ចំណីខួរក្បាល

មរតកជីវិត (Life's Legacy) កាលរៀននៅសាកលវិទ្យាល័យនៅស្រុកអាមេរិក ខ្ញុំឧស្សាហ៍ឮនិស្សិតនិងគ្រូលើកយកប្រការមួយមកនិយាយ៖ មនុស្សរស់នៅក្នុងសង្គម គួរតែធ្វើអ្វីមួយដែលជាគុណប្រយោជន៍ដល់សង្គមមុននឹងលាចាកលោកនេះទៅវិញ ។ ខ្ញុំគិតក្នុងចិត្តថា ជីវិតខ្ញុំវេទនាយោងតែអាត្មាមិនចង់រួច តើមានលទ្ធភាពអ្វីនឹងសាងគុណប្រយោជន៍ដល់សង្គមនឹងគេ ។ និយាយតាមត្រង់ ក្នុងនាមជាជនអន្តោប្រវេសតោកយ៉ាកម្នាក់ ខ្ញុំគ្មានចំណាប់អារម្មណ៍នឹងរឿងសាងគុណប្រយោជន៍សម្រាប់សង្គមនោះទេ ។ ខ្ញុំជួយតែខ្លួនឯងមិនចង់រួចផង តើមានឋាមពលឯណាទៅជួយអ្នកដទៃនោះ ។ ជាច្រើនឆ្នាំក្រោយមក ខ្ញុំយករឿងសាងប្រយោជន៍ដល់សង្គមមកគិតហើយសួរខ្លួនឯងថា តើខ្ញុំពិតជាមនុស្សកើតមកនាំតែធ្ងន់ផែនដីមែនឬយ៉ាងណា ។ ខ្ញុំរអៀសខ្លួនហើយខំស្វែងរកទង្វើនានាដែលខ្ញុំបានធ្វើសម្រាប់ជាប្រយោជន៍ដល់អ្នកដទៃ ។ វាពិបាកជាងរាវរកម្ជុលនៅក្នុងបាតសមុទ្រទៅទៀត ដ្បិតខ្ញុំមិនធ្លាប់បានតស៊ូប្តូរជីវិតរត់ចោលម្តាយទៅបង្កើតរណសិរ្សចេញច្បាំងតតាំងដណ្តើមយកសន្តិភាពមកទុកឲ្យមនុស្សផងទាំងពួងអរគុណឡើយ ។ ប៉ុន្តែ ការស្វះស្វែងរបស់ខ្ញុំបានស្តែងចេញនូវទង្វើយ៉ាងហោចណាស់ក៏ពីរដែរ ដែលបញ្ជាក់ថា ខ្ញុំមិនមែនជាមនុស្សចោលម្សៀតដូចដែលខ្ញុំគិតនោះទេ ។ មុននឹងខ្ញុំនិយាយអំពីគុណប្រយោជន៍ដែលខ្ញុំសាងដើម្បីអ្នកដទៃ ខ្ញុំសូមលើកនិយាយអំពីគុណប្រយោជន៍ដែលអ្នកដទៃបានសាងមកលើខ្ញុំសិន ។ វាមិនមែនជាគុណប្រយោជន៍អ្វីធំដុំទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើខ្ញុំមិនលើកយកគុណប្រយោជន៍កំបុិកកំប៉ុកនេះ មកធ្វើបទបង្ហាញជាមុន នោះគុណប្រយោជន៍ដែលខ្ញុំបានសាង ប្រាកដជាគ្មានភាពលេចធ្លោឡើយ ។ ឃើញទេ ខ្ញុំពិតជាមនុស្សអត្តទត្ថនិយមណាស់! ក្រៅពីជំនាញសរសេរអត្ថបទ ខ្ញុំមានជំនាញដ៏សំខាន់មួយដែលមិនសូវមាននរណាដឹងឡើយ ។ ជំនាញនោះ គឺការឡើងដើមត្នោតយកទឹក ។ បាទ! ខ្ញុំគឺជាអ្នកជំនាញខាងគៀបផ្កាត្នោតយកទឹកដ៏ចំណានម្នាក់ ។ ខ្ញុំរៀនជំនាញឡើងត្នោតកាលពីកុមារភាពនៅក្នុងជំនាន់ ប៉ុល ពត ។ ខ្ញុំមានគ្រូបង្ហាត់ឡើងត្នោតពីររូប៖ មួយរូបជាអតីតជនពាល និងមួយរូបទៀតជាអតីតព្រះសង្ឃដែលបានបួសរៀនមិនតិចជាង១៥វស្សាឡើយ ។ ការហ្វឹកហ្វឺនវិជ្ជាឡើងត្នោតរបស់ខ្ញុំ ប្រព្រឹត្តិទៅនៅខែកក្តិកនាចុងឆ្នាំ ១៩៧៧ បន្ទាប់ពីឪពុកខ្ញុំចែកឋានទៅ ។ ចាស់ៗមួយក្រុមដែលអាជ្ញាធរមូលដ្ឋានបញ្ជូនឲ្យទៅរស់នៅធ្វើចម្ការក្បែរមាត់ស្ទឹង ស្ទោង បានហៅខ្ញុំឲ្យទៅរស់នៅជាមួយនឹងពួកគាត់ដើម្បីធ្វើកិច្ចការនានា (ក្មេងបម្រើ) ។ កិច្ចការមួយដែលខ្ញុំត្រូវធ្វើគឺ ឡើងគៀបផ្កាត្នោតយកទឹកមកបរិភោគ ។ គួរបញ្ជាក់ថា ការមានទឹកត្នោតបរិភោគប្រចាំថ្ងៃនាសម័យនោះ វាហាក់ដូចជាសេរីបន្តិចហើយ ។ ក៏ប៉ុន្តែ តាៗទាំងនោះជាចាស់ទុំក្នុងភូមិដែលពួកកម្មាភិបាលមូលដ្ឋានគោរពកោតក្រែង ។ អាជ្ញាធរមូលដ្ឋាននៅគ្រានោះមិនសូវហ៊ានរុកគួនពួកគាត់ទេ ។ ក្នុងចំណោមតាចាស់ៗទាំងនោះ តាផ្លោក មានវ័យចំណាស់ជាងគេ ។ បន្ទាប់មក តាជឹម ។ តាផ្លោកនិងតាជឹម ជាបងថ្លៃប្អូនថ្លៃ ហើយក៏មានអនុស្សាវរីយ៍ជូរចត់នឹងគ្នាផងដែរ ។ កាលពីក្មេង តាជឹមជាជើងកាងប្រចាំភូមិ ។ គាត់លួចស្រឡាញ់ប្អូនស្រីពៅរបស់តា ផ្លោក ។ គាត់បានប្រមូុលស្ម័គ្របក្សពួកចូលទៅចាប់ពង្រាត់ប្អូនស្រីតាផ្លោកដល់ផ្ទះ ។ ដើម្បីការពារប្អូនស្រី តាផ្លោកទាញកាំបិតផ្គាក់មកឈរចាំប្រយុទ្ធជាមួយពួកក្មេងពាលនៅក្នុងទីធ្លាមុខផ្ទះ ។ បក្សពួកតាជឹមបានឡោមព័ទ្ធតាផ្លោកជាប់ ដើម្បីឲ្យតាជឹមឡើងទៅលើផ្ទះចាប់ពង្រាត់គូជីវិតរបស់គាត់ ។ នៅក្នុងការតតាំងគ្នានោះ តាផ្លោកត្រូវបានគេកាប់មួយកាំបិតផ្គាក់ត្រូវចំស្មាត្រង់កន្លែងបោះដៃផុត ដែលបន្សល់ទុកសម្លាកស្នាមរហូតដល់ថ្ងៃដែលខ្ញុំបានជួបនឹងគាត់ ។ ឯតាជឹមក៏បានទទួលជោគជ័យក្នុងការចាប់ពង្រាត់ប្អូនស្រីតាផ្លោកដែរ ។ គាត់នាំនាងទៅស្នាក់នៅស្រុក ជាំក្សាន្ត មួយរយៈ ។ រហូតដល់អង្ករក្លាយជាបាយ ទើបតាជឹមនាំប្អូនស្រីតាផ្លោកវិលមកស្រុកវិញ ហើយក៏រៀបការនឹងគ្នាបង្កើតបានជាគ្រួសារមួយ ។ តាជឹមជាអ្នកបង្រៀនខ្ញុំឲ្យចេះស្វែងរកឫស្សីបង្អោងត្នោត និងអំពីរបៀបចងបង្អោងភ្ជាប់នឹងដើមត្នោត ។ ឯការបង្រៀនអំពីរបៀបគៀបផ្កាត្នោតដើម្បីឲ្យវាផ្តល់ទិន្នផលទឹកច្រើន តួនាទីនេះធ្លាក់ទៅលើតា ឆុង ។ តាឆុងធ្លាប់បានបួសរៀនយូរអង្វែង និងមានចំណេះដឹងជ្រៅជ្រះមិនត្រឹមតែផ្នែងព្រះពុទ្ធសាសនាទេ ថែមទាំងព្រហ្មញ្ញសាសនាទៀតផង ។ ក្រៅពីបង្រៀនខ្ញុំអំពីរបៀបគៀបផ្កាត្នោត តាឆុងក៏បានបង្រៀនខ្ញុំនូវអាគមស្តោះផ្លុំរំងាប់ពិសសត្វអសិរពិស និងអំពីរបៀបមើលជើងលេខគូស្រករដោយប្រើបាតដៃនិងម្រាមទាំងប្រាំផងដែរ ។ ក៏ប៉ុន្តែ របៀនស្តោះផ្លុំនិងមើលជើងលេខគូស្រករ ខ្ញុំភ្លេចអស់ហើយ ។ នៅចាំតែវិធីគៀបផ្កាត្នោតយកទឹកតែប៉ុណ្ណោះ ។ ត្នោតមានពីភេទ គឺញីនិងឈ្មោល ។ ត្នោតឈ្មោលមានតែផ្កាអត់ផ្លែទេ ។ ផ្កាត្នោតឈ្មោលមានសណ្ឋានដូចម្រាមដៃ ។ បើយើងបំបែកយកផ្កាមួយៗ វាមានសណ្ឋានដូចអង្គជាតិមនុស្សប្រុស (ក្តត្នោតឈ្មោល) ។ មុននឹងបង្រៀនខ្ញុំអំពីរបៀបគៀបផ្កាត្នោត តាឆុងបានយករឿងនិទានបីដែលពាក់ព័ន្ធនឹង ព្រះពិស្ណុកា មកប្រាប់ខ្ញុំជាមុនសិន ។ ព្រះពិស្ណុកាជាគ្រូបង្រៀនគ្រប់មុខវិជ្ជាទាំងអស់ ។ គាត់ក៏ជាអ្នកផ្តល់ឱវាទដោះស្រាយរាល់បញ្ហានានានៅក្នុងជីវិតផងដែរ ។ រឿងទីមួយដែលតាឆុងនិទានប្រាប់ខ្ញុំអំពីព្រះពិស្ណុកា គឺករណីកំពូលប្រាសាទវៀច ។ តាឆុងប្រាប់ខ្ញុំថា ម្តងនោះអ្នកស្រុកនាំគ្នាកសាងប្រាសាទ ។ ពេលសាងសង់រួច កំពូលប្រាសាទមួយវៀច ។ ពួកគេទៅសួរព្រះពិស្ណុកាដើម្បីរកវិធីកែតម្រូវ ។ ព្រះពិស្ណុកាប្រាប់ពួកគេឲ្យយកខ្សែអំបោះឆៅទៅចងនៅកំពូលប្រាសាទដែលវៀចហើយទាញតម្រង់ដោយយកផ្លែឃ្លោកទុំគោះពីម្ខាង ។ អ្នកស្រុកមិនជឿទេ ។ ពួកគេរុះរើកំពូលប្រាសាទនោះសង់សាឡើងវិញ ។ ប៉ុន្តែធ្វើយ៉ាងណាក៏នៅតែមិនត្រង់ដែរ ។ កំពូលប្រាសាទនោះនៅវៀចរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។ រឿងទីពីរគឺជាងដែកដែលតដែកមិនជាប់ ។ ពេលជាងដែកទៅសួរព្រះពិស្ណុកា ព្រះពិស្ណុកាយកដីខ្សាច់រោយលើក្បាលគាត់ ។ ដូច្នេះហើយបានជាជាងដែកតែងតែយកដីខ្សាច់ទៅរោយលើចំណុចតំណដែកនៅលើភ្លើងចង្រានស្លរដែកជាមុនសិន មុននឹងលើកវាយកមកដំនឹងញញួរឲ្យវារលាយសាច់ចូលគ្នា ។ រឿងទីបីគឺរឿងអ្នកឡើងត្នោតដែលចង់បានទិន្នផលខ្ពស់ ។ គាត់ទៅសួរព្រះពិស្ណុកាថា តើធ្វើដូចម្តេចទើបអាចឲ្យផ្កាត្នោតបញ្ចេញទឹកបានច្រើន ។ ព្រះពិស្ណុកាប្រាប់អ្នកឡើងត្នោតថា៖ ធ្វើដូចព្រលូតក្តឪឯង! ព្រលូតក្តឪឯង! ខ្ញុំមិនដឹងថាពាក្យនេះមានន័យដូចម្តេចទេ ។ ស្តាយណាស់! ម្តាយខ្ញុំចែកឋានបាត់ទៅហើយ ។ បើគាត់នៅរស់ ប្រហែលជាគាត់ដឹង ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ បើតាមតាឆុងប្រាប់ខ្ញុំ នៅពេលផ្កាត្នោតឈ្មោលចេញផុតអំពីស្រោម យើងត្រូវយកម្រាមដៃក្តាប់វាថើៗហើយត្រដុសវាចុះឡើងៗ ។ បន្ទាប់មក យកកាំបិតវះគល់ទងវាដើម្បីកុំឲ្យវានៅក្រញាងដូចម្រាមដៃ ។ បន្ទាប់មកទៀត យកគ្នៀបឬដង្គៀបគៀបវាថ្នមៗ ។ គួរបញ្ជាក់ថា ដង្គៀបត្នោតឈ្មោលនិងដង្គៀបត្នោតញីខុសគ្នា ។ ដង្គៀបត្នោតឈ្មោលសំប៉ែតនៅផ្នែកខាងគល់ ។ គេអាចយកដងរែកមកកាត់ជាពីរហើយយកចំណុចសំប៉ែតចំកណ្តាលមកចងផ្គុំគ្នាធ្វើជាគ្នៀបត្នោតឈ្មោល ។ ឯគ្នៀបត្នោតញីមានរាងមូលធ្វើពីចុងឫស្សីពីងពង់ ឬក៏ខ្នែងឫស្សីដែលមានទំហំប៉ុនមេជើង ។ ឫស្សីគឺជាឧបករណ៍ដ៏ល្អបំផុតសម្រាប់ធ្វើជាដង្គៀបគៀបផ្កាត្នោត ។ ការប្រើដៃក្តាប់ត្រដុសផ្កាត្នោតឈ្មោលនិងគៀបវាគឺត្រូវធ្វើរយៈពេលយ៉ាងហោចណាស់ក៏មួយអាទិត្យដែរ ។ ផ្កាត្នោតឈ្មោលខ្លះ មិនចាំបាច់គៀបវាទេ ។ ប្រហែលជាវាខ្លាចឈឺមើលទៅ ។ គ្រាន់តែក្តាប់វានឹងដៃហើយច្បូតចុះឡើងៗក៏ចេញទឹកដែរ ។ ឯផ្កាត្នោតញីក៏យើងត្រូវប្រើវិធីស្រដៀងគ្នានឹងផ្កាត្នោតឈ្មោលដែរ គ្រាន់តែយើងប្តូរវិធីបបោសអង្អែលពី ព្រលូតក្តឪ ទៅ អង្អែលដើមទ្រូងប្រពន្ធវិញម្តង (ដល់ពេលត្រូវទៅសួរឪវិញម្តងហើយ ថាតើគេធ្វើដូចម្តេច) ។ ផ្កាត្នោតញីដែលមានក្តិបតូចៗជុំវិញ មានសណ្ឋានដូចដោះស្រីក្រមុំទើបនឹងឡើងខ្លួន ។ ពេលផ្កាត្នោតញីចេញផុតពីត្របក យើងត្រូវយកដៃទៅលុញច្របាច់ត្រដុសបបោសអង្អែលវាថ្នមៗ ។ រួចហើយ យកដង្គៀបទៅគៀបវានៅចន្លោះក្តឹបនីមួយៗ ។ ត្នោតញីខ្លះ ក្តឹបវាលូតលាស់ធំលឿនណាស់ ។ ដើម្បីរក្សាផ្កាត្នោតញីឲ្យនៅក្រពុំបានយូរ យើងអាចប្រើវិធីម្យ៉ាងដែលហៅថា គៀបសម្លាប់ ។ គឺយើងគៀបលើក្តឹបត្នោតកុំឲ្យវាលូតលាស់ធំកើត ។ ការគៀបនិងលុញត្រដុសបបោសអង្អែលផ្កាត្នោតញី គឺត្រូវចំណាយពេលប្រមាណជាមួយអាទិត្យដូចត្នោតឈ្មោលដែរ ។ ប៉ុន្តែ សម្រាប់ខ្ញុំ ខ្ញុំមិនឈប់ត្រឹមមួយអាទិត្យទេ ។ ខ្ញុំនៅតែគៀប ត្រដុសអង្អែល និងចិតចុងផ្កាឲ្យវាស្រក់ទឹករហូតបានទិន្នផលប្រមាណជាកន្លះ ឬកាចបំពង់ទើបឈប់ ។ គួរបញ្ជាក់ដែរថា ការចិតផ្កាត្នោត គឺត្រូវមានកម្រាស់ប្រហាក់ប្រហែលឬស្មើគ្នារៀងរាល់ថ្ងៃ ទើបទិន្នផលទឹកដែលវាផ្តល់ឲ្យយើងប្រចាំថ្ងៃមិនស្រកស្រុត ។ ត្នោតខ្លះ យើងចិតផ្កាវាអស់ទៅដល់ទងហើយ ក៏នៅតែផ្តល់ទឹកមិនស្រកស្រុតដែរ ។ ពេលជួបករណីនេះ យើងត្រូវចាប់អង្គៀកទងផ្កាត្នោតនោះរៀងរាល់ថ្ងៃមុននឹងចិតមុខឲ្យវាសម្រក់ទឹកចេញមក ។ នេះគឺជាបច្ចេកទេសផលិតទឹកត្នោតដែលខ្ញុំបានរៀនផ្ទាល់មាត់ (Oral training) ពីបុព្វបុរសខ្មែរ ។ ខ្ញុំកត់ត្រាចែករំលែកនៅទីនេះ គួរចាត់ទុកថាជាគុណប្រយោជន៍តូចមួយដែលខ្ញុំបញ្ជូនទៅឲ្យអ្នកជំនាន់ក្រោយផងចុះ ។ ឥឡូវ សូមនិយាយអំពីគុណប្រយោជន៍ដែលខ្ញុំបានសាងវិញម្តង ។ ខ្ញុំបានសាងគុណប្រយោជន៍ពីរ ដែលផ្តល់ផលប្រយោជន៍សម្រាប់តែអ្នកដទៃប៉ុណ្ណោះ ។ គុណប្រយោជន៍ទីមួយគឺសរសេរសៀវភៅអានមួយសម្រាប់កុមារកម្ពុជា ។ គុណប្រយោជន៍ទីពីរគឺ ញុះញង់ពលរដ្ឋខ្មែរឲ្យបោះឆ្នោតធ្វើបាតុកម្ម ។ នៅឆ្នាំ ១៩៩៨ ខ្ញុំបានទៅទស្សនកិច្ចនៅស្រុកខ្មែរជាលើកដំបូកបន្ទាប់ពីឃ្លាតឆ្ងាយជាច្រើនឆ្នាំ ។ ខ្ញុំមានអត្តចរិតជាប្រភេទមនុស្សនិយម (Humanist) ។ ដូច្នេះ ដំណើររបស់ខ្ញុំទៅកាន់ទីណាក៏ដោយ រមែងផ្តោតទៅលើទិដ្ឋភាពនៃការរស់នៅរបស់មនុស្សនៅទីនោះ ។ ទិដ្ឋភាពមួយនៅស្រុកខ្មែរនាគ្រានោះដែលខ្ញុំចាប់អារម្មណ៍ជាងគេ គឺការអប់រំកុមារ ។ វាហាក់ដូចជាមានភាពរខេករខាកនិងអន់ខ្សោយ ប្រហាក់ប្រហែលនឹងស្ថានភាពដែលខ្ញុំធ្លាប់ជួប នៅក្នុងជំរំជនភៀសខ្លួនខ្មែរនៅតាមព្រុំដែនខ្មែរ-ថៃ ដែរ ។ ខ្ញុំគ្មានលទ្ធភាពនិងសមត្ថភាពអ្វីទៅដោះស្រាយបញ្ហានដ៏ធំនោះទេ ។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំចិញ្ចឹមចិត្តមួយថា ខ្ញុំអាចជួយ ។ ខ្ញុំយកទិដ្ឋភាពសម្លរមួយឆ្នាំង ដែលមានតែឆ្នាំងនិងទឹកដាំនៅលើចង្ក្រាន ប៉ុន្តែគ្មានបន្លែត្រីសាច់អំបិលប្រហុកនិងគ្រឿងទេសនានាឡើយ មកធ្វើជាគោល ។ សម្លរដែលខ្វះបន្លែត្រីសាច់និងគ្រឿងទេស អាចមានគុណតម្លៃយកមកទទួលទានទ្រទ្រង់ជីវិតបាន ប្រសិនបើមនុស្សដែលមានវត្ថុសម្រាប់ស្លរស្លុកទាំងនោះ យកវាទៅបង់ក្នុងឆ្នាំង ។ គឺចិត្តស្រមើស្រមៃនេះហើយដែលជម្រុញឲ្យខ្ញុំ ផ្តួចផ្តើមគំនិតសរសេរសៀវភៅអានសម្រាប់កុមារ ។ និយាយឲ្យត្រង់ទៅចុះ ខ្ញុំមិនប្រាកដក្នុងចិត្តថាមានសមត្ថភាពអាចសរសេរសៀវភៅកុមារនោះទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំចេះលេងប៉ាហុីដើម្បីទាក់ទាញមនុស្សឲ្យទិញថ្នាំយកទៅប្រើ ។ ខ្ញុំមានមិត្តភក្តិស្លាបប៉ាកកា (Pen pales) មួយចំនួនដែលសុទ្ធសឹងតែជាកវីអត់ក្រឹត្យ ។ ខ្ញុំដឹងថា ពួកគេស្រឡាញ់វប្បធម៌និងអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំក៏សរសេរកូនសៀវភៅកុមារតូចមួយ រួចហើយយកទៅបោះពុម្ពនៅស្រុកខ្មែរដើម្បីផ្តួចផ្តើមយុទ្ធនាការ (Publicity Stunt) ។ ខ្ញុំយកសៀវភៅនោះ ទៅចែកឲ្យកុមារមួយចំនួួននៅតំបន់ដាច់ស្រយាលមួយស្ថិតនៅក្នុងភូមិ ត្មាតពង ក្នុងខេត្តកំពង់ស្ពឺ ។ ខ្ញុំថតរូបភាពកុមារក្រីក្រទាំងនោះបានមួយចំនួន ដើម្បីយកមកបញ្ចុះបញ្ចូលមិត្តភក្តិខ្ញុំឲ្យបរិច្ចាគចំណេះដឹងរបស់ពួកគេ ។ សូមបើករង្វង់ក្រចកថ្លាថ្លែងបន្តិចត្រង់ចំណុចនេះ ។ មិត្តភក្តិស្ម័គ្រចិត្តទាំងនោះ មិនត្រឹមតែបរិច្ចាគចំណេះដឹងទេ ថែមទាំងថវិកាសម្រាប់បោះពុម្ពសៀវភៅទៀតផង ។ ឆ្លៀតឱកាសនេះ ខ្ញុំក៏សូមថ្លែងអំណរគុណដល់ឯកឧត្តម ហុង ថែម អតីតរដ្ឋលេខាធិការក្រសួងទំនាក់ទំនងសភាផងដែរ ដែលបានចំណាយពេលជូនខ្ញុំទៅដល់ភូមិ ត្មាតពង ។ លោកអ៊ំ ហុង ថែម ទើបនឹងទទួលអនិច្ចកម្មកន្លះឆ្នាំកន្លងទៅនេះ ។ ខ្ញុំយករូបភាពកុមារក្រីក្រនិងកូនសៀវភៅផ្ញើទៅមិត្តភក្តិខ្ញុំ ដើម្បីសុំទានចំណេះដឹងអំពីពួកគេ ។ នៅក្នុងលិខិតសំណូមពរ ខ្ញុំប្រើពាក្យតែបីម៉ាត់ប៉ុណ្ណោះដែលសរសេរជាភាសាអង់គ្លេសថា៖ We seek no fame, no recognition, and no monetary gains (យើងមិនស្វែងរក កេរ្តិ៍ឈ្មោះ កិត្តិយស និង លុយកាក់ ទេ) ។ បានដូចចិត្ត! ពាក្យបីម៉ាត់នេះចាក់ចំក្រអៅបេះដូង និងលក់គំនិតបង់គ្រឿងទេសក្នុងឆ្នាំងសម្លរបានដោយងាយ ។ នៅសល់វែងឆ្ងាយទៀត ក៏ប៉ុន្តែសូមសង្ខេបថាសៀវភៅរឿងកុមារនេះ មានមួយរយ(100)ចំណងជើងនិងមានមនុស្សចូលរួមសរសេរសរុបទាំងអស់បួននាក់ ។ យើងសរសេរដោយប្រិតព្រៀងនិងសម្រិតសម្រាំងជាទីបំផុត ។ ខ្ញុំសូមដកស្រង់រឿងមួយមកដាក់អមជាមួយនឹងអត្ថបទនេះ ព្រមជាមួយនឹងសំណេរជាភាសាអង់គ្លេស និងភាសាបារំាងរបស់ ហ្សង់ ដេឡា ហ្វុងតែន(La Fontaine) ។ បញ្ជាក់៖ រឿងមួយនេះ សហការីខ្ញុំជាអ្នកសរសេរ ។ ខ្ញុំគ្រាន់តែជាអ្នកកែសម្រួលទេ ។ ញុះញង់ពលរដ្ឋខ្មែរឲ្យបោះឆ្នោតធ្វើបាតុកម្ម មិនគួរជាគុណប្រយោជន៍អ្វីទេ ។ វាគប្បីជាទង្វើឧក្រិដ្ឋទើបត្រឹមត្រូវ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រការនេះមិនមែនខ្ញុំ អ្នកនយោបាយ ឬចៅក្រមខ្មែរ ជាអ្នកសម្រេចនោះទេ ។ ខ្ញុំសូមទុកប្រការនេះឲ្យមិត្តអ្នកអានជាអ្នកវិនិច្ឆ័យចុះ ។ ខ្ញុំគ្មានតួនាទីឬក៏ពាក់ព័ន្ធនឹងក្រុមបក្សនយោបាយខ្មែរណាមួយឡើយ ។ សូម្បីតែការគាំទ្រឬក៏បសាទចិត្តក៏ខ្ញុំគ្មានដែរ ។ ការដើរចូលទៅក្នុងរឿងចម្រូងចម្រាស់នយោបាយនៅក្នុងស្រុកខ្មែរ គឺជាទង្វើសាច់មិនបានសុីយកឆ្អឹកព្យួរក ឬក៏យកជ័រភ្នៅមកត្បៀតឃ្លៀក របស់ខ្ញុំ ។ ចំណុចដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំនៅមិនសុខគឺស្ថានភាពអយុត្តិធម៌មួយ ដែលអ្នកនយោបាយខ្មែរពីរក្រុមច្រានពលរដ្ឋស្លូតត្រង់ឲ្យធ្លាក់ចូលទៅ ។ អ្នកដែលបានចូលរួមបោះឆ្នោតនៅស្រុកខ្មែរនាអាណតិមុន ប្រហែលជានៅចាំថា បន្ទាប់ពីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិត្រូវបានគេរំលាយចោល គណបក្សសង្គ្រោះជាតិនិងគណបក្សប្រជាជនដែលកំពុងដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល មានទំនាស់នឹងគ្នា ។ គណបក្សសង្គ្រោះជាតិបានអំពាវនាវឲ្យអ្នកគាំទ្រនាំគ្នាធ្វើពហិការ និងធ្វើយុទ្ធនាការម្រាមដៃស្អាត នៅក្នុងការបោះឆ្នោតនោះ ។ ឯគណបក្សប្រជាជនចោទពលរដ្ឋណា ដែលចូលរួមក្នុងយុទ្ធនាការម្រាមដៃស្អាត ឬមិនចូលរួមបោះឆ្នោត ថាជាឧទាមជនដែលអាចមានទោសត្រូវជាប់ពន្ធនាគារ ។ ទាំងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ទាំងគណបក្សប្រជាជន សុទ្ធតែអះអាងថា ពួកគេធ្វើដូច្នោះដើម្បីគាំពារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ។ ធាតុពិត ពួកគេរុញពលរដ្ឋខ្មែរស្លូតត្រង់ឲ្យធ្លាក់ចូលទៅក្នុងស្ថានភាពមួយដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា៖ Between a rock and a hard place (ចុះទឹកក្រពើ ឡើងលើខ្លា) ។ វាជាទង្វើថោកទាបនិងអយុត្តិធម៌ពន់ពេកណាស់ មកលើពលរដ្ឋខ្មែរ ។ ខ្ញុំមិនអាចទូលផែនដីរួចទេ ក៏ប៉ុន្តែខ្ញុំមើលឃើញមធ្យោបាយមួយសម្រាប់ពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលមិនគាំទ្រការបោះឆ្នោត ឬក៏គ្មានគណបក្សណាមួយដែលពួកគេពេញចិត្តនឹងគាំទ្រ អាចឆ្លងកាត់ការបោះឆ្នោតដ៏ចម្រូងចម្រាសនោះ ដោយសុវត្ថិភាព ។ មធ្យោបាយនោះ គឺបោះឆ្នោតអនុបវាទ ឬបោះឆ្នោតបាតុកម្ម ។ បោះឆ្នោតអនុបវាទ ឬធ្វើបាតុកម្មសន្លឹកឆ្នោត គឺជាសកម្មភាពនយោបាយប្រកបដោយសុវត្ថិភាពជាទីបំផុត ។ មានតែអ្នកញុះញង់ឲ្យធ្វើដូច្នោះតែម្នាក់គត់ដែលអាចរងគ្រោះ ។ ប្រការនេះ ខ្ញុំចំណាយពេលគិតមិនដល់មួយស្របក់ទេ ។ ប្រសិនបើខ្ញុំអាចជួយមនុស្សបានបួនដប់នាក់ ឲ្យរួចផុតអំពីគុកច្រវាក់ វាគឺជាគុណប្រយោជន៍ដ៏ធំធេងណាស់សម្រាប់ខ្ញុំ ។ ខ្ញុំបានសរសេរអត្ថបទមួយដោយដាក់ចំណងជើងថា៖ មុននឹងស្លាប់ត្រូវតស៊ូរស់ឲ្យអស់លទ្ធភាព ។ បុគ្គលិកវិទ្យុសម្លេងខ្មែរសហរដ្ឋអាមេរិកម្នាក់ មានចំណាប់អារម្មណ៍លើអត្ថបទនោះ ។ គាត់ហៅខ្ញុំទៅសម្ភាសដើម្បីបកស្រាយឲ្យបានពិស្តារអំពីការបោះឆ្នោតអនុបវាទ ឬបោះឆ្នោតបាតុកម្ម ។ ខ្ញុំនៅចាំថា មុននាំខ្ញុំចូលទៅក្នុងស្ទូឌីយោដើម្បីផ្តល់កិច្ចសម្ភាសន៍ បុគ្គលិកវិទ្យុដែលខ្ញុំចាត់ទុកជាមិត្តភក្តិផងដែរនោះ បានចំណាយពេលប្រហែលប្រាំនាទីពិភាក្សាជាមួយខ្ញុំអំពីផលវិបាកដែលខ្ញុំអាចប្រឈម ។ វាជាការឈឺឆ្អាលមួយដែលអ្នកសារពត៌មានប្រកបដោយក្រមសីលធម៌ត្រូវធ្វើ ។ ខ្ញុំអរគុណគាត់ ហើយប្រាប់គាត់មួយម៉ាត់យ៉ាងខ្លីថា៖ ខ្ញុំបានគិតគូររួចរាល់ហើយ (កំណត់ៈ សូមស្តាប់កិច្ចសម្ភាសន៍ដើម្បីស្វែងយល់សាច់រឿងពិស្តារ) ។ មុននឹងបញ្ចប់អត្ថបទនេះ ខ្ញុំគួរបញ្ជាក់ថា គំនិតបោះឆ្នោតអនុបវាទ ឬបាតុកម្មនោះ មិនមែនជារបស់ខ្ញុំទាំងស្រុងទេ ។ វាជាគំនិតរបស់មិត្តខ្ញុំម្នាក់ដែលជាអ្នកសរសេរអត្ថបទវិចារណកថានៅស្រុកខ្មែរ ។ នៅក្នុងការជជែកគ្នាមួយរវាងយើងទាំងពីរអំពីការបោះឆ្នោត មិត្តខ្ញុំប្រាប់ខ្ញុំថាគាត់ដាច់ខាតត្រូវតែចូលរួមបោះឆ្នោត ទោះបីគ្មានគណបក្សណាមួយដែលគាត់គាំទ្រក៏ដោយ ។ គាត់នឹងគូសក្រវេមក្រវាមនៅលើសន្លឹកឆ្នោតរបស់គាត់ឲ្យក្លាយទៅជាសន្លឹកឆ្នោតមិនបានការ ។ គឺគំនិតដ៏សាមញ្ញនេះហើយ ដែលខ្ញុំយកមកពង្រីកឲ្យវាមានន័យទូលំទូលាយ ។ តាមពិត ការដោះស្រាយបញ្ហានៅក្នុងជីវិត មិនថាជារឿងនយោបាយឬក៏រឿងអ្វីផ្សេងទេ យើងមិនចាំបាច់មានអំណាចឬក៏ចំណេះដឹងអ្វីខ្ពង់ខ្ពស់ឡើយ ។ ដំណោះស្រាយងាយៗគឺស្ថិតនៅនឹងមុខយើងនេះឯង ។ រឿង សត្វតោនិងតាកាប់ឧស ក៏បានបង្ហាញប្រាប់យើងអំពីដំណោះស្រាយដ៏ងាយស្រួលនេះដែរ ៕

ចំណីខួរក្បាល

ទុព្វលភាព ខ្ញុំមានអាយុទើបតែហាក្រាស់ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ឆ្នាំនេះខ្ញុំមានអារម្មណ៍ថា ភាពស្វាហាប់នៅក្នុងរូបរាងកាយខ្ញុំមានការផ្លាស់ប្តូរ ។ ខ្ញុំដោះអាវចេញហើយទៅឈរមើលសារពាង្គកាយខ្ញុំនៅមុខកញ្ចក់ ក៏សង្កេតឃើញថា សាច់ដុំនានារបស់ខ្ញុំមានភាពស្រកស្រុត ។ នៅពេលបានជួបនឹងមិត្តភក្តិមួយចំនួន បន្ទាប់ពីខានជួបគ្នាមួយរយៈដោយសារវិបត្តិជម្ងឺកូវីដ ១៩ ពួកគេក៏មានសភាពមិនខុសអំពីខ្ញុំប៉ុន្មានដែរ ។ យើងម្នាក់ៗហាក់ដូចជាដឹងថា ជីវិតចាប់ផ្តើមរមៀលចុះទៅកាន់ទីអវសានហើយ ។ យើងត្អូញត្អែរប្រាប់គ្នាអំពីរោគាដែលយើងមាន និងប្រាប់គ្នាអំពីវិធីនានាដែលអាចជួយយឹតយោងដំណើរជីវិតរបស់យើងកុំឲ្យយ៉ាប់ ឬក៏ជួបវិបត្តិច្រើនខណៈដែលយើងចាប់ផ្តើមធ្វើដំណើរទៅកាន់ជរាព្យាធិ ។ កើត ចាស់ ឈឺ ស្លាប់ ជាសច្ចភាពនៃវដ្តសង្ខារា ។ ខ្ញុំចាប់ផ្តើងពិនិត្យនិងរំលឹកឡើងវិញនូវដំណើរវិវត្តន៍នៃជីវិតរបស់ខ្ញុំតាំងតែពីបឋមវ័យរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ដើម្បីបូកសរុបថាតើខ្ញុំបានជួបនិងបានធ្វើអ្វីខ្លះនៅក្នុងឆាកជីវិតនេះ ។ នៅសល់អ្វីទៀតដែលខ្ញុំប្រាថ្នាចង់ធ្វើ និងអ្វីខ្លះដែលខ្ញុំត្រូវលះបង់ ។ សេចក្តីប្រាថ្នានិងលទ្ធភាពគឺជាអ្វីដែលខ្ញុំត្រូវពិចារណាសម្រាប់ជីវិតដែលនៅសល់ ។ កិច្ចការដែលខ្ញុំចង់ធ្វើមានច្រើន ។ ក៏ប៉ុន្តែ លទ្ធភាពដែលខ្ញុំអាចធ្វើ ហាក់ដូចជាមានមិនច្រើនទេ ។ ដូច្នេះ អាទិភាពជីវិតត្រូវតែកែប្រែឡើងវិញនៅក្នុងដំណាក់កាលនេះ ។ កត្តាទីមួយដែលខ្ញុំគិតមុនគេគឺការលះបង់ ។ របស់ដែលត្រូវលះបង់មុនគេគឺរូប ដ្បិតរូបនេះហើយដែលចងភ្ជាប់ខ្ញុំទៅនឹងមនុស្សនិងរបស់ផងទាំងពួង ។ ខ្ញុំគិតថា នៅពេលខ្ញុំស្លាប់ទៅ ខ្ញុំចង់ឲ្យអ្នកដែលមានកាតព្វកិច្ចរំលាយរូបខ្ញុំ (Survivors) យកសពខ្ញុំទៅដុតឲ្យក្លាយជាផេះកុំឲ្យសេសសល់អ្វីឡើយ ។ កាលខ្ញុំនៅរស់ មនុស្សជុំវិញខ្លួនខ្ញុំអំពល់ទុក្ខនឹងខ្ញុំគ្រប់គ្រាន់ហើយ ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំមិនចង់ឲ្យនរណាអំពល់ទុក្ខនឹងខ្ញុំបន្តទៀតទេបន្ទាប់ពីខ្ញុំស្លាប់ទៅ ។ បើពួកគេបំភ្លេចខ្ញុំបានរឹតតែឆាប់ នោះរឹតតែល្អ ។ ការចងចាំមនុស្សដែលយើងស្រឡាញ់ (Love ones) ក៏ជាបន្ទុកផ្លូវចិត្តមួយដែរ ។ យកឋាមពលនិងកម្លាំងចិត្តទៅដោះស្រាយបញ្ហានានានៅក្នុងជីវិត ឬក៏ជួយសម្រាលទុក្ខមនុស្សដទៃវាប្រហែលជាប្រសើរជាងអំពល់ទុក្ខនឹងការចងចាំរូបមនុស្សដែលស្លាប់បាត់បង់ទៅហើយ ។ នេះគឺជាទស្សនបញ្ច្រាសទិសមួយដែលខ្ញុំមាន ។ នៅមានរឿងប្លែកៗមួយចំនួនទៀតដែលជាបំណងប្រាថ្នារបស់ខ្ញុំ ។ ខ្ញុំបានចាប់កំណើតនៅពាក់កណ្តាលទសវត្សឆ្នាំ ១៩៦០ ។ កុមារភាពរបស់ខ្ញុំគឺពោរពេញទៅដោយទុក្ខកង្វល់ ។ គិតចាប់អំពីថ្ងៃដែលខ្ញុំអាចចងចាំព្រឹត្តិការណ៍នានា ខ្ញុំដឹងក្តីនៅខណៈពេលរត់គេចអំពីភ្លើងសង្គ្រាម ។ បន្ទាប់ពីសង្គ្រាម ខ្ញុំត្រូវតស៊ូឆ្លងកាត់វាលពិឃាតរបស់ពួកខ្មែរក្រហមយ៉ាងត្រដាបត្រដួស ។ បន្ទាប់ពីខ្មែរក្រហម ខ្ញុំត្រូវរងគ្រោះដោយសារកងទ័ពយួនត្រួតក្បាលមួយរយៈទៀត ។ ចេញរួចអំពីការគៀបសង្កត់របស់កងទ័ពយួន ខ្ញុំត្រូវធ្លាក់ខ្លួនចូលជ្រកពួននៅក្នុងជំរំជនភៀសខ្លួនដែលស្ថិតនៅតាមបណ្តោយព្រុំដែនខ្មែរ ថៃ ។ សរុបទាំងអស់ រយៈពេល២៥ឆ្នាំដំបូងនៃជីវិតខ្ញុំ គឺស្ទើរតែគ្មានអ្វីរីករាយនឹងរៀបរាប់ឡើយ ។ ខ្ញុំត្រដររស់ គ្រាន់តែដើម្បីរស់តែប៉ុណ្ណោះ ។ នៅពេលមនុស្សនានានិយាយអំពីភាពរីករាយនៃកុមារភាពនិងយុវវ័យ ខ្ញុំហាក់ដូចជាគ្មានអ្វីអួតនឹងគេទេ ។ ២៥ឆ្នាំបន្ទាប់នៃជីវិតខ្ញុំ វាជាការតស៊ូដ៏ស្វិតស្វាញមួយដើម្បីស្វែងរកនិងបំពេញនូវអ្វីៗមួយចំនួនដែលបានបាត់បង់កាលពីកុមារភាពនិងយុវវ័យ ។ ដំណើរជីវិតដែលវិវត្តិទៅមិនប្រក្រតី ពិតជាពិបាករៀបរាប់ឲ្យគេឯងយល់ណាស់ ជាពិសេសសម្រាប់មនុស្សដែលមិនធ្លាប់ឆ្លងកាត់ ។ ខ្ញុំបានបាត់បង់ឱកាសជាច្រើនក្នុងការរៀបចំជីវិតឲ្យគាប់ប្រសើរ នៅរយៈកាល២៥ឆ្នាំដំបូងនៃជីវិត ។ ២៥ឆ្នាំបន្ទាប់ ដំណើរជីវិតរបស់ខ្ញុំជួបឧបស័គ្គធំៗនិងធ្ងន់ធ្ងរមិនចាញ់រយៈពេល២៥ឆ្នាំដំបូងនៃជីវិតខ្ញុំឡើយ ។ វាហាក់ដូចជាជីវិតខ្ញុំនេះ កើតមកតម្រូវឲ្យជួបនឹងបញ្ហាស្មុគ្រស្មាញច្រើនជាងភាពសុខដុមរមនា (ផលនៃកម្មពៀរពីអតីតជាតិ?) ។ ខ្ញុំចាប់ផ្តើមរៀបចំទិសដៅជីវិតប្រាកដប្រជានៅអាយុ ២១ឆ្នាំ ។ ដោយហេតុតែបាត់បង់ឱកាសរៀនសូត្រជាច្រើនឆ្នាំ កម្រិតនៃការចេះដឹងរបស់ខ្ញុំនៅអាយុ២១ គឺស្មើត្រឹមតែក្មេងអាយុ ១១ឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ ។ កន្លែងដែលខ្ញុំមានឱកាសរៀបចំគោលដៅសម្លឹងទៅរកអនាគតកាល គឺស្ថិតនៅក្នុងជំរំជនខ្ចាត់ព្រាត់តាមបណ្តោយព្រុំដែន ខ្មែរ-ថៃ ។ ទីនោះ គេវាស់ដីឲ្យយើងដើរ និងរស់ដោយសារការបរិច្ចាគទានអំពីអ្នកដទៃ ។ អ្វីដែលខ្ញុំកត់សម្គាល់នៅទីនោះគឺថា ក្រៅអំពីភាពច្របូកច្របល់ខ្វល់ខ្វាយអំពីភាពមិនទៀងទាត់នៃសុវត្ថិភាពនៃការរស់នៅ មានឱកាសមួយចំនួនដែលខ្ញុំអាចស្តារនិងដោះស្រាយបញ្ហានានានៅក្នុងដំណើរជីវិត ។ អង្គការមនុស្សធម៌បានផ្តល់ឱកាសឲ្យកុមារនិងយុវជនកម្ពុជាសិក្សាជាលក្ខណៈវិសាមញ្ញមួយ ។ ក្រៅអំពីឱកាសសិក្សាដែលគាំទ្រដោយអង្គការមនុស្សធម៌ មានសាលាបង្រៀនភាសាអង់គ្លេសជាលក្ខណៈឯកជនមួយចំនួនដែរ ។ ដែលហៅថាសាលាឯកជននៅទីនេះ គឺគ្មានអ្វីលើសអំពីខ្ទមស្លឹកតូចមួយ ឬក៏ក្រោមដើមឈើនោះទេ ។ គឺសាលាឯកជនប្រភេទនេះហើយ ដែលខ្ញុំរៀនភាសាអង់គ្លេសយកទៅធ្វើជាដើមទុនសម្រាប់ចូលរៀននៅក្នុងមហាវិទ្យាល័យនៅស្រុកអាមេរិក ។ ជំហានទីមួយដែលខ្ញុំជ្រើសរើស ដើម្បីរៀបចំគោលដៅជីវិតឡើងវិញគឺការសិក្សា ។ ខ្ញុំមានអាយុច្រើនជាងកម្រិតដែលខ្ញុំអាចចូលរៀនបន្ត ។ ដូច្នេះ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហា ខ្ញុំកាត់បន្ថយអាយុ៥ឆ្នាំចោល ។ បន្ទាប់ពីបន្ថយអាយុ៥ឆ្នាំ ខ្ញុំនៅតែជាកូនសិស្សចាស់ជាងគេបំផុតនៅក្នុងថ្នាក់រៀន ។ ជាគោលការណ៍យុទ្ធសាស្ត្រ ខ្ញុំចូលរៀនឡើងវិញនៅក្នុងកម្រិតមួយដែលខ្ពស់ជាងសមត្ថភាពយល់ដឹងរបស់ខ្ញុំបន្តិច ក៏ប៉ុន្តែស្ថិតនៅក្រោមកម្រិតដែលមនុស្សមានអាយុស្រករខ្ញុំកំពុងសិក្សា ។ ដូច្នេះ ការសិក្សារបស់ខ្ញុំគឺស្ថិតក្នុងស្ថានភាពមួយដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា In tandem (ឬក៏ស្របពេលជាមួយគ្នា) ។ ខ្ញុំរៀនបន្តអំពីកម្រិតដែលខ្ញុំយល់ដឹងដោយខ្លួនឯង ។ រៀនផ្លូវការនៅក្នុងសាលាដោយពឹងផ្អែកលើជំនួយអំពីមិត្តភក្តិ ។ និងរៀននៅកម្រិតដែលមនុស្សស្រករខ្ញុំកំពុងសិក្សាពីសំណាក់មិត្តភក្តិ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ការរៀនពីសំណាក់មិត្តភក្តិនេះ មិនអាចបានគ្រប់មុខវិជ្ជាទេ ។ មុខវិជ្ជាមួយចំនួនដូចជា រូបវិទ្យា គីមីវិទ្យា និង ជីវវិទ្យា គឺខ្ញុំត្រូវបោះបង់ចោលទាំងស្រុង ។ ខ្ញុំមានបរិញ្ញាប័ត្រចេញពីសាកលវិទ្យាល័យសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏ប៉ុន្តែមុខវិជ្ជាទាំងបីនេះ ខ្ញុំយល់ដឹងមិនស្មើក្មេងរៀនថ្នាក់ទី ៦ បច្ចុប្បន្នទេ ។ ល្ងិតដូចយប់! ខ្ញុំចំណាយពេលរៀនជាលក្ខណៈ in tandem នៅក្នុងជំរំជនភៀសខ្លួនអស់រយៈពេល ៤ឆ្នាំគត់ ។ មកដល់សហរដ្ឋអាមេរិក ខ្ញុំប្រមូលចំណេះដឹងសម្លរចាប់ឆាយរបស់ខ្ញុំមកផ្គុំគ្នាហើយរៀបចំយុទ្ធសាស្ត្រមួយថ្មីទៀត ។ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំអត់បោះបង់ចោលយុទ្ធសាស្ត្រ in tandem របស់ខ្ញុំទេ ។ នៅអាយុ២៥ឆ្នាំ ខ្ញុំគឺជានិស្សិតដែលមានវ័យចំណាស់ជាងគេ ។ និយាយមួយបែបទៀត និស្សិតទាំងឡាយគេយកបានម៉ាស្ទ័រ ឬក៏ចាប់ផ្តើមសរសេរសារណាយកមហាបរិញ្ញាទៅហើយ ខ្ញុំទើបនឹងចាប់ផ្តើមឆ្នាំទីមួយនៅមហាវិទ្យាល័យ ។ នៅមហាវិទ្យាល័យ ខ្ញុំរៀននៅក្នុងកម្រិតដែលគេតម្រូវឲ្យយើងរៀនផង និងនៅក្នុងកម្រិតបន្ទាប់ (Advance) ផង ។ ឧទាហរណ៍ បើគេតម្រូវឲ្យយើងរៀនតែងសេចក្តីពីរឆមាសទើបអនុញាតិឲ្យរៀនអក្សរសិល្ប៍ ខ្ញុំសុំគេរៀនអក្សរសិល្ប៍នៅអំឡុងពេលកំពុងរៀនតែងសេចក្តីនៅឆមាសទីពីរ ។ មុខវិជ្ជាផ្សេងទៀត ខ្ញុំអនុវត្តិគោលការណ៍ស្រដៀងគ្នា ។ ស្របពេលជាមួយគ្នា ខ្ញុំភ្ជាប់អ្វីៗដែលខ្ញុំរៀនទៅនឹងភាសាខ្មែរ ដោយប្រើសៀវភៅនិងឯកសារខ្មែរដែលខ្ញុំមាន ។ ចំណុចនេះហើយដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំនៅមានលទ្ធភាពអាចសរសេរអត្ថបទជាភាសាខ្មែរបាន ។ សូមបែរទៅនិយាយអំពីប្រធានបទទុព្វលភាពវិញម្តង ។ នៅពេលយើងនិយាយអំពីទុព្វលភាព គឺយើងនិយាយអំពីជរាពាធ ឬភាពចុះទន់ខ្សោយទាំងរូបកាយនិងសតិបញ្ញា ។ នៅក្នុងប្រព័ន្ធសុខភាពក៏ដូចជាកត្តាផ្សេងៗពាក់ព័ន្ធនឹងជីវិតដែរ គឺរមែងមានរូបធាតុភ្លោះដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា Duality នៅក្នុងនោះ ។ សុខភាពផ្លូវកាយនិងសុខភាពផ្លូវចិត្ត (Physical and Mental Health) គឺជារូបធាតុភ្លោះ ។ ក៏ប៉ុន្តែ មនុស្សទូទៅកម្រនឹកនាទៅដល់សុខភាពផ្លូវចិត្តណាស់ ដ្បិតវាគ្មានរូបរាងអាចឲ្យយើងមើលឃើញ ។ ខ្ញុំទៅឆ្លុះកញ្ចក់មើលឃើញតែសាច់ដុំស្រកស្រុតតែប៉ុណ្ណោះ ។ ឯរឿងឆន្ទៈឬទឹកចិត្តតស៊ូរបស់ខ្ញុំស្រកស្រុតដល់កម្រិតណា ខ្ញុំមើលមិនឃើញឡើយ ។ ខ្ញុំគ្រាន់តែដឹងថា វាមិនសូវរឹងមាំទេ ។ នេះគឺជាការទទួលស្គាល់មួយដែលផ្ទុយអំពីអត្តចរិត Bravado របស់ខ្ញុំ ។ ការថែទាំឬរក្សាសុខភាពផ្លូវកាយ មានច្រើនសណ្ឋាន ។ ក៏ប៉ុន្តែ កត្តាសំខាន់បីដែលមនុស្សទូទៅយល់ដឹងគឺទទួលទានអាហារគ្រប់គ្រាន់ ហាត់ប្រាណ (ធ្វើពលកម្ម ឬសកម្ម) និង សម្រាក ។ ឯការថែទាំសុខភាពផ្លូវចិត្ត មិនសូវមានមនុស្សយល់ដឹងប៉ុន្មានទេ ។ យើងគិតតែពីប្រឹងៗៗៗ! តស៊ូៗៗ! និងយកជ័យជម្នះលើឧបស័គ្គនានាឲ្យបាន ។ ជោគជ័យគឺជាអ្វីដែលយើងត្រូវការ ។ ម៉ែឪជេរស្តីវាយដំបង្ខំកូនឲ្យរៀនឥតឈប់ឈរ ។ បន្ទាប់ពីរៀន យើងប្រឹងរកសុីឥតល្ហែរ ។ យើងខ្លាចតែជីវិតជួបការលំបាក ។ ក៏ប៉ុន្តែ យើងមិនដែលសួរខ្លួនឯងផងទេថា តើជីវិតមួយណាដែលមិនជួបការលំបាកនោះ ។ បើនៅតែជួបការលំបាកដដែលជាដដែល ហេតុអ្វីក៏មិនថែទាំសុខភាព ជាពិសេសសុខភាពផ្លូវចិត្ត (Mental Health) តាំងតែពីដើមទីមក ។ ចិត្តនិងកាយប្រហែលជាមិនខុសគ្នាទេ ។ បើយើងដាក់សម្ពាធខ្លាំងទៅលើវា វានឹងទ្រុឌទ្រោមដូចគ្នា ។ ខ្ញុំចាប់ផ្តើមពិចារណារឿងនេះនៅពេលឃើញជនជាតិអាមេរិកាំងដែលមានអាយុ៨០ជាងហើយ នៅអាចបើកបរយានយន្តដោយខ្លួនឯងបាន ។ ចំណែកខ្ញុំអាយុទើបតែហាក្រាស់ ភាពរហ័សរហួន(Vigor)របស់ខ្ញុំហាក់ដូចជាចាប់ផ្តើមថមថយ ។ រឿងចាស់ៗអាមេរិកាំងអាចគេចវេះអំពីការភ្លេចភ្លាំងបានយូរ (Dementia or Degenerative Diseases) គឺប្រហែលជាមកអំពីអត្តចរិតលម្ហែរ (Take it easy) កាលពីពួកគេនៅក្មេង ។ ខ្ញុំនៅចាំថា កាលរៀនថ្នាក់ទីបញ្ចប់នៅវិទ្យាល័យ កូនសិស្សអាមេរិកាំងម្នាក់ដែលជាដៃគូធ្វើលំហាត់គណិតវិទ្យារបស់ខ្ញុំបានប្រាប់ខ្ញុំកុំឲ្យស្ទុះស្ទារខ្លាំងពេក ។ វាប្រាប់ខ្ញុំថា បើធ្វើលំហាត់មិនហើយក៏ហីទៅ (It is not a big deal) ។ អាកប្បកិរិយាលម្ហែរនេះ (Relax attitude) ប្រហែលជាអ្វីដែលយើងគួរតែគិតគូរតាំងតែពីយុវវ័យមក ។ វាអាចជាកត្តាថែរក្សាសុខភាពផ្លូវចិត្ត (Mental Health) របស់យើងឲ្យរឹងមាំបានយូរផងដែរ ។ ទុព្វលភាពផ្លូវចិត្តគឺជារឿងមួយដែលពិបាកយល់ ។ ខ្ញុំព្យាយាមស្វែងយល់ដោយប្រើ ហ្គូហ្គលស៊ឺច ប៉ុន្តែមិនឃើញមានអត្ថបទសរសេរពាក់ព័ន្ធនឹងប្រការនេះទេ ។ អ្នកស្រាវជ្រាវភាគច្រើនអះអាងថា ខួរក្បាលដែលសកម្មមានសុខភាពល្អ ។ និយាយមួយបែបទៀត បើយើងប្រើខួរក្បាលឲ្យគិតរឹតតែច្រើន វានឹងរឹងមាំរស់រវើកបានយូរ ។ ខ្ញុំហាក់ដូចជាមិនយល់ស្របជាមួយនឹងប្រការនេះទាំងស្រុងទេ ។ ខួរក្បាលក៏ជាសរីរាង្គមួយដែរ ។ រូបមានសាច់ដុំជាអ្នកទ្រទ្រង់ ។ ខួរក្បាលនិងបេះដូង(ចិត្ត)មានសរសៃប្រសាទជាភ្នាក់ងារចាត់ចែងកិច្ចការនានាដែលវិញ្ញាណទាំងប្រាំបញ្ជូនមក ។ បើយើងប្រៀបធៀបសរសៃប្រសាទនៅក្នុងខួរក្បាល (Neurological functions) ទៅនឹងចរន្តអគ្គីសនី វាប្រហែលជាមិនខុសគ្នាប៉ុន្មានឡើយ ។ ក្នុងប្រព័ន្ធចរន្តអគ្គីសនីរមែងមានព្រឹត្តិការណ៍មួយដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា Power Surges ។ នៅពេលព្រឹត្តិការណ៍នេះកើតឡើង យើងដាច់ភ្លើងហើយគ្រឿងអេឡិចត្រូនិកនានាដែលយើងតភ្ជាប់ជាមួយនឹងចរន្តអគ្គីសនីនោះ ត្រូវរងផលប៉ះពាល់ ។ សំណួរមួយដែលយើងអាចលើកយកមកពិចារណាគឺថា តើខួរក្បាលដែលមានតួនាទីទទួលយករឿងរ៉ាវសព្វសារពើដែលវិញ្ញាណទាំងប្រាំនិងបេះដូងបញ្ជូនមកឲ្យដោះស្រាយគ្មានថ្ងៃលស់នោះ អាចរងផលប៉ះពាល់ដែរទេ ។ បើរងផលប៉ះពាល់ តើវាអាចធ្លាក់ចូលក្នុងទុព្វលភាពរបៀបណា ។ នេះគឺជាអាថ៌កំបាំងមួយដែលប្រហែលជាត្រូវការ ការត្រិះរិះពិចារណាច្រើនជាងវិទ្យាសាស្ត្រ ។ អត្ថបទនេះ ខ្ញុំសរសេរសម្រាប់យុវជនយកទៅពិចារណា ។ ការប្រឹងប្រែងឲ្យអស់ពីសមត្ថភាពមិនមានអ្វីខុសទាស់ទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការថែទាំសុខភាពផ្លូវចិត្តនិងខួរក្បាលគឺជារឿងមួយដែលមើលមិនឃើញនិងពិបាកយល់ ។ ចំណុចសំខាន់មួយដែលខ្ញុំចង់ឲ្យមិត្តអ្នកអានយកទៅពិចារណាគឺថា ផលប៉ះពាល់ដែលចិត្តនិងខួរក្បាលទទួល ភាគច្រើនមិនស្តែងចេញឲ្យឃើញភ្លាមៗទេ ។ យើងត្រូវរង់ចាំយ៉ាងហោចណាស់ក៏៣០ទៅ៤០ឆ្នាំទៅមុខទៀត ទើបអាចដឹងលទ្ធផល ។ ប្រការមួយទៀតដែលយើងគួរលើកយកមកពិចារណាជាមួយនឹងរឿងទុព្វលភាពនេះ គឺគុណភាពនៃជីវិត ។ នៅពេលយើងនិយាយអំពីគុណភាពជីវិត យើងមិននិយាយអំពីទ្រព្យសម្បត្តិ រូបសម្បត្តិ ចរិយាសម្បត្តិ និងថេរវេលាដែលយើងរស់នៅឡើយ ។ គុណភាពនៃជីវិតគឺសំដៅលើលទ្ធភាពនៃការរស់នៅរហូតដល់ដង្ហើមចុងក្រោយដោយមិនពិបាកពឹងផ្អែកលើអ្នកដទៃ ។ និយាយឲ្យងាយយល់គឺ អាចទទួលទានអាហារដោយខ្លួនឯងបាន អាចដើរបាន (Physical Functions) និង អាចចងចាំមនុស្សដែលយើងធ្លាប់ស្គាល់ (Cognitive Functions) រហូតដល់ថ្ងៃមរណា ។ សូមបញ្ចប់ត្រឹមនេះចុះ ហើយក៏សូមបួងសួងឲ្យមិត្តភក្តិទាំងអស់ រាប់បញ្ចូលទាំងរូបខ្ញុំផងដែរ ដែលកំពុងធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ទុព្វលភាព បានទៅដល់តំណាក់ចុងក្រោយដោយក្តីរីករាយ Age gracefully! ៕

ចំណីខួរក្បាល

កុម្មុយនីស្តនិយម ឬអគារសង់លើរន្ទា (Communism) កាលលទ្ធិកុម្មុយនីស្តមានប្រជាប្រិយ យុវជនខ្មែរមួយចំនួនរាប់បញ្ចូលទាំងខ្ញុំម្នាក់ដែរបានសិក្សាគោលការណ៍ទ្រឹស្តីនៃលទ្ធិនេះ ។ អ្នកខ្លះរៀនអំពីកុម្មុយនីស្តពីព្រោះរដ្ឋតម្រូវឲ្យរៀន ។ ឯខ្ញុំរៀនអំពីកុម្មុយនីស្ត ព្រោះតែចង់យល់ដឹង ។ បន្ទាប់ពីប្រទេសសង្គមនិយមជាច្រើន ឈប់អនុវត្តិលទ្ធិកុម្មុយនីស្ត មនោគមវិទ្យានេះមិនសូវត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយទូលំទូលាយដូចមុនទេ ។ យូរៗម្តង ខ្ញុំបានជួបនឹងមិត្តភក្តិដែលធ្លាប់រៀនអំពីកុម្មុយនីស្តនិយម ហើយក៏ជជែកគ្នាលេងអំពីចំណេះដឹងដែលយើងធ្លាប់បានរៀន ។ កុម្មុយនីស្តនិយមបានរលំរលាត់ព្រាត់ពីឆាកនយោបាយអន្តរជាតិក៏ពិតមែន ក៏ប៉ុន្តែគោលគំនិតស្នូលរបស់វាអត់វិនាសទៅណាទេ ។ វានៅសម្ងំសុខនៅក្នុងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ដោយបំភ្លៃឆ្នៃប្រតិស្ឋរូបរាងមិនឲ្យមនុស្សមើលយល់ងាយៗឡើយ ។ ប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យគោលការណ៍ផ្តាច់ការមួយចំនួន បានយកមនោគមវិទ្យានិងយុទ្ធសាស្ត្រកុម្មុយនីស្តមកប្រើប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់គួរឲ្យកោតសសើរ ។ នៅក្នុងមេរៀនកុម្មុយនីស្តនិយម ចំណុចសំខាន់មួយដែលយើងត្រូវដឹងគឺ ភាវផ្តាច់ការនៃវណ្ណៈអធន (Dictatorship of the Proletariats) ។ នៅពេលគោលការណ៍នេះត្រូវបានគេយកមកច្របល់ចូលក្នុងក្របខណ្ឌនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យទីផ្សារសេរី វាបានក្លាយខ្លួនទៅជា ភាវផ្តាច់ការនៃឧកញ៉ាអភិជន (Dictatorship of the Oligarchs) ។ ការបែងចែកធនធានរដ្ឋ មិនមែនស្ថិតនៅក្នុងដៃមហាជនទេ គឺស្ថិតនៅក្នុងដៃអភិជននាយទុនប្រតិកិរិយាមួយក្តាប់តូច ដែលមានទំនាក់ទំនងជិតស្និទ្ធជាមួយនឹងក្បាលម៉ាសុីនកាន់អំណាច ។ ការវិវត្តន៍នៃមនោគមវិទ្យានេះ នៅមានច្រើនដំណាក់កាលនិងទិដ្ឋភាពផ្សេងទៀត ។ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំសូមលើកយកតែដំណាក់កាលចុងក្រោយបំផុតមកបរិយាយនៅក្នុងអត្ថបទនេះ ។ ដំណាក់កាលចុងក្រោយដែលជាដំណាក់កាលរសើបនិងគួរឲ្យខ្លាចជាទីបំផុតនោះគឺ ការកំចាត់យុទ្ធមិត្ត ។ ការធ្វើនយោបាយរមែងមានយុទ្ធមិត្តជាច្រើនពួតដៃគ្នាតស៊ូរកជ័យជម្នះ ។ បន្ទាប់ពីទទួលបានជ័យជម្នះ យុទ្ធមិត្តទាំងនោះបែងចែកតួនាទីនិងធនធានគ្នា (Dividing the spoils) ដើម្បីកាន់កាប់ ។ ធនធាន (Resources) និងតួនាទីមានដែនកំណត់ ។ ឯមហិច្ឆតានិងការរីករាលនៃតម្រូវការរបស់សហការីនិងទាយាទ គ្មានដែនកំណត់ទេ ។ ដូច្នេះ ការកាត់ក្បាលតម្រូវមួក គឺចាំបាច់ត្រូវតែធ្វើ ។ នៅក្នុងរចនាសម្ព័ន្ធនៃគោលការណ៍កុម្មុយនីស្តនិងរបបផ្តាច់ការ គឺផ្តោតលើអំណាចប្រមូលផ្តុំជាធំ ។ ដើម្បីប្រមូលផ្តុំអំណាច គេត្រូវប្រើយុទ្ធសាស្ត្រពីរ ។ ទីមួយគឺ ដើរកូនអុក ។ និងទីពីរ បោចរោមមាន់ម្តងមួយ ។ ដើរកូនអុកគឺសំដៅដល់ការរុញអ្នកខ្សោយនិងមនុស្សដែលមានហានិភ័យខ្ពស់ចេញឲ្យឆ្ងាយពីប្រភពអំណាច (Isolated from the network) ឬនិយាយមួយបែបទៀត ផ្តាច់ទំនាក់ទំនងយុទ្ធមិត្តដែលអាចសាមគ្គីគ្នាតតាំ ឲ្យនៅឆ្ងាយពីគ្នា ។ ជំហានទីពីរគឺ បោចរោមមាន់ម្តងមួយ ដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា Purges ។ បោចរោមមាន់ម្តងមួយសម័យនេះ មានរូបភាពមិនដូចសម័យមុនទេ ។ គេមិនបំបាត់បុគ្គលចេញអំពីឆាកនយោបាយឡើយ ។ យុទ្ធសាស្ត្រដ៏មានប្រជាប្រិយបំផុតគឺ តម្លើងតួនាទី (Promote) បុគ្គលឲ្យទៅនៅកន្លែងមួយដែលគ្មានន័យ ឬគ្មានឥទ្ធិពល ។ បន្ទាប់ពីបំបែកកូនអុកឲ្យចូលក្នុងជំរំលត់ដំរួច គេទាញកូនអុកណាដែលមានសារប្រយោជន៍ខ្លាំង បង្ហាញភក្តីភាពខ្ពស់ និងគួរជាទីទុកចិត្តជាងគេ ឲ្យមកនៅក្បែរធ្វើជាខ្សែរការពារក៏ដូចជាទ័ពសម្រាប់ប្រយុទ្ធកំចាត់សត្រូវ ។ មកដល់តំណាក់កាលនេះ គេចាប់ផ្តើមវាយតម្លៃ ថាតើមាន់ដែលគេលួចដករោមម្តងមួយៗនោះ វារលោះរោមល្មមធ្វើសុីហើយឬនៅ ។ នៅពេលស្ថានភាពអំណោយផលនិងឧកាសមកដល់ ប្រតិបត្តិការស្ងោរមាន់នឹងចាប់ផ្តើម (When the condition is right, all hell will break lose, at this point!) ។ នៅក្នុងដំណាក់កាលនេះ យុទ្ធមិត្តដែលមានឱកាសអង្គុយសុីមាន់ស្ងោរនៅសល់មិនច្រើនឡើយ ។ យុទ្ធសាស្ត្រដករោមមាន់និងធ្វើមាន់សុី វាលំបាកល្មមទេ ។ អ្វីដែលលំបាកខ្លាំង គឺការដាក់ឈាមថ្មីជំនួសឈាមចាស់ ។ កើតចាស់ឈឺស្លាប់ ជាច្បាប់ធម្មជាតិ ។ មេផ្តាច់ការខ្លាំងយ៉ាងណាក៏គេចពីសេចក្តីស្លាប់មិនរួចដែរ ។ ដូច្នេះ គេចាំបាច់ត្រូវតែដាក់ទាយាទឲ្យបន្តវេនដើម្បីដឹកនាំប្រទេសឲ្យនៅលើគន្លង"សន្តិភាព"បន្តទៅទៀត ។ អ្វីដែលជាឆ្អឹងទទឹងកនៅតំណាក់កាលនេះ គឺរបបផ្តាច់ការដែលជាផ្លែផ្កានៃលទ្ធិកុម្មុយនីស្តនោះ រមែងមានឋានានុក្រមស្នងអំណាចដូចជារដ្ឋាភិបាលនៅក្នុងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដែរ ។ ជាទូទៅ នៅពេលដែលលេខាបក្សអស់លទ្ធភាពដឹកនាំ អំណាចគឺត្រូវផ្ទេរមកឲ្យអនុលេខា ។ សម័យនេះគេប្រើពាក្យ ប្រធាន អនុប្រធាន និង លេខា នៅក្នុងឋានានុក្រម ។ នៅពេលឋានានុក្រមត្រូវបានមើលរំលង ភាពឆ្គាំឆ្គងអាចនាំទៅរកការបែកបាក់ ។ កាលរៀនលទ្ធិកុម្មុយនីស្តនៅមហាវិទ្យាល័យ លោកគ្រូខ្ញុំគាត់បាននិយាយពាក្យមួយឃ្លាដែលខ្ញុំចងចាំរហូតដល់ថ្ងៃនេះ៖ លទ្ធិកុម្មុយនីស្តគ្មានគ្រឹះឫសគល់ទេ ។ វាច្បិចយកគំនិតពីនេះមន្តិច ពីនោះបន្តិចមកផ្គុំគ្នា ប្រៀបដូចជាគេកសាងអគារនៅលើរន្ទា ។ ពេលអគារវារីកធំលើសកម្រិតដែលរន្ទាអាចទ្រាំទ្របាន វានឹងរលំបាក់បែកខ្ទេចខ្ទីតែម្តង ។ ដូចគ្នាដែរ របបផ្តាច់ការដែលពឹងលើឡប់ឡែនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យសេរីភាពនោះ គឺមិនខុសអំពីអគារសង់លើរន្ទាទេ ។ ហានិភ័យនៃការដួលរលំគឺសំងំនៅជាប់នឹងខ្លួនប្រៀបបាននឹងស្រមោលដែលអន្ទោលតាមប្រាណ ៕

ចំណីខួរក្បាល

កំណាព្យទំនើបនិយម (Modernism Poetry) ប៉ុន្មានអាទិត្យមុន ខ្ញុំបានប្រតិកម្មទៅនឹងទំនោសរសេរកំណាព្យទំនើបនិយមរបស់អ្នកសិក្សាអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរមួយចំនួន ។ នៅក្នុងមតិនោះខ្ញុំបានលើកនូវសំណួរទិតៀនមួយ (Rhetorical question) ដែលមើលទៅហាក់ដូចជាខ្ញុំជំទាស់ (Discourage) ទៅនឹងទំនោនោះ ។ តាមពិត ខ្ញុំគ្មានចេតនារារាំងការប្រឹងប្រែងនោះទេ ។ ខ្ញុំក៏ចង់ឃើញខ្មែរយើងសរសេរ ឬក៏ស្តារប្រភេទកំណាព្យទំនើបនិយមនេះឡើងវិញដែរ ។ តាមការយល់ឃើញដោយផ្អែកលើការរៀនសូត្រតិចតួចរបស់ខ្ញុំ ខ្មែរមានអក្សរសិល្ប៍កំណាព្យពីរទម្រង់គឺ បុរាណនិងទំនើប (Classic and Modern) ។ ទម្រង់អក្សរសិល្ប៍កំណាព្យបុរាណខ្មែរគឺមានរង្វាស់ចំណាប់ចុងចួនក្បួនខ្នាតក្រឹតក្រមជាក់លាក់ ។ ឯទម្រង់ទំនើបគឺមានចំណាប់ចុងចួន តែមិនអនុលោមតាមរង្វាស់ក្បួនខ្នាតប្រាកដប្រជាទេ ។ ខ្មែរយើងហៅទម្រង់កំណាព្យទំនើបនេះថា៖ កម្រងកែវ ។ តាំងតែពីដឹងក្តីមក ខ្ញុំមិនដែលបានសិក្សាអំពីកម្រងកែវទេ ។ ហើយក៏មិនដែលបានអានឬក៏ឃើញនរណាសិក្សាអំពីកម្រងកែវនេះដែរ ។ និយាយឲ្យខ្លី មិនដែលឃើញមានឯកសារនិយាយអំពីកម្រងកែវទេ ។ ខ្ញុំធ្លាប់ឮចាស់ៗនិយាយថា កម្រងកែវគឺជាពាក្យពេចន៍មានចំណាប់ចុងចួនដែលភាគច្រើនគេប្រើនៅក្នុងរាជវាំង ។ និយាយអំពីប្រការនេះ ខ្ញុំនឹកទៅដល់កវី សន្ធម៉ុក ដែលមានតួនាទីជា អាលក្សណ៍ហ្លួង ។ បើមើលតាមឯកសារខ្លះៗ អាលក្សណ៍ហ្លួង អាចស្មើនឹងប្លុងតុងឬអ្នកនាំសារ ដែលយើងអាចនិយាយថាជាអ្នកនាំពាក្យបណ្តឹងរបស់រាស្ត្រនិងមន្ត្រីទៅទូលថ្វាយស្តេច ។ សម័យនោះមិនទាន់មានក្រដាសប៊ិចប្រើសម្បូរបែបទេ ដូច្នេះអាលក្សណ៍ហ្លួងគប្បីមានទេពកោសល្យក្នុងការចងក្រងពាក្យពេចន៍ជាកម្រងកែវ ដើម្បីងាយស្រួលក្នុងការចងចាំនិងមានភាពពីរោះពិសាក្នុងការទូលថ្វាយស្តេច ។ ដោយហេតុតែគ្មានឯកសារសិក្សាជាក់លាក់ យើងក៏មិនដឹងដែរថា កម្រងកែវ ត្រូវបានបង្កើតឡើងនៅពេលណាឬសម័យកាលណាទេ ។ តាមការយល់ឃើញរបស់ខ្ញុំ កម្រងកែវ ឬទម្រង់កំណាព្យសម័យនិយមរបស់ខ្មែរអាចវិវត្តិចេញពីទម្រង់កំណាព្យបុរាណ (Classic Form) ជាតំណាក់កាលៗ ។ តំណាក់កាលទីមួយគឺសិល្បៈចម្រៀងចាបុីដងវែងនិងអាយ៉ៃ ។ តំណាក់កាលទីមួយនេះគឺស្ថិតនៅកៀកនឹងកំណាព្យ គ្រាន់តែសិល្បៈករមិនអនុវត្តតាមរង្វាស់ក្រិតក្រមកំណាព្យឲ្យបានខ្ជាប់ខ្ជួន ។ តំណាក់កាលទីពីរគឺសិល្បៈទិទានរឿងដែលប្រើចំណាប់ចុងចួនក្នុងការថ្លាថ្លែង ក៏ប៉ុន្តែមិនមានការរៀបរយឃ្លោងឃ្លាជាលក្ខណៈកំណាព្យទេ ។ និទានរឿង រាមកេរ របស់តាគ្រុឌគឺជាឧទាហរណ៍ដ៏ល្អមួយ ។ សិល្បៈនិទានរឿងនេះ ទើបនឹងបាត់បង់ទៅនៅក្នុងទសវត្សឆ្នាំ ១៩៨០ ប៉ុណ្ណោះ ដ្បិតនៅដើមទសវត្សនេះខ្ញុំធ្លាប់ឃើញបុរសពិការភ្នែកម្នាក់រស់នៅភូមិកៀនជ្រៃខេត្តកំពង់ចាម ដើរនិទានរឿងនៅតាមរោងបុណ្យ ។ តំណាក់កាលទីបីគឺការយកពាក្យចុងចួនឬគន្លាស់មកប្រើដើម្បីងាយស្រួលក្នុងការចំណាំពាក្យពេចន៍ព្រមទាំងអត្ថរូប អត្ថន័យ និងការប្រកបសរសេរនៃពាក្យនានា ។ ឧទាហរណ៍ អាចារ្យ (រយៈ) ប្រពន្ធ (ធាក់) ពេទ្យ (ទយ) ។ល។ លោកគ្រូ ស៊ូ ខេមរិន ក៏ធ្លាប់លើកយកពាក្យមួយចំនួនមកធ្វើបទបង្ហាញខ្លះដែរដូចជា បង្អោង(តែក)=>បង្អែកតោង ។ ក្មេងខ្មាង =>ខ្មាងជិតខេង ក្មេងជិតខាង ជាដើម ។ល។ ទម្រង់កម្រងកែវតំណាក់កាលទីបីដ៏វិសេសមួយគឺឃើញមាននៅក្នុងកំណាព្យដ៏ខ្លីរបស់កវីអារាត់អារាយ ផល ទីវ័ន្ត ដែលសរសេរដូច្នេះថា៖ ស្និតចេកស្និតចៃ ស្និតនឹង"ត" ស្និទ្ធ"ទ" "ជើងធ" ស្និទ្ធស្នេហា យកចេក១ស្និតទៅជូនតា ចៃខាំសិរសាយកស្និតសិត ។ ផ្សារលក់ទំនិញផ្សារនឹង"រ" ផ្សារឆ្នាំងផ្សារទ មាន"រ"ដែរ ឈឺក្តិតខ្លោចផ្សាគ្មាន"រ"ទេ ផ្សះផ្សារមានដែរកុំសង្ស័យ ។ ខ្ញុំសូមស្លេះអំពីកំណាព្យទំនើបនិយមរបស់ខ្មែរ និងបែរទៅមើលកំណាព្យទំនើបនិយមរបស់អាមេរិកបន្តិច ។ ប្រទេសដែលប្រើភាសាអង់គ្លេសនិងមានទំនាក់ទំនងវប្បធម៌ជាមួយនឹងចក្រភពអង់គ្លេសធំៗមានបីគឺ សហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា និង អូស្ត្រាលី ។ នៅក្នុងចំណោមប្រទេសទាំងបីនេះ អាមេរិកគឺជាក្មេងច្រឡឹសបើសនិងទំនើងជាងគេ ។ ពួកគេយកភាសាអង់គ្លេសមកកែច្នៃស្ទើរតែនិយាយស្តាប់គ្នាលែងបានជាមួយនឹងម្ចាស់ភាសា ។ យើងអាចប្រៀបធៀបអាមេរិកយកភាសាអង់គ្លេសទៅកែច្នៃប្រហាក់ប្រហែលនឹងសៀមច្នៃភាសាខ្មែរដែរ គ្រាន់តែសៀមច្នៃភាសាខ្មែររហូតដល់និយាយស្តាប់គ្នាលែងបាន ។ បង្រួញប្រវត្តិសាស្ត្រឲ្យខ្លី អាមេរិកច្នៃភាសាអង់គ្លេសឲ្យទៅជាអង់គ្លេសអាមេរិកាំង (American English) គឺមានគោលដៅមួយ៖ បង្កើតអត្តសញ្ញាណ ។ ជារឿងធម្មតាទេ ។ ខ្មែរយកអ្វីៗពីឥណ្ឌាមកច្នៃឲ្យទៅជារបស់ខ្មែរ ។ សៀមយកអ្វីៗពីខ្មែរទៅបង្កើតឲ្យទៅជាសៀម ។ អាមេរិកាំងយកអ្វីៗពីអង់គ្លេស មកបង្កើតឲ្យទៅជារបស់អាមេរិកាំង ។ អក្សរសិល្ប៍ ជាពិសេសកំណាព្យគឺជាទម្រង់សិល្បៈមួយដែលមានលក្ខណៈសាកល ។ ដូច្នេះ នៅពេលអាមេរិកបង្កើតទម្រង់កំណាព្យសេរី (Free Verses or Free Style) ដែលមិនដើរតាមចំណាប់ចុងចួនក្បួនខ្នាតប្រាកដប្រជា វាបានធ្វើឲ្យទម្រង់កំណាព្យអាមេរិកាំងមានអត្តសញ្ញាណមួយថ្មី ។ តាមពិត បើយើងប្រៀបធៀបទម្រង់នេះទៅនឹងកម្រងកែវរបស់ខ្មែរ វាប្រហែលជាមិនមានអ្វីថ្មីនោះទេ ។ នៅក្នុងភាសាបារាំង អាល្លឺម៉ង់ អេស៉្ពាញ៉ុល អាចនឹងមានចរន្តទំនើបនិយមនេះដែរ ។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំមិនចេះភាសាទាំងនោះទេ ។ ដូច្នេះមិនអាចដឹងបានឡើយ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា សហរដ្ឋអាមេរិកគ្មានក្រសួងវប្បធម៌និងពត៌មានទេ ។ មិនដឹងមូលហេតុអ្វីគេមិនបង្កើតឲ្យមានក្រសួងទាំងពីរនេះឡើយ ។ ប្រហែលជាទំនាស់ជាមួយនឹងមាត្រាបន្ថែមទី ១នៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញ (First Amendment) ដែលហាមមិនឲ្យមានច្បាប់គ្រប់គ្រងការផ្សព្វផ្សាយនិងបញ្ចេញមតិ ។ សម្រាប់សហរដ្ឋអាមេរិក យើងអាចនិយាយបានថា វប្បធម៌ដែលមានទម្រង់ជាសិល្បៈ គឺអ្វីទាំងឡាយណាដែលមហាជនភាគច្រើនគាំទ្រ ។ សិល្បៈករអាចបង្កើតអ្វីៗសព្វបែបយ៉ាងដោយមិនព្រួយអំពីក្រសួងវប្បធម៌មកស្តីថាឬជេរប្រទេសផ្តាសាថាអាក្រក់ឬល្អឡើយ ។ អាក្រក់ឬល្អគឺអាស្រ័យលើមហាជនជាអ្នកសម្រេច ។ ជាគោលការណ៍ពិចារណា អ្វីដែលមហាជនអាមេរិកាំងសម្រេចថាល្អ មិនប្រាកដថាល្អសម្រាប់វប្បធម៌ដទៃដូចជា ខ្មែរ ចិន យួន លាវ ។ល។ ឡើយ ។ ចំនុចនេះហើយដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំសរសេរមតិប្រតិកម្មទៅនឹងការផ្តួចផ្តើមសរសេរកំណាព្យទំនើបនិយមរបស់អ្នកសិក្សាអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ ដែលខ្ញុំសង្កេតមើលទៅមានសភាពដូចគ្នានឹងកំណាព្យទំនើបនិយមរបស់អាមេរិកាំង ។ តាមទស្សនផ្ទាល់ខ្លួន ខ្ញុំគិតថាទម្រង់កំណាព្យកម្រងកែវខ្មែរ មានសោភណ្ឌមិនចាញ់កំណាព្យទំនើបនិយមរបស់បរទេសទេ ។ ដូច្នេះ បើយើងមានពេលនិងឋាមពលក្នុងការចងក្រងកំណាព្យទំនើបនិយម យើងគួរតែព្យាយាមប្រស់ (Revive) កម្រងកែវឲ្យរស់ឡើងវិញ ៕

ចំណីខួរក្បាល

អាទិភាពជីវិត អ្នកផ្ទះខ្ញុំតែងតែរិះគន់ខ្ញុំថា ជាមនុស្សឯកោក្រញាតិមិត្ត ។ មួយឆ្នាំទល់មួយឆ្នាំកម្រឃើញនរណាហៅខ្ញុំទៅចូលរួមក្នុងកម្មវិធីអ្វីមួយណាស់ ។ ខ្ញុំតបទៅគាត់របៀបឌឺវិញថា៖ គ្មាននរណារាប់រកហ្នឹងហើយ វាមិនសូវអំពល់ទុក្ខ ។ មែន! ខ្ញុំចូលចិត្តរស់របៀបឯកោ ។ មិនមែនខ្ញុំមិនឲ្យតម្លៃការរាប់អានគ្នា ឬក៏ភាពល្អូកល្អើននៅក្នុងសង្គមគ្រួសារនោះទេ ។ ខ្ញុំគ្រាន់តែចង់រស់នៅក្នុងស្ថានភាពមួយដែលមានសេរីភាពទូលំទូលាយជាទីបំផុត ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ខ្ញូំមានមិត្តភក្តិនិងបងប្អូនជេរទៅហៅមកដូចមនុស្សដទៃដែរ គ្រាន់តែមិត្តភក្តិនិងបងប្អូនទាំងនោះត្រូវការគ្នាតែនៅពេលដែលយើងមានបញ្ហាដោះស្រាយម្នាក់ឯងមិនកើតតែប៉ុណ្ណោះ ។ ឱទាហរណ៍ ខ្ញុំត្រូវការមនុស្សម្នាក់ទៀតដើម្បីជួយសែងតុទូឡើងលើផ្ទះជាដើម ។ ករណីដទៃផ្សេងទៀតក៏ដូចគ្នាដែរ ។ ខ្ញុំត្រូវការគេ ខ្ញុំហៅគេ ។ គេត្រូវការខ្ញុំ គេហៅខ្ញុំ ។ ជួយគ្នាក្នុងគ្រាក្រ ។ បើមានអ្វីល្អគួរឲ្យ ក៏យកទៅឲ្យទៅ ។ អ្វីក្រៅពីនេះ ដូចជាមិនសូវសំខាន់សោះឡើយ ។ ដូច្នេះហើយបានជាខ្ញុំមិនសូវមានទំនាក់ទំនងច្រើនជាមួយនឹងមនុស្សដទៃ ដ្បិតពេលខ្លះមិត្តភក្តិខ្ញុំមិនអំពល់ទុក្ខហៅខ្ញុំឲ្យទៅជួយគេវិញផងទេ ។ អ្នកដែលធ្លាប់រៀនចិត្តវិជ្ជាកម្រិតបឋម រមែងជួបនឹងទ្រឹស្តី ពីរ៉ាមីដ របស់លោក អាប្រាហាម ម៉ាស្លូ (Abraham Maslow's Pyramid of Needs) ។ លោកម៉ាស្លូគាត់ចែកសេចក្តីត្រូវការរបស់មនុស្សជាបីដំណាក់កាលធំៗគឺ តម្រូវការមូលដ្ឋាន តម្រូវការមជ្ឈឹម និង តម្រូវការកំពូល ស្រដៀងគ្នានឹងគោលការណ៍ Id, Ego, and Superego របស់លោក សុីកមុន ហ្វ្រយ (Sigmund Freud) ដែរ ។ នៅចំណុចកំពូលនៃតម្រូវការរបស់មនុស្ស លោក ម៉ាស្លូ ឲ្យឈ្មោះថា Self-Actualization ។ ពាក្យនេះខ្ញុំសូមបកប្រែថា៖ បរមសុខ ឬឧត្តមសុខដុមរមនានៃជីវិត (Supreme Satisfaction) ។ ជីវិតមនុស្សគ្រប់ៗរូបដែលកើតនៅលើលោកនេះ មិនថាជាជនជាតិអ្វី រស់នៅក្នុងសង្គមប្រភេទណាឡើយ រមែងចង់បានការរស់នៅមួយដែលយើងហៅថា បរមសុខ ។ យើងតស៊ូអស់មួយជីវិតគ្រប់ៗគ្នា ដើម្បីស្វែងរកបរមសុខ ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ បរមសុខហាក់ដូចជានៅជាមួយនឹងជីវិតមនុស្សតាំងតែពីដើមទីរួចមកហើយ គ្រាន់តែយើងមិនបានស្វែងយល់អំពីវាតែប៉ុណ្ណោះ ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់មានបន្ទូលថា អត្តាហិ អត្តានោ នាថោ ។ មានន័យថា គឺខ្លួនឯងនេះហើយ ជាទីពឹងរបស់ខ្លួន ។ យើងអាចនិយាយឲ្យទូលាយជាងនេះបន្តិចថា ឥស្សរភាពនៅនឹងខ្លួនរបស់យើង ឬជីវិតរបស់យើងគ្មាននរណាអាចគ្រប់គ្រងក្រៅអំពីខ្លួនយើងទេ ។ នៅក្នុងអារ្យធម៌បស្ចឹមប្រទេស គេក៏ឲ្យតម្លៃទៅលើឥស្សរភាពនៃជីវិតមនុស្សនេះដែរ ។ តើអ្វីទៅជាសារសំខាន់នៃឥស្សរភាពជីវិត ទើបវិញ្ញូជនជាច្រើនជំនាន់នៅតែបន្តឲ្យតម្លៃវាជាសាកលដូច្នេះ? នៅក្នុងពុទ្ធោវាទ មានពាក្យមួយម៉ាត់ដែលមនុស្សបានស្តាប់ហើយច្រើនតែបំភ្លេចចោល ។ ពាក្យនោះគឺ៖ ជាប់ជំពាក់ ។ ព្រះពុទ្ធទូន្មានថា បើចង់ឲ្យជីវិតមានបរមសុខ គប្បីកាត់បន្ថយ ឬទម្លាក់ចោលឲ្យអស់នូវភាពជាប់ជំពាក់ ។ វាជាគោលគំនិតដ៏សាមញ្ញនិងងាយយល់ជាទីបំផុត ។ មនុស្សគ្រប់ៗរូប កើតមកស្ពាយភាពជាប់ជំពាក់មកជាមួយ ។ ភាពជាប់ជំពាក់គ្រប់រូបភាព ផ្គុំនៅក្នុងពាក្យតែមួយម៉ាត់ទេគឺ តណ្ហា (Desires) ។ តណ្ហាធំជាងគេបំផុតគឺចង់រក្សាជីវិតឲ្យគង់វង្សដើម្បីតតាំងជាមួយនឹងព្រហ្មលិខិត ។ បន្ទាប់ពីរក្សាបានអត្ថិភាពជីវិតហើយ យើងស្វែងរកទ្រព្យដើម្បីផ្គាប់ចិត្តខ្លួនឯង ។ មិនត្រឹមតែផ្គាប់ចិត្តខ្លួនឯងទេ យើងព្យាយាមផ្គាប់ចិត្តអ្នកដទៃថែមទៀត ដ្បិតសង្គមវិនិច្ឆ័យថាធ្វើដូច្នេះត្រឹមត្រូវ ធ្វើដូច្នោះមិនត្រឹមត្រូវ ។ យើងអាចបន្តលាតបន្លាយតណ្ហារបស់យើង រាប់រយជំពូកថែមទៀត ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការលាតត្រដាងត្រឹមតែពីរបីកត្តាខាងលើក៏ល្មមយល់បានហើយ ។ តណ្ហាជាកត្តាជម្រុញឲ្យមនុស្សនិងសង្គមអភិវឌ្ឃ ។ បើគ្មានតណ្ហាទេមនុស្សនិងសង្គមក៏មិនអាចអភិវឌ្ឃនិងមានអ្វីៗដូចដែលយើងបានឃើញសព្វថ្ងៃនេះដែរ ។ ប៉ុន្តែ នៅក្នុងការអភិវឌ្ឃន៍របស់មនុស្សនិងសង្គម រមែងមានធម្មធាតុភ្លោះដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា Dichotomy នៅក្នុងនោះ ។ ធម្មធាតុភ្លោះនេះ បើនិយាយឲ្យងាយយល់ គឺសភាវល្អនិងសភាវអាក្រក់ ដែលកើតចេញមកអំពីកម្ម (Action) ។ វាស្ទើរតែជាលក្ខណៈសាកលទៅហើយគឺថា កម្មដែលយើងសាងរមែងហុចផលវិជ្ជមានផងនិងអវិជ្ជមានផង ។ ឧទាហរណ៍ ទិញដំឡូងស្ងោរមួយចង្កាក់បរិច្ចាគឲ្យស្មូមយាចកទទួលទាន ។ គាត់បាត់ស្រេកឃ្លានបានមួយគ្រា ។ ឯយើងក៏រលោះប្រាក់បន្តិចដែរ ។ កម្មធំតូចផ្សេងៗទៀត បើយើងពិនិត្យទៅហុចផលវិជ្ជមាននិងអវិជ្ជមានស្រដៀងគ្នា ។ សូមងាកមកនិយាយអំពីអាទិភាពជីវិតនិងបរមសុខ ឬចំណុចកំពូលនៃតម្រូវការមនុស្សវិញម្តង ។ លោកអាប្រាហាម ម៉ាស្លូ និយាយអំពីតម្រូវការរបស់មនុស្សជាលក្ខណៈពីរ៉ាមីដ ។ នៅបាតពីរ៉ាមីដ ដែលមានទំហំធំជាងគេនិងចាំបាច់បំផុតនោះគឺតម្រូវការលើចំណីអាហារនិងជម្រក ។ បន្ទាប់មកគឺញាតិមិត្តព្រៀងលាននិងទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងពិភពខាងក្រៅ ។ ចំណុចកំពូលគឺបរមសុខឬការលម្ហែ ដែលយើងអាចនិយាយថាជីវិតលែងជំពាក់នរណាមួយរៀលហើយ ។ លម្ហែឬល្ហែ គឺជាពាក្យគន្លឹះនៅទីនេះ ។ យើងស្ទើរតែមិនចាំបាច់គិតឬក៏ស្វែងយល់អំពីអត្ថន័យនៃពាក្យល្ហែផងទេ ដែលថាជីវិតដែលល្ហែនោះគឺជាជីវិតដែលពោរពេញទៅដោយឥស្សរភាពឬក៏ឯករាជភាព ។ និយាយអំពីឯករាជ ខ្ញុំសូមបង្វិលគោលគំនិតនេះទៅបកស្រាយអំពីទំនាក់ទំនងរបស់មនុស្សដោយបង្វិលគោលការណ៍របស់លោកអាប្រាហាម ម៉ាស្លូ ពីលើចុះមកក្រោមវិញ ។ មិនមានគោលការណ៍ជាសាកលថាតើពេលណាមនុស្សចាត់ទុកជីវិតខ្លួនថាឯករាជនោះទេ ។ ឯករាជនៅទីនេះគឺសំដៅដល់ការរស់ដោយពឹងលើសមត្ថភាពខ្លួនឯង ប្រៀបដូចជាកូនចាបដែលអាចហើរចាកសំបុកស្វែងរកចំណីមកទ្រទ្រង់ជីវិតដោយមិនចាំបាច់ពឹងផ្អែកលើមេបាវាទៀតឡើយ ។ បើផ្អែកលើផ្លូវច្បាប់ នៅសហរដ្ឋអាមេរិកគេកំណត់ភាពឯករាជរបស់បុគ្គល នៅអាយុ២១ឆ្នាំ ។ ប៉ុន្តែ បើយើងយកទំនាក់ទំនងគ្រួសារមកគិតជំនួសវិញ យើងអាចកំណត់យកត្រឹមពេលវេលាដែលយើងឈប់ពឹងពាក់លើម៉ែឪដើម្បីរស់នៅ ។ អាយុមិនសំខាន់ទេ ។ សម្រាប់ខ្ញុំ ខ្ញុំគិតថាថ្ងៃដែលយើងមានគូស្រករគឺជាថ្ងៃជោគថ្ងៃជ័យនិងជាថ្ងៃដែលយើងទទួលឯករាជនៅក្នុងដំណើរជីវិត ។ អ្នកដែលគ្មានបំណងយកគ្រួសារនិងសម្រេចរស់ដោយឯកឯង គឺអាចយកត្រឹមថ្ងៃដែលឈប់រស់ដោយសារការគាំពាររបស់ឪពុកម្តាយ ។ អាទិភាព ឥស្សរភាព និង ឯករាជភាពនៃជីវិត បានដល់សភាវមួយដែលមនុស្សគិតអំពីសុខុមាលភាពរបស់ខ្លួន (Self-Comfort) មុនសុខុមាលភាពរបស់នរណាៗទាំងអស់ ។ បើគិតជាទំនាក់ទំនងនៅក្នុងគោលការណ៍ពីរ៉ាមីដ បុគ្គលមនុស្សម្នាក់ៗគឺឈរនៅលើកំពូលពីរ៉ាមីដ ។ មនុស្សដទៃដែលសំខាន់នៅក្នុងជីវិតរបស់បុគ្គលនោះ (Significant Others) យើងអាចរៀបជាលំដាប់ថ្នាក់ (Stratification) ដូចតទៅ៖ ១) ឪពុកម្តាយ ២) បងប្អូនបង្កើត ៣) ជីដូនជីតាអុំមីងមានិងបងប្អូនជីដូនមួយ ៤) ជីទួតមួយនិងមិត្តភក្តិ យើងអាចពង្រីកទំនាក់ទំនងនេះឲ្យធំទៅៗថែមទៀត ។ អ្វីដែលខ្ញុំចង់បង្ហាញនៅទីនេះ គឺទំហំឬចំនួនមនុស្សដែលជាប់ជំពាក់វាក់វ័ន្ធនៅក្នុងជីវិតយើង ។ វាស្ទើរតែមិនបាច់ថ្លាថ្លែងទេថា ចំនួនមនុស្សដែលពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងជីវិតយើងកាន់តែច្រើន សម្ពាធក៏កាន់តែធ្ងន់ បន្ទុកក៏ច្រើន ឯរឿងក៏ច្រើនដែរ ។ មិត្តអ្នកអានអាចបន្ថែមរាប់រយជំពូកថែមទៀត ។ ឥឡូវយើងយករូបភាពនេះ ទៅផ្គុំជាមួយនឹងពីរ៉ាមីដមួយទៀតដែលជារបស់គូស្រករយើង ។ យើងឃើញថា យើងបង្កើតបានពីរ៉ាមីដនៃទំនាក់ទំនងមនុស្សនៅក្នុងជីវិតយើងចំនួនបី ។ ពីរ៉ាមីដដែលកើតចេញពីចំនុចត្រួតសុីគ្នានៅកណ្តាល តំណាងឲ្យមនុស្សសំខាន់បំផុតនៅក្នុងជីវិតយើង មានឪពុកម្តាយទាំងសងខាង បងប្អូនដែលជិតស្និទ្ធជាងគេ និងមិត្តចិត្តមួយថ្លើមមួយ ។ បើយើងមានកូន យើងទាំងពីរនាក់មិនត្រឹមតែរែកនូវអម្រែកជាប់ជំពាក់របស់ជីវិតនេះទេ គឺទូលថែមទៀត ។ តើនេះហើយឬជាដំណើរជីវិតដែលប្រកបទៅដោយអត្ថន័យនិងបរមសុខនោះ? ខ្ញុំទុកឲ្យមិត្តអ្នកអានរកចម្លើយមកឆ្លើយដោយខ្លួនឯងចុះ ។ សម្រាប់ខ្ញុំ ខ្ញុំគិតថា ព្រះពុទ្ធលោកទូន្មានត្រូវ នៅពេលដែលព្រះអង្គប្រាប់យើងឲ្យជម្រុះនូវភាពជាប់ជំពាក់ឲ្យបានច្រើនដើម្បីស្វែងរកបរមសុខ ៕ Worthwhile Quote: MiaRuddy 28 March, 2012 Life's greatest dichotomy is that of Passion and Logic. To live robustly and purposefully, you must have Passion or deep emotions for those you love. To live wisely, compassionately, and deeply you must have Logic to understand the deep connections that bind us all. It is truly a gift to see every moment, every relationship, and everything that crosses our path with Life's Dichotomy. To do so, is what make your soul content.

ចំណីខួរក្បាល

ស្អប់ជំពប់លើ ពាក្យស្អប់ជំពប់លើ ខ្មែរយើងច្រើនប្រើសំដៅលើនរណាម្នាក់ដែលស្អប់បុគ្គលណាមួយ តែបែរជាបានបុគ្គលនោះមកធ្វើជាគូស្រករទៅវិញ ។ ខ្ញុំសូមពង្រីកអត្ថន័យនៃពាក្យស្អប់ជំពប់លើបន្តិចទៀត ដោយរាប់បញ្ចូលទាំងការធ្វើអ្វីមួយបម្រើផលប្រយោជន៍ឲ្យបុគ្គល ឬកិរិយាមារយាទដែលខ្លួនស្អប់ ។ នៅក្នុងយុគពត៌មាននេះ (Information Age) ការបញ្ឆោតឲ្យសាធារណជនធ្វើអ្វីមួយដើម្បីស្វែងរកផលប្រយោជន៍ គឺជារឿងដែលវិវឌ្ឍបត់បែនលឿនប្រហែលនឹងការបង្ហោះសារនៅលើវេទិការហ្វេសប៊ុកដែរ ។ ប៉ុន្តែ កម្រមានមនុស្សស្វែងយល់ (Pay attention) អំពីប្រការនេះណាស់ ។ យើងចូលចិត្ត យើងចែករំលែក យើងផ្តល់មតិ (Like, Share, Comment) ស្ទើរតែមិនចាំបាច់ត្រិះរិះពិចារណាអំពីផលវិបាកផងទេ ។ ចំណុចនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យយើងធ្លាក់ចូលទៅក្នុង "ស៊ង" នៃការបោកបញ្ឆោតរបស់គេ ។ ការផ្សព្វផ្សាយប្រាស្រ័យទាក់ទង (Media) គឺជាអាជីពមួយដែលចាស់ជាងគេជាទីបំផុតនៅក្នុងពិភពលោក ។ បើគិតជាលំដាប់ថ្នាក់ វាមានលំដាប់ទីពីរបន្ទាប់ពីពេស្យាចារ ។ នៅក្នុងអាជីពពេស្យាចារ គេមានពាក្យមួយសម្រាប់ប្រើនៅក្នុងរបរនេះគឺ បញ្ឆោត ដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា Trick ។ អាជីពផ្សព្វផ្សាយប្រាស្រ័យទាក់ទងក៏គេប្រើយុទ្ធសាស្ត្របញ្ឆោតនេះដែរ ។ មុននឹងនិយាយអំពីការបោកបញ្ឆោត ខ្ញុំសូមនិយាយអំពីដង្ហើមរស់នៃការផ្សព្វផ្សាយបន្តិចសិន ។ ពត៌មានឬការផ្សាយដំណឹងល្អក្តី អាក្រក់ក្តី អាចរស់រានមានជីវិតទៅបានគឺអាស្រ័យលើចំនួនអ្នកមើល ស្តាប់ ឬ អាន ដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា Audience (អតិថិជន) ។ បើគ្មានអតិថិជនទេ វានឹងវិនាសសន្តិទៅវិញលឿនជាងការគិតរបស់យើងទៅទៀត ។ នេះគឺជាកត្តាតែមួយគត់និងសំខាន់បំផុត ដែលតម្រូវឲ្យប្រព័ន្ធប្រាស្រ័យទាក់ទង (Media) ប្រើយុទ្ធសាស្ត្របញ្ឆោត ដើម្បីស្វែងរកក៏ដូចជារក្សាអតិថិជន ។ គួរកត់សម្គាល់ថា អតិថិជនមិនមែនជាអ្នកផ្តល់ដង្ហើមរស់ឲ្យប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយដោយផ្ទាល់ទេ ។ នៅមានមនុស្សនៅក្រោយវាំងននមួយក្រុមទៀត ដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា Sponsors (អ្នកឧបត្ថម្ភ) ។ ហើយក៏គួរកត់សម្គាល់ដែរថា ខ្ញុំប្រើពាក្យបញ្ឆោតនៅទីនេះ មិនមែនក្នុងន័យអាក្រក់ទាំងស្រុងនោះទេ ។ ការផ្សព្វផ្សាយប្រាស្រ័យទាក់ទង មានបីប្រភេទគឺតាមរយៈ អាន ស្តាប់ និង ទស្សនា ។ ទម្រង់ផ្សព្វផ្សាយខ្លះ គេផ្គុំកត្តាទាំងបីចូលគ្នាតែម្តង ។ អ្វីដែលជាមូលដ្ឋានគ្រឹះគឺ ការទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍ ។ ដើម្បីទទួលបានការទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍ គេត្រូវប្រើយុទ្ធវិធីបញ្ឆោត ។ ខ្ញុំបាននិយាយខាងលើអំពីពេស្យាចារ ។ តើស្រីពេស្យាគាត់ធ្វើដូចម្តេចដើម្បីទាក់ទាញអតិថិជនបាន? គឺលាបក្រេមផាត់ផ្សៅនិងស្លៀកពាក់កែទម្រង់គ្រឿងគ្រៅដើម្បីឲ្យគេមើលទៅឃើញហំ ។ ឯប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយក៏គេប្រើយុទ្ធវិធីដូចគ្នាដែរ ។ ក្នុងនាមជាអតីតនិស្សិតសារពត៌មានមួយរូប ខ្ញុំសូមលើកយកវិធីបញ្ឆោតអ្នកអានមួយមកធ្វើជាឧទាហរណ៍ ។ ការសរសេរអត្ថបទកាសែត គេប្រើយុទ្ធវិធីមួយដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា Inverted Pyramid ។ គឺគេសរសេរចំណុចដែលសំខាន់បំផុតនៅបន្ទាត់ទីមួយនិងទីពីរនៃអត្ថបទ ។ នៅពីលើចំណុចសំខាន់នោះគឺ ចំណងជើង ដែលត្រូវប្រើពាក្យពេចន៍សម្រិតសម្រាំងខ្លាំង ។ បើមានរូបភាពដែលរន្ធត់ញាប់ញ័រ គេដាក់រូបភាពនោះពីលើចំណងជើងមួយជាន់ទៀត ។ បច្ចុប្បន្ន យុទ្ធសាស្ត្រនេះបានវិវឌ្ឍមកនៅត្រឹមពាក្យមួយម៉ាត់ដែលអ្នកប្រើហ្វេសប៊ុកហៅថា Caption or Status (សង្ខេបរៀបរាប់) ។ ដោយហេតុតែមនុស្សទូទៅ ចូលចិត្តតាមដានអ្វីដែលអវិជ្ជមានឬអាក្រក់ ដើម្បីកែតម្រូវឬក៏រិះគន់ ឬក៏ចែករំលែកបន្តដើម្បីឲ្យអាជ្ញាធរចាត់វិធានការ ក្រុមអ្នកប្រើបណ្តាញសង្គមក្នុងគោលដៅបញ្ឆោតរកសារប្រយោជន៍ បានប្រើយុទ្ធវិធីអវិជ្ជមាននេះប្រកបដោយប្រសិទ្ធិភាពគួរឲ្យកត់សម្គាល់ ។ ការសុីធាងដំបងយក្ស សុីដង្កូវនាងឆៅ ឆាន់ពោតស្រូតដំណើរទៅកាន់និព្វាន ឬក៏ទង្វើឡប់ៗជាច្រើនផ្សេងទៀត គឺគ្មានអ្វីក្រៅអំពីការបញ្ឆោតឲ្យអ្នកទស្សនាចូលទៅក្នុងស៊ងរបស់គេនោះឡើយ ។ នៅក្នុងបណ្តាញសង្គមហ្វេសប៊ុក យើងសង្កេតឃើញមានការផ្សព្វផ្សាយគ្រប់រូបភាពទាំងអស់ ។ រឿងមានប្រយោជន៍និងអត់ប្រយោជន៍នៅលាយឡំផ្គុំគ្នាពាសវាលពាសកាល ។ ប្រហែលមិនមែនមានតែខ្ញុំទេដែលឆ្ងល់ ថាតើហេតុអ្វីក៏រឿងអត់ប្រយោជន៍ជាច្រើនបន្តអត្ថិភាពរបស់វាបានយូរជាងរឿងដែលមានប្រយោជន៍ ។ ប្រការនេះ យើងអានបន្ទោសខ្លួនយើងគ្រប់ៗគ្នាដែលព្យាយាមលុបបំបាត់វាដោយការចែករំលែកនិងសរសេរមតិរិះគន់នានា ។ វាគឺជាសកម្មភាពដែលយើងធ្វើបម្រើផលប្រយោជន៍ ឲ្យបុគ្គលឬក៏ទង្វើដែលយើងស្អប់ ដោយមិនដឹងខ្លួន ។ គោលការណ៍តែមួយគត់ដែលយើងអាចអនុវត្ត ដើម្បីលុបបំបាត់រឿងរ៉ាវដែលយើងស្អប់នៅក្នុងបណ្តាញសង្គមហ្វេសប៊ុក គឺកុំធ្វើអ្វីទាំងអស់ ។ កុំប្រតិកម្ម កុំចែករំលែក និង កុំសរសេរមតិ (Don't Like or dislike, Don't Share, and Don't Comment) ។ វាគឺជាសកម្មភាពមួយដែលផ្ទុយអំពីទ្រឹស្តី កម្មផល របស់ព្រះពុទ្ធ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដើម្បីលុបបំបាត់ការផ្សព្វផ្សាយអត់ប្រយោជន៍នានា គ្មានមធ្យោបាយអ្វីប្រសើរជាងការមិនធ្វើអ្វីសោះនេះឡើយ ។ កាលពីកុមារភាព ខ្ញុំឧស្សាហ៍ទៅមើលគេសម្តែងល្ខោនជាមួយនឹងក្មេងជិតខាង ។ ចាស់ៗជំនាន់នោះរិះគន់ពួកយើងដោយប្រើពាក្យមួយឃ្លាថា៖ អាឆ្កួតនៅពីលើ អាភ្លើនៅពីក្រោម ។ ពាក្យនេះចាស់ៗទាំងនោះចង់មានន័យថា ការចំណាយពេលរបស់ពួកយើងទៅសំកុកមើលល្ខោននោះ គឺជាភាពភ្លីភ្លើ ។ កាលនោះ ខ្ញុំគិតថាចាស់ៗទាំងនោះជាមនុស្សចិត្តចង្អៀត ។ តាមពិតពួកគាត់មិនមែនជាមនុស្សចិត្តចង្អៀតទេ ។ សម័យគាត់នៅពីក្មេង មិនទាន់មានអគ្គីសនីឬម៉ាសុីនភ្លើងនៅតាមទីជនបទឡើយ ។ ដូច្នេះ ល្ខោនគេសម្តែងនៅពេលថ្ងៃ ។ អ្នកទៅមើលល្ខោនត្រូវចងគោក្របីទុកចោល ឬក៏ផ្អាកការងារស្រែចម្ការ ឬក៏ខកខានមិនបានទៅរកត្រីសាច់បន្លែបង្កានានាយកមកផ្គត់ផ្គង់គ្រួសារជាដើម ។ល។ ទាំងអស់នេះគឺជាជ្រុងមួយទៀតនៃផលវិបាករបស់អ្នកដែលធ្លាក់ចូលទៅក្នុងស៊ងបញ្ឆោត ឬក៏វក់នឹងការសម្តែងរបស់អ្នកដទៃ ។ សរុបសេចក្តីមក បើស្អប់កុំជំពប់លើ បើឃើញពួកមនុស្សឆ្កួតនៅពីលើ យើងកុំភ្លើដើរចូលទៅក្នុងការបញ្ឆោតរបស់អ្នកទាំងនោះ ៕

ចំណីខួរក្បាល

រស់ជាមួយបរាជ័យ (Living with Failure) ដំណើរជីវិតរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ មិនសូវសមប្រកបទៅតាមសេចក្តីប្រាថ្នារបស់ខ្លួនឡើយ ។ វាតែងតែខ្វះនេះខ្វះនោះ ឬក៏បង្កឲ្យយើងខកខូចចិត្តជារឿយៗ ។ អ្វីដែលមនុស្សទូទៅមិនសូវលើកយកមកនិយាយ គឺការបរាជ័យ ។ វាស្ទើរតែជាលក្ខណៈសាកលទៅហើយ ដែលមនុស្សភាគច្រើននិយាយតែពីរឿងជោគជ័យ ។ ឯរឿងបរាជ័យនាំគ្នាគ្រវាត់ចោលទៅគៀនជញ្ជាំង ដ្បិតបើនិយាយចេញមក ខ្លាចគេថាយើងអន់ ។ តាមពិត បរាជ័យក៏ជាបទពិសោធន៍ដែរ ។ ហើយវាប្រហែលជាអាចជួយឲ្យអ្នកដទៃមើលឃើញនូវចំណុចល្អនានា សម្រាប់យកទៅស្តារបញ្ហារបស់មនុស្សដែលត្រូវរស់ជាមួយនឹងការបរាជ័យ ។ ខ្ញុំគ្មានអ្វីអួតនឹងគេទេ ។ ប៉ុន្តែ បើរឿងបរាជ័យក្នុងជិវិត ប្រហែលជាមាន ។ មនុស្សស្ទើរតែគ្រប់រូប កើតមកមានគោលដៅពីរនៅក្នុងដំណើរជីវិត ។ ទីមួយស្វែងរកពុទ្ធិ ឬចំណេះដឹងមិនថារៀននៅក្នុងសាលាឬរៀនអំពីញាតិមិត្តចាស់ទុំនៅក្នុងភូមិឡើយ ។ ទីពីរគឺស្វែងរកគូស្រករដើម្បីបន្តពូជពង្សវង្សផៅ ។ កត្តាទាំងពីរនេះជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃការបង្កបង្កើតទ្រព្យក៏ដូចជាសុភមង្គល ។ យើងចំណាយពេលអស់មួយជីវិតគឺដើម្បីបំណងចម្បងពីរនេះឯង ។ ប៉ុន្តែ វត្ថុបំណងទាំងពីរនេះ ក៏ហុចលទ្ធផលពីរផងដែរៈ ជោគជ័យនិងបរាជ័យលាយឡំគ្នា ។ ជីវិតដែលទទួលបានជោគជ័យច្រើនជាងបរាជ័យ អាចចាត់ទុកថាជោគជ័យ ។ ក៏ប៉ុន្តែ សម្រាប់ជីវិតដែលទទួលបានការបរាជ័យច្រើនជាងជោគជ័យ តើបានអ្វីអួតនឹងគេ? ដើម្បីផ្លាស់ប្តូរបរិយាកាស ខ្ញុំសូមលើកយកការបរាជ័យនៅក្នុងជីវិតមកអួត "ក្នុងចម្ការ" សារណានេះបន្តិចទៅចុះ ។ បើនិយាយអំពីការស្វែងរកពុទ្ធិបញ្ញា ខ្ញុំអាចនិយាយថាទទួលបានជោគជ័យបានដូចបំណង ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើនិយាយអំពីការយកពុទ្ធិបញ្ញាទៅប្រកបការងារគាំពារការរស់នៅវិញ ខ្ញុំមិនទទួលបានជោគជ័យទៅតាមអ្វីដែលខ្ញុំប៉ងប្រាថ្នានោះទេ ។ បើនិយាយអំពីរឿងស្នេហ៍ដើម្បីកែប្រែជីវិតរកសុភមង្គល ខ្ញុំក៏រងគ្រោះខ្វល់ខ្វាយចំណាយចិត្តស្ទើរតែអស់មួយជីវិតដែរ ។ ការបរាជ័យទាំងពីរគោលដៅរបស់ខ្ញុំនេះ វាមិនដល់ថ្នាក់បំផ្លាញជីវិតខ្ញុំទេ ដ្បិតខ្ញុំនៅរស់នៅឡើយ ។ ក៏ប៉ុន្តែ វាបានបំផ្លាញពេលវេលារបស់ជីវិតខ្ញុំអស់ច្រើនគួរសម ។ កាលខ្ញុំចេញដំណើរទៅសិក្សានៅមហាវិទ្យាល័យដើម្បីស្វែងរកពុទ្ធិមកទ្រទ្រង់ជីវិត ខ្ញុំបានរៀបគម្រោងជាក់លាក់និងច្បាស់លាស់ជាទីបំផុត ។ ខ្ញុំមាននិស្ស័យខាងតាក់តែងអត្ថបទតាំងតែពីដឹងក្តីមក ហើយក៏មានចំណង់ចំណូលចិត្តខាងការសរសេរពត៌មានតាំងតែពីតូចក្រូចឆ្មារមកដែរ ។ ដូច្នេះ គ្មានអ្វីលំបាកសម្រាប់ខ្ញុំឡើយក្នុងការរៀនសូត្រឲ្យក្លាយជាអ្នកសរសេរសារពត៌មាន ។ ដើម្បីជាសំណាញ់សុវត្ថិភាព (Safety Net) ខ្ញុំបន្ថែមការសិក្សាផ្នែកអភិបាលកិច្ចសាធារណៈ (Public Administration) មួយមុខទៀត ។ ជាមួយនឹងចំណេះដឹងដ៏ទូលំទូលាយនេះ លំហការងាររបស់ខ្ញុំហាក់ដូចជាគ្មានអ្វីត្រូវព្រួយឡើយ ។ ខ្ញុំចំណាយពេលប្រាំឆ្នាំ ដើម្បីបញ្ចប់ការសិក្សានៅក្នុងដំណាក់កាលទីមួយរបស់ខ្ញុំ ហើយក៏ចេញស្វែងរកការងារធ្វើ ដើម្បីទ្រទ្រង់ជីវិតក៏ដូចជាប្រមើលមើល ថាតើគួរស្វែងរកពុទ្ធិបន្ថែមទៀតឬក៏លាចាកសិក្ខាបទ ។ ការងារអាជីពដំបូងបំផុតដែលខ្ញុំប្រាថ្នានឹងប្រកបគឺអ្នកសារពត៌មានជាមួយនឹងស្ថាប័នវិទ្យុសម្លេងខ្មែរនៃសហរដ្ឋអាមេរិក (VOA) ។ ខ្ញុំបានទៅធ្វើកម្មសិក្សានៅទីនោះរយៈពេល ៦ខែ មុននឹងខ្ញុំបង្ហាញអំពីបំណងប្រាថ្នារបស់ខ្ញុំប្រាប់ប្រធានគ្រប់គ្រងដែលមានដើមកំណើតជាខ្មែរដែរ ។ ជាមួយនឹងការហ្វឹកហ្វឺនផ្នែកសារពត៌មានចេញពីសាកលវិទ្យាល័យរបស់អាមេរិកាំង ផ្គួបជាមួយនឹងចំណេះដឹងទាំងភាសាខ្មែរនិងអង់គ្លេសស្ទើរតែឥតខ្ចោះ ខ្ញុំគិតថាគ្មានឧបស័គ្គអ្វីដែលជារបាំងនោះឡើយ ។ ខុសស្រឡះ! ប្រធានផ្នែកផ្សព្វផ្សាយភាសាខ្មែរបានប្រាប់ខ្ញុំមួយឃ្លាយ៉ាងខ្លីថា គាត់គ្មានសិទ្ធិយកខ្ញុំឲ្យចូលធ្វើការងារនៅទីនោះទេ ។ គាត់ឲ្យខ្ញុំទៅសួរនាំនៅកន្លែងគ្រប់គ្រងបុគ្គលិក (Human Resources) ។ ខ្ញុំទៅសួរនាំនៅកន្លែងគ្រប់គ្រងបុគ្គលិក គេប្រាប់ថាត្រូវធ្វើតេស្ត ។ ខ្ញុំសុំគេធ្វើតេស្ត គេថាត្រូវមានបទពីសោធការងារពាក់ព័ន្ធនិងពត៌មានមួយឆ្នាំទើបគេអនុញាតឲ្យខ្ញុំប្រឡង ។ ខ្ញុំដើរចេញហើយគ្រវីក្បាលដោយហួសចិត្ត ។ បន្ទាប់ពីនោះ ខ្ញុំចំណាយពេលជិតមួយឆ្នាំស្វែងរកការងារអាជីពជាអ្នកសារពត៌មាន ប៉ុន្តែមិនសមប្រកបឡើយ ។ ខ្ញុំក៏សម្រេចស្វែងរកការងារក្នុងអាជីពអភិបាលកិច្ចសាធារណវិញម្តង ។ ដំណាក់កាលទីមួយនៃការចាប់ផ្តើមគឺស្ថាប័នស្ម័គចិត្តភីសខ័រ (Peace Corps Volunteer) ។ ជាថ្មីម្តងទៀត Peace Corps អនុញាតិឲ្យចូលរួមក្នុងការងារស្ម័គចិត្តរបស់គេតែអ្នកមានសញ្ជាតិអាមេរិកាំងប៉ុណ្ណោះ ។ ខ្ញុំមិនទាន់មានសញ្ជាតិអាមេរិកាំងនៅឡើយ ។ ដូច្នេះ ជំហានទីមួយនៃការងារផ្នែករដ្ឋបាលរបស់ខ្ញុំក៏ត្រូវអាក់ខានផងដែរ ។ ខ្ញុំស្វែងរកការងាររដ្ឋបាលនៅក្នុងស្ថាប័នជាច្រើនផ្សេងទៀត នៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលអាមេរិកាំង ក៏ប៉ុន្តែ ភាគច្រើនគេតម្រូវឲ្យបេក្ខជនមានសញ្ជាតិអាមេរិកាំង ។ ងាកមកមើលលទ្ធភាពនៃការសុំចូលសញ្ជាតិអាមេរិកាំងរបស់ខ្ញុំ ក៏មិនដឹងជានៅភ្លឺឯណាដែរ ។ ខ្ញុំចូលមករស់នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិកជាលក្ខណៈ Parole ស្រដៀងគ្នានឹងអ្នកសុំសិទ្ធិជ្រកកោននយោបាយ ។ ខ្ញុំត្រូវរស់នៅជាជនអន្តោប្រវេសន៍ប្រភេទនេះពី ៤ទៅ៥ឆ្នាំ ទម្រាំអាចសុំប្តូរទៅជាពលរដ្ឋអចិន្ត្រៃយ៍ (Permanent Resident) ។ ពីពលរដ្ឋអចិន្ត្រៃយ៍ទៅដល់ការអាចសុំចូលសញ្ជាតិ ត្រូវរង់ចាំ៥ឆ្នាំទៀត ។ ដោយហេតុតែការយឺតយ៉ាវផ្នែកអភិបាលកិច្ច ខ្ញុំមិនទាន់មានសិទ្ធិក្លាយខ្លូនជាពលរដ្ឋអចិន្ត្រៃយ៍នៅឡើយទេ ។ ដូច្នេះ បំណងប្រាថ្នារបស់ខ្ញុំបានមកជួបនឹងឧបស័គ្គដ៏ធំមួយ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំនៅសល់ច្រកចេញមួយទៀតដែរ គឺស្រុកខ្មែរ ។ ខ្ញុំមានមិត្តភក្តិជិតស្និទ្ធមួយចំនួនដែលជាមន្ត្រីរាជការនៅស្រុកខ្មែរ ។ ពួកគេអាចយឹតយោងយកខ្ញុំឲ្យចូលក្នុងក្របខ័ណ្ឌមន្ត្រីបាន ។ ប៉ុន្តែ មានចំណុចខ្លះៗដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំរារែក ។ ចំណុចធំបំផុតគឺអំពើពុករលួយ ។ ខ្ញុំទទួលបានការអប់រំតាមរបៀបទំនើបនៅបស្ចឹមប្រទេស ។ ដូច្នេះ បើខ្ញុំធ្លាក់ចូលក្នុងអបាយមុខពុករលួយ ខ្ញុំប្រាកដជាអាចប្រព្រឹត្តិវាបានប្រសើរជាងអ្នកដទៃ ។ ទីបំផុត ខ្ញុំសម្រេចលះបង់នូវអ្វីដែលខ្ញុំប្រាថ្នាក្នុងជីវិត រាប់បញ្ចូលទាំងពេលវេលាដែលបានចំណាយ ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ខ្ញុំទទួលស្គាល់ការបរាជ័យនៅក្នុងសង្គ្រាមស្វែងរកការងារអាជីពរបស់ខ្ញុំ ក៏ប៉ុន្តែខ្ញុំមិនទាន់ចុះចាញ់នៅក្នុងសមរភូមិនៅឡើយទេ ។ ទាញយកយុទ្ធសាស្ត្រទី ៣៦ របស់ ស៊ុន ស៊ូ (Tsun Tsu) មកប្រើ ខ្ញុំសម្រេចដកថយឬដកឃ្លាចេញអំពីការតស៊ូមួយរយៈ ដើម្បីស្វែងរកមធ្យោបាយស្តារការបរាជ័យរបស់ខ្ញុំ ។ បន្ទាប់ពីយកសញ្ញាប័ត្រទាំងពីររបស់ខ្ញុំទៅទុកនៅក្នុងឡាំងក្រដាសកញ្ចាស់មួយជាមួយនឹងសៀវភៅរៀនរបស់ខ្ញុំ (មកដល់ថ្ងៃនេះខ្ញុំមិនដឹងថាសញ្ញាប័ត្ររបស់ខ្ញុំនៅក្នុងឡាំងមួយណាទេ) ខ្ញុំទៅបន្តធ្វើការងារជាអ្នកលក់ដូរសម្លៀកបំពាក់នៅក្នុងហាងតូចមួយដើម្បីរកកម្រៃមកទ្រទ្រង់ជីវិត ។ សល់ពេលទំនេរខ្លះៗ ខ្ញុំបន្តរៀនពីចម្ងាយ (Correspondence) ។ គឺនៅទីនោះហើយដែលខ្ញុំបានភពប្រសព្វនឹងការងារអាជីពរបស់ខ្ញុំ ។ ការងារដែលខ្ញុំមិនបានហ្វឹកហាត់ជាមុន ហើយក៏គ្មានចំណេះជំនាញអ្វីដែរ ។ វាជារឿងចៃដន្យ និងជាចៃដន្យដែលផ្តល់ឲ្យខ្ញុំនូវអ្វីៗលើសអំពីក្តីរំពឹងរបស់ខ្ញុំ ។ នៅកន្លែងផ្តល់សេវាជូនអតិថិជន (Customer Services) ក្នុងហាងលក់សម្លៀកបំពាក់ បុគ្គលិកប្រៃសនីយ៍តែងតែយកកាសែតសហគមដែលគ្មាននរណាអានតូចមួយ មកដាក់លើតុរៀងរាល់ថ្ងៃ ។ គ្មាននរណាជាវកាសែតនោះទេ ។ វាជាប្រភេទ Junk mails (ក្រដាសស្នាមអត់បានការ) ដែលខ្ញុំគ្រវាត់ចោលក្នុងធុងសំរាមរាល់ថ្ងៃគួរឲ្យធុញជាទីបំផុត ។ ចៃដន្យអ្វី ថ្ងៃមួយនោះខ្ញុំឃើញរូបថតឡានចេញថ្មីនៅលើទំព័រកាសែតអត់បានការ ក៏យកមកមើលបន្តិចសិនមុននឹងគ្រវាត់វាចោលក្នុងធុងសំរាម ។ នៅក្បែររូបឡាននោះ មានប្រកាសស្វែងរកបុគ្គលិកសរសេររបាយការណ៍តូចមួយ ។ ពាក្យពីបីម៉ាត់ដែលគេសរសេរលើនោះគឺ៖ បេក្ខជនត្រូវមានចំណាប់អារម្មណ៍អំពីសង្គមនិងនយោបាយ (Candidate must be interested in social and political issues) ។ សរសេររបាយការណ៍! មិនដឹងថាគេមានបែបបទធ្វើកិច្ចការនេះដូចម្តេចទេ ក៏ប៉ុន្តែហាក់ដូចជាមានអ្វីមួយជម្រុញចិត្តខ្ញុំឲ្យទាក់ទងទៅកាន់កន្លែងនោះ ។ ខ្ញុំហែកសេចក្តីប្រកាសរកបុគ្គលិកទុកក្នុងហោប៉ៅមុននឹងគ្រវាត់ក្រដាសកាសែតនោះចោល ។ ពីរថ្ងៃក្រោយមក ខ្ញុំសរសេរសំបុត្រភ្ជាប់ជាមួយនឹងរ៉េហ្សូមេផ្ញើទៅឲ្យស្ថាប័ននោះ ទាំងមិនដឹងថាតើកិច្ចការដែលខ្ញុំសុំខ្លួនធ្វើបុគ្គលិកនោះមានសណ្ឋានដូចម្តេចផងទេ ។ មេក្លោងនៅទីនោះ ជ្រើសរើសយកខ្ញុំឲ្យចូលធ្វើការទាំងទើសទាល់ ដ្បិតគាត់មិនប្រាកដក្នុងចិត្តថាខ្ញុំអាចធ្វើកិច្ចការនោះកើតឡើយ ។ ថ្ងៃទីមួយ គេឲ្យនារីរមទមម្នាក់ទៅហ្វឹកហ្វឺនខ្ញុំដល់កន្លែងធ្វើការតែម្តង ។ វាជាកិច្ចប្រជុំរបស់គណកម្មាធិការគ្រប់គ្រងឱសថនិងបរិក្ខាពេទ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក (Food and Drug Administration) ។ គេដាក់តុមួយឲ្យយើងអង្គុយទល់មុខប្រធានគណកម្មាធិការ ហើយស្ថិតនៅក្រោមក្រសែភ្នែករបស់សមាជិកគណកម្មាធិការគ្រប់ៗរូប ។ ខ្ញុំបុកពោះតិចៗ នៅពេលបានយល់កន្លែងដែលខ្ញុំត្រូវធ្វើការងារ ។ មុនកិច្ចប្រជុំចាប់ផ្តើម អ្នកហ្វឹកហ្វឺនខ្ញុំទាញកៅអីមកឲ្យខ្ញុំអង្គុយហើយឆ្លៀតពន្យល់ខ្ញុំអំពីពិធីការ (Protocol) ខ្លះៗ ។ ពាក្យទីមួយដែលចេញពីមាត់គាត់គឺ៖ ការងារនេះមិនអាចមានកំហុសទេ ។ គាត់ឲ្យខ្ញុំអង្គុយមើលគាត់ធ្វើការងាររហូតដល់ពេលសម្រាកអាហារថ្ងៃត្រង់ ។ កិច្ចការពេលរសៀលរហូតដល់ល្ងាច គាត់អង្គុយមើលខ្ញុំធ្វើវិញម្តង ។ ល្ងាចនោះ មុនពេលយើងបែកគ្នាត្រឡប់ទៅផ្ទះរៀងខ្លួន អ្នកហ្វឹកហ្វឺនខ្ញុំកត់លេខទូរសព្ទទុកឲ្យខ្ញុំហើយប្រាប់ថា បើមានបញ្ហាអ្វីហៅគាត់ឲ្យមកជួយដ្បិតស្អែកនេះ ខ្ញុំមកធ្វើកិច្ចការបន្តតែម្នាក់ឯងទេ ។ ការសរសេររបាការណ៍ឲ្យគណកម្មាធិការដែលមានទម្រង់ខុសៗគ្នា មានភាពលំបាកគួរសមដែរ ។ ខ្ញុំចំណាយពេលជាច្រើនឆ្នាំទម្រាំសម្របខ្លួនបាន ។ វាជាការងារដែលខ្ញុំធ្វើប្រៀបបាននឹងកម្មករម្នាក់ប៉ុណ្ណោះ ដ្បិតសមាជិកគណកម្មាធិការភាគច្រើន ជាឥស្សរជន ។ ខ្ញុំមិនដែលគិតអ្វីក្រៅតែអំពីធ្វើកិច្ចការហើយត្រឡប់មកផ្ទះ ដេកឲ្យឆ្អែតដើម្បីយកកម្លាំងទៅធ្វើកិច្ចការនៅថ្ងៃស្អែកទៀត ។ ថ្ងៃមួយនោះ ប្រធានគណកម្មាធិការសួរមកខ្ញុំថាតើខ្ញុំរៀបចំខ្លួនហើយឬនៅមុននឹងគាត់ចាប់ផ្តើមកិច្ចប្រជុំ (Are you ready?) ។ ខ្ញុំងក់ក្បាលជាសញ្ញាហើយគិតក្នុងចិត្តថា តើខ្ញុំធំជាងគាត់ឬក៏គាត់ធំជាងខ្ញុំ? វាមិនមែនជារឿងធំតូចអ្វីទេ ។ វាជាសុជីវធម៌ដែលខ្ញុំមិនបានចាប់ភ្លឹក ដ្បិតការសួរនាំនេះកើតមានជារឿយៗរាប់ឆ្នាំមកហើយ ។ សុជីវធម៌និងសារសំខាន់នៃការងារ បានដាស់សតិខ្ញុំឲ្យពិចារណាសាឡើងវិញនូវកិច្ចការផងទាំងពួងដែលខ្ញុំបានជួបប្រទះ (Encountered) ជាច្រើនឆ្នាំកន្លងមកនេះ ។ ខ្ញុំបានរៀននិងយល់ដឹងយ៉ាងច្រើនអនេកកប្បការអំពីការវិវត្តន៍នានា ទាំងផ្នែកវេជ្ជសាស្ត្រ វិទ្យាសាស្ត្រ សេដ្ឋកិច្ច នយោបាយ យោធា និងវិស័យផ្សេងៗទៀតដែលមនុស្សលោកកំពុងអភិវឌ្ឃ ។ "Are you ready (to realize what had been under your nose)? (តើអ្នកដឹងទេថាអ្នកកំពុងអង្គុយនៅលើពំនូកចំណេះដឹងដ៏ច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់?)" ។ នេះជារឿងចៃដន្យមួយទៀតដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំភ្ញាក់រលឹកថា ខ្ញុំគឺជាមេមាន់ដែលកំពុងក្រាបពងនៅក្នុងជង្រុកស្រូវ ។ បរាជ័យលើវិស័យការងារអាជីពរបស់ខ្ញុំចប់ដោយសង្ខេប ។ ស្នេហាបរាជ័យ ។ បើគិតជាអត្រាអាពាហ៍ពិពាហ៍ដែលបរាជ័យនៅសហរដ្ឋអាមេរិក មានចំនួនប្រមាណជា៤០ភាគរយ ។ នេះមិនបូកបញ្ចូលការបែកបាក់គ្នាក្នុងនាមជាសង្សារឬគូដណ្តឹងផងទេ ។ នៅក្នុងសម័យទំនើបនេះ មានមនុស្សតិចតួចណាស់ដែលមិនរងផលប៉ះពាល់ស្នេហាមិនសមប្រកប ។ ខ្ញុំមានវាសនារាងយ៉ាប់ជាងគេបន្តិច បើនិយាយអំពីប្រការនេះ ។ នៅក្នុងរឿងស្វែងរកគូស្រករ ខ្ញុំមានជំនឿមួយគឺថា គូស្នេហ៍គួរតែជួបពិភាក្សាគ្នា(ដោយគ្មានការជ្រៀតជ្រែកពីសំណាក់ម៉ែឪ)អំពីគម្រោងជីវិតឲ្យបានល្អិតល្អន់ជាមុនសិន មុននឹងសម្រេចចិត្តចាប់ដៃគ្នាជាប្តីប្រពន្ធ ។ មិនដឹងថាគំនិតនេះកើតមានពីថ្ងៃណាមកទេ ប៉ុន្តែខ្ញុំដឹងថាវាមាននៅក្នុងផ្នត់គំនិតខ្ញុំមុនពេលដែលខ្ញុំមករស់នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំជាយុវជនខ្មែរមួយរូបដែលឃ្លាតចេញ (Stray) អំពីទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរ ។ គឺការឃ្លាតចេញនេះហើយ ដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំរងគ្រោះព្រោះរឿងស្នេហា ។ ខ្ញុំចាប់ផ្តើមស្វែងរកគូស្រករនៅអាយុ ៣៤ឆ្នាំ ។ តាមពិតនៅពេលសិក្សានៅសាកលវិទ្យាល័យ ប្រសិនបើខ្ញុំភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងសង្ខារជាមួយនឹងមិត្តភក្តិបដិភេទរបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំប្រហែលជាមិនលំបាកជាមួយនឹងការស្វែងរកគូស្រករទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំដាក់វិន័យខ្លួនឯងយ៉ាងតឹងរឹងមិនឲ្យមានទំនាក់ទំនងស្នេហានៅអំឡុងពេលសិក្សាឡើយ ។ ម៉្យាងទៀត ខ្ញុំទៅរៀននៅសាលារយៈពេលពីរឆ្នាំចុងក្រោយ មិនដែលបានជួបនារីខ្មែរម្នាក់ផង ។ ការស្វែងរកនារីខ្មែរនៅក្រៅសាលា មិនជាលំបាកណាស់ណាទេ ។ អ្វីដែលជាកត្តាលំបាកនោះ គឺការជួបពិភាក្សាគ្នាអំពីគោលដៅជីវិតតែពីរនាក់តតួ ។ ទម្រាំតែទទួលបានការអនុញាតអំពីភាគីពាក់ព័ន្ធ ខ្ញុំត្រូវធ្វើមុខឆ្កែស្រែជម្រៅប្រកបដោយភាពអត់ធ្មត់ខ្លាំង ។ ពេលខ្លះការប្រឹងប្រែងរបស់ខ្ញុំបានទទួលត្រឹមតែការខ្ពើមរអើម ដ្បិតមនុស្សដែលដើរខុសទំនៀមទម្លាប់គ្មាននរណាគេចង់មើលមុខឡើយ ។ ខ្ញុំព្យាយាមភ្ជាប់និស្ស័យជាមួយនឹងនារីខ្មែរនៅសហរដ្ឋអាមេរិកចំនួនបីលើក ។ ប៉ុន្តែ ទទួលបរាជ័យទាំងបីលើក ។ បន្ទាប់ពីបានទៅទស្សនកិច្ចនៅស្រុកខ្មែរពីរបីដង ខ្ញុំក៏បែកគំនិតទៅរកគូស្រករនៅទីនោះវិញម្តង ។ បន្ទាប់ពីនារីម្នាក់បដិសេធការប៉ុនប៉ងភ្ជាប់និស្ស័យរបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំបានទៅភពប្រសព្វនឹងនារីពីររូបផ្សេងទៀត ម្នាក់ជាមិត្តភក្តិរបស់ក្មួយជីដូនមួយខ្ញុំ និងម្នាក់ទៀតជាមិត្តរបស់មិត្តភក្តិខ្ញុំ ។ យើងគ្មានពេលនឹងពិភាក្សាគ្នាទេ ដ្បិតពេលវេលានិងស្ថានភាពគ្រួសារមិនអនុញាតិ ។ ខ្ញុំសម្រេចលះបង់គោលគំនិតខ្ញុំចោល ហើយក៏លះបង់មិត្តភក្តិរបស់ក្មួយស្រីខ្ញុំដែរ ដោយជ្រើសយកមនុស្សម្នាក់ដែលខ្ញុំមិនសូវស្គាល់សាវតា ។ វាជាការធ្វើដំណើរផ្សងព្រេង From one extreme to another ។ ការផ្សងព្រេងជាមួយនឹងបុព្វេសន្និវាស (Life Destiny) នោះ មិនបានសមប្រកបទេ ។ ដប់ឆ្នាំក្រោយមក យើងក៏ចែកផ្លូវគ្នា ។ នេះគឺជាបរាជ័យនៅក្នុងដំណាក់កាលទីមួយនៃជីវិតស្នេហារបស់ខ្ញុំ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំចាញ់តែសង្គ្រាមទេ ។ នៅលើសមរភូមិ ខ្ញូំមិនទាន់ចុះចាញ់ឡើយ ។ បន្ទាប់ពីអង្គុយសមាធិមួយរយៈ ខ្ញុំសម្រេចចេញធ្វើសកម្មភាពសាជាថ្មី ។ សម្រាប់ខ្ញុំរឿងរកគ្រួសារមិនអាចប្រើយុទ្ធសាស្ត្រ "ដេកផ្ទះឈ្នះឯង" បានទេ ។ បើគ្មានកម្ម គឺដឹងតែពីអត់ផលហើយ! ខ្ញុំសរសេរសេចក្តីប្រកាសស្វែងរកគូស្រករមួយ ហើយផ្ញើទៅឲ្យមិត្តម្នាក់ដែលជាអ្នកបង្កើតវេបសាយ (Blog) នយោបាយខ្មែរដ៏មានប្រជាប្រីយ៍ជួយផ្សព្វផ្សាយឲ្យ ។ វាជារឿងមិនធម្មតាសម្រាប់យើងជាខ្មែរ ដែលហ៊ានផ្សាយរកគូស្រករជាសាធារណនាគ្រានោះ ។ ដើម្បីជៀសវាងញាតិមិត្តទូរសព្ទមកតេះដៀលខ្ញុំ ខ្ញុំទិញសំបុត្រយន្តហោះទុករួចស្រេច ។ ថ្ងៃមិត្តខ្ញុំផ្សាយប្រកាសនោះ ក៏ជាថ្ងៃដែលខ្ញុំចាកចេញទៅទស្សកិច្ចនៅស្រុកខ្មែរដែរ ។ មានអ្នកមេម៉ាយតែម្នាក់គត់ ឆ្លើយតបនឹងសេចក្តីប្រកាសនោះ ។ គាត់មិនហ៊ានសរសេរសារមកខ្ញុំដោយផ្ទាល់ទេ ។ គឺឲ្យមិត្តភក្តិជិតស្និទ្ធម្នាក់សរសេរមកខ្ញុំ ។ ទៅដល់ស្រុកខ្មែរ ខ្ញុំបានជួបនឹងឱកាសដ៏កម្រមួយ ។ ប្អូនជីដូនមួយខ្ញុំដែលជាសវនកត្រួតពិនិត្យរោងចក្រកាត់ដេរនានា បានណែនាំឲ្យខ្ញុំស្គាល់នារីធ្វើការនៅក្នុងរោងចក្រមួយចំនួន ។ យើងទាំងពីរនាក់ក៏បង្កើតគម្រោងស្វែងរកសង្សារឲ្យខ្ញុំ ។ អំឡុងពេលខ្ញុំស្នាក់នៅស្រុកខ្មែរ ខ្ញុំមានឱកាសជួបប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយនឹងគោលដៅបេះដូងចំនួនបួននាក់ ។ បរាជ័យទាំងបួនដង ។ ជិះយន្តហោះត្រឡប់មកផ្ទះវិញ គ្មានអ្វីនៅក្នុងចិត្តដែលបង្កឲ្យអារម្មណ៍ត្រេកត្រអាលឡើយ ។ មកដល់សហរដ្ឋអាមេរិក ខ្ញុំបានណាត់ជួបនឹងអ្នកមេម៉ាយចាយពាក្យពេចន៍ ។ មុននឹងយើងជួបគ្នា ខ្ញុំបានទៅដកធ្មេញមុខមួយចោល ព្រោះវាឈឺខ្លាំងពេក ។ បុរសគ្រហុបធ្មេញនិងអ្នកមេម៉ាយ នាំគ្នាទៅទទួលទានអាហារពេលល្ងាចនៅក្នុងភោជនីយដ្ឋានមួយក្បែរដងស្ទឹង ។ យើងជជែកគ្នាពីនេះពីនោះប្រកបដោយភាតរភាព ។ ពីរថ្ងៃក្រោយជំនួបនោះ គាត់សរសេរលិខិតមកប្រាប់ខ្ញុំថាមិនមានចំណាប់អារម្មណ៍ទេ (There is no spark or chemistry between us) ។ ខ្ញុំថ្លែងអំណរគុណគាត់ដែលបានចំណាយពេលវេលាជួបជាមួយខ្ញុំដោយសុទ្ធចិត្ត ។ សរុបទាំងអស់ ដំណាក់កាលទីពីរនៃបុព្វេសន្និវាសក្នុងជីវិតខ្ញុំនេះ ទទួលបរាជ័យប្រាំដងទៀតហើយ ។ នៅក្នុងអគារខុនដូដែលខ្ញុំរស់នៅ មានប្តីប្រពន្ធចាស់ទុំខ្មែរមួយគូរស់នៅក្បែរបន្ទប់ខ្ញុំ ។ គាត់គ្មានកូនទេហើយរាប់អានខ្ញុំដូចជាកូនក្មួយ ។ គាត់តែងតែហៅខ្ញុំឲ្យទៅជួយចាក់បញ្ចាំងវីឌីអូថេប ឬក៏ឌីវីឌី ជាប្រចាំនៅពេលវាមិនឮសម្លេងឬមិនចេញរូប ។ ថ្ងៃមួយ នៅពេលគាត់ហៅខ្ញុំឲ្យទៅជួយកែកុនម៉ាសុីនវីឌីអូរបស់គាត់ អ្នកមីងគាត់យកកូនខ្សែរកពាត (Pearls) តូចមួយមកកាន់ក្នុងដៃហើយនិយាយរអ៊ុសៗថា៖ "ឯងថាផ្ញើខ្សែរកនេះទៅចងដៃវា មិនទាន់បានផ្ញើផងគេផ្តាច់ពាក្យបាត់" ។ ខ្ញុំកំពុងតែរុះរើខ្សែវីឌីអូ មិនសូវជាចាប់អារម្មណ៍ទេ ។ ប៉ុន្តែ ពាក្យពេចន៍គាត់ហាក់ដូចជាមានអ្វីមកទាក់អារម្មណ៍ខ្ញុំ ។ ខ្ញុំក៏សួរទៅគាត់ដោយមិនបាច់ងាកទៅរកគាត់ថា៖ "អ្នកណាគេមីង"? ក្មួយជីដូនមួយមីងនៅស្រុកខ្មែរ ។ នៅមិនដល់មួយខែទៀតផងចូលរោងការ ស្រាប់តែឮថាផ្តាច់ពាក្យនឹងគ្នាហើយ ។ "អាណិតណាស់ហ្ន!" ខ្ញុំឧទានរួចហើយក៏ហីទៅ ។ ប្រហែលមួយអាទិត្យក្រោយមក ខ្ញុំក៏នឹកឃើញរឿងចម្លែកមួយ ។ មនុស្សបរាជ័យនៅក្នុងរឿងស្នេហា តើអាចមានទឹកចិត្តច្នៃប្រតិស្តកែប្រែរឿងអភ័ព្វនៅក្នុងជីវិតឲ្យក្លាយទៅជាប្រយោជន៍បានទេ ។ ខ្ញុំយករឿងក្នុងចិត្តខ្ញុំទៅពិគ្រោះជាមួយនឹងអ្នកមីងជិតខាងនោះ ។ គាត់ក៏យល់ព្រមធ្វើជាអ្នកនាំពាក្យឲ្យខ្ញុំ ។ បន្ទាប់ពីទទួលបានការយល់ព្រមពីមនុស្សពាក់ព័ន្ធ គាត់ផ្តល់លេខទូរសព្ទរបស់នាងមកឲ្យខ្ញុំទាំងមិនអស់ចិត្ត ។ គាត់ថា ខ្ញុំមិនដែលស្គាល់នាង សូម្បីតែរូបនាងដូចម្តេចក៏មិនដែលឃើញ តើឲ្យខ្ញុំទៅស្រឡាញ់មនុស្សដែលមិនដែលឃើញរូបដូចម្តេចទៅ ។ គាត់ខំរើមើលរូបថតចាស់ៗ ថតពេលគាត់ទៅលេងស្រុកខ្មែរកាលពីជិត១០ឆ្នាំមុនក្រែងលោមានរូបនាង ។ ខ្ញុំថាមិនចាំបាច់ទេ ខ្ញុំមានមធ្យោបាយនឹងស្វែងយល់អំពីនាងហើយ ប្រសិនបើនាងព្រមសន្ទនាជាមួយនឹងខ្ញុំ ។ ទូរសព្ទភ្ជាប់និស្ស័យបានធ្វើឡើងនារាត្រីមួយវេលាម៉ោងប្រមាណជា ៨កន្លះល្ងាច ត្រូវនឹងម៉ោង៨កន្លះព្រឹកនៅស្រុកខ្មែរ ។ នាងលើកទូរសព្ទហើយប្រាប់ខ្ញុំថាកំពុងធ្វើដំណើរចុះបេសកកម្មទៅកាន់ទីក្រុងកំពង់សោម ។ ជៀសវាងការរំខាន ខ្ញុំសុំអុីម៉ែលរបស់នាងដើម្បីផ្ញើសារណែនាំវិញ ។ មុនចូលគេញ ខ្ញុំសរសេរសារមួយទំព័រផ្ញើទៅឲ្យនាង ដោយប្រាប់នាងថាខ្ញុំមាន Skype សម្រាប់សន្ទនាគ្នាដោយងាយស្រួល (សម័យនោះមិនទាន់មានហ្វេសប៊ុកទេ ។ Skype ផ្តល់លទ្ធភាពឲ្យយើងជជែកគ្នាដូចហ្វេសប៊ុកមេសេងហ្ជ័រដែរ) ។ ស្អែកឡើង នាងសរសេរសារឆ្លើយមកខ្ញុំវិញ ។ ខ្ញុំបើកទំព័រ ស្កែប របស់ខ្ញុំឃើញមានមនុស្សចម្លែកព្យាយាមអែតហ្វ្រេនមកខ្ញុំ ។ ខ្ញុំរៀបនឹងលុបវាចោល តែមានអ្វីមកទប់ចិត្តខ្ញុំកុំឲ្យលុប ។ ខ្ញុំទទួលយករីក្វេសពីមនុស្សចម្លែកនោះ ។ ដឹងអី មនុស្សចម្លែកដែលខ្ញុំប្រុងទាត់ចោលនោះ ជាមនុស្សដែលខ្ញុំព្យាយាមតាមញ៉ែ ។ ខ្ញុំសួរនាងថាហេតុអ្វីក៏ប្រើឈ្មោះខុសគ្នា ។ នាងថា ទៅបន្ទោសមេឃុំទៅ ព្រោះសរសេរអក្សរ ថ និង ផ មិនច្បាស់លាស់បានជាវាច្រឡំបល់ដូច្នេះ ។ ឈ្មោះពិតរបស់នាងគឺ ថានី ឯឈ្មោះផ្លូវការក្នុងបញ្ជីជាតិបែរជាសរសេរថា ផានី ទៅវិញ ។ ប៊ីសឡុងចុងរហូតដល់ខ្ញុំ ។ ការផ្តួចផ្តើមភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងសង្ខាររបស់ពួកយើង មិនជាសាំញ៉ាំណាស់ណាទេ ។ បន្ទាប់ពីសាសងគ្នាតាមសារបានរយៈពេលមួយអាទិត្យ យើងក៏សម្រេចនិយាយគ្នាដោយផ្ទាល់មាត់តាមរយៈតេលេខន់ហ្វឺរិនដែលអាចបង្ហាញរូបភាព ។ លក្ខខ័ណ្ឌរបស់យើងគឺមិននិយាយអំពីមនុស្សទីបី ហើយក៏មិននិយាយអំពីជីវិតកាលពីអតីតកាលដែរ ។ យើងផ្តោតតែទៅលើបច្ចុប្បន្ននិងអនាគតតែប៉ុណ្ណោះ ។ រឿងដទៃអំពីនេះ គឺជាសិទ្ធិរបស់បុគ្គលទាំងសងខាងជាអ្នកសម្រេចនៅក្នុងការចែលរំលែក (Self-disclosure) ។ នៅគ្រាទីមួយដែលយើងជួបមុខគ្នាតាមរយៈទូរសាសព្ទនោះ (Teleconference) នាងបានបង្វិលរូបនាងឲ្យដាំក្បាលចុះក្រោម ។ ខ្ញុំសុំឲ្យនាងបង្វិលរូបនាងឲ្យបញ្ឃរត្រង់ឡើងវិញ ដ្បិតពិបាកមើលណាស់ ។ នាងថានាងមិនដឹងធ្វើដូចម្តេចទេទើបបង្វិលកើត ព្រោះវាជាកំព្យូទ័ររបស់ស្ថាប័ន ។ កុហក! ។ ខ្ញុំចំណាយពេលនិយាយជាមួយនឹងក្មេងច្រឡឺមនោះ Upsidedown រហូតដល់ចប់ការសន្ទនាគ្នា ។ មុននឹងបញ្ចប់ ខ្ញុំបានលួចថតរូបនាងពីរបីប៉ុស្ត ដើម្បីបង្វិលមើលឲ្យបានច្បាស់លាស់បន្តិច ។ ខ្ញុំបានព្យាយាមស្វែងរកនារីខ្មែរដែលក្លាហានហ៊ាននិយាយជាមួយនឹងប្រុសស្មើមុខគ្នា ។ ឥឡូវបានជួបហើយ ។ មិនត្រឹមតែក្លាហានទេ ឯករាជទៀតផង ។ ការដាក់រូបនាងនិយាយជាមួយខ្ញុំដាំក្បាលចុះក្រោមដូច្នោះ បានន័យថានាងគឺនាង ខ្ញុំគឺខ្ញុំ ។ សំពត់នៅក្នុងផ្នត់ ។ បើចង់ស្គាល់ជាក់លាក់ ចូលឲ្យជិតហើយលាតត្រដាងមើល ។ យើងសេរសរសារសន្ទនាគ្នាគ្មានលស់ថ្ងៃឡើយ ។ ថ្វីដ្បិតតែយើងមិនបានសន្សំសារនោះទុក វាប្រហែលជាមិនតិចជាង ៥០០ទំព័រទេ ។ ក្នុងមួយអាទិត្យ យើងជួបនិយាយគ្នាតាមទូរសាសព្ទម្តង ។ ដោយហេតុតែយើងមានអាយុខុសគ្នាមួយជំនាន់ ពាក្យពេចន៍ដែលខ្ញុំប្រើធ្វើឲ្យនាងខឹងម្តងម្កាល ។ ដើម្បីជៀសវាងការភាន់ច្រឡំផ្តាច់ចំណងមេត្រីជាយថាហេតុ ខ្ញុំសំណូមពរនាងអនុញាតិឲ្យខ្ញុំធ្វើការបកស្រាយពន្យល់ (Clarify) ជាមុនសិនមុននឹងសម្រេចផ្តាច់ទំនាក់ទំនងសង្ខារ ។ ខ្ញុំបានសម្រាំងបទចម្រៀងរបស់លោក សុីន សុីសាមុត ប្រហែលជាម្ភៃបទទាក់ទងនឹងរឿងស្នេហា ទុកផ្ញើលួងចិត្តនាងពេលនាងខឹង ។ ខ្ញុំថែមទាំងសម្រាំងបទចម្រៀងពិសេសពីរបទផងដែរគឺបទ ប្រឡងជាប់ហើយ និងបទ អុចធូបទៅអូន ទុកសម្រាប់អបអរដំណឹងអំពីនាងយល់ព្រមទទួលយកខ្ញុំ និងថ្ងៃចូលរោងការ ។ វាជាក្តីរំពឹងដែលនៅឆ្ងាយដូចជើងមេឃ ។ ក៏ប៉ុន្តែ សុទិដ្ឋិត្រូវតែមាន ។ ក្រៅអំពីនេះ ខ្ញុំក៏ចាប់ផ្តើមសរសេរកំណាព្យមនោសច្ចេតនាប្រភេទប្រលោមលោកខ្នាតខ្លីមួយ រៀបរាប់អំពីអ្វីៗដែលយើងលើកយកមកពិភាក្សាគ្នា ។ ខ្ញុំប្រាប់នាងឲ្យដឹងអំពីការសរសេរប្រលោមលោកផ្ទាល់ខ្លួនរបស់យើង ព្រោះនាងជាតួអង្គម្នាក់ដែរនៅក្នុងរឿងស្នេហាចៃដន្យនេះ ។ វាជារឿងដែលគ្មានអ្នកណាធ្លាប់ធ្វើសោះឡើយ ។ ប្រលោមលោកនៅក្នុងអក្សរសិល្ប៍ខ្មែរ ច្រើនតែបញ្ចប់ជាមួយនឹងសោកនាដកម្ម ។ ឯរឿងខ្ញុំនិងនាងត្រូវបញ្ចប់ដោយរបៀបណានោះ គ្មាននរណាអាចព្យាករណ៍បានទេ ។ មានតែយថាកម្មប៉ុណ្ណោះ (Eventuality) ដែលអាចសម្រេចជោគវាសនានៃប្រលោមលោកស្នេហាជីវិតពិតនេះ ។ កម្ម អាចនាំសុខឬនាំទុក្ខគ្រប់ពេលវេលា ។ យើងចំណាយពេលប្រហែលមួយខែប៉ុណ្ណោះ នៅក្នុងការស្វែងរកបុព្វេសន្និវាសរបស់យើង ។ ដោយហេតុតែយើងដឹងជាក់លាក់អំពីគោលដៅរបស់យើង យើងដើរត្រង់ភ្លឹងតែម្តងប្រៀបដូចជាមនុស្សពីរនាក់ចរចាគ្នាអំពីជំនួញមួយ (Business Deal) ។ មុននឹងសម្រេចចិត្តថាតើគួរបន្តទំនាក់ទំនងសង្ខាររបស់យើងឬយ៉ាងណា នាងបានសុំជួបខ្ញុំនិយាយអំពីរឿងសំខាន់ៗមួយចំនួន ។ ស្អែកឡើង នៅពេលខ្ញុំកំពុងធ្វើការងារនៅក្នុងកិច្ចប្រជុំមួយ នាងផ្ញើសារមកប្រាប់ខ្ញុំថានាងយល់ព្រមភ្ជាប់និស្ស័យស្នេហាជាមួយនឹងខ្ញុំ ។ ខ្ញុំត្រេកអរប្រៀបដូចជាក្មេងប្រឡងឌីប្លូមជាប់លេខ ១ ។ ចង់ងើបរាំចាក់ត្លុកដែរ តែទីកន្លែងមិនអំណោយទាន ។ ខ្ញុំផ្ញើបទចម្រៀង ប្រឡងជាប់ហើយ ទៅឲ្យនាងជាមួយនឹងពាក្យអរគុណមួយម៉ាត់យ៉ាងខ្លី ។ ប្រការដែលខ្ញុំត្រេកអរនោះ មិនមែនត្រេកអរដោយសារទទួលបានជោគជ័យនៅក្នុងការតស៊ូដ៏វែងអន្លាយមួយនេះទេ ។ វាគ្រាន់តែជាជោគជ័យអន្តរកាលប៉ុណ្ណោះ (Transitional success) ។ កត្តាដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំត្រេកអរនោះគឺទីមួយ ខ្ញុំបានធ្វើអ្វីដែលជាគោលគំនិតរបស់ខ្ញុំនៅក្នុងការស្វែងរកគូស្រករ ។ និងទីពីរ ខ្ញុំអាចបញ្ចប់ប្រលោមលោកស្នេហា actual របស់ខ្ញុំជាមួយនឹងពាក្យពេចន៍ដែលបរិយាយភាពរីករាយ ។ នៅថ្ងៃដែលខ្ញុំស្លាប់ ប្រសិនបើភរិយានិងកូនៗរបស់ខ្ញុំស្ថិតនៅក្បែរខ្លួនខ្ញុំនៅឡើយ នោះអាចសន្មត់ថាជីវិតស្នេហារបស់ខ្ញុំ ទទួលបានជោគជ័យនៅទីបំផុត បន្ទាប់ពីបរាជ័យច្រើនអន្លើ ៕ អរគុណដែលបានចំណាយពេលអានរឿងរ៉ាវជីវិតដ៏វែងអន្លាយនេះ!

