កំណាព្យមនោសញ្ចេតនា

ល្បើក ស្វាញីឈ្មោល (តចប់)
លុះបានស្តែងស្តាប់                     មេបាវាប្រាប់ស្រេចបាច់
ស្វាញីមិនភ្លេច                             រំលេចវាចាអរគុណ ។
វាពោលថ្លែងថា                           មាតាបិតាចិត្តបុណ្យ
កូនលើកករពន្ទ                           បន្ទន់កាយគោរពអ្នក ។
ដែលបានយល់ព្រម                   អនុលោមជ្រោមជ្រែងប្រត្យក្ស
យកចិត្តទុកដាក់                         បញ្ជាក់អនាគតកូន ។
គុណធម៌បាមេ                            ប្រៀបដូចទន្លេនិងក្បូន
ជួយរុញបញ្ជូន                            កូនឲ្យដល់ត្រើយមង្គល ។
សូមឲ្យទឹកចិត្ត                           ដែលមានទសពិធកុសល
នាំកូនឲ្យដល់                             សុផលស្នេហាកុំឃ្លាត ។
ពោលចប់ស្វាញី                        សម្ភីវន្ទាលាញាតិ
រួចហើយឈ្លបឆ្លៀត                  រកស្នៀតប្រាប់គូសង្សារ ។
អំពីលទ្ធផល                              ឲ្យអស់កង្វល់គ្រប់គ្នា
រឿងរ៉ាវស្នេហា                           ដែលវាប្រាថ្នាកសាង ។
ថ្ងៃមួយបានជួប                          ស្វាឈ្មោលលើដើមកោងកាង
វាក៏ដើរឆៀង                               កៀងគ្នាសន្ទនាជាថ្មី ។
ថាបងស្វាឈ្មោល                     ចូលមកនេះរ៉ាចរណៃ
ស្តាប់ខ្ញុំស្រដី                              អំពីរឿងស្នេហាយើង ។
កន្លងច្រើនថ្ងៃ                            ដែលយើងទាំងពីរបានផ្តើម
សាងស្នេហ៍មួយឡើង               ក្នុងភាពថ្កំថ្កើងស៊ីវីល័យ ។
ឥឡូវនេះដល់                            ពេលដឹងលទ្ធផលហើយថ្លៃ
តើបងមានអ្វី                              ស្រដីមុនខ្ញុំប្រុងប្រាប់ ។
ស្វាឈ្មោលចូលជិត                  វរមិត្តសង្សារសាសព្ទ
ថាបងចាំស្តាប់                           មេត្តាអូនប្រាប់ឆាប់មក ។
បងអន្ទះសា                               ស្ទើរសូន្យសង្ខារពន្លក
តាំងពីមានជោគ                        ចងស្នេហ៍អូនមកបងចាំ ។
ចម្លើយពីអូន                              ដូចក្បូនចាំអ្នកចែវនាំ
រុញដោលរេរាំ                            នាំយកទៅកាន់ត្រើយនាយ ។
ទោះបីអូនចោល                       ក្បូនស្នេហ៍តែលតោលរោយរាយ
ក៏បងមិនស្តាយ                         ចំណាយចិត្តស្នេហ៍ដែរពៅ ។
ព្រោះអូនបានផ្តល់                    ឱកាសមួយដល់ឥឡូវ
ឲ្យបងមានផ្លូវ                            ចែចូវចងស្នេហ៍ថែស្ងួន ។
ប្រាប់បងត្រង់មក                      ពន្លកកុំភ័យអីអូន
បងមិនរុកកួន                            ឲ្យស្ងួនពិបាកចិត្តទេ ។
ដោយឬមិនដោយ                     បងផ្តល់សិទ្ធិឲ្យមាសមេ
សម្រេចរឿងស្នេហ៍                   ដែលយើងទាំងទ្វេគួរសាង ។
ស្វាញីខ្សឹបថា                            បងពិតជាមានសំណាង
កម្មដែលបងសាង                     លទ្ធផលរុងរឿងផ្តល់ហើយ ។
អូនមានកិត្តិយស                     ប្រាប់បងដោយស្មោះត្រាណត្រើយ
ថាអូនស្ម័គ្រដោយ                     ឲ្យខ្លួនប្រាណចិត្តនិត្យនៅ ។
នែបនឹងនួនអ្នក                          ជាក់តាមលក្ខណៈចែចូវ
ច្នេះបងអាចទៅ                         បើកផ្លូវដណ្តឹងអូនចុះ ។
មេបាអូនព្រម                             ចិត្តគាត់ក៏ល្មមស្រួលស្រុះ
