ចំណីខួរក្បាល

អភិវឌ្ឍន៍មាត់ទន្លេ ថ្មីៗនេះ ក្រុមហ៊ុនទ្រីភាពអិនជីនៀរីងគ្រុប បានដាក់សំណើរទៅកាន់ក្រសួងធនធានទឹកកម្ពុជាសុំការអនុញាតបូមខ្សាច់ដើម្បីអភិវឌ្ឍច្រាំងទន្លេមេគង្គពីចំណុចព្រុំដែនវៀតណាមទៅដល់ខេត្តក្រចេះ ។ សំណើរនោះក៏មាននិយាយអំពីប្រសាន៍សម្តេច ហ៊ុន សែន ស្តីពីគំនិត "យកទន្លេបង្កើតទន្លេ" ផងដែរ ។ ខ្ញុំមិនដឹងនិងមិនយល់ថាគេយកទន្លេបង្កើតទន្លេដូចម្តេចទេ ។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំដឹងថាធម្មជាតិនៃទន្លេ ជាពិសេសទន្លេដែលស្ថិតនៅទីវាលទំនាបដូចនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គឺពិបាកគ្រុបគ្រងនិងអភិវឌ្ឍឲ្យបានជាប់លាប់ណាស់ ។ ប្រទេសកម្ពុជាអាចរៀនអំពីរបៀបគ្រុបគ្រងនិងអភិវឌ្ឍតាមបណ្តោយដងទន្លេពីសហរដ្ឋអាមេរិក ត្បិតសហរដ្ឋអាមេរិកក៏មានទន្លេដ៏ធំមួយឈ្មោះ មីស៊ីសស៊ីពី (Mississippi River) ហូរកាត់ផងដែរ ។ ទន្លេមីសុីសសុីពី និង ទន្លេមេគង្គ មានប្រវែងនិងទំហំបរិមាណទឹក ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ។ បើនិយាយអំពីការប្រៀបធៀបជាមួយនឹងទន្លេនានានៅក្នុងពិភពលោក ទន្លេមេគង្គមានចំណាត់ថ្នាក់ទី ១២ ឯទន្លេមីសុីសសុីពីមានចំណាត់ថ្នាក់ទី ១៤ ។ ទន្លេមីសុីសសុីពី មានប្រភពចេញមកអំពីបឹងធំមួយឈ្មោះ អុីតាស្កា ហើយហូរនៅលើវាលទំនាប ។ ឯទន្លេមេគង្គមានប្រភពចេញមកពីជ្រលងភ្នំហិមពាន្តភាគខាងកើតហើយហូរធ្លាក់ចុះជាបីដំណាក់កាលគឺ តំបន់ជ្រលងភ្នំ តំបន់ខ្ពង់រាប និងតំបន់វាលទំនាបដែលស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសខ្មែរនិងយួន ។ ភាពដូចគ្នារវាងទន្លេមីសុីសសុីពីនិងទន្លេមេគង្គគឺប្រវែងប្រមាណជា ១/៣ នៃផ្នែកខាងក្រោមជាតំបន់ដែលសំបូរទៅដោយតំណនៃលំហូរទឹកទន្លេតូចៗ ស្ទឹង និងព្រែកនានា ។ បើយើងប្រៀបធៀបស្ថានភាពនេះទៅនឹងទន្លេមេគង្គ គឺប្រៀបដូចជាតំណភ្ជាប់នៃលំហូរទន្លេតូចៗ ស្ទឹង និងព្រែក នៅផ្នែកខាងក្រោមនៃ ល្បាក់ខោន (Annamite and the Dangrek Mountain Ranges Water Sheds) ។ តំបន់ ១/៣ នៃផ្នែកខាងក្រោមនៃទន្លេទាំងពីរនេះជាតំបន់មានហានិភ័យខ្ពស់ និងងាយរងគ្រោះមហន្តរាយដោយសារទឹកជំនន់ជាទីបំផុត ។ កងវិស្វកម្មរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក (The US Army Corps of Engineering) ដែលជាស្ថាប័នវិស្វករឈានមុខគេនៅក្នុងពិភពលោក បានចំណាយពេលរាប់សិបឆ្នាំមកហើយ ក្នុងការកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងប្រព័ន្ធគ្រុបគ្រងទន្លេមីសុីសសុីពីផ្នែកខាងក្រោម ។ ប៉ុន្តែ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទាំងនោះតែងតែរងគ្រោះមហន្តរាយជារឿយៗរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ នេះមិនទាន់គិតអំពីជិវិតមនុស្សនិងផ្ទះសម្បែងទ្រព្យសម្បត្តិជាច្រើនទៀតដែលបាត់បង់កន្លងទៅ ។ កាលរៀនអំពីបរិស្ថាននៅក្នុងវិទ្យាល័យមួយនៅរដ្ឋមីនីសូតា ខ្ញុំធ្លាប់បានទៅធ្វើកម្មសិក្សាក្នុងដងទន្លេមីសុីសសុីពីចម្ងាយប្រមាណជា ៨០គីឡូម៉ែត្រពីប្រភពរបស់វា ។ ខ្ញុំនិងលោកគ្រូរបស់ខ្ញុំជិះនៅក្នុងកូនទូក កានូ តូចមួយ ។ គាត់បានពន្យល់ខ្ញុំជាច្រើនអំពីប្រព័ន្ធទឹកហូរនៃទន្លេមីសុីសសុីពី ។ នៅតំបន់ខាងលើនោះ ទំហំនៃមាត់ទន្លេពីត្រើយម្ខាងទៅម្ខាងទៀតមានប្រវែងប្រមាណជា ៥០ ទៅ ១០០ ម៉ែត្រតែប៉ុណ្ណោះ ។ ប្រមាណជាពីរទសវត្សក្រោយមក ខ្ញុំក៏មានឱកាសបានជិះកាណូតនៅក្នុងទន្លេមីសុីសសុីពីម្តងទៀតនៅក្បែរទីក្រុង នូអ័រលៀន (New Orleans) ដែលជាតំបន់ទន្លេនេះហូរមកភពប្រសព្វនឹងសមុទ្រ ។ ក្រៅពីចំណុចទាំងពីរនេះ ខ្ញុំក៏ធ្លាប់ធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ទន្លេមីសុីសសុីពីនៅតំបន់ផ្សេងទៀតដែរ ។ តាមការសង្កេតរបស់ខ្ញុំ គេកសាងទីក្រុងឬទីប្រជុំជនធំៗនៅសងខាងទន្លេមីសុីសសុីពី តែនៅក្នុងតំបន់ភាគខាងលើតែប៉ុណ្ណោះ ត្បិតនៅទីនោះទំហំ ឬបរិមាណទឹកហូរនៅតូចដែលជាលក្ខណៈមិនបង្កឲ្យមានហានិភ័យដោយសារជំនន់ទឹក ។ ទីក្រុងធំជាងគេនៅសងខាងមាត់ទន្លេមីសុីសសុីពីគឺទីក្រុងភ្លោះ សែនផលនិងមីនាអាប៉ូលីស (Twins City, St. Paul-Minneapolis) ដែលមានចម្ងាយប្រមាណជា ២ ឬ ៣រយគីឡូម៉ែត្រពីប្រភពទន្លេ ។ ក្រៅអំពីទីក្រុងភ្លោះ សែនផលនិងមីនាអាប៉ូលីស គេមិនសូវឃើញមានទីក្រុងភ្លោះសង់ទល់មុខគ្នានៅតាមមាត់ទន្លេទេ គឺគេច្រើនសង់តែនៅមាត់ទន្លេម្ខាងដោយទុកមាត់ទន្លេម្ខាងទៀតឲ្យនៅទំនេសម្រាប់ទទួលរងសម្ពាធទឹកហូរនៅពេលមានជំនន់ ។ នៅតាមដងទន្លេមីសុីសសុីពីផ្នែកខាងក្រោមចាប់ពីចំណុចជំនួបរវាងទន្លេមីហ៊្សួរីនិងមីសុីសសុីពី គឺជាចំណុចដែលរងគ្រោះមហន្តរាយដោយជំនន់ទឹកជាប្រចាំ ។ ចំណុចជំនួបនេះ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងទន្លេមេគង្គគឺដូចគ្នានឹងចំណុចជំនួបនៃទន្លេសេសាននិងមេគង្គនៅក្នុងខេត្ត ស្ទឹងត្រែង ដែរ ។ រដ្ឋចំនួនបីគឺ រដ្ឋ មីហ៊្សួរី មីសុីសសុីពី និង ល្វីហ្សុីអាណា (Missouri, Mississippi, Louisiana) ដែលស្ថិតនៅខាងក្រោមចំណុចជំនួបនេះជាតំបន់ដែលកងវិស្វកម្មអាមេរិកកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធជាច្រើនដើម្បីគ្រុបគ្រងទន្លេមីសុីសសុីពី ។ តំបន់នេះក៏សំបូរទៅដោយខ្មោចហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធសេសសល់ដែរ បន្ទាប់ពីត្រូវបានជំនន់ទឹកហូរបំផ្លាញចោល ។ ក្រុមហ៊ុនទ្រីភាពអុីនជីននៀរីងគ្រុប គួរទៅធ្វើកម្មសិក្សាស្វែងយល់អំពីតំបន់ទន្លេមីសុសីសសុីពីផ្នែកខាមក្រោមជាមុនសិន មុននឹងអភិវឌ្ឍឬក៏សាងសង់ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធតាមដងទន្លេមេគង្គនៅក្នុងស្រុកខ្មែរ ។ បើតាមការយល់ដឹងជាប្រវត្តិសាស្ត្រ ទន្លេធំៗដែលហូរកាត់វាលទំនាប មិនអាចគ្រុបគ្រងបានទេ ។ ដូនតាខ្មែរដែលរស់នៅលើដីសុវណ្ណភូមិជាងពីរពាន់ឆ្នាំកន្លងមក ប្រហែលជាដឹងអំពីប្រការនេះ ។ ដូច្នេះហើយទើបបុព្វការីជនទាំងនោះ មិនសាងសង់ប្រាសាទនានានៅតាមដងទន្លេមេគង្គទេ លើកលែងតែតំបន់ខ្ពង់រាបនិងទីដែលមានភ្នំឬកម្អែភ្នំភ្លើងដុះចេញមក ៕