ចំណីខួរក្បាល

ពិការញាណ (៣) ម៉្ងៃនោះ ញាតិជិតខាងចាស់ទុំខ្ញុំម្នាក់បានលើកសំណួរមួយសួរខ្ញុំថា៖ ហេតុអ្វីក៏កុមារសម័យនេះសម្បូរកើតជំងឺ អូទីហ្សឹម (Autism) ម្លេះ? មីងឧស្សាហ៍ឮមនុស្សនិយាយអំពីបញ្ហានេះណាស់ ។ ខ្ញុំជម្រាបគាត់ថា អូទីហ្សឹមនេះ វាកើតមានជាមួយមនុស្សយើងយូរយាណាស់មកហើយ គ្រាន់តែសម័យមុនផ្នែកវេជ្ជាសាស្ត្រមិនសូវជឿនលឿន ។ ដូច្នេះ យើងក៏មិនសូវដឹងឮអំពីបញ្ហានេះ ។ ប៉ុន្តែ បច្ចុប្បន្ន យើងមានប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយទូលំទូលាយ ហើយមនុស្សភាគច្រើនក៏មិនសូវខ្មាសអៀនក្នុងការចែករំលែកបញ្ហាសតិបញ្ញានេះដែរ ។ នេះជាលើកទីបីហើយដែលខ្ញុំសរសេរអត្ថបទពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងពិការញាណ ។ គួរកត់សម្កាល់ថា ខ្ញុំប្រើពាក្យ ពិការញាណ សម្រាប់ជំងឹពាក់ព័ន្ធនឹងសតិបញ្ញាចំនួនបីផ្សេងគ្នាដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា៖ Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), Autism Spectrum Disorder (ASD), and Down Syndrome ។ មូលហេតុដែលខ្ញុំប្រើពាក្យ ពិការញាណ (Learning Disability) សម្រាប់ជំងឺទាំងបីនេះដ្បិតវាជាពាក្យមិនរើសអើងនិងមិនបន្ទាបបន្ថោកអ្នកជំងឺ ។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ ខ្ញុំសូមលើកយកតែអូទីហ្សឹមមកពិភាក្សា ។ ហើយខ្ញុំក៏សូមជម្រាបផងដែរថា ខ្ញុំមិនមែនជាវេជ្ជបណ្ឌិតឬក៏ជាអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីជំងឺប្រសាទទេ ។ គោលដៅនៃការសរសេរអត្ថបទនេះ គឺគ្រាន់តែចង់ចែករំលែកពត៌មានដែលខ្ញុំបានជួបប្រទះប៉ុណ្ណោះ ។ ខ្ញុំបានចំណាយពេលប្រមាណជាជាង២៥ឆ្នាំ ក្នុងតួនាទីជាអ្នកកត់ត្រាកិច្ចប្រជុំនៃគណកម្មាធិការវិទ្យាសាស្ត្ររបស់ស្ថាប័នជាតិមួយចំនួននៃសហរដ្ឋអាមេរិក ។ នៅក្នុងការប្រកបកិច្ចការងារនេះ ខ្ញុំបានជួបនឹងប្រធានបទនិងរឿងរ៉ាវពាក់ព័ន្ធនឹងជីវិតមនុស្សរាប់មិនអស់ ។ ពិការញាណគឺជារឿងមួយដែលខ្ញុំចាប់អារម្មណ៍ជាងគេ ដ្បិតវាពាក់ព័ន្ធនឹងការតស៊ូរបស់មនុស្ស ។ និយាយរួម មនុស្សទាំងអស់កើតមកសុទ្ធតែពិការញាណ គ្រាន់តែតិចហើយនិងច្រើន ។ បើនិយាយអំពី ADHD យើងមានគ្រប់ៗគ្នា ។ អូទីហ្សឹម យើងទទួលរងផលប៉ះពាល់មិនដល់ពីរភាគរយទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើគិតជាអត្រា វាច្រើនគួរសមដែរ ។ ក្នុងចំណោមមនុស្ស១០០នាក់ យ៉ាងហោចណាស់ក៏មានម្នាក់ដែលត្រូវរស់ជាមួយនឹងបញ្ហាសុខភាពសតិបញ្ញាអូទីហ្សឹមនេះ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា អូទីហ្សឹម មានកម្រិតស្រាល មធ្យម និង ធ្ងន់ (Light, Mild, and Severe) ។ ខ្ញុំសូមលើកយកអូទីហ្សឹមកម្រិតមធ្យមមកពិភាក្សានៅទីនេះ ដ្បិតវាជាកម្រិតដែលមិនទាន់ដល់ថ្នាក់រកគ្រូពេទ្យឲ្យជួយ ក៏ប៉ុន្តែ វាត្រូវការការបីបាច់ថែទាំពិសេសពីសំណាក់ក្រុមគ្រួសារនិងញាតិមិត្ត ។ អូទីហ្សឹម មានរោគសញ្ញាសាមញ្ញមួយចំនួនដែលយើងអាចកត់សម្គាល់បានដោយមិនចាំបាច់ស្វែងរកជំនួយពីអ្នកជំនាញផ្នែកចិត្តសាស្ត្រ ។ បើជាកុមារ ជាទូទៅច្រើនតែក្រចេះនិយាយ (Delay speech) រពឹសឬសកម្មដូចចាប់ក្តាមដាក់ចង្អេរ និងមិនសូវស្តាប់បង្គាប់ដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា Non-conforming or Anti-social ។ ភាពមិនចុះសម្រុងនឹងសង្គម (Anti-social) គឺជាប្រធានបទមួយដែលខ្ញុំចង់លើកយកមកពិភាក្សានៅទីនេះ ។ ខ្ញុំធ្លាប់ជួបនារីពីររូបដែលរស់ជាមួយនឹងអាការអូទីហ្សឹមកម្រិតមធ្យម ។ អ្នកទាំងពីរបានបញ្ចប់ការសិក្សាកម្រិតសាកលវិទ្យាល័យនិងទទួលបានសញ្ញាប័ត្រប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ។ ម្នាក់ជាអគ្គលេខាធិការនៃគណកម្មាធិការរបស់ស្ថាប័នរដ្ឋមួយ ។ ឯម្នាក់ទៀតមិនអាចរក្សាការងាររបស់ខ្លួនបានឡើយ ពីព្រោះនាងមិនអាចសម្របខ្លួនចូលទៅក្នុងសង្គមឲ្យបានដូចគេឯង ។ មនុស្សពីររូបមានសមត្ថភាពប្រហាក់ប្រហែលគ្នា មានអាការអូទីហ្សឹមដូចគ្នា ហេតុអ្វីក៏មានជោគវាសនាខុសគ្នាដូច្នេះ? ខ្ញុំបានយករឿងនេះមកពិចារណាក្នុងចិត្តជាច្រើនឆ្នាំ ។ នារីដែលបរាជ័យនៅក្នុងការស្វែងរកនិងរក្សាការងារដើម្បីទ្រទ្រង់ជីវិត បានមកចូលរួមនៅក្នុងកិច្ចពិភាក្សាមួយជាមួយនឹងគណកម្មាធិការស្រាវជ្រាវស្វែងយល់អំពីអូទីហ្សឹម ។ ឆ្លើយតបនឹងសំណួរមួយដែលថា តើមនុស្សទូទៅ "Normal people" គួរធ្វើដូចម្តេចដើម្បីជួយសម្រួលដល់ការរស់នៅរបស់មនុស្សដែលមានអូទីហ្សឹម? នាងឆ្លើយមួយប្រយោគដ៏ខ្លីថា៖ ខ្ញុំប្រាថ្នាឲ្យមនុស្សជុំវិញខ្ញុំ យល់អំពីអត្តចរិតខ្ញុំ (I wish people around me understand me better) ។ ក្តីប្រាថ្នាដ៏តូចនេះ ហាក់ដូចជាមិនលំបាកណាស់ណាទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ វាជារឿងមួយដែលមនុស្សរស់ជាមួយនឹងអាការអូទីហ្សឹមប្រឈមនៅក្នុងជីវិត ។ ការវិវត្តន៍របស់ជំងឺអូទីហ្សឹមគឺមិនដូចគ្នាទេ ។ When you see one autism, you see one autism (ករណីអូទីហ្សឹមនីមួយៗ មានទ្រង់ទ្រាយដាច់ដោយឡែកពីគ្នា) ។ នេះគឺជាការអះអាងរបស់អ្នកជំនាញម្នាក់ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំគិតថា ក្តីប្រាថ្នាឲ្យមនុស្សជុំវិញខ្លួន យល់អំពីអត្តចរិតរបស់ខ្លួន គឺជាចំណុចដូចគ្នាមួយដែលមនុស្សមានជំងឺអូទីហ្សឹមត្រូវការ ។ វាក៏ជាកត្តាជោគជ័យនិងបរាជ័យនៅក្នុងជីវិតផងដែរ ។ ការស្វែងយល់អំពីអត្តចរិតរបស់មនុស្សដែលមានអាការអូទីហ្សឹមពឹងផ្អែកលើការសង្កេតនិងពិចារណាបែបតក្កវិជ្ជា ។ វាមិនសូវជាស្មុគស្មាញប៉ុន្មានទេនៅក្នុងការស្វែងយល់អំពីមនុស្សប្រភេទនេះ ប្រសិនបើយើងព្យាយាមសង្កេតដោយប្រើយុទ្ធវិធី យោង ព្យួរ ត ភ្ជាប់ ។ ឧទាហរណ៍ មនុស្សពិការសរីរាង្គដូចជាខ្វាក់ភ្នែក រមែងពឹងផ្អែកឬយកត្រចៀកមកប្រើដើម្បីជាជំនួយដល់ការបាត់បង់ចក្ខុវិញ្ញាណ ។ ពិការជើង យកដៃមកប្រើជំនួសជើង ។ ឯមនុស្សពិការញាណក៏ប្រើយុទ្ធវិធីស្រដៀងគ្នានេះដែរ ។ ពិការញាណគឺពិការប្រាជ្ញា (មិនមែនទាំងស្រុងទេ) ។ មនុស្សពិការញាណដោយសារជំងឺអូទីហ្សឹមគឺបាត់បង់ ឬក៏ខ្វះខាតអ្វីមួយនៅក្នុងវិចារណញ្ញាណ ដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា Anomaly (ខុសប្រក្រតី) ។ វិចារណញ្ញាណ មកពីពាក្យពិចារណា បូកនឹង ញាណ ឬវិញ្ញាណ ។ មនុស្សពិការញាណអូទីហ្សឹម នៅក្នុងករណីខ្លះមិនអាចពិចារណាទៅតាមគោលការណ៍ក្របខ័ណ្ឌរបស់មនុស្សទូទៅទេ ។ ស្រដៀងគ្នានឹងមនុស្សពិការភ្នែកនិងជើងដែរ គឺចាំបាច់ត្រូវតែប្រើអវៈយវដទៃជំនួសឲ្យអ្វីដែលបាត់បង់ ។ ញាណ ឬវិញ្ញាណនៅក្នុងភាសាអង់គ្លេសហៅថា Conscience ។ នៅក្នុងវិញ្ញាណមាន ភវង្គវិញ្ញាណ ដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា sub-conscience ។ មនុស្សពិការញាណអូទីហ្សឹមពឹងលើភវង្គវិញ្ញាណច្រើន នៅក្នុងការប្រាស្រ័យទាក់ជាមួយនឹងពិភពខាងក្រៅដើម្បីទ្រទ្រង់ការរស់នៅរបស់ខ្លួន ។ មូលហេតុដែលយើងហ៊ានសន្និដ្ឋានដូច្នេះ គឺផ្អែកលើករណីមនុស្សដែលពិការភ្នែកនិងជើងដែលប្រើអវៈយវដទៃដើម្បីជាជំនួយដល់ការរស់នៅ ។ ភវង្គវិញ្ញាណ ឬ Sub-conscience គឺជាសភាវដែលយើងមើលមិនយល់ ស្មានមិនដល់ ពាល់មិនត្រូវ ។ ដូច្នេះ នៅពេលដែលមនុស្សអូទីហ្សឹមប្រើវិធីនេះដើម្បីប្រាស្រ័យទាក់ទង (Interact) ជាមួយនឹងមនុស្សទូទៅឬពិភពខាងក្រៅ វាធ្វើឲ្យមានរឿងភ្ញាក់ផ្អើល (Surprises) មិនចេះអស់មិនចេះហើយ ។ តើយើងគួរធ្វើដូចម្តេចទើបអាចយល់ ឬក៏អាចរួមរស់ក៏ដូចជាធ្វើការងារជាមួយនឹងមនុស្សដែលមានអាការអូទីហ្សឹម? ចម្លើយអាចនឹងមានច្រើន ក៏ប៉ុន្តែយើងអាចចាប់ផ្តើមអំពីការទទួលស្គាល់បុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់បុគ្គលដោយមិនយកនិយាមរបស់សង្គមទៅធ្វើជាមូលដ្ឋានអនុវត្តន៍ ។ មុននឹងនិយាយអំពីស្ថានភាពជីវិតរបស់មនុស្សដែលរស់ជាមួយនឹងអាការអូទីហ្សឹម ខ្ញុំសូមលើកយកយុទ្ធវិធីខ្លះៗដែលអាចមានសារប្រយោជន៍ក្នុងការថែរទាំគាំពារកុមារដែលមានជំងឺអូទីហ្សឹម ។ ខ្ញុំធ្លាប់បានជួបមាតាបិតាជាច្រើនរូប ដែលបានលះបង់ការងារមកគាំពារកុមារអូទីហ្សឹម ។ ស្ទើរតែគ្រប់គ្នា ពួកគេនិយាយថា មិនត្រូវប្រៀបធៀបការអភិវឌ្ឍន៍របស់កុមារដែលមានអាការអូទីហ្សឹមជាមួយនឹងកុមារដទៃឡើយ ។ មានន័យថា ក្មេងអាយុ៦ឆ្នាំដូចគ្នា បើកូនគេអាចរាប់លេខដល់ចំនួន១០០ កូនឯងដែលមានអាការអូទីហ្សឹមមិនអាចរាប់ដល់១០ គ្មានអ្វីត្រូវទោមនស្សទេ ។ នេះគឺជាចំណុចដ៏សំខាន់បំផុតសម្រាប់មាតាបិតាឬអាណាព្យាបាល ដែលមានកុមារអូទីហ្សឹមនៅក្នុងបន្ទុក ។ ត្រូវចាំថា រោគសញ្ញាមួយក្នុងចំណោមរោគសញ្ញមួយចំនួននៃក្មេងអូទីហ្សឹមគឺ ក្រចេះនិយាយ ។ ជាទូទៅកុមារអូទីហ្សឹមជាពិសេសក្មេងប្រុស ចាប់ផ្តើមរៀននិយាយនៅអាយុ៣ឆ្នាំ ។ បានសេចក្តីថាការអភិវឌ្ឃន៍សតិបញ្ញារបស់កុមារនោះ អាចនឹងយឺតជាងកុមារដទៃ៣ឆ្នាំ ។ ដូច្នេះ យើងមិនអាចដើរតាមនិយាមសាលាឬនិយាមសង្គមនៅក្នុងការអប់រំថែរទាំគាំពារកុមារអូទីហ្សឹមឡើយ ។ បើវារៀនមិនទាន់គេ ឲ្យគេទៅមុនចុះ ។ មនុស្សពិការជើង និងមនុស្សមិនពិការជើង មិនអាចដើរនៅក្នុងល្បឿនស្មើរគ្នាបានទេ ។ ប៉ុន្តែ ដរាបណាយើងមិនឈប់ដើរ យើងគង់តែនឹងទៅដល់គោលដៅដូចគ្នា ។ នៅក្នុងភាសាអង់គ្លេសមានពាក្យមួយឃ្លាដែលនិយាយថា៖ The late bloomer (ផ្ការីកក្រោយគេ) ។ ពាក្យនេះមានន័យថាមនុស្សមានទេពកោសល្យក្នុងវ័យចម្រើន ។ កុមារអូទីហ្សឹមគឺមានសណ្ឋានជាផ្ការីកក្រោយគេ ។ ទេពកោសល្យរបស់ពួកគេអាចនឹងស្តែងចេញនៅក្រោយកុមារភាព ។ សំណួរមួយគឺថា តើកុមារអូទីហ្សឹមអាចវិវឌ្ឃស្មើគេឯងដែរទេនៅពេលចម្រើនវ័យ ។ វាអាស្រ័យលើកាសាបរលាបនៃសញ្ញាណមួយចំនួន ដែលញាំញីកុមារអូទីហ្សឹម ។ អាការអូទីហ្សឹមខ្លះអត់សាបរលាបទេ ។ វាគ្រាន់តែប្តូររូបភាពប៉ុណ្ណោះ ។ ឧទាហរណ៍ ការខ្លាចទីងងឹត ឬក៏មិនចូលចិត្តភាពកកកុញ (Afraid of crowd) ។ កត្តានេះ មនុស្សអូទីហ្សឹមច្រើនតែរកមធ្យោបាយគេច ឬក៏ស្វែងរកជំនួយពីសំណាក់ញាតិមិត្តជិតស្ឋិទ្ធ នៅពេលប្រឈមនឹងបញ្ហាដែលខ្លួនខ្លាច ។ ខ្ញុំសូមវិលទៅនិយាយអំពីយុវនារីដែលរៀនបានជោគជ័យហើយ តែមិនអាចយកចំណេះដឹងមកគាំពារការរស់នៅរបស់ខ្លួនបន្តិច ។ យើងមិនអាចដឹងបានទេថា តើហេតុអ្វីបានជានាងមិនអាចសម្របខ្លួនចូលក្នុងសង្គមការងារដូចគេដូចឯង ។ នៅពេលដែលខ្ញុំគិតអំពីប្រការនេះ ខ្ញុំគិតទៅដល់ពលិកម្មជាងម្ភៃឆ្នាំរបស់ឪពុកម្តាយនាងក៏ដូចជារូបនាង ដែលអសារបង់ ។ តើខំប្រឹងប្រែងបានប្រយោជន៍អី បើនៅទីបំផុតយើងមិនទទួលបានសារប្រយោជន៍អំពីការប្រឹងប្រែងនោះ? ខណៈដែលនាងមកថ្លែងសន្ទរកថាអំពីជីវិតនាងឲ្យគណកម្មាធិការស្តាប់ ខ្ញុំព្យាយាមសង្កេតមើលអាកប្បកិរិយា (Demeanor) របស់នាងយ៉ាងយកចិត្តទុកដាក់ ។ នាងមានរូបស្អាតបាត ឫកពារស្លូតបូត និងអាកប្បកិរិយាដូចមនុស្សផងទាំងពួងដែរ ។ បើនាងមិនប្រាប់ថានាងមានអាការអូទីហ្សឹម និងមានបញ្ហានៅក្នុងដំណើរជីវិត គ្មាននរណាម្នាក់អាចមើលដឹងថានាងមានជំងឺអូទីហ្សឹមឡើយ ។ ការសង្ស័យរបស់ខ្ញុំអំពីកត្តាដែលនាំឲ្យនាងធ្លាក់ចូលទៅក្នុងសភាពដែលគួរឲ្យអស់សង្ឃឹមក្នុងជីវិតនោះ គឺការខំប្រឹងប្រែងឲ្យទាន់គេឯង ទាំងការសិក្សា ទាំងការអភិវឌ្ឃន៍នានា ។ សំពាធនៃការខំប្រឹងប្រែងនោះ វាធ្ងន់ហួសកម្រិតដែលនាងអាចទ្រាំទ្របាន ។ អ្នកដែលធ្លាប់សិក្សាអំពីចិត្តវិទ្យា (Psychology) អាចយល់អំពីកត្តាមួយចំនួនដែលនាំទៅកាន់ការបាក់ទឹកចិត្ត ។ ករណីរបស់នាងគឺអាចបណ្តាលមកពីការបាក់ទឹកចិត្តនេះឯង ។ ទឹកចិត្តដែលបាក់ គឺពិបាកនឹងតភ្ជាប់វិញណាស់ ។ សូមមិនបកស្រាយរឿងបាក់ទឹកចិត្តទេ ព្រោះវាវែងឆ្ងាយហួសអំពីប្រធានបទនេះ ។ ចំណុចសំខាន់បំផុតដែលយើងគួរយល់ដឹងគឺភាពទន់ជ្រាយផ្នែកសតិអារម្មណ៍របស់មនុស្ស ជាពិសេសកុមារដែលមានអាការអូទីហ្សឹម (Emotional Weakness) ។ ជាញឹកញាប់ យើងតែងតែឃើញពត៌មាននិយាយអំពីយុវជនប៉ុនប៉ងធ្វើអត្តឃាតដោយលោតចុះពីលើស្ពាន ឬក៏អារសាច់ខ្លួនឯងជាដើម ។ សាធារណជនខ្លះពេបជ្រាយឬក៏រិះគន់ទង្វើទាំងនោះថាឆ្កួតៗ ។ ករណីអត្តឃាតប្រភេទនេះ ភាគច្រើនមិនមែនជាទង្វើឆ្កួតៗទេ ។ វាគឺជាការបរាជ័យនោក្នុងការតតាំងជាមួយនឹងភាពពិការញាណ ។ មុននឹងបញ្ចប់អត្ថបទនេះ ខ្ញុំសូមលើកយករឿងវិជ្ជមានខ្លះៗមកពណ៌នា ។ ការសិក្សាអំពីអូទីហ្សឹមទើបតែនឹងចាប់ផ្តើមនៅទសវត្សឆ្នាំ ១៩៤០ ។ ផ្អែកលើការសន្និដ្ឋានរបស់អ្នកសិក្សាផ្នែកនេះ បុគ្គលល្បីៗមួយចំនួនអាចជាមនុស្សរស់ជាមួយនឹងអាការអូទីហ្សឹម ។ ខ្ញុំសូមលើកយកបុគ្គលបីរូបដែលអ្នកស្រាវជ្រាវយល់ថា ជាមនុស្សមានអាការអូទីហ្សឹម ។ ទីមួយគឺលោក បេថូវិន (Beethowen) អ្នកសរសេរបទភ្លេងបុរាណរបស់អាល្លឺម៉ងដ៏ល្បីល្បាញ ។ ទីពីរលោក ថូម៉ាស់ អេឌីសុន (Thomas Edison) ជនជាតិអាមេរិកាំងដែលរកឃើញវិធីប្រើអំពូលភ្លើងអគ្គិសនីបំភ្លឺពិភពលោករហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ និងទីបីលោក អាលបឺត អានស្តាញ រូបវិទូអាមេរិកាំងអម្បូរ ជីហ្វ ដ៏ល្បីល្បាញមួយរូបផងដែរ ។ ផ្អែកលើសាវតារបស់មនុស្សដ៏ល្បីល្បាញទាំងបីរូបនេះ ការកើតមកជាមួយនឹងអាការអូទីហ្សឹម ជាពិសេសអូទីហ្សឹមកម្រិតមធ្យម មិនមែនជាកត្តាដែលត្រូវឆាចោលជីវិតមួយនោះទេ ។ ថ្វីត្បិតតែកត្តាប្រឈមនិងភាពលំបាកមានច្រើនរាប់មិនអស់ សក្តានុពលដែលអាចទាញយកពីពិការភាពអូទីហ្សឹមនេះក៏មានវិសាលភាពធំដែរ ។ ចំណុចមួយទៀតគឺនិយាយអំពីវង្សត្រកូលនៃភាពពិការញាណអូទីហ្សឹម ។ តើវាអាចជាជំងឺតពូជដែរទេ? ឫសគល់នៃអូទីហ្សឹមគេមិនទាន់អាចបញ្ជាក់ឲ្យបានជាក់លាក់នៅឡើយទេ ។ ប៉ុន្តែ ផ្អែកលើការសង្កេត វាហាក់ដូចជារំលងមួយជំនាន់ៗ ។ ឧទាហរណ៍ កូនរបស់មនុស្សមានអាការអូទីហ្សឹម ជាទូទៅមិនមានអាការអូទីហ្សឹមទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ចៅរបស់គាត់អាចមាន ។ ហើយវាបន្តរំលងមួយជំនាន់ៗដូច្នេះតរៀងទៅ ៕

ចំណីខួរក្បាល

អាហ្វហ្គានីស្ថាន ការដួលរលំរបស់រដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្គានីស្ថាននិងស្ថានភាពច្របូកច្របល់នៅក្នុងប្រទេសនេះ បានធ្វើឲ្យពលរដ្ឋនានានៅក្នុងពិភពលោកតក់ស្លុតយ៉ាងខ្លាំង ។ មតិជាច្រើនបានថ្កោលទោសសហរដ្ឋអាមេរិកដែលចូលទៅធ្វើប្រតិបត្តិការណ៍សឹកកំចាត់ក្រុមភេរវក អាល់កៃដា តាំងពីឆ្នាំ២០០១មកនោះ ថាជាអ្នកនាំទុក្ខដល់ពលរដ្ឋអាហ្វហ្គានីស្ថាន ។ វាជារឿងដែលយើងគួរស្វែងយល់ឲ្យបានប្រាកដប្រជា ថាតើអ្នកណាសមជាអ្នកទទួលខុសត្រូវនៅក្នុងគ្រោះភ័យដ៏គួរឲ្យរន្ធត់នេះ ។ ព្រះពុទ្ធដែលជាអ្នកប្រាជ្ញដ៏ឧត្តមបំផុតនៅក្នុងលោកនេះ បានបន្សល់នូវគោលការណ៍គិតច្បាស់ដូចពន្លឺថ្ងៃមួយថា៖ រឿងរ៉ាវតូចធំនៅក្នុងជីវិត សុទ្ធតែមានហេតុរបស់វា (ទ្រឹស្តី កម្មនិងផល) ។ ដូច្នេះ មុននឹងយើងបន្ទោសភាគីណាមួយនៅក្នុងគ្រោះភ័យនៅអាហ្វហ្គានីស្ថាន យើងគប្បីស្វែងយល់អំពីហេតុនិងផលជាមុនសិន ។ ខ្ញុំស្គាល់អត្តចរិតនិងគោលនយោបាយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកខ្លះៗ ប៉ុន្តែមិនសូវជាក់ច្បាស់ដូចបញ្ញាជនជាច្រើនដែលបានសិក្សាអំពីប្រទេសនេះទេ ។ តាមការយល់ដឹងរបស់ខ្ញុំ សហរដ្ឋអាមេរិកជាប្រទេសតែមួយគត់នៅក្នុងពិភពលោក ដែលឈឺឆ្អាលអំពីសុខមាលភាពពលរដ្ឋដទៃច្រើនជាងគេ ។ មូលហេតុដែលខ្ញុំហ៊ានអះអាងដូច្នេះ មិត្តអ្នកអានអាចសង្កេតដោយខ្លួនឯងនៅពេលមានគ្រោះមហន្តរាយណាមួយ ដោយសង្គ្រាមក្តី ដោយគ្រោះធម្មជាតិក្តី អ្នកនឹងឃើញកញ្ចប់ចំណីអាហារនិងបរិក្ខាទ្រទ្រង់ជីវិតនានាដែលមានសញ្ញាដៃពីរចាប់គ្នា ។ បរិក្ខារទ្រទ្រង់ជីវិតទាំងនោះភាគច្រើនមានសរសេរពាក្យ USAID នៅលើកញ្ចប់ ។ ជំនួយរបស់ USAID នេះគឺមិនរើសមុខទេ (Non-discrimatory assistance) ។ តើប្រទេសមួយដែលមានចិត្តជួយអ្នកដទៃដោយមិនរើសមុខដូច្នេះ អាចទៅបង្កគ្រោះមហន្តរាយឲ្យអ្នកដទៃដែរទេ? នេះគឺជាសំណួរមួយដែលយើងគួរលើកយកមកពិចារណាមុននិងវាយតម្លៃថាដូច្នេះ ឬដូច្នោះ ។ សហរដ្ឋអាមេរិកបានចូលទៅធ្វើប្រតិបត្តិការណ៍កំចាត់ក្រុមភេរវក អាល់កៃដា នៅក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានតាំងតែពីអ្នកថ្កោលទោសសហរដ្ឋអាមេរិកមួយចំនួន មិនទាន់ជ្រុះពន្លៃពីក្បាលម្លេះ គឺនៅឆ្នាំ២០០១ ។ កាលនោះ ក្រុមអាល់កៃដាបានបង្កសង្គ្រាមដោយឥតប្រកាសមួយជាមួយនឹងសហរដ្ឋអាមេរិក ដោយប្រើយន្តហោះចំណាប់ខ្មាំង (Hijacked airplanes) ចំនួនបួនគ្រឿង ។ យន្តហោះពីរគ្រឿងបានបើកទៅបុកបំផ្ទុះអគារខ្ពស់ៗពីរនៅបុរី នីវយ៉ក ។ មួយគ្រឿងទៀតបុកមន្ទីរ ប៉ង់តាហ្គូន ។ ឯមួយគ្រឿងចុងក្រោយបានធ្លាក់នៅក្នុងវាលចម្ការ ។ នៅក្នុងការវាយប្រហារភេរវកម្មនោះ មានមនុស្សជាងបួនពាន់នាក់បានស្លាប់និងរងរបួស ។ បន្ទាប់ពីស៊ើបអង្កេតដឹងថា ក្រុមអាល់កៃដាដែលមានមូលដ្ឋាននៅក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានជាអ្នកបង្កសង្គ្រាមឥតប្រកាស់នោះ សហរដ្ឋអាមេរិកបានស្នើសុំឲ្យមេដឹកនាំតាលីបង់នៃប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានប្រគល់មេក្លោងអាល់កៃដាឈ្មោះ អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន មកឲ្យសហរដ្ឋអាមេរិកផ្តន្ទាទោស ។ ក៏ប៉ុន្តែ អូសាម៉ា ប៊ិនឡាដិន ជាឪពុកក្មេករបស់ មូឡា អូម៉ា ដែលជាមេដឹកនាំពួកតាលីបង់នាគ្រានោះ ។ ដូច្នេះ វាជារឿងដែលមិនអាចធ្វើទៅកើត ។ សង្គ្រាមនៅអាហ្វហ្គានីស្ថានក៏បានកើតឡើង ដោយសារតែសាមគ្គីភាពរវាងឪពុកក្មេកនិងកូនប្រសានេះ ។ វាក៏ជាដើមចមនៃគ្រោះភ័យដែលកំពុងកើតមាននៅក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាននាពេលបច្ចុប្បន្ន ។ និយាយអំពីការដកកងទ័ពរបស់អាមេរិកាំងនិងភាពច្របូកច្របល់បន្ទាប់ពីពួកតាលីបង់ចូលមកកាន់អំណាចនៅក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាននាគ្រាបច្ចុប្បន្នវិញម្តង ។ កងទ័ពរបស់អាមេរិកបានវាយកម្ទេចមូលដ្ឋាននិងសម្លាប់មេដឹកនាំក្រុមអាល់កៃដាបាននៅឆ្នាំ២០១១ ។ បេសកកម្មគួរតែត្រូវបានបញ្ចប់នៅគ្រានោះ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយហេតុតែប្រតិបត្តិការណ៍ស្វែងរកក្រុមអាលកៃដា បានធ្វើឲ្យប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានខូចខាតជាច្រើន ក្រុមសម្ព័ន្ធមិត្តដែលមានសហរដ្ឋអាមេរិកជាបង្គោល បានបន្តស្នាក់នៅដើម្បីស្តារហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធឲ្យអាហ្វហ្គានីស្ថានឡើងវិញអស់រយៈពេល១០ឆ្នាំទៀត (គួរកត់សម្គាល់ដែរថា សង្គ្រាមនៅអាហ្វហ្គានីស្ថានត្រូវគាំទ្រដោយក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ) ។ ការជួយស្តារហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនៅក្នុងប្រទេសនីមួយៗ មិនមែនជារឿងងាយស្រួលឡើយ ។ ប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន ខុសអំពីប្រទេស ជប៉ុន និង កូរ៉េខាងត្បួង ដែលរងផលប៉ះពាល់សង្គ្រាមស្រដៀងគ្នានេះ ។ ពលរដ្ឋជប៉ុននិងកូរ៉េខាងត្បូងមិនមានបែងចែកជាច្រើនក្រុមទេ ។ ឯពលរដ្ឋអាហ្វហ្គានីស្ថានមានច្រើនក្រុមរស់នៅតាមរបៀបកុលសម្ព័ន្ធ ។ យើងអាចនិយាយថា ពលរដ្ឋអាហ្វហ្គានីស្ថានមានភក្តីភាពនិងផ្តល់អាទិភាពទៅលើកុលសម្ព័ន្ធរបស់ខ្លួនច្រើនជាងប្រទេសជាតិ ។ នេះមិនមែនមានន័យថាពលរដ្ឋអាហ្វហ្គានីស្ថានមិនខ្វល់អំពីប្រទេសខ្លួននោះទេ ។ នៅពេលមានសត្រូវមកពីខាងក្រៅមកយាយី ពួកគេតែងតែរួបរួមគ្នាកំចាត់សត្រូវនោះ រួចហើយត្រឡប់ទៅរួមរស់ជាមួយនឹងកុលសម្ព័ន្ធរបស់ពួកគេវិញ ។ វត្តមានរបស់កងទ័ពសហរដ្ឋអាមេរិកនិងសម្ព័ន្ធមិត្តនៅក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន ថ្វីដ្បិតតែគ្មានការប្រកាសថាជាការឈ្លានពានពីសំណាក់សត្រូវមកពីខាងក្រៅក៏ពិតមែន ក៏ប៉ុន្តែមិនមានការទទួលស្គាល់ថាជាមិត្តទេ ។ ស្រដៀងគ្នានឹងការចូលកាន់កាប់ស្រុកខ្មែររបស់កងទ័ពវៀតណាមកាលពីឆ្នាំ ១៩៧៩ដែរ ។ ពលរដ្ឋខ្មែរនៅក្នុងប្រទេសនៅគ្រានោះ មិនដែលហ៊ានគិតថាយួនចូលមកឈ្លានពានស្រុកខ្មែរទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្នុងចិត្តរបស់ពួកគេបន់ឲ្យតែកងទ័ពយួនចាកចេញ ។ ការដួលរលំរបស់រដ្ឋាភិបាលអាហ្វហ្គានីស្ថាន បន្ទាប់ពីអាមេរិកនិងសម្ព័ន្ធមិត្តចំណាយប្រាក់រាប់ពាន់លានដុល្លារដើម្បីកសាង អាចពាក់ព័ន្ធនឹងកត្តាជាច្រើន ។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមការយល់ឃើញរបស់ខ្ញុំ មានកត្តាសំខាន់ពីរដែលជាគន្លឹះនៃការបរាជ័យ ។ ទីមួយ អំពើពុករលួយ ។ និងទីពីរការមើលរំលងនិន្នាការភក្តីភាពរបស់ពលរដ្ឋអាហ្វហ្គានីស្ថានជាមួយនឹងកុលសម្ព័ន្ធ ។ នៅក្នុងសង្គមមួយដែលយកភក្តីភាពជាមួយនឹងកុលសម្ព័ន្ធជាធំ ការបង្កើតកងទ័ពជាតិដែលមិនដើរតាមផ្នត់គំនិតកុលសម្ព័ន្ធ ប្រហែលជាគ្មានប្រសិទ្ធិភាពទេ ដ្បិតកងទ័ពមិនច្បាំងឡើយប្រសិនបើសត្រូវជាសមាជិកកុលសម្ព័ន្ធរបស់ខ្លួន ។ ចំណុចនេះហើយដែលធ្វើឲ្យក្រុមតាលីបង់ដើរចូលទៅកាន់វិមានរដ្ឋនៅក្នុងទីក្រុងកាប៊ុល ដោយមិនចាំបាច់បង្ហូរឈាមគ្នា ។ ពាក់ព័ន្ធនឹងយុទ្ធសាស្ត្រកុលសម្ព័ន្ធ យើងអាចសន្និដ្ឋានថារយៈពេល២០ឆ្នាំកន្លងទៅនេះ ក្រុមតាលីបង់បានបញ្ជូនសកម្មជនរាប់រយឬពាន់នាក់ឲ្យទៅធ្វើជាកងទ័ពជាតិ ។ ដូច្នេះ ការតតាំងគ្នាគឺក្រុមតាលីបង់បានឈ្នះមុនការប្រយុទ្ធរួចទៅហើយ ។ ឯរឿងពុករលួយយើងមិនចាំបាច់និយាយទេ ។ វាជាឱសថតែមួយគត់សម្រាប់បំផ្លាញរដ្ឋាភិបាលក៏ដូចជាប្រទេសជាតិ ។ ការដាក់ឲ្យភាគីណាមួយទទួលខុសត្រូវនៅក្នុងបញ្ហាអាហ្វហ្គានីស្ថាន គឺជារឿងដែលលំបាកជាទីបំផុត ។ សម្រាប់មនុស្សដែលមានផ្នត់គំនិតបន្ទោសអ្នកដទៃជាជាងខ្លួនឯង វាប្រាកដជាសហរដ្ឋអាមេរិកដែលជាអ្នកទទួលខុសត្រូវនៅក្នុងបញ្ហានេះ ។ ប៉ុន្តែ សម្រាប់មនុស្សដែលមានផ្នត់គំនិតទទួលខុសត្រូវខ្លួនឯងជាជាងបន្ទោសអ្នកដទៃ ពលរដ្ឋ ជាពិសេសក្រុមអ្នកដឹកនាំប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានជាអ្នកទទួលខុសត្រូវលើជោគវាសនារបស់ខ្លួន ។ សម្រាប់ខ្ញុំ ខ្ញុំសូមយកផ្នត់គំនិត គិត កម្ម ផល របស់ព្រះពុទ្ធមកធ្វើជាមូលដ្ឋានពិចារណាដោយមិនបន្ទោសឬក៏ថ្កោលទោសភាគីណាមួយឡើយ ។ វិបត្តិនៅអាហ្វហ្គានីស្ថាន គឺជាផលនៃកម្មរបស់មនុស្សជាច្រើនរូបដែលបានសាងជាច្រើនឆ្នាំកន្លងមកហើយ ។ អំណាចនៃកម្មនេះ នឹងបន្តស្តែងចេញមកទៀតដរាបណាឥទ្ធិពលរបស់វាមិនទាន់សាបរលាប ។ សូមឲ្យពលរដ្ឋអាហ្វហ្គានីស្ថាន ដែលបានចាប់កំណើតក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ដែលជាដើមចមនៃកម្មកំណាច ឆ្លងផុតគ្រោះកាចដោយសុវត្ថិភាព ៕