អូនបានពិគ្រោះ                         ផ្តល់កិត្តិយសជូនគាត់ផ្ទាល់ ។
ក្រោយពេលរៀបការ                 លោកមេបាទទួលស្គាល់
នោះស្នេហ៍យើងដល់                គោលដៅលទ្ធផលហើយណ៎ា ! ។
យើងនឹងចាប់ដៃ                        គ្នាជាស្វាមីភរិយា
រួមរក្សសម្ភារ                              កសាងគ្រួសារមួយឡើង ។
ក្រោយពីបានស្តាប់                   ស្វាញីរៀបរាប់រឿងថ្កើង
ស្វាឈ្មោលហក់ប៉ើង                តោងមែកឈើឡើងអបអរ ។
វាលោតដាំទីង                           រាំឡកកញ្ឆេងសាទរ
នឹងដំណឹងល្អ                            ដែលសង្សារយក៍មកប្រាប់ ។
មាត់វាស្រែកច្រៀង                   សំនៀងគ្រលួចកួចសព្ទ
ថ្លាថ្លែងរៀបរាប់                         ប្រាប់ចិត្តរំភើបនៃវា ។
រាំច្រៀងអស់ចិត្ត                        ស្វាឈ្មោលចូលកិតសង្សារ
ពោលពាក្យវាចា                        ថាបងពិតជាអរណាស់ ។
បានអូនយល់ព្រម                     ដោយបងឥតប្រែក្រឡាស់
បញ្ជាក់ចិត្តច្បាស់                       ប្រាប់មេបាចាស់ទុំផង ។
បងនឹងម្នីម្នា                                ពឹងពាក់មីងមាប្អូនបង
មេបាគ្រប់គ្រង                           ចូលចងភ្ជាប់ពាក្យអ្នកថ្លៃ ។
រួចរើសវេលា                              រៀបមង្គលការចងដៃ
តាមប្រពៃណី                             ឲ្យយើងទាំងពីរបានគ្នា ។
ជាប្តីប្រពន្ធ                                  ប្រកបដោយបុណ្យវាសនា
រស់មានសុខា                             តាមក្តីប្រាថ្នានៃយើង ។
ពោលចប់ស្វាឈ្មោល               ឈោងបេះផ្កាព្កុលមួយថ្កើង
បានហើយលើកឡើង                ហុចទៅស្វាញីសង្សារ ។
ថាបងសូមជូន                            ផ្កានេះឲ្យអូនទុកជា
បន្ទាល់ស្នេហា                            បងនិងពុំងាទងវង ។
ផ្កាជានិមិត្ត                                  នៃចិត្តស្មោះស្ម័គ្រទាក់ទង
អូនហើយនិងបង                       សម្រេចចិត្តចងស្នេហា ។
សន្យារួមរឹត                                ស្នេហ៍ស្និទ្ធនិត្យជាសង្សារ
ក្នុងវដ្តសង្សារ                             លុះខ្លួនមរណាឃ្លាតឃ្លា ។
ស្វាញីទទួល                              ផ្កាព្កុលដាក់ផ្ទាល់ហត្ថា
ហើយបួងសួងថា                       អូនសូមសច្ចាបន់ផ្សង ។
ឲ្យក្តីស្នេហ៍យើង                        យល់ភាពរុងរឿងគ្មានហ្មង
មានជោគជ័យឆ្លង                     ផុតពីគន្លងគ្រោតគ្រាត ។
ជីវិតមានន័យ                             រស់ក្នុងលោកីយ៍មួយជាតិ
បានសុខកុំឃ្លាត                        ជ្រកក្រោមធម្មជាតិពុទ្ធពរ ។
អាយុវណ្ណៈ                                 សុខៈពលៈបវរ
តែងនៅកំដរ                              ចិត្តអរសាទររៀងរាប ។
រឿងល្បើកសត្វស្វា                    កសាងស្នេហាប្រៀបធៀប
សូមលោកអ្នកជ្រាប                  ​ ដល់ទីបញ្ចប់ត្រឹមនេះ ។
បើមានខុសឆ្គង                          ឬចង់ផ្តោះផ្តងចំណេះ
ដៀលដេញគន់រិះ                       សូមផ្ញើតម្រិះតាមសារ ។
អេឡិចត្រូនិក                              មកស្មេរនាម ឆៃ ចិន្តា
កវីខេមរា                                     ដូចពាក្យកត់ត្រាខាងក្រោម ៕

