នុងតួនាទីមួយ ។ ចំណុចនេះហើយដែលជាលក្ខណៈពិសេសរបស់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៃសហរដ្ឋអាមេរិក ។ ជោគវាសនាឬជោគជ័យរបស់បេក្ខជនប្រធានាធិបតីនៃសហរដ្ឋអាមេរិកក្តី តំណាងរាស្ត្រក្តី អភិបាលរដ្ឋក្តី ក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ក្តី គឺអាចអាស្រ័យលើសន្លឹកឆ្នោតតែមួយសន្លឹកគត់ ។ ថ្វីត្បិតតែការឈ្នះឆ្នោតដោយសម្លេងត្រឹមមួយសន្លឹកកម្រកើតមានក៏ដោយ ក៏កត្តានេះបានធ្វើឲ្យមានតុល្យភាពអំណាចរវាងថ្នាក់ដឹកនាំគ្រប់ជាន់ថ្នាក់និងអ្នកបោះឆ្នោតម្នាក់ៗ ។ តើគេបង្កើតតុល្យភាពអំណាចរវាងអ្នកកាន់អំណាច និងអ្នកផ្តល់អំណាចឲ្យគេកាន់ដោយរបៀបណា? ប្រការនេះត្រូវការការបកស្រាយវែងឆ្ងាយ ប៉ុន្តែសូមលើកយកចំណុចសំខាន់ៗមួយចំនួនមកធ្វើបទបង្ហាញ ។ ចំណុចសំខាន់ដ៏ធំបំផុតដែលក្រុមអ្នកស្ថាបនិកសហរដ្ឋអាមេរិកបានធ្វើ គឺការលះបង់អំណាច ឬយកចំណងមកចងតណ្ហាឬឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន ។ នៅពេលដែលសហរដ្ឋអាមេរិករើបម្រាស់រួចនិងទទួលបានឯករាជ្យពីចក្រភពអង់គ្លេស រដ្ឋដែលមានចំនួន ១៣ នាគ្រានោះបានបញ្ជូនអ្នកមុខអ្នកការដែលសុទ្ធសឹងជាអ្នកមានឥទ្ធិពល មានទ្រព្យ មានទាសកររាប់មិនអស់ ទៅប្រជុំគ្នាសរសេររដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីមួយ ។ ក្នុងចំណោមអ្នកសរសេររដ្ឋធម្មនុញ្ញទាំងនោះ មាននិន្នាការពីរផុសចេញមក គឺក្រុមអ្នកចង់ឲ្យមានអំណាចរដ្ឋាភិបាលទូលំទូលាយ និងក្រុមអ្នកចង់ឲ្យពលរដ្ឋមានអំណាចទូលំទូលាយ ។ ពាក្យស្លោករបស់ក្រុមអ្នកចង់ឲ្យពលរដ្ឋមានអំណាចទូលំទូលាយគឺ៖ រដ្ឋាភិបាលដែលគ្រុបគ្រងតិច គឺជារដ្ឋាភិបាលដែលល្អបំផុត (Government that governs least is government that governs best.) ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃសហរដ្ឋអាមេរិកគឺប្រសូត្រចេញមកអំពីការតតាំងគ្នារវាងក្រុមទាំងពីរនេះឯង ។ កាលពួកគេសរសេររដ្ឋធម្មនុញ្ញដំបូង វាមាន២៧មាត្រា ។ បន្ទាប់ពីធ្វើការសម្រិតសម្រាំងមួយរយៈ ពួកគេកាត់បន្ថយវាមកនៅត្រឹម ៧មាត្រាតែប៉ុណ្ណោះ ។ វាជារដ្ឋធម្មនុញ្ញដ៏ខ្លីជាទីបំផុត ត្បិតអីមាត្រាទី ៤ ដល់ទី៧ មានប្រវែងមិនដល់មួយទំព័រទេ ។ មាត្រាទី ១ ដល់ទី ៣ ដែលមានប្រវែងលើសពីមួយទំព័រនោះ ភាគច្រើនគឺគេសរសេរចងដៃចងជើងអ្នកកាន់អំណាចមិនឲ្យប្រព្រឹត្តិអ្វីលើសពីដែនសមត្ថកិច្ចរបស់ខ្លួនឡើយ ។ គំនិតសាមញ្ញនៅទីនេះគឺ៖ រដ្ឋធម្មនុញ្ញខ្លី ច្បាប់នឹងមានតិច ។ មានច្បាប់តិច សិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋនឹងសល់ច្រើន ។ សល់សិទ្ធិច្រើន វិសាលភាពនៃអំណាចក៏ទូលំទូលាយដែរ ។ ក្រៅអំពីដាក់កម្រិតឲ្យរដ្ឋាភិបាលអនុវត្តច្បាប់ (Limited Government) ក៏នៅមានតួនាទីរបស់ស្ថាប័នផងដែរ ។ នៅក្នុងជួររដ្ឋបាលនៃសហរដ្ឋអាមេរិក ស្ថាប័នដើរតួសំខាន់ក្នុងការការពារកុំឲ្យជនផ្តាច់ការមានឱកាសងើបមុខរួច ។ ខ្ញុំសូមមិននិយាយអំពីតុល្យភាពនៃអំណាច (Check and Balance) រវាងនិតិបញ្ញតិ និតិប្រតិបត្តិ និង តុលាការ ទេត្បិតអីប្រការនេះត្រូវបានគេសរសេរបកស្រាយទូលំទូលាយហើយ ។ អ្វីដែលខ្ញុំចង់បកស្រាយនៅទីនេះ គឺភាពឯករាជ្យឬក្លាហាននៃស្ថាប័ននៅក្រោមសាខាមួយនៃរដ្ឋាភិបាល ។ មនុស្សជាច្រើន ជាពិសេសពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលរស់នៅក្រោមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដូចគ្នា ប្រហែលជាឆ្ងល់ថាតើហេតុអ្វីក៏ក្រសួងយុត្តិធម៌សហរដ្ឋមេរិកហ៊ានតែងតាំងចៅក្រមពិសេសលោក រូបឺត មុល្លឺ ឲ្យទៅស៊ើបអង្កេតលោក ដូណាល់ ត្រាំ ដែលជាចៅហ្វាយនាយរបស់ពួកគេ ។ ដូចគ្នាដែរ ហេតុអ្វីក៏លោក ត្រាំ មិនបញ្ជាឲ្យរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌បញ្ឈប់ការស៊ើបអង្កេតនោះ? ប្រការនេះពាក់ព័ន្ធនឹងច្បាប់រក្សានិរន្តរភាពស្ថាប័ននិងការពារបុគ្គលនៅក្នុងស្ថាប័ន ។ នៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលអាមេរិក ប្រធានាធិបតីតែងតាំងរដ្ឋមន្ត្រី អនុរដ្ឋមន្ត្រី និងឧបអនុរដ្ឋមន្ត្រី ។ តំណែងក្រោមឧបអនុរដ្ឋមន្ត្រីភាគច្រើនគឺជ្រើសរើសចេញពីមហាជនផ្អែកលើចំណេះជំនាញនានា ។ គេហៅបុគ្គលិកទាំងនេះថា ក្រុមការិយាធិបតេយ្យ ។ ពួកគេធ្វើការតាមតួនាទីដោយមិនភ័យអំពីការបាត់បង់តំណែងទេ ត្បិតតំណែងរបស់ពួកគេមិនមកតាមរយៈជើងខោមេឡើយ ។ ប្រធានាធិបតីអាចដកឬបញ្ឈប់តំណែងរដ្ឋមន្ត្រី ឬ អនុរដ្ឋមន្ត្រី ប៉ុន្តែមិនអាចដកតំណែងពីពួកការិយាធិបតេយ្យឡើយ ដរាបណាពួកគេមិនបានប្រព្រឹត្តិអ្វីខុសច្បាប់ ។ ជាទូទៅ រដ្ឋមន្ត្រីនិងអនុរដ្ឋមន្ត្រីតែងតែសួរយោបល់ពួកការិយាធិបតេយ្យមុននឹងធ្វើកិច្ចការអ្វីមួយ ទោះបីកិច្ចការនោះបញ្ជាចេញមកពីប្រធានាធិបតីដែលជាចៅហ្វាយនាយរបស់ពួកគេក៏ដោយ ។ ផ្អែកលើឯកសារស៊ើបអង្កេតរបស់លោក មុល្លឺ លោក ត្រាំ បានព្យាយាមបញ្ជាឲ្យបញ្ឈប់ការស៊ើបអង្កេតមកលើរូបគាត់ដែរ ប៉ុន្តែមិនត្រូវបានមន្ត្រីក្រោមឱវាទអនុវត្តិតាម ត្បិតខ្លាចមានទោសជាមួយលោក ត្រាំ ប្រសិនបើការសង្ស័យក្លាយជាការពិត ។ នេះក៏ជាប្រការមួយដែរដែលជាកត្តារក្សាអំណាចទុកឲ្យពលរដ្ឋ ។ គំនិតគោលគឺ អំណាចដែលបុគ្គលដឹកនាំរដ្ឋមិនអាចប្រើ វានឹងស្ថិតនៅជាមួយពលរដ្ឋ ។ យន្តការគាំពារអំណាចពលរដ្ឋសំខាន់មួយទៀតរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក គឺរូបមន្តអាណតិបោះឆ្នោត ២ ៤ និង ៦ ។ អាណតិរបស់សមាជិករដ្ឋសភាឬតំណាងរាស្ត្រអាមេរិកាំងមានរយៈពេល ២ឆ្នាំ ។ ប្រធានាធិបតី ៤ឆ្នាំ ។ ព្រឹទ្ធសភា ៦ឆ្នាំ ។ រូបមន្តនេះមិនមែនធ្វើឡើងតាមនឹកឃើញនោះទេ ។ មានការជជែកវែកញែកហេតុផលយ៉ាងយូរទម្រាំប្រតិភូសរសេររដ្ឋធម្មនុញ្ញសម្រេចជ្រើសរើសយករូបមន្តនេះ ។ មូលហេតុដែលគេដាក់អាណតិតំណាងរាស្ត្រត្រឹម ២ឆ្នាំ គឺដើម្បីឲ្យពលរដ្ឋអាចសម្តែងឆន្ទៈរបស់ពួកគេបានភ្លាមៗ ដោយមិនចាំបាច់រង់ចាំដល់ចប់អាណតិប្រធានាធិបតី នៅពេលដែលពួកគេចង់តម្រង់ផ្លូវគោលនយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាល ។ ឧទាហរណ៍ថ្មីៗនេះ គឺនៅពេលដែលលោក ដូណាល់ ត្រាំ ឡើងធ្វើជាប្រធានាធិបតីហើយមានបំណងលុបបំបាត់គោលនយោបាយធានារ៉ាប់រងសុខភាពរបស់រដ្ឋព្រមទាំងសាងសង់របងតាមបណ្តោយព្រំដែនភាគខាងត្បូង ដែលជាកិច្ចការពលរដ្ឋភាគច្រើនមិនចង់ឲ្យគាត់អនុវត្តិ គណបក្សរបស់គាត់ដែលកាន់អំណាចទាំងនិតិប្រតិបត្តិនិងនិតិបញ្ញតិ ត្រូវបានពលរដ្ឋបោះឆ្នោតប្តូរឲ្យនៅមានឥទ្ធិពលត្រឹមតែនិតិប្រតិបត្តិតែប៉ុណ្ណោះ ។ ប្រការដែលសមាជិករដ្ឋសភានិងព្រឹទ្ធសភាមានរយៈពេលខុសគ្នាដល់ទៅបីដង គឺដើម្បីផ្តល់ឱកាសឲ្យពលរដ្ឋបញ្ចេញកំហឹងរបស់ខ្លួនតាមរយៈរដ្ឋសភា ហើយព្រឹទ្ធសភាជាអ្នករំងាប់កំហឹងនោះ ។ ស្ថាប័នមួយទៀតដែលមានបន្ទុករំងាប់កំហឹងនិងតម្រង់ផ្លូវគិតរបស់ ពលរដ្ឋនិងអ្នកនយោបាយ គឺចៅក្រមសហព័ន្ធ (Federal Court judges) ។ ចៅក្រមសហព័ន្ធសហរដ្ឋអាមេរិកភាគច្រើនត្រូវបានតែងតាំងដោយប្រធានាធិបតីនិងផ្តល់សច្ចានុម័តឲ្យដោយព្រឹទ្ធសភា ។ នៅពេលទទួលបានការទទួលស្គាល់ឲ្យចូលកាន់ការងារ ចៅក្រមទាំងនោះអាចកាន់តួនាទីអស់មួយជីវិតដោយមិនភ័យអំពីនរណាដកតំណែងអំពីគាត់ឡើយ ដរាបណាគាត់មិនបានប្រព្រឹត្តិអ្វីខុសច្បាប់ ។ សារសំខាន់ក្នុងការផ្តល់ឱកាសឲ្យសមាជិកបម្រើការងាររដ្ឋខ្លះមានអាណតិយូរអង្វែង គឺដើម្បីជៀសវាងកំហុសធ្ងន់ធ្ងរ ត្បិតអីការសម្រេចចិត្តធ្វើអ្វីមួយនៅពេលកំពុងមានកំហឹងឬចំណង់នោះ អាចខ្វះការពិចារណាឲ្យបានសព្វជ្រុងជ្រោយ ។ ពាក់ព័ន្ធនឹងប្រការនេះ មានការនិទានតៗគ្នាថា ប្រតិភូសរសេររដ្ឋធម្មនុញ្ញពីររូបបានប្រកែកគ្នាតឹងសសៃក ។ ម្នាក់សួរថា ហេតុអ្វីចាំបាច់មានរយៈពេលអាណតិខុសគ្នា ។ ប្រតិភូដែលគាំទ្រឲ្យមានអាណតិខុសគ្នាសួរបកទៅវិញថា ហេតុអ្វីក៏ឯងចាក់ទឹកត្រជាក់ចូលក្នុងចានទ្រនាប់ពែងតែរបស់ឯង? បុរសទីមួយឆ្លើយផូងមកវិញថា៖ ដើម្បីធ្វើឲ្យកំដៅទឹកតែវាធ្លាក់ចុះ (To cool it down!) ។ ប្រតិភូដែលគាំទ្រឲ្យមានអាណតិខុសគ្នាក៏ពន្យល់ថា៖ យើងបង្កើតឲ្យមានអាណតិខុសគ្នាគឺនៅក្នុងគោលបំណងដែលឯងចាក់ទឹកត្រជាក់ចូលក្នុងចានទ្រនាប់ពែងតែនោះឯង (Your point is precisely what we want!) ។ ចាប់តាំងពីសហរដ្ឋអាមិរិកអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យជាង៣០០ឆ្នាំកន្លងទៅនេះ មិនមានការកែប្រែឬក៏ផ្លាស់ប្តូររបៀបគ្រុបគ្រងជាដុំកំភួនទេ ទាំងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ទាំងរចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ ។ បានន័យថា វាជាគោលការណ៍អនុវត្តន៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យប្រកបដោយជោគជ័យជាទីបំផុត ។ តាមពិតទៅ សហរដ្ឋអាមេរិកមិនដើរតាមគោលការណ៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យទាំងស្រុងទេ ។ គេយកគោលការណ៍នេះមកកែច្នៃឲ្យទៅជារបបមួយដែលពិភពលោកហៅថា៖ សាធារណរដ្ឋ ឬ រដ្ឋសាធារណៈ (Republic) ។ រដ្ឋសាធារណៈប្រៀបដូចជាសួនសាធារណៈដែរ ។ ពលរដ្ឋទាំងអស់ ទាំងអ្នកក្រ អ្នកមាន និងអ្នកសុំទាន មានសិទ្ធិប្រើនិងទទួលអត្ថប្រយោជន៍ដូចៗគ្នា ។ មុននឹងបញ្ចប់អត្ថបទនេះ សូមលើកយកការអនុវត្តន៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាមកលាតត្រដាងបន្តិច ។ ផ្អែកលើការសង្កេតរបស់ស្មេរ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាគ្មានសង្ឃឹមនឹងលូតលាស់ឡើយ ។ មូលហេតុដ៏ធំបំផុតដែលខ្មែរអនុវត្តន៍លិទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមិនបានជោគជ័យ គឺទំនៀមទម្លាប់ដែលដិតដាមជាប់ក្នុងខួរក្បាលពលរដ្ឋខ្មែរអស់រយៈពេលរាប់រយឆ្នាំមកហើយ ។ អត្តចរិតទ្រពងតោងក្បិន វាបានសង្កត់សង្កិនពលរដ្ឋខ្មែរឲ្យលុះនៅក្នុងការគោរពបូជាបុគ្គល ជាជាងគោលគំនិត ។ វាថែមទាំងធ្វើឲ្យពលរដ្ឋខ្មែរជាច្រើន ទាំងអ្នកចេះទាំងអ្នកល្ងង់ បាត់បង់ការគោរពនិងឲ្យតម្លៃខ្លួនឯងទៀងផង ។ នៅក្នុងបណ្តាញសង្គម ហ្វេសប៊ុក (Facebook) រៀងរាល់ថ្ងៃ យើងរមែងឃើញសារថ្លាថ្លែងគោរពកោតសរសើរបុគ្គលដឹកនាំជាតិក៏ដូចជាដឹកនាំគណបក្សនិងស្ថាប័ន ថាប្រកបដោយគតិបណ្ឌិតដូច្នេះឬដូច្នោះ ។ ខ្ញុំមានសំណួរតែមួយគត់សម្រាប់អ្នកដែលចូលចិត្តលើកតម្កើងអ្នកដទៃជាជាងខ្លួនឯង៖ តើបុគ្គលទាំងនោះ គេប្រសើរជាងរូបអ្នកប៉ុណ្ណាទៅ??? លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យត្រូវការការទទួលស្គាល់អធិបតេយ្យភាពនិងសមត្ថភាពរបស់ខ្លួនឯង មុនទទួលស្គាល់អធិបតេយ្យភាពរបស់អ្នកដទៃ ។ ដរាបណាផ្នត់គំនិតនេះមិនត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរ ពលរដ្ឋខ្មែរគ្មានវាសនានឹងភ្លក្សរសជាតិលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដនិងយុត្តិធម៌សង្គមសមរម្យមួយឡើយ ៕

ចំណីខួរក្បាល

រត់តាមគេ ឬរត់ឲ្យទាន់គេ នៅឆ្នាំ ១៩៨៩ ខ្ញុំបានចុះឈ្មោះរៀនវាយអង្គុលីលេខនៅក្នុងវិទ្យាល័យមួយនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ។ គ្រានោះ កូនសិស្សជាច្រើនរាប់បញ្ចូលទាំងរូបខ្ញុំផង មិនដែលស្គាល់ម៉ាសុីនកំព្យូទ័រទេ ។ ដើម្បីរៀនវាយអង្គុលីលេខបាន សិស្សទាំងអស់ត្រូវឆ្លងកាត់ការសិក្សាអំពីរបៀបប្រើកំព្យូទ័រសិន ។ ខ្ញុំនៅចាំថា សិស្សទាំងអស់ត្រូវបានណែនាំឲ្យបង្កើតអត្តសញ្ញាណ (ID) និងពាក្យសម្ងាត់ (Password) រៀងៗខ្លួនដើម្បីអាចរៀនវាយអង្គុលីលេខនៅលើម៉ាសុីនកំព្យូទ័រទាំងនោះ ។ ខ្ញុំរៀនវាយពាក្យនៅលើកំព្យូទ័រមិនដែលបានគ្រប់ចំនួន ឬក៏ទាន់ពេលវេលាកំណត់នោះទេ ។ ឧទាហរណ៍ គេតម្រូវឲ្យវាយយ៉ាងហោចណាស់ ៤៥ពាក្យក្នុងមួយនាទី ខ្ញុំវាយបានតែត្រឹមតែ ៣០ទៅ៣៥ពាក្យប៉ុណ្ណោះ ។ ប៉ុន្តែ អ្វីដែលខ្ញុំកត់សម្គាល់គឺ ម៉ាសុីនកំព្យូទ័រជាម៉ាសុីនដែលមានសក្តានុពលខ្ពស់បំផុតក្នុងចំណោមម៉ាសុីននានាដែលមនុស្សធ្លាប់បានបង្កើត ។ នៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៩៩០ ខ្ញុំបានភពប្រសព្វនឹងកំព្យូទ័រម្តងទៀតក្នុងនាមជា