ចំណីខួរក្បាល

សង្កេត បន្ទាប់ពីបានឆ្លងកាត់ការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញនិងកាប់សម្លាប់របស់ពួកខ្មែរក្រហម ដែលជាអាជ្ញាធរគ្រុបគ្រងប្រទេសអន្យតិរ្ថិយព្រៃផ្សៃរកលេខដាក់គ្មាន ខ្ញុំតែងតែលើកយកសំណួរមួយមកគិតក្នុងចិត្តជារឿយៗ៖ ហេតុអ្វីក៏មនុស្សនៅក្នុងពិភពលោក ជាពិសេសប្រទេសមហាអំណាចនានាគ្មានចិត្តជួយសង្គ្រោះជនរងគ្រោះ? បើនិយាយអំពីលទ្ធភាព គឺយើងអាចធ្វើបាន ។ តាំងតែពីសម័យ ប៉ុល ពត មកដល់ពេលនេះ វាមានរយៈពេលជាង ៤០ឆ្នាំហើយ ។ ព្រឹត្តិការណ៍សម្លាប់រង្គាលជីវិតមនុស្សស្រដៀងគ្នានោះក៏បានកើតមានដដែលជាដដែលជាច្រើនដងដែរ ។ វាជារឿងដែលគួរឲ្យស្អប់ខ្ពើមនិងឈឺចាប់ជាទីបំផុតដែលមនុស្សទូទៅ ទាំងគេទាំងខ្ញុំ បានត្រឹមតែអង្គុយមើលពួកមនុស្សឧត្បាតព្រៃផ្សៃបញ្ជាយោធាឲ្យបាញ់ប្រហារជីវិតមនុស្ស ហាក់ដូចជានៅក្នុងលោកនេះ គ្មាននរណាអាចមើលឃើញទង្វើរបស់ពួកគេឡើយ ។ ដើម្បីរក្សាសណ្តាប់ធ្នាប់ក៏ដូចជាទប់ស្កាត់កុំឲ្យប្រទេសមួយ ឬក៏ជនជាតិមួយ បំពារបំពានទៅលើជនជាតិមួយទៀត ប្រទេសទាំងអស់នៅក្នុងពិភពលោកបានបង្កើតឲ្យមានអង្គការសហប្រជាជាតិ និងសមាគមនិងសហគមមួយចំនួន ។ ប៉ុន្តែ ការបង្កើតសមាគមទាំងនេះ ហាក់ដូចជាគ្មានប្រយោជន៍អ្វីជាដុំកំភួនឡើយក្នុងការទប់ស្កាត់កុំឲ្យមនុស្សកាប់សម្លាប់គ្នា ។ តាមការសង្កេតរបស់ខ្ញុំ សហគមអន្តរជាតិរន្ធត់តក់ស្លុតនិងចាប់ផ្តើមធ្វើសកម្មភាពទប់ស្កាត់ការកាប់សម្លាប់គ្នានៅក្នុងករណីពីរ៖ ទីមួយការកាប់សម្លាប់មនុស្សធ្វើឡើងដោយជាតិសាសន៍ ឬជាតិពុន្ធុមួយ ទៅលើជាតិពុន្ធុមួយទៀត ។ ទីពីរគឺមនុស្សត្រូវស្លាប់ជិតដល់ខ្ទង់មុឺនឬសែននាក់សិន ទើបទទួលបានភាពញាប់ញ័រនិងប្រតិកម្មពីពិភពលោកខាងក្រៅ ។ សម្រាប់ការកាប់សម្លាប់គ្នាធ្វើឡើងដោយជនជាតិឯង (Self-Genocides) ដូចនៅក្នុងករណីប្រទេសកម្ពុជាសម័យខ្មែរក្រហម ប្រទេសសុីរី និង ប្រទេសភូមា ដែលកំពុងតែប្រព្រឹត្តទៅនាគ្រាបច្ចុប្បន្ន ការរំពឹងឲ្យអង្គការសហប្រជាជាតិឬក៏ប្រទេសមហាអំណាចណាមួយចូលមកជួយរំដោះគ្រោះ គឺមិនខុសអំពីការដេករំពឹងរង់ចាំព្រះបាទធម្មិកឡើយ ។ អ្វីទៅជាឧបសគ្គ? នៅពេលយើងនិយាយអំពីការធ្វើអន្តរាគមរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ដើម្បីទប់ស្កាត់ការកាប់សម្លាប់មនុស្សនៅក្នុងប្រទេសណាមួយ គឺយើងនិយាយអំពីប្រទេសចំនួនប្រាំដែលទទួលបានសិទ្ធិចាត់ចែងកិច្ចការនេះ ។ ប្រទេសទាំងប្រាំនោះគឺ៖ អាមេរិក បារាំង អង់គ្លេស រុស្សី និង ចិន ។ ការធ្វើអន្តរាគមរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានៅក្នុងប្រទេសណាមួយ ទាល់តែប្រទេសទាំងប្រាំនេះសម្រេចចិត្តជាឯកឆន្ទទើបធ្វើទៅបាន ។ បើមានប្រទេសណាមួយមិនយល់ស្រប ចង់មនុស្សស្លាប់ប៉ុន្មានលាននាក់ក៏ស្លាប់ទៅ ។ អង្គការសហប្រជាជាតិមិនអាចចូលទៅធ្វើអន្តរាគមបានឡើយ ។ នេះគឺជាឆ្អឹកទទឺងកមួយ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត រុស្សីនិងចិនដឹកនាំដោយជនផ្តាច់ការនិងកុម្មុយនីស្ត ។ សិទ្ធិមនុស្សនិងជីវិតមនុស្សមិនស្ថិតនៅក្នុងការគិតរបស់ពួកគេទេ ។ ចុះអាមេរិក បារាំង និងអងគ្លេស ដែលជាប្រទេសគាំទ្រសិទ្ធិមនុស្សនិងលើកតម្តើងសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋស្លូតត្រង់នោះ តើពួកគេមិនអាចធ្វើអ្វីកើតទេឬ? ចម្លើយគឺអាច ប្រសិនបើពួកគេមានឆន្ទៈ ។ ការធ្វើអន្តរាគមដើម្បីទប់ស្កាត់ការកាប់សម្លាប់មនុស្សនៅក្នុងប្រទេសណាមួយ វាជារឿងស្មុគស្មាញជាងការគិតរបស់មនុស្សទូទៅ ។ ច្បាប់អន្តរជាតិហាមមិនឲ្យប្រទេសមួយរំលោភបំពាន ឬក៏ចូលទៅជ្រៀតជ្រែកនៅក្នុងកិច្ចការរបស់ប្រទេសមួយទៀតទេ ។ ចំណុចនេះ វាជារបាំងរារាំងផង និងជាលេសសម្រាប់ប្រទេសដែលមានលទ្ធភាពចូលទៅទប់ស្កាត់អំពើមនុស្សឃាត អង្គុយមើលសោកនាដកម្មនៅចំពោះមុខផង ។ អាមេរិក បារាំង និង អង់គ្លេស អាចចូលទៅទប់ស្កាត់អំពើមនុស្សឃាតនៅក្នុងប្រទេសណាមួយបានដោយងាយ ។ ក៏ប៉ុន្តែក្រៅអំពីច្បាប់អន្តរជាតិដែលរារាំងពួកគេមិនឲ្យធ្វើសកម្មភាព នៅមានប្រទេសចិននិងរុស្សីដែលជាទូទៅមិនគាំទ្រអន្តរាគមទាំងនោះទេ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ចិននិងរុស្សីអាចលក់និងបញ្ជូនសព្វាវុធទៅឲ្យភាគីម្ខាងទៀត ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យប្រតិបត្តិការមនុស្សធម៌នោះ ក្លាយទៅជាសង្គ្រាមរ៉ាំរ៉ៃ ។ ម៉្យាងទៀត បារាំងនិងអង់គ្លេសជាទូទៅគឺដើរតាមក្រោយអារិកាំងក្នុងនាមជាប្រទេសជំនួយ ។ ដូច្នេះ កិច្ចការមនុស្សធម៌ដើម្បីទប់ស្កាត់អំពើមនុស្សឃាតនៅក្នុងប្រទេសណាមួយ គឺតម្រូវឲ្យអាមេរិកាំងជាអ្នកនាំមុខ ។ អាមេរិកទៀតសោតក៏នៅមានចំណងមួយជាន់ទៀត មុននឹងអាចធ្វើសកម្មភាពមនុស្សធម៌ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាមនុស្សឃាតនៅក្នុងតំបន់ណាមួយ ។ ខុសអំពីប្រទេសចិននិងរុស្សី ប្រធានាធិបតីអាមេរិកាំងគ្មានសិទ្ធិបញ្ជូនកងទ័ពទៅធ្វើអន្តរាគមនៅក្នុងប្រទេសណាមួយឡើយ ទោះបីក្នុងករណីមនុស្សធម៌ក៏ដោយ ។ នៅក្នុងករណីរងការវាយប្រហារដោយសត្រូវ ដូចជាព្រឹត្តិការណ៍កំពង់ផែ ភើលហាប័រ កាលសង្គ្រាមលោកលើកទី២ និងករណីវាយប្រហារដោយពួកភេរវករនៅឆ្នាំ ២០០១ ប្រធានាធិបតីអាចបញ្ជូនកងទ័ពវាយបកភ្លាមៗ ប៉ុន្តែត្រូវជូនដំណឹងនិងសុំការអនុញាតពីស្ថាប័នរដ្ឋសភានៅក្នុងរយៈពេល ៤៨ម៉ោង ។ បើគ្មានការយល់ព្រមពីស្ថាប័នរដ្ឋសភាទេ កងទ័ពអាមេរិកាំងមិនអាចធ្វើបេសកកម្មបានឡើយ ពីព្រោះរាល់បេសកកម្មនានាត្រូវការថវិកា ហើយអ្នកគ្រុបគ្រងថវិកានោះគឺរដ្ឋសភា មិនមែនប្រធានាធិបតីទេ ។ សមាជិករដ្ឋសភាអាមេរិកាំងមិនស្តាប់ឬក៏កម្រធ្វើតាមសំណូមពររបស់ប្រធាធិបតីណាស់ ។ ពួកគេធ្វើតាមតែអ្វីដែលពលរដ្ឋម្ចាស់ឆ្នោតចង់បានតែប៉ុណ្ណោះ ។ ដូច្នេះ ការសង្ឃឹមលើសហរដ្ឋអាមេរិកចុះទៅជួយជនរងគ្រោះដែលកំពុងរងការកាប់សម្លាប់ពីសំណាក់អាជ្ញាធរគ្រុបគ្រងរដ្ឋាភិបាលខ្លួននោះ គឺមិនខុសអំពីរំពឹងលើអង្គការសហប្រជាជាតិឡើយ ។ វាស្ថិតនៅឆ្ងាយហួសពីជើងមេឃទៅទៀត ។ សេចក្តីសង្ឃឹមរបស់ជនរងគ្រោះដោយសារអំពើមនុស្សឃាតមានតែមួយគត់ គឺពត៌មាន ។ នៅពេលជនផ្តាច់ការឬអាជ្ញាធរយោធាធ្វើរដ្ឋប្រហារដូចនៅប្រទេសភូមា ជំហានទីមួយដែលគេធ្វើគឺបិទពត៌មានមិនឲ្យលេចឮចេញក្រៅ ។ ពត៌មានអំពីអំពើមនុស្សឃាតមិនមែនជាអាវុធទេ ។ តែវាមានឥទ្ធិពលខ្លាំងជាងអាវុធទៅទៀត នៅពេលពលរដ្ឋដែលស្រឡាញ់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងសិទ្ធិសេរីភាពបានឃើញ ។ ដូច្នេះហើយបានជារបបយោធានៅភូមាព្យាយាមបិទមធ្យោបាយផ្សព្វផ្សាយពត៌មាននានាបន្ទាប់ពីពួកគេធ្វើរដ្ឋប្រហារ ។ ជំហានទីពីររបស់របបផ្តាច់ការយោធាគឺប្រើយុទ្ធសាស្ត្រដករោមមាន់ម្តងមួយ ។ នេះគឺជាចំណុចសំខាន់មួយដែលយើងត្រូវយល់អំពីអត្តចរិតនៃរបបផ្តាច់ការយោធាដូចជាប្រទេសភូមាសព្វថ្ងៃ ។ ជនផ្តាច់ដែលឃោរឃៅ ជាទូទៅឆ្លាតណាស់ ។ កិច្ចការដែលពួកគេធ្វើគឺស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពស្ទាបស្ទង់ជានិច្ច ។ យុទ្ធសាស្ត្រដករោមមាន់ម្តងមួយ គឺជាព្រះគម្ពីរ (Textbook) របស់ជនផ្តាច់ការព្រៃផ្សៃតាំងតែពីដើមរៀងមក ។ ឡេនីន ស្តាលីន ហុីត្លែរ មូសូលីនី សាដាម ហ៊ុសេន ហ្គាដាហ្វី ។ល។ សុទ្ធតែអនុវត្តយុទ្ធសាស្ត្រនេះ ។ មិន អោងហ្លេន នៅប្រទេសភូមាបច្ចុប្បន្នក៏កំពុងតែអនុវត្តគោលការណ៍នេះដែរ ។ ស្ទើរតែរៀងរាល់ថ្ងៃ យោធាភូមាបាញ់ប្រហារបាតុករមិនឲ្យស្លាប់និងរបួសលើសពី២០០នាក់ទេ ។ ធ្វើដូច្នេះគឺមិនខុសអំពីការប្រើព្រួញមួយបាញ់ត្រូវចាបពីរឡើយ ។ សហគមអន្តរជាតិមិនសូវជាតក់ស្លុតនិងចាប់អារម្មណ៍ ។ ផ្គួបប្រការនេះជាមួយនឹងការតាមចាប់ពួកបាតុករឯនេះបន្តិច ឯនោះបន្តិច ពលរដ្ឋភូមានឹងរស់នៅក្នុងស្ថានភាពភ័យខ្លាច ។ វាជាអំពើភេរវកម្មរបស់អាជ្ញាធរដោយយកលេសសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គមមកធ្វើជាឡប់ឡែ ។ អ្វីដែលជារឿងឈឺចាប់ទ្វេដងនោះ គឺគេចោទបាតុករដែលទាមទាររកយុត្តិធម៌ថាជា ភេរវករ ។ សោកនាដកម្មនៅប្រទេសភូមាសព្វថ្ងៃ មិនមែនជារឿងថ្មីទេ ។ ហើយក៏មិនមែនជារឿងដែលគួរឲ្យភ្ញាក់ផ្អើលដែរ ។ មនុស្សដែលស្រឡាញ់យុត្តិធម៌មានច្រើនជាងមនុស្សប្រព្រឹត្តអំពើអយុត្តិធម៌ ។ បើយើងម្នាក់ៗនាំគ្នាថ្កោលទោសអ្នកដែលប្រព្រឹត្តអំពើអយុត្តិធម៌ វាប្រហែលជាមានប្រសិទ្ធភាពជាងអង្គុយរង់ចាំសកម្មភាពចេញពីអង្គការសហប្រជាជាតិឬសហរដ្ឋអាមេរិក ។ ជនរងគ្រោះរបស់របបណាតហ្សីអុីត្លែរមួយរូបបាននិយាយថា៖ First they came for the socialists, and I did not speak out— Because I was not a socialist. Then they came for the trade unionists, and I did not speak out— Because I was not a trade unionist. Then they came for the Jews, and I did not speak out— Because I was not a Jew. Then they came for me—and there was no one left to speak for me. ដើម្បីបញ្ចប់អត្ថបទនេះ ខ្ញុំសូមបន្ថែមពាក្យមួយឃ្លាជាភាសាអង់គ្លេស៖ Silence is worse than inaction!

ចំណីខួរក្បាល

ភូមា នៅពេលឃើញពលរដ្ឋ ងើបបះបោប្រឆាំងនឹងអាជ្ញាធរយោធាផ្តាច់ការនៅក្នុងប្រទេសភូមា ខ្ញុំនឹកទៅដល់ព្រឹត្តិការណ៍ប្រឆាំងតវាជាមួយនឹងអាជ្ញាធរកុម្មុយនីស្តនៅភូមិភាគអឺរ៉ុបខាងកើតកាលពីទសវត្សឆ្នាំ ១៩៩០ ។ វាមានរយៈពេលបីទសវត្សមកហើយ ក៏ប៉ុន្តែព្រឹត្តិការណ៍នោះហាក់ដូចជានៅថ្មីៗនៅឡើយ ដោយហេតុថាបន្ទាប់ពីការបះបោនៅអឺរ៉ុបខាងកើត ព្រឹត្តិការណ៍នោះក៏បានរីករាលដាលទៅដល់តំបន់ដទៃផងដែរ ។ ប្រទេសខ្លះបានទទួលជោគជ័យក្នុងការទាញទម្លាក់ជនផ្តាច់ការកំណាចឃោរឃៅឲ្យរបូតរលូតពីតំណែង ។ ប្រទេសខ្លះទៀត ដូចជាប្រទេស លីប៊ី និង សុីរី ក៏ត្រូវធ្លាក់ចូលក្នុងស្ថានភាពសង្គ្រាមសុីវិលរុំារ៉ៃរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។ ប្រឈមនឹងផលវិបាកនេះ មានសំណួរមួយលើកឡើងថា៖ រស់នៅក្រោមអំណាចជនផ្តាច់ការ និងរស់ជាមួយនឹងសង្គ្រាមសុីវិល តើគួរជ្រើសរើសមួយណា? សម្រាប់អ្នកដែលមិនប្រឈមនឹងផលវិបាក យើងប្រាកដជានិយាយថា៖ យើងមិនអាចទទួលយកទាំងពីរ ។ ប៉ុន្តែ សម្រាប់អ្នកដែលត្រូវយកជីវិតទៅធ្វើដើមទុនដើម្បីជ្រើសរើស វាគឺប្រធានបទដ៏លំបាកឆ្លើយជាទីបំផុត ។ ក្នុងចំណោមប្រទេសនានាដែលរំដោះខ្លួនរួចអំពីកណ្តាប់ដៃនៃជនផ្តាច់ការនៅទសវត្សឆ្នាំ ១៩៩០ និងទសវត្សឆ្នាំ ២០០០ មានប្រទេសមួយដែលពិភពលោកហាក់ដូចជាចាប់អារម្មណ៍ជាងគេ ដ្បិតកម្លាំងស្នូលនៃការតស៊ូគឺបង្កើតឡើងដោយយុវជន ។ នោះគឺប្រទេស យូហ្គោស្លាវី ។ អ្នកដែលតាមដានព្រឹត្តិការណ៍នយោបាយពិភពលោក ប្រហែលជានៅចងចាំថា ប្រទេសយូហ្គោស្លាវី ក៏ដូចជាប្រទេសមួយចំនួននៅក្នុងប្លុកកុម្មុយនីស្តដែរ ត្រូវបានបំបែកជារដ្ឋតូចៗចំនួនបីគឺ ក្រូអេត្យា បុសនៀហឺសុីហ្គូវីណា និង យូហ្គោស្លាវី ។ បន្ទាប់ពីការបំបែករដ្ឋ យុវជនមួយក្រុមបានដឹកនាំការធ្វើបាតុកម្មអហឹង្សាមួយ ទាមទារឲ្យប្រធានាធិបតី ស្លូបូដាន់ មីឡូសូវីច ចាកចេញពីតំណែង ។ បាតុកម្មនោះប្រព្រឹត្តិទៅប្រកបដោយជោគជ័យនិងគ្មានការបង្ហូរឈាមគ្នាធំដុំឡើយ ។ លោក មីឡូសូវីច ក្រោយមកត្រូវបានតុលាការអន្តរជាតិចាប់ខ្លួនពីបទឧក្រិតកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ ហើយក៏បានធ្វើអត្តឃាតក្នុងមន្ទីរឃុំឃាំង ។ ប្រហែលជាជិតម្ភៃឆ្នាំមុន (មិនចាំថាឆ្នាំណាទេ) ខ្ញុំធ្លាប់បានជួបនឹងយុវជនមួយរូបដែលជាអ្នកដឹកនាំបាតុកម្មនៅយូហ្គោស្លាវី ។ គ្រានោះ ខ្ញុំជាអ្នកកត់ត្រារបាយការណ៍ឲ្យគណកម្មាធិការមួយ របស់បណ្ឌិតសភាជាតិអាមេរិកាំង ។ មិនចាំថាគណកម្មាធិការនោះ ធ្វើកិច្ចការពាក់ព័ន្ធនឹងអ្វីទេដ្បិតយូរឆ្នាំហើយ ។ វាអាចជាកិច្ចការពាក់ព័ន្ធនឹងសិទ្ធិមនុស្ស ។ អ្វីដែលខ្ញុំនៅចងចាំច្បាស់ គឺថាយុវជនយូហ្គោស្លាវីនោះ និយាយភាសាអង់គ្លេសរអិលប្រៀបដូចជាមនុស្សចម្រើនវ័យនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ។ កាលនោះគាត់អាយុប្រហែលជាទើបពាក់កណ្តាលម្ភៃឆ្នាំប៉ុណ្ណោះ ។ ប៉ុន្តែ ភាពឆ្លាតវាងវៃរបស់គាត់ គឺគួរឲ្យស្ញប់ស្ញែង ។ សមាជិកគណកម្មាធិការបណ្ឌិតសភាជាតិអាមេរិកាំង បានសួរគាត់នូវសំណួរជាច្រើនពាក់ព័ន្ធនឹងការតស៊ូដោយដៃទទេ តទល់ជាមួយនឹងកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធរបស់អាជ្ញាធរផ្តាច់ការ ដែលមានសព្វាវុធសព្វបែបយ៉ាង ។ យុវជននោះ រៀបរាប់អំពីយុទ្ធសាស្ត្រមួយចំនួនក្នុងការគៀរគរមនុស្សឲ្យចូលរួមធ្វើបាតុកម្ម ប៉ុន្តែពាក្យមួយម៉ាត់ដែលជាកត្តាស្លាប់រស់គឺ Nimble ។ ពាក្យនេះបើបកប្រែជាភាសាខ្មែរអាចមានន័យថា៖ បត់បែនប្រែប្រួលតាមសភាពការណ៍ប្រចាំថ្ងៃឲ្យទាន់ពេលវេលា ។ គាត់ក៏បានគូសបញ្ជាក់ដែរថា សាមគ្គីភាពនិងការចូលរួមពីសំណាក់មហាជនគ្រប់មជ្ឈដ្ឋាន គឺជាកត្តាចាំបាច់បំផុត ។ គាត់បានយករូបភាពមួយចំនួន ដែលកសិករយូហ្គោស្លាវី បើកត្រាក់ទ័រនិងឡានកាំមីញ៉ុងធំៗទៅចតឃាំងផ្លូវសំខាន់ៗជាច្រើន ដើម្បីរារាំងទប់ស្កាត់ការចល័តទ័ពពីចំណុចមួយទៅចំណុចមួយ ។ យុវជនដឹកនាំបាតុករនោះថ្លែងថា បើគ្មានជំនួយនិងការចូលរួមរបស់កសិករយូហ្គោស្លាវីទេ បាតុកម្មនៅយូហ្គោស្លាវី ប្រហែលជាមិនបានជោគជ័យឡើយ ។ ឆ្លើយតបទៅនឹងសំណួរមួយដែលសួរថា៖ តើធ្វើដូចម្តេចដើម្បីរក្សាភាពអហឹង្សា បន្ទាប់ពីបាតុករត្រូវបានអាជ្ញាធរវាយប្រហារនិងបាញ់សម្លាប់? មុននឹងគាត់ឆ្លើយសំណួរនេះ យុវជននោះអស់សំណើចបន្តិច ។ គាត់និយាយថា អហឹង្សា គឺជាពាក្យត្រឡប់ធាតុ (a misnomer) ។ បានន័យថា បាតុករប្រឆាំងនឹងរបបផ្តាច់ការ មិនអាចប្រកាន់ខ្ជាប់វិន័យអហឹង្សាទេ នៅពេលដែលអាជ្ញាធរយកអំពើហឹង្សាមកដោះស្រាយបញ្ហា ។ យុទ្ធវិធីនិងតាក់ទិក ត្រូវតែមានដើម្បីទប់ទល់នឹងអំពើហឹង្សារបស់ជនផ្តាច់ការ ។ គាត់មិនបានលើកយកយុទ្ធវិធីនិងតាក់ទិកមកនិយាយទេ ដ្បិតប្រទេសនីមួយៗមានស្ថានភាពនិងវប្បធម៌ខុសៗគ្នា ។ វាត្រូវការការវាយតម្លៃដោយផ្អែកលើស្ថានការណ៍ជាក់ស្តែង និងផ្អែកលើកត្តាជាច្រើនផ្សេងទៀត ។ ត្រឡប់ទៅនិយាយអំពីបាតុកម្មប្រឆាំងនឹងរដ្ឋប្រហារយោធានៅប្រទេសភូមាវិញម្តង ។ តើពលរដ្ឋភូមា អាចបង្ខំឲ្យអាជ្ញាធរយោធាផ្លាស់ប្តូរឥរិយាបទដែរទេ? វាពិបាកនឹងព្យាករណ៍ណាស់ ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើបាតុករភូមាសម្រេចជ្រើសរើសយុទ្ធសាស្ត្រ "មួយចានទឹកមួយចានគោក" (Zero-sum Game) អាជ្ញាធរយោធាភូមាអាចនឹងបះជើង ។ នៅក្នុងសង្គ្រាមគេហៅយុទ្ធសាស្ត្រនេះថា "បំផ្លាញ" ឬ Scorched Earth Tactics ។ កាលសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ អតីតសហភាពសូវៀតបានប្រើយុទ្ធសាស្ត្រនេះ ដើម្បីទប់ទល់នឹងកងទ័ពអាល្លឺម៉ង់ដែលព្យាយាមវាយលុកយកទីក្រុង ឡេនីនក្រាត (បច្ចុប្បន្ន សែនភីថឺស្បឺគ) ។ វាជាយុទ្ធសាស្ត្រប្រកបដោយប្រសិទ្ធិភាពខ្ពស់ ប៉ុន្តែក៏ត្រូវចំណាយដើមទុនច្រើនណាស់ដែរ ។ បច្ចុប្បន្ននេះ ការប្រឈមមុខគ្នារវាងបាតុករនិងអាជ្ញាធរយោធាភូមា បានឈានដល់តំណាក់កាលដ៏តានតឹងមួយ ។ ពួកយោធាបានចាប់ផ្តើមបាញ់សម្លាប់បាតុករ ដើម្បីស្ទាបស្ទង់មើលប្រតិកម្មរបស់អន្តរជាតិក៏ដូចជារបស់បាតុករ ថាតើពួកគេមានឆន្ទៈតស៊ូកម្រិតណា ។ ឯពួកបាតុករក៏បានព្រលយឲ្យដឹងខ្លះៗដែរថា យុទ្ធសាស្ត្របំផ្លាញអាចនឹងកើតមានប្រសិនបើឈាមបាតុករបន្តហូរស្រក់ ។ ថ្វីដ្បិតតែគេអាចប្រមើលមើលឃើញថា ភាគីដែលបាត់បង់ធ្ងន់ធ្ងរគឺពួកមេយោធារដ្ឋប្រហារ អ្វីដែលជាកត្តាលះបង់រួមគឺប្រទេសភូមាទាំងមូល ។ វាជាដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់ការបំផ្លាញខ្លួនឯងមួយ ដែលមានតែក្រុមមេដឹកនាំរដ្ឋប្រហារយោធាភូមាប៉ុណ្ណោះដែលអាចស្រាយចំណងប្រកបដោយគ្រោះមហន្តរាយគួរឲ្យភ័យខ្លាចនេះ ៕

ចំណីខួរក្បាល

យើងមិនដូចគ្នាទេ (We are Different) និយាយវែកញែកជាមួយនឹងព្រឹទ្ធាបដិភេទចាស់វស្សា (The opposite sex) អំពីទំនាក់ទំនងសង្ខារកាលពីពេលថ្មីៗនេះ ធ្វើឲ្យខ្ញុំនឹកឃើញទៅដល់ការសិក្សានៅមហាវិទ្យាល័យកាលពី ៣០ឆ្នាំកន្លងទៅ ។ ប្រធានបទសិក្សានៅគ្រានោះ ក៏ដូចជាប្រធានបទពិភាក្សាជាមួយនឹងបដិភេទព្រឹទ្ធាចារ្យនាគ្រានេះដែរ៖ តើស្រីនិងប្រុសពិតជាមានផ្នត់គំនិតនិងគិតមិនដូចគ្នាមែនឬ? ក្នុងនាមជានិស្សិត យើងម្នាក់ៗសុទ្ធតែមានសុទិដ្ឋិខ្ពស់ (Highly optismistic) ទៅលើសមត្ថភាពរបស់យើង ។ មុខវិជ្ជាសិក្សានាគ្រានោះគឺ ការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា (រវាងស្រីនិងប្រុស) Interpersonal Communication ។ មុននឹងចាប់ផ្តើមការសិក្សានៅថ្ងៃទីមួយ អ្នកគ្រូដែលមានចរិយាអៀនប្រៀននិងសម្តីរមទម បានប្រាប់ឲ្យសិស្សទាំងអស់ក្រឡេកមើលមិត្តរួមថា្នក់ដែលអង្គុយនៅខាងឆ្វេងដៃ រួចហើយក្រឡេកមើលអ្នកដែលអង្គុយនៅខាងស្តាំដៃ ។ បន្ទាប់មក គាត់ប្រាប់ពួកយើងថា ក្នុងចំណោមមនុស្សបីនាក់ដែលមើលមុខគ្នាទៅវិញទៅមកអម្បាញ់មិញនេះ មានម្នាក់ទទួលបរាជ័យក្នុងជីវិតអាពាហ៍ពិពាហ៍នាថ្ងៃអនាគត ។ ពួកយើងម្នាក់ៗសុទ្ធតែគិតក្នុងចិត្តថា មិនអាចជាបុគ្គលបរាជ័យឡើយ ដ្បិតកំពុងតែសិក្សាអំពីយុទ្ធវិធី (Techniques) នៃការរក្សាភាតរភាពដោយប្រើជំនាញប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាជាវិធីសាស្ត្រ ។ មិនដឹងថាមិត្តរួមថ្នាក់របស់ខ្ញុំមានជោគវាសនាយ៉ាងណាទេ ។ ប៉ុន្តែ ដប់ប្រាំឆ្នាំក្រោយមក ខ្ញុំបានក្លាយជាតួលេខនៅក្នុងស្ថិតិនៃទិន្នន័យរបស់អ្នកគ្រូខ្ញុំ ។ ការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាហាក់ដូចជាលក្ខណៈធម្មជាតិរបស់មនុស្សនិងសត្វរួចទៅហើយ ។ គ្មានអ្វីដែលចាំបាច់ត្រូវរៀនសូត្រស្វែងយល់នោះទេ ។ ការយល់ច្រឡំ ឬភាពមិនច្បាស់លាស់នានា យើងគួរតែអាចធ្វើឲ្យច្បាស់លាស់បានដោយគ្រាន់តែឲ្យភាគីពាក់ព័ន្ធ បញ្ជាក់សាឡើងវិញនូវខ្លឹមសារនៃពាក្យពេចន៍ ក៏ល្មមនឹងអាចដោះស្រាយបញ្ហាបានដែរ ។ ប៉ុន្តែ នៅពេលយើងយកប្រការនេះមកវែកញែកជាលក្ខណៈវិទ្យាសាស្ត្រ យើងមើលឃើញថា វាមានបញ្ហាជាច្រើននៅក្នុងដំណើរប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា (Interaction) ។ ការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាមានបីប្រភេទគឺ៖ ដោយកាយ (កាយវិការ) វាចា និង ចិត្ត (Verbal, Non-Verbal, and Gestures) ។ យើងមិនអាចមិនថ្លែងសារបានទេ (We cannot NOT communicate) ។ កែវភ្នែកនិងទឹកមុខរបស់យើងថ្លែងសារជាប្រចាំ ។ អ្នកដែលទទួលសារអំពីយើង ដោយកាយក្តី ដោយវាចាក្តី ដោយចិត្តក្តី រមែងយល់មិនត្រឹមត្រូវឬគ្រប់ជ្រុងជ្រោយឡើយ ។ កត្តារំខាន (Interference) ដែលធ្វើឲ្យសាររបស់យើងជ្រុះបាត់ខ្លឹមសារខ្លះៗ ឬក៏ទាំងស្រុងនោះ ក្នុងភាសាអង់គ្លេសគេហៅថា Noise ។ Noise នៅទីនេះមិនសំដៅលើសម្លេងទេ ។ គេសំដៅលើវប្បធម៌ បរិយាការ (Environment, generation) ឬបែបបទនៅក្នុងគ្រួសារនិងសង្គមដែលមនុស្សម្នាក់ៗចម្រើនវ័យ ។ សារ (Messages) ដែលថ្លែងចេញទៅដោយ កាយ វាចា ឬ ចិត្ត ត្រូវឆ្លងកាត់ឧបស័គ្គជាច្រើនទៀត ។ សារដែលទៅដល់គោលដៅ ដោយមិនបាត់បង់អត្ថន័យខ្លឹមសារធំដុំ ក៏អាស្រ័យលើសមត្ថភាពរបស់អ្នកបង្កើតហើយផ្ញើ និងអ្នកទទួលផងដែរ ។ អ្នកបង្កើតសារប្រើយុទ្ធវិធីមួយដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា Encoding ។ ឯអ្នកទទួលសារប្រើយុទ្ធវិធី Decoding ។ អ្វីដែលស្ថិតនៅក្នុងសារគឺ Meaning (អត្ថន័យ) ។ គឺអត្ថន័យនេះហើយដែលជាតួអង្គសំខាន់បំផុត នៅក្នុងការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា ។ ជោគជ័យនៅក្នុងការបង្រៀនក្តី ការសិក្សាក្តី ការញ៉ែញ៉ងគ្នាក្តី គឺអាស្រ័យលើសមត្ថភាពរបស់អ្នកផ្ញើសារ អ្នកទទួលសារ និងទំហំនៃខ្លឹមសាររបស់សារដែលទទួលបាន ។ ជោគវាសនានៃអត្ថបទនេះក៏ដូចគ្នាដែរ ។ មុននឹងបន្តបទពិសោធអំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នានៅក្នុងការសិក្សារបស់ខ្ញុំកាលពី៣០ឆ្នាំមុន ខ្ញុំសូមលើកយកឧទាហរណ៍មួយមកធ្វើបទបង្ហាញ ។ កាលពីពេលថ្មីៗនេះ ខ្ញុំបានសរសេរសារ (ខមិន) មួយនៅលើទំព័រហ្វេសប៊ុករបស់អ្នកមីង Doun Champa ។ សារនោះសរសេរថា៖ "កុលាបតែងមានបន្លា ស្នេហាតែងមានឧបសគ្គ" ។ អ្នកមីងឆ្លើយតបថា៖ កុលាបដែលបានកាត់ឬលួសបន្លាអស់ហើយ មិនអាចមុតដៃអ្នកកាន់ទេ ។ (ដូច្នេះ ស្នេហាក៏មិនតែងតែមានឧបសគ្គដែរ) ។ បើខ្ញុំសន្និដ្ឋានមិនខុសទេ ក្នុងគោលគំនិតរបស់អ្នកមីងនៅទីនេះ កុលាបតំណាងឲ្យនារី ។ នារីដែលមានឥរិយាបទប្រកបដោយសុភាវធម៌ (សីលធម៌ សុជីវធម៌ និង គុណធម៌) គឺប្រៀបដូចជាកុលាបដែលលះអស់បន្លាដូច្នោះដែរ ។ ស្នេហាដែលមានសុភាវធម៌ មិនគួរមានឧបសគ្គទេ ។ ក្នុងនាមជាអ្នកសរសេរនិងផ្ញើសារ ខ្ញុំដឹងអំពីអត្ថន័យនៃសាររបស់ខ្ញុំច្បាស់លាស់ជាងអ្នកណាទាំងអស់ ។ "កុលាបតែងមានបន្លា ស្នេហាតែងមានឧបសគ្គ" គឺអត់មានចេតនាភ្ជាប់ខ្លឹមសារអត្ថាប្បដិរូបទៅជាមួយទេ ។ ខ្ញុំនិយាយដោយន័យត្រង់ភ្លឹងតែម្តង ។ ធម្មជាតិនៃផ្កាកុលាបគឺមានបន្លា ។ ធម្មជាតិនៃស្នេហាក៏មានឧបសគ្គដែរ ។ ឧបស័គ្គស្នេហានៅទីនេះ ខ្ញុំមិនសំដៅតែទៅលើការយល់ព្រមរបស់សាមីខ្លួននិងគ្រួសារទាំងសងខាង ឬក៏ទំនាស់ជាមួយនឹងអ្នកទីបីនោះទេ ។ គឺខ្ញុំសំដៅដល់ការត្រួសត្រាយផ្លូវនៅក្នុងជំហានទីមួយផងដែរ ។ ការពើបប្រទះកែវភ្នែកគ្នានៅគ្រាដំបូង ។ ការលបលួចគួចចិត្តប្រាថ្នា ។ យើងទាំងអស់គ្នា មិនថាប្រុសឬក៏ស្រីទេ សុទ្ធតែរងកម្មដោយសារប្រការនេះ ។ ទម្រាំតែរកមធ្យោបាយឆ្លងទៅដល់ត្រើយ ម្នាក់ៗស្ទើរតែស្បថផ្តាំចៅ ។ បន្ទាប់ពីបានគ្នាជាគូគាប់ហើយ ឧបសគ្គនៅក្នុងដំណើរការគាំពារជីវិត ក៏នៅតែដើរតាមយើងលុះគ្រាអវសាន្ត ។ ឧទាហរណ៍ នៅពេលភរិយាខ្ញុំយកឡេមកលាបមុខ ខ្ញុំប្រាប់គាត់ថាមិនចាំបាច់លាបឡេទេ ខ្ញុំស្រឡាញ់ស្បែកមុខធម្មជាតិច្រើនជាង ។ ការស្រឡាញ់ស្បែកមុខធម្មជាតិជាកត្តាបង្កឧបសគ្គដល់ភរិយាខ្ញុំផង និងបង្ហាញអំពីភាពល្ងង់ខ្លៅមិនយល់អំពីផ្នត់គំនិតមនុស្សស្រីរបស់ខ្ញុំផង ។ ការលាបឡេរបស់មនុស្សស្រី មិនមែនដើម្បីបំពេញចិត្តប្តីនោះទេ ។ គឺដើម្បីផ្គាប់ភ្នែកសាធារណជនដទៃ ។ ធម្មជាតិជាមនុស្សស្រី នាងមិនអាច ឬមិនចង់បង្ហាញខ្លួននៅក្នុងទីសាធារណ មានរូបរាងហាក់ដូចជាអប្សរាដែលគេឆ្លាក់មិនទាន់ហើយនោះឡើយ ។ តើមែនឬទេលោកអុំស្រីៗ! បើនិយាអំពីកត្តារំខាន(Noise) ដែលធ្វើឲ្យអ្នកទទួលសារយល់ខុសអំពីផ្កាកុលាបនោះ គឺវប្បធម៌អក្សរសិល្ប៍និងសិល្បៈចម្រៀងរបស់ខ្មែរ ដែលតែងតែភ្ជាប់(Associated)បុប្ផាទៅនឹងនារីឬក៏ស្រីក្រមុំ ។ ត្រឡប់ទៅនិយាយអំពីបទពិសោធនៅក្នុងថ្នាក់រៀនវិញម្តង ។ ដោយហេតុតែយើងសិក្សាអំពីភាពខុសគ្នាក្នុងការប្រាស្រ័យទាក់ទងរវាងបុរសនិងស្ត្រី និស្សិតនៅក្នុងថ្នាក់ចែកគ្នាជាពីរក្រុមដោយស្វ័យប្រវត្តិ ។ ស្រីម្ខាង ប្រុសម្ខាង ។ សកម្មសិស្សមួយក្រុមបានគូររូបត្លុកកុមារតូចៗស្រីមួយប្រុសមួយស្លៀកកន្ទបឈរទឹមគ្នាបិទនៅលើជញ្ជាំង ។ កុមារទាំងពីរទាញចង្កេះកន្ទបឈ្ងោកមើលវត្ថុបុរាណរៀងខ្លួន ហើយលាន់មាត់ថា(Caption)៖ "Yep! We are different" (យើងពិតជាមិនដូចគ្នាមែន) ។ សម័យនោះ ការទាមទារសិទ្ធិសេរីភាពក្នុងការស្លៀកពាក់ដើរហើរ និងសេរីភាពជាច្រើនទៀតសម្រាប់នារីកំពុងតែផុសផុលខ្លាំង ។ ប្រធានបទដែលក្តៅគគុកជាងគេគឺ ការបំពានផ្លូវភេទ (Sexual Harrassment) ។ បំពានផ្លូវភេទនៅទីនេះ មិនសំដៅតែលើការចាប់បង្ខំរំលោភលើរាងកាយនារីភេទទេ ។ គឺយើងនិយាយអំពីវិបត្តិស្នេហា ដែលមានពាក្យ YES និង NO ជាតួឯក ។ គ្រានោះខ្ញុំមិនទាន់ថ្នឹកជាមួយនឹងភាសាអង់គ្លេស ហើយក៏កំពុងវង្វេងវប្បធម៌នៅក្នុងសង្គមអាមេរិកាំងនៅឡើយ ។ ដូច្នេះ ភាគច្រើនគឺខ្ញុំអង្គុយ សុ ចិ បុ លិ ។ និស្សិតស្រីចោទនិស្សិតប្រុសៗថា ល្ងង់មិនសូវយល់អំពីសារដែលគេផ្តល់ឲ្យ ។ បើគេថា ណូ ហើយហ្នឹងនៅតែងងើលតាមញ៉ែគេទៀត ។ ឮពាក្យនេះ ខ្ញុំគិតក្នុងចិត្តថា "ចុះអាខ្មោចណាក៏ល្ងង់សព្វជាតិម្លេះ!" ។ ពួកប្រុសៗតបទៅវិញថា ស្រីៗថ្លែងសាររបៀបប្រលាំប្រកូវ ។ មិននិយាយចេញមកឲ្យច្បាស់ៗទេ ។ តើអ្នកណាឡើយទៅយល់ច្បាស់លាស់អំពីខ្លឹមសារនៃសារកាយវិការនោះ (Non-verbal Cues) ។ ការតតាំងគ្នានេះប្រព្រឹត្តិទៅអស់រយៈពេលមួយឆមាស ។ ថ្វីដ្បិតតែខ្ញុំមិនបានប្រឡូកយកចាញ់ឈ្នះជាមួយនឹងគេយ៉ាងសកម្មក៏ពិតមែន តែខ្ញុំអាចឈ្វេងយល់អំពីប្រការមួយចំនួន ដែលធ្វើឲ្យការប្រាស្រ័យទាក់គ្នារវាងប្រុសនិងស្រីជួបវិបត្តិ ។ នារីអាមេរិកាំងភាគច្រើន មិនល្ហេចល្ហាចទេ ។ ពួកគេប្រើយុទ្ធវិធីកាយវិការបញ្ជូនសារដូចនារីដទៃនៅក្នុងពិភពលោកដែរ ។ នៅក្នុងការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាជាសាធារណ នារីអាមេរិកាំងអាចនិយាយឮៗ និងមានភាពម៉ាត់ៗ ក្លាហានមុតមាំដូចជាបុរសដែរ ។ ប៉ុន្តែ នៅក្នុងទំនាក់ទំនងស្នេហា ពួកគេប្រើភាសាកាយវិការច្រើនជាងពាក្យសម្តី ។ មិត្តភក្តិស្រីប្រុសនៃជនជាតិអាមេរិកាំង ក៏ដូចជាមនុស្សនៅក្នុងអម្បូរអឺរ៉ុប ជាទូទៅតែងឱបនិងថើបថ្ពាល់គ្នាសម្តែងក្តីនឹករលឹកបន្ទាប់ពីបែកគ្នាយូរថ្ងៃ ។ ការឱបសម្តែងភាតរភាពនេះ ជាទូទៅគួរតែអនុលោមតាមសញ្ញាដែលផ្តល់ឲ្យដោយភាគីខាងស្រី ។ សញ្ញានោះគឺ បន្ទាប់ពីបដិសណ្ឋារកិច្ច នាងដើរតម្រង់មកយើងដោយលើកដៃទាំងទ្វេជាសញ្ញាឱប ។ អ្វីដែលជារឿងទើសទាស់នោះ គឺមិត្តប្រុសយកទំនៀមទម្លាប់នេះទៅកេងចំណេញលើស្រីៗ ដោយធ្វើបដិសណ្ឋារកិច្ចហើយ លើកដៃដើរចូលទៅឱបនារីសម្តែងក្តីនឹករលឹក ។ ករណីនេះ បើនារីបដិសេធមិនឲ្យឱប គឺនាងមិនត្រឹមតែធ្វើឲ្យមិត្តប្រុសបាក់មុខមាត់ដោយសារការខ្មាសអៀននោះទេ គឺនាងអាចត្រូវបានអ្នកដែលសង្កេតឃើញ ចាត់ទុកថាជាមនុស្សឈ្លើយថែមទៀតផង ។ វាជាទ្វេគ្រោះមួយ(Dilemma)ដែលមនុស្សស្រីប្រឈម ។ នៅមានករណីច្រើនផ្សេងទៀត ។ ប៉ុន្តែ វែងណាស់! សុំឈប់ត្រឹមនេះហើយ ៕

ចំណីខួរក្បាល

កុសល (Merit) កាលពីប៉ុន្មានឆ្នាំមុន ខ្ញុំដាក់ទោសខ្លួនឯងឲ្យសរសេរអត្ថបទមួយស្តីអំពីពុទ្ធសាសនាមហាយាន ។ នៅក្នុងការស្រាវជ្រាវគោលគំនិតសរសេរអត្ថបទនោះ ខ្ញុំជួបនឹងការអះអាងមួយដែលថ្លែងថា៖ ការចំណាយកុសលនឹងនាំឲ្យកើនកុសល ។ ពេលឃើញការអះអាងនោះ ខ្ញុំហាក់ដូចជាវង្វេងវង្វាន់ដែលក្មេងៗសម័យបច្ចុប្បន្នចូលចិត្តនិយាយថា "ក្រញាញ់ខួរ" ។ តាំងតែពីតូចក្រូចឆ្មារមក ខ្ញុំតែងតែទទួលការអប់រំពីចាស់ទុំឲ្យចេះសន្សំកុសល ។ រឿងចំណាយកុសល ដូចជាមិនដែលឮសោះ ។ សូម្បីតែវត្តមួយនៅភ្នំពេញក៏មានឈ្មោះថា វត្តសន្សំកុសល ដែរ ។ ហេតុអ្វីក៏ព្រះពុទ្ធសាសនាតែមួយមានគោលគំនិតពីរផ្ទុយគ្នាដូច្នេះ? នៅពេលខ្ញុំមើលការពន្យល់ពិស្តារ ខ្ញុំឃើញថាគោលដៅនៃការសន្សំកុសលនិងចំណាយកុសល គឺដើម្បីធ្វើដំណើរទៅកាន់និព្វានដូចគ្នា ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការធ្វើដំណើរនៅលើដងផ្លូវពីរដែលផ្ទុយគ្នាដូច្នេះ ច្បាស់ជាមានភាគីមួយវង្វេងហើយ ។ បើមិនវង្វេងទេ យ៉ាងហោចណាស់ក៏ត្រូវដើរវាងឆ្ងាយអនេកកប្បការដែរ ។ ខ្ញុំមិនដែលសាងភ្នួស ហើយក៏មិនសូវទៅវត្តដើម្បីរៀនព្រះធម៌របស់ព្រះពុទ្ធញឹកញាប់ដែរ ។ អ្វីដែលជាការយល់ដឹងរបស់ខ្ញុំអំពីព្រះពុទ្ធសាសនា គឺតាមរយៈការអានសៀវភៅផ្សេងៗ ។ ជារួម យើងអាចបំបែកពុទ្ធសាសនាជាពីរផ្នែកគឺ៖ មហាយាន និងហិនយាន ឬថេរវាទ(ថេរឱវាទ?) ។ នៅក្នុងនិកាយទាំងពីរនេះ ឮថាមានការខ្វែងគំនិតគ្នាខ្លះៗស្តីអំពីការអនុវត្តន៍នានា ។ ចំណាយកុសលនិងសន្សំកុសលប្រហែលជាការខ្វែងមតិគ្នានោះហើយមើលទៅ ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ តាមការសង្កេតរបស់ខ្ញុំ ពុទ្ធសាសនាមហាយានហាក់ផ្តោតការអនុវត្តន៍ទៅលើព្រហ្មវិហារធម៌ទាំងបួន ដែលមានមេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខាជាគោល ។ ឯពុទ្ធសាសនាហិនយានគឺអនុវត្តន៍តាមចតុរារិយសច្ច ដែលមានការស្វែងយល់អំពី ទុក្ខ សមុទយ និរោធ និង មគ្គ ជាមធ្យោបាយធ្វើដំណើរទៅរកនិព្វាន ។ ទុក្ខ សមុទយ និរោធ និង មគ្គ គឺជាសមីការនិងរូបមន្តសម្រាប់ដោះស្រាយបញ្ហានានាដែលជីវិតជួបប្រទះ ក៏ដូចជាមធ្យោបាយធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់និព្វានដែរ ។ នៅក្នុងមធ្យោបាយដោះស្រាយសមីការនេះ យើងត្រូវស្វែងយល់ឫសគល់និងទំនាក់ទំនងរបស់កត្តានីមួយៗឲ្យបានជាក់លាក់ ទើបរកចម្លើយឃើញ ឬក៏ដើរទៅដល់គោលដៅ ។ ដំណាក់កាលចុងក្រោយនៃដំណោះស្រាយសមីការនិព្វាននេះគឺ មគ្គ ឬមាគ៌ាទាំង៨ ឬក៏ អដ្ឋង្គិគមគ្គ ។ សន្សំកុសលគឺស្ថិតនៅក្នុងមាគ៌ាទាំង៨នេះឯង ដែលមានពាក្យ "សម្មា" ឬភាពត្រឹមត្រូវជាប្រមុខ ។ ព្រះពុទ្ធមិនបានដាក់និយាម (Standard) ឬក៏សរសេរចារទុកថាទង្វើ ឬកម្មប្រភេទណាដែលចាត់ទុកថាជា សម្មា ឬភាពត្រឹមត្រូវឡើយ ។ អ្វីៗគឺស្ថិតនៅលើបុគ្គលមនុស្សម្នាក់ៗជាអ្នកអនុមតិ ។ ជាលទ្ធផល មនុស្សដែលស្វែងរកនិងសន្សំកុសល ប្រព្រឹត្តិកម្មផលរាប់រយរាប់ពាន់ជំពូក ដើម្បីឲ្យជីវិតសង្ខារអាចធ្វើដំណើរទៅដល់និព្វានភព ។ អ្នកខ្លះទៅបន់ព្រះសំពះទេវតាសុំបវរណាឲ្យសង្ខារបានរួចរដោះទៅដល់និព្វាន ។ អ្នកខ្លះក៏ចំណាយប្រាក់បរិច្ចាគទ្រព្យធ្វើបុណ្យដាក់ទានគ្មានត្រាប្រណី ដើម្បីសន្សំកុសលឲ្យដល់កម្រិតស្ថិតនៅក្នុងផ្លូវឆ្ពោះទៅកាន់និព្វាន ។ ខ្លះទៀតក៏អនុវត្តយុទ្ធសាស្ត្រ "បុណ្យក៏ធ្វើ ឈើក៏កាប់" ដើម្បីធ្វើដំណើរទៅរកនិព្វានដូចគ្នា ។ នៅមានកម្មជាច្រើនផ្សេងទៀត ដែលមនុស្សសាងដើម្បីសន្សំកុសល ។ ភាពត្រឹមត្រូវ "សម្មា" នៅក្នុងអដ្ឋង្គិគមគ្គ គឺជាបញ្ហាដ៏ស្មុគស្មាញមួយដែលខ្ញុំពិបាកនឹងស្វែងយល់ជាទីបំផុត ។ តើភាពត្រឹមត្រូវស្ថិតនៅត្រង់ណា បើមនុស្សគ្រប់ៗរូបនៅលើលោកនេះសុទ្ធតែត្រូវបានគ្រុបគ្រងដោយភាពអាត្មានិយម (Self-interest) ។ មានន័យថាយើងម្នាក់ៗ ឲ្យអាទិភាពនិងគិតអំពីសុខមាលភាពនិងសន្តិភាព របស់រូបនិងគ្រួសារយើងមុនអ្នកដទៃ ។ នៅពេលប្រឈមនឹងហានិភ័យឬសេចក្តីស្លាប់ យើងសង្គ្រោះខ្លួនឯងមុនអ្នកដទៃជានិច្ច ។ ការបូជាជីវិតខ្លួនឯងដើម្បីសង្គ្រោះជីវិតអ្នកដទៃគឺកើតមានដោយកម្រ ។ រឿងសន្សំកុសលក៏ដូចគ្នាដែរ ។ ទីមួយយើងរក្សាអ្វីដែលយើងមាន ។ ទីពីរយើងស្វែងរកនិងសន្សំកុសលទុកឲ្យបានច្រើនថែមទៀត ។ កំណើនកុសលដែលចេញមកពីការសន្សំនេះគឺជាឋាមពល សម្រាប់បាញ់បង្ហោះវិញ្ញាណរបស់យើងទៅកាន់និព្វាន ប្រៀបដូចជាឋាមពលអាតូមិកសម្រាប់បាញ់បង្ហោះផ្កាយរណបដូច្នោះដែរ ។ ចំណាយកុសលផ្ទុយអំពីសន្សំកុសល ។ នៅក្នុងគោលគំនិត មេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា មនុស្សគ្រប់ៗរូប មិនថាអ្នកមានឬអ្នកក្រ ស្តេចឬក៏ទាសករ សុទ្ធតែមានកុសលពេញលេញសម្រាប់ចំណាយ ។ យើងមិនចាំបាច់ទៅស្វែងរកឬក៏សន្សំកុសលអ្វីឡើយ ។ មានន័យថា ដើម្បីបង្កើនកុសលយើងគ្រាន់តែចំណាយកុសល តាមរយៈកម្មរបស់យើងគឺគ្រប់គ្រាន់ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា កម្មមានពីរប្រភេទគឺ៖ កុសលកម្ម និងអកុសលកម្ម ។ កុសលកម្មគឺជាកម្មដែលស្ថិតនៅក្នុងក្របខណ្ឌ មេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា ។ អកុសលកម្មមិនស្ថិតនៅក្នុងក្របខណ្ឌនេះទេ ។ ឯយន្តការ (Mechanism) សម្រាប់ដឹកនាំកម្មមានបីប្រភេទគឺដោយ៖ កាយ វាចា និង ចិត្ត ។ ដំណើរចំណាយកុសលដើម្បីបង្កើនកុសល មិនមានអ្វីលំបាកនឹងស្វែងយល់ឬក៏ត្រិះរិះពិចារណាជាដុំកំភួនឡើយ ។ មនុស្សគ្រប់រូបគ្រាន់តែអនុវត្តតាមគោលការណ៍ មេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា គឺអាចពង្រីកកុសលបានដោយងាយ ។ ដោយហេតុតែពាក្យបួនម៉ាត់នេះជាភាសាបាលី ខ្ញុំសូមអនុញាតអធិប្បាយនិយមន័យត្រួសៗ ។ មេត្តា បានដល់ទំនាក់ទំនងមិត្តភាពរវាង មនុស្សនិងមនុស្ស មនុស្សនិងសត្វ និង មនុស្សនិងរុក្ខជាតិឬធម្មជាតិ ដែលមានសណ្ឋានជាសមមិត្តភាពនៃជីវិត ។ សមមិត្តភាព មិនមានភាពទាបខ្ពស់ទេ ។ យើងទទួលស្គាល់គ្នានិងជួយគាំពារគ្នាទៅវិញទៅមកដោយឥតរើសអើង និងមិនចង់បានឬក៏ស្វែងរកគុណស្រ័យតបស្នងឡើយ ។ យើងផ្តល់សិទ្ធិសេរីភាព ឲ្យគ្នាទៅវិញទៅមកនៅក្នុងការរស់នៅតាមលំអានធម្មជាតិ ឬសម្មាជីវោ ។ ឧទាហរណ៍ បើមនុស្សចងមិត្តជាមួយនឹងឆ្កែ យើងគប្បីអនុញាតិឲ្យឆ្កែរស់ទៅតាមសភាវជាឆ្កែ ។ បើឆ្កែចង់ព្រុស ឲ្យវាព្រុស ។ បើឆ្កែចង់សុីអាចម៍ ឬក៏កំហាកដែលគេស្តោះចោលតាមចិញ្ចើមផ្លូវ អនុញាតិឲ្យវាសុីទៅ ។ មិនត្រូវមួម៉ៅចាប់ទោសអូសដំណើរគ្នាឡើយ ដ្បិតធម្មជាតិរបស់ឆ្កែដែលធ្លាប់ជាសត្វព្រៃអម្បូរចចកនោះ ចំណីអាហាររបស់វាមិនជាទីគាប់ចិត្តរបស់មនុស្សឡើយ ។ ទំនាក់ទំនងមិត្តភាពរវាងមនុស្សនិងមនុស្សក៏ស្រដៀងគ្នាដែរ ។ យើងគប្បីជួយយកអាសាគ្នា ហើយផ្តល់សេរីភាពឲ្យគ្នាទៅវិញទៅមក ។ និយាយឲ្យខ្លី គ្មានចិត្តទើសទាស់នឹងគ្នាទេ ។ ករុណា បានដល់ការថែទាំគាំពារដោយក្តីអាណិតអាសូ ។ "អាណិតអាសូ" គឺជាពាក្យគន្លឺះនៅក្នុងករុណា ។ ឧទាហរណ៍ដ៏សាមញ្ញមួយ គឺទង្វើរបស់មាតាទៅកាន់ទារកដែលទើបនឹងកើតមក ។ ទាំងមនុស្សទាំងសត្វ សុទ្ធតែបីបមថ្នាក់ថ្នមថែរក្សាជីវិតកូនដែលទើបនឹងកើតមក ដោយប្រុងប្រយ័ត្នជាទីបំផុត ។ យើងធ្វើពលិកម្មខ្ពស់ហួសអ្វីៗទាំងអស់ ដើម្បីបំពេញកាតព្វកិច្ចករុណាក្នុងនាមជាមាតាបិតា ។ សត្វពាហនៈសុីសុករបស់វាដើម្បីគាំពារកូនង៉ា ។ ឆ្កែនិងឆ្មាលិឍនិងសុីអាចម៍កូនរបស់វា ដើម្បីគាំពារជីវិតកូនខ្ចីទាំងនោះ ។ ឯមនុស្សក៏ដុសលាងនោមជុះរបស់ទារកដោយគ្មានរង្គៀសចិត្តបន្តិចសោះឡើយ ។ ប្រការនេះ មាតាគ្រប់រូបយល់ច្បាស់ជាងនរណាទាំងអស់ ។ និយាយឲ្យខ្លី ករុណាគឺការថែទាំថ្នាក់ថ្នមដោយទឹកចិត្តអាណិតអាសូ មិនថាទារក មនុស្សពេញវ័យ ឬក៏សត្វផងទាំងពួងឡើយ ។ មុទិតា បានដល់ការមិនច្រណែននិន្ទាឈ្នានីស ។ និយាយឲ្យចំគឺទឹកចិត្តសោមនស្សចំពោះភាពជោគជ័យរបស់អ្នកដទៃ ឬក៏មានបសាទចិត្តចំពោះទុក្ខព្រួយនៅក្នុងជិវិតអ្នកដទៃ ។ មនុស្សគ្រប់រូបមានកម្លាំងកាយប្រាជ្ញានិងស្មារតីមិនស្មើគ្នាទេ ។ ដូច្នេះ ការទទួលស្គាល់អបអរសមត្ថភាព ឬក៏សម្តែងនូវបសាទចិត្តចំពោះទុក្ខព្រួយរបស់អ្នកដទៃ នឹងធ្វើឲ្យភាគីពាក់ព័ន្ធទទួលបានកុសលដូចៗគ្នា ។ បើគិតជាកំណើនកុសលគឺមានទ្វេដង ។ ទាំងអ្នកទទួលបានសមិទ្ធផល និងមិនទទួលបានសមិទ្ធផល សុទ្ធតែទទួលបានកុសលដូចៗគ្នា ដោយគ្រាន់តែបង្ហាញទឹកចិត្តនិងកាយវិការមុទិតា ។ ឧបេក្ខា គឺការទទួលស្គាល់និងឲ្យតម្លៃជីវិតទាំងអស់ ទាំងមនុស្ស ទាំងសត្វស្មើគ្នា ។ ជីវិតមនុស្សនិងសត្វផ្គុំឡើងដោយធាតុ ដី ទឹក ភ្លើង ខ្យល់ និងមានវិញ្ញាណប្រាំដូចៗគ្នា ។ ដូច្នេះ ការទទួលស្គាល់អត្ថិភាពនិងឲ្យតម្លៃជីវិតនីមួយៗទៅតាមសភាវរបស់វា គឺជាការអនុវត្តន៍តាមលំអានឧបេក្ខា ។ និយាយរួម ឧបេក្ខា បានដល់ការឈ្វេងយល់សច្ចភាពនៅក្នុងសភាវនៃជីវិត ។ ឆ្កែរស់តាមសម្មាជីវោ (ភាពត្រឹមត្រូវនៃជីវិត) របស់ឆ្កែ ។ មនុស្សរស់តាមសម្មាជីវោរបស់មនុស្ស ។ តម្លៃនៃជីវិតគឺស្មើគ្នានៅចំពោះមុខច្បាប់ធម្មជាតិដែលមាន កើត ចាស់ ឈឺ ស្លាប់ ជាប្រធាន ។ សរុបសេចក្តីទៅ មេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា គឺជាការចំណាយកុសលដើម្បីបង្កើនកុសល ។ ទង្វើ ឬកុសលកម្មនៅក្នុងព្រហ្មវិហារធម៌ទាំងបួននេះ មានសណ្ឋានវិជ្ជមានគ្រប់កាលៈទេសៈទាំងអស់ ទោះបីស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពណាក៏ដោយ ។ ទាំងស្តេច ទាំងទាសករ ទាំងអ្នកមាន ទាំងអ្នកក្រ សុទ្ធតែមានលទ្ធភាពបង្កើនកុសលដូចៗគ្នា ។ មនុស្សគ្រប់ៗរូបមិនចាំបាច់មានអ្វីច្រើនឡើយ មានត្រឹមតែស្នាមញញឹមក៏អាចនាំឲ្យចម្រើនកុសលច្រើនអនេកកប្បការ ។ ចំណុចដ៏សាមញ្ញតែមួយគត់ដែលត្រូវចងចាំគឺថា៖ សន្សំកុសលមាន "សម្មា" ជាគោល ។ ឯចំណាយកុសលដើម្បីបង្កើនកុសលមាន "វិជ្ជមាន" ជាគោល ។ គិតវិជ្ជមាន និយាយវិជ្ជមាន និង ធ្វើទង្វើវិជ្ជមាន (The Power of Positivism) ៕ (កំណត់៖ សេចក្តីពន្យល់ពាក្យ មេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា សង្ខេបចេញពីសំណេររបស់អ្នកគ្រូ ប៉ែន សេដ្ឋារិន ។ សូមឧទិសកុសលជូនដល់អ្នកគ្រូដោយភក្តីភាព) ។