ផ្ញើសារទៅអ្នកនិពន្ធ: khemara_kakvey@yahoo.com

WAR AND GENOCIDE

Disobeying Angkar's Viney (Cont.)
One afternoon, after coming to fetch our lunch from the camp’s kitchen, I felt my legs shaking and a sheer fatigue throughout my body, a sign of weakness due to prolonged malnutrition. So I told my team leader that I didn’t feel well and would like to take the rest of the afternoon off. Afterward, I went to the hut which was our sleeping quarters and lay down to give my body a much needed rest. A couple of hours later, I heard someone yell at the far end of the hut calling everyone to come out and assemble in front of it. From the tone of his voice, I knew instantly that there was trouble ahead. I got up slowly and made my way to the gathering place. There I found a man named Chay, who was our brigade’s leader, and a few of my colleagues who, like me I presumed, were feeling unwell as well. Chay told us to sit in a half circle in front of him as he was preparing to interrogate us to inquire what were the causes of our staying in the hut while everyone else was out working in the fields. Among the six or so people who were being interrogated, I was the youngest and smallest. Hence, Chay picked on me first. He asked me what kind of sickness I had that warranted my absence from going to work. I told him that I had a temperature and that I felt fatigue so badly this afternoon. Chay put the palm of his hand on my forehead to feel my temperature and afterward chastised me that I was pretending to be sick, and that my sickness was not real. It was an emotional sickness, chheur sateh arom. As he vented his rage at me, Chay drew his hand in a motion of slapping me in the face for not convincing him enough of my sickness. Instantly, I closed my eyes and waited for the inevitable punishment. But Chay somehow stopped short of slapping me. He then turned to a young man named Met who sat next to me. “What is the matter with you?” he asked Met. “I am sick.” Met answered him matter-of-factly. “Liar!” Chay screamed. “You all are lazy pretending to be sick.” He went on. In an attempt to defend his innocence, Met interjected that if he were not sick, he would not stay away from work. Chay was enraged upon hearing Met’s rebuttal to his accusation. In a split second, he stepped forward and kicked Met right on the chest. Met fell backward and struggled to sit up again as he was assessing the damages to his mouth and chest from the impact of Chay’s kicking. His mouth bled profusely. But no one dared say a word. We all sat still as stones waiting for Chay to make his next move.


After venting his rage at Met, Chay seemed to have fulfilled his callous behavior. In a mood of contempt, he ordered us to get out of his sight and never again use illness as a pretext to stay away from work. Under Chay’s sharp gaze, we sheepishly and quietly went back into the hut. As we were walking into the hut, I stole a quick glance at Met to see how badly hurt he was. His lips were badly swollen as Chay’s knee might have hit them when he delivered his kick. Met was really in bad shape. But nothing we could do to help him. Not even a word of sympathy. In the Khmer Rouge’s silent code of conduct, anyone who was punished by a cadre or cadres should be shunned. Hence, it was prudent to stay away from a person being punished whether that person was guilty or not. With a helpless feeling, I went to my sleeping quarters and lay down waiting for the rest of the afternoon to pass by.

That evening, as we gathered to get our rationed dinner, Chay ordered the cook to make sure that those who were sick should get only half the food ration because it was the rule that sick people shall receive only half as much food as those who were able to go to work. Thus, he once again summoned all of us, who were sick and unable to go to work that afternoon, to line up and get our ration together while he was watching over the cook’s shoulder to make sure that our ration was properly cut in half. It was like adding insult to injury. Our ration was not only being cut, but it was done in such a high profile way to humiliate us in front of our peers. Though we didn’t know what made Chay behave callously toward us, it was apparently clear that we were being used as an example for those who might want to take a break from work because of not feeling well. The message was clear: If you are sick, you will be punished for being sick by having your food ration cut. In the Khmer Rouge labor camps where we lived with constant hunger all the time, food was the greatest weapon of motivation and punishment against us. We would do anything just to get our meager ration.