បុគ្គលិកបណ្ណាល័យកំព្យូទ័រនៅក្នុងមហាវិទ្យាល័យដែលខ្ញុំកំពុងសិក្សា ។ ម្តងនេះ ខ្ញុំមានឱកាសច្រើនក្នុងការប្រើប្រាស់ម៉ាសុីនកំព្យូទ័រ ហើយក៏មានឱកាសបានរៀនផ្ញើសារអេឡិចត្រូនិក (អុីម៉ែល) មុនគេបំផុតនៅក្នុងចំណោមនិស្សិតរៀននៅមហាវិទ្យាល័យ ។ វាជាបទពិសោធដ៏អស្ចារ្យមួយនៅក្នុងជីវិតខ្ញុំ ។ ថ្វីត្បិតតែខ្ញុំមិនបានរៀនជំនាញខាងកំព្យូទ័រមែនពិត តែកំព្យូទ័រ បានក្លាយជាមិត្តជិតស្និទ្ធរបស់ខ្ញុំចាប់ពីឆ្នាំ ១៩៨៩ មក ។ រត់តាមគេ ឬរត់ឲ្យទាន់គេ គឺខ្ញុំចង់និយាយអំពីសក្តានុពលរបស់កំព្យូទ័រ ។ បច្ចុប្បន្ន ខ្ញុំឃើញនិស្សិតខ្មែរជាច្រើនហាក់ដូចជាស្រវាស្រទេញក្នុងការប្រមូលសៀវភៅយកមកទុកជាឯកសារសិក្សា ។ ខ្ញុំក៏ជាមនុស្សមួយរូបដែលចូលចិត្តរក្សាសៀវភៅដែរ ។ ប៉ុន្តែ ផ្អែកលើបទពិសោធផ្ទាល់ខ្លួន វាគឺជាកំហុសដ៏ធំមួយ ។ សៀវភៅដែលខ្ញុំរក្សាទុកមួយចំនួនមានអាយុប្រមាណជាជាង ៥០ឆ្នាំហើយ ។ ហើយវាក៏ចាប់ផ្តើមរលេះរលួយបណ្តើរៗដែរ ។ ដូច្នេះ ធនធានពលកម្មនិងប្រាក់កាក់ដែលខ្ញុំបានចំណាយទាំងអម្បាលម៉ានក៏ចាប់ផ្តើមបាត់បង់ជាមួយនឹងទំព័រសៀវភៅទាំងនោះដែរ ។ ដើម្បីជៀសវាងការខាតបង់ ទាំងពេលវេលាទាំងប្រាក់កាក់ និស្សិតសម័យនេះគួរសហការគ្នារក្សាឯកសារដែលមានទ្រង់ទ្រាយជា អេឡិចត្រូនិក ឬ ឌីជីថល ។ បើយើងសង្កេតមើលបណ្ណាល័យនៅបស្ចឹមប្រទេស គេបានចាប់ផ្តើមកាត់បន្ថយការរក្សាសៀវភៅជាទម្រង់ក្រដាសតាំងតែពីឆ្នាំ ១៩៩០ មកម្លេះ ។ អ្វីៗគឺត្រូវបានគេបំផ្លែង (Converted) ឲ្យទៅជាសៀវភៅអេឡិចត្រូនិកស្ទើរតែអស់ទៅហើយ ។ បើនិយាយអំពីការប្រើប្រាស់បណ្ណាល័យដើម្បីខ្ចីសៀវភៅយកមកអាននោះ មនុស្សភាគច្រើនមិនទៅបណ្ណាល័យទៀតទេ ត្បិតអីគេអាចខ្ចីឬជួលសៀវភៅ អេឡិចត្រូនិកយកមកអាននៅក្នុងកំព្យូទ័រ ឬក៏ថេបឡេត ដោយមិនចាំបាច់ចេញពីផ្ទះឡើយ ។ ដូច្នេះ វាគ្មានហេតុផលអ្វីដែលយើងគួរប្រមូលសៀវភៅយកមករក្សាទុកនាំឲ្យចង្អៀតផ្ទះនោះទេ ។ ការរក្សាសៀវភៅនៅក្នុងទម្រង់ អេឡិចត្រូនិក គឺត្រូវការពេលវេលាដើម្បីសរសេរចម្លងពាក្យពេចន៍ឡើងវិញនៅក្នុងកំព្យូទ័រ ។ ប្រការនេះ យើងអាចសហការគ្នាចម្លងមួយវគ្គម្នាក់ៗ រួចហើយយកវគ្គទាំងអស់មកផ្គុំគ្នាតាមលេខរៀងឲ្យក្លាយជាសៀវភៅឡើងវិញ ។ បន្ទាប់មក សន្សំវាជា ភីឌីអេហ្វ (Save in PDF, Portable Document File) ។ យើងអាចរក្សាទុកសៀវភៅ ភីឌីអេហ្វ បានរាប់សតវត្សទៅមុខដោយងាយស្រួល ។ ចំណុចមួយដែលយើងត្រូវលើកយកមកពិចារណាគឺ កម្មសិទ្ធិបញ្ញា (Copyrighted) ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ច្បាប់កម្មសិទ្ធិបញ្ញា មានមុនការបង្កើតកម្មវិធី ភីឌីអេហ្វ ។ ដូច្នេះ អ្វីៗហាក់ដូចជាស្ថិតនៅក្នុងភាពមិនច្បាស់លាស់ ។ ជាទូទៅ ការចម្លងឬរក្សាទុកឯកសារណាមួយជាទម្រង់ ភីឌីអេហ្វ សម្រាប់សិក្សាដោយមិនពាក់ព័ន្ធការស្វែងរកកម្រៃ វាហាក់ដូចជាគ្មានការហាមប្រាមទេ ។ ប្រៀបដូចជាយើងទិញសៀវភៅ ហើយឲ្យសៀវភៅនោះទៅមិត្តភក្តិខ្ចីអានដូច្នោះដែរ ។ ផ្អែកលើបទពិសោធផ្ទាល់ខ្លួន ដែលធ្លាប់ចុះបញ្ជីកម្មសិទ្ធិបញ្ញាសៀវភៅរបស់ខ្ញុំជាមួយនឹងបណ្ណាល័យជាតិសហរដ្ឋអាមេរិក (Library of Congress) គេអនុញាតិឲ្យខ្ញុំរក្សាសិទ្ធិសៀវភៅរយៈពេល ៥០ឆ្នាំ ។ ប្រសិនបើខ្ញុំស្លាប់មុខរយៈពេល៥០ឆ្នាំនោះ កម្មសិទ្ធិបញ្ញារបស់ខ្ញុំនឹងអស់សុពលភាពត្រឹមថ្ងៃដែលខ្ញុំស្លាប់ ។ ភរិយាឬកូនរបស់ខ្ញុំអាចដាក់លិខិតស្នើបន្តសុពលភាពក្នុងនាមជាអ្នកស្នងមរតក ។ ប៉ុន្តែ បើគ្មានអ្នកស្នើបន្តសុពលភាពទេ សៀវភៅនោះនឹងក្លាយជាសម្បត្តិសាធារណៈ ដែលគេអាចបកប្រែ ឬចម្លងបោះពុម្ពសាឡើងវិញដោយមិនចាំបាច់សុំសិទ្ធិពីអ្នកនិពន្ធឡើយ ។ ដូច្នេះ យើងអាចយកសៀវភៅដែលមានអាយុកាលលើសពី ៥០ឆ្នាំ ឬសៀវភៅដែលអ្នកនិពន្ធបានទទួលអនិច្ចកម្មទៅហើយ មកចម្លងបោះពុម្ពជា PDF ដើម្បីរក្សាទុកនិងចែកចាយជាសាធារណៈ ។ និយាយឲ្យខ្លី សៀវភៅ ឌីជីថល ឬ ភីឌីអេហ្វ គឺប្រៀបដូចជាចំណេះដឹកដែរ ។ របស់ទាំងពីរនេះ ងាយថែរក្សាទុកដាក់ដូចគ្នា ។ មួយស្ថិតនៅក្នុងអង្គចងចាំកំព្យូទ័រ មួយទៀតស្ថិតនៅក្នុងខួរក្បាល ។ ដើម្បីបង្កើតឬបំផ្លែងឯកសារ (Convert File into PDF) ឲ្យទៅជាសៀវភៅ ឌីជីថល ឬ អេឡិចត្រូនិក កំព្យូទ័រអេប៉ល ម៉ាក់ប៊ុក មានកម្មវិធីធ្វើដូចតទៅ៖ File => Print. On the bottom left of Print Box, Press on Downward arrow next to PDF. Select Save as PDF. The File or Book as PDF digital format is made! គួរកត់សម្គាល់ថា សៀវភៅល្បីៗជាច្រើនត្រូវបានគេចម្លងនិងបង្កើតជា ឌីជីថលប៊ុករួចហើយ ។ ដូច្នេះ ដើម្បីជៀសវាងធ្វើកិច្ចការត្រួតលើគ្នា គប្បីស្រាវជ្រាវនៅក្នុងប្រព័ន្ធ អុីនថឺណិត ពិនិត្យមើលថាតើសៀវភៅដែលយើងចង់ចម្លងធ្វើជាសៀវភៅ ឌីជីថលនោះ មានគេធ្វើរួចហើយឬនៅ ៕