After receiving my half ration, I went to sit next to Teav, a boy with whom I used to herd the water buffalos before we were conscripted to join the children work brigades. In a whisper, Teav told me that he was so hungry and wanted to sneak out of the camp after dark to go to our village and seek out our parents to see if they had any food to feed us. He needed someone to go with him as a companion. Without giving it much thought, I agreed to his proposal, even though I was not sure if my mother had any food for me once I came home. But the power of hunger seemed to overcome my rationale.

Just before sunset, Teav came to get me. Under the pretext of going to wash ourselves in a pond nearby, Teav and I surreptitiously walked away from the camp and lingered by a bush near the pond waiting for darkness to arrive. All of a sudden, black clouds started to form on the horizon, and there were some strong winds indicating that a thunderstorm was imminent. As all the creatures rushed to their shelters to seek refuge from the imminent storm, Teav and I hesitated about following through our going home plan. But we somehow thought that the storm presented a good opportunity for us because most of the people would be going into the huts to seek shelter from it, and if we made a run for it, we could probably make it half way to our village before the rain arrived. Using some bushes as cover, we made our way toward a path which led to our village and started running as fast as we could. After we ran for about a few hundreds yards, we heard someone yelled at us to stop. From the corner of his eye, Teav saw several Khmer Rouge cadres having a meeting under a tree located about a couple hundred yards from the path on which we ran. Sensing that we were in trouble, Teav told me to run faster and pretended that we didn’t hear anything. Seeing that we didn’t slow down, one of the cadres named Khoeun ran after us in an attempt to arrest us but he was unable to catch up with us. We kept on running for about ten minutes; then the rain started to fall. We stopped to catch our breath and walked the rest of the way home in the rain. The distance from the camp to our village was about four miles, but it felt like eternity for us. We knew that we had been spotted going home without permission, which was a serious offense. The Khmer Rouge called such infraction “disobeying Angkar’s Viney” or not upholding the organization’s discipline. Those who were found guilty of disobeying Angkar’s viney could be punished by torture, physically and mentally, at best, or be executed at worst. Thus, with this worrisome knowledge in our heads, Teav and I went our separate ways upon arriving in the village and planned to get up around three o’clock in the morning to sneak back into the camp while everyone was still asleep.

My mother was surprised to see me coming home in the dark and soaking wet. I told her that I came home to have her mend my torn shirt which I was wearing. But my mother seemed to know that my real motive was not only to have that torn shirt mended but rather to have some food in my stomach. After giving me some dry clothes to change into, my mother went to the kitchen and opened up a crevice where she hid some rice. She cooked the rice and a piece of dried fish in a kettle as the Khmer Rouge authority did not allow people to have any pots and pans at home, beside a kettle to boil water. After the rice and the dried fish were cooked, my mother told me to go to the kitchen and eat the food quietly lest there was Khmer Rouge vigilante called chhlob spying on us while she was mending my shirt.

Despite enormous hunger, I lost my appetite for food because of the overwhelming fear and anxiety about the consequence of my action once I returned to the camp. Khoeun was one of the camp’s supervisors. The fact that he spotted Teav and me running away from the camp was a serious cause for concern. Although the Khmer Rouge had, at that point, stopped classifying people as being new or based, my predicament was compounded by the fact that Teav was the child of base people who had some privilege while facing disciplinary action regarding wrong doing. Hence, should there be any punishment for our act of disobeying Angkar’s Viney, I would certainly be the one who would bear the brunt of it. The more I think about the consequence and punishment I might face, the more worried I became. All of a sudden, my stomach began to churn and my throat tightened. The fear had finally broken me down, mentally and physically. I struggled to swallow the food in my mouth and left the rest uneaten while sitting quietly in the kitchen to regain my composure.

As I was pondering the consequences and possible punishment I would face when I returned to the camp, my mother came into the kitchen to see what had taken me so long to finish the meal. She was surprised to see that I had only eaten half of the rice she cooked for me. Usually I would have eaten twice as much. Responding to her inquiry, I told my mother that I was not feeling well, and that my appetite had somehow diminished. I tried my best to hide my fear and anxiety from my mother and the fact that I had been caught breaking the Khmer Rouge’s rule, for if she knew what kind of a situation I was in she would be worried to death. My mother told me to go to sleep and, whenever I woke up, I should come to eat the rest of my meal which she put in a bowl and covered it with a rice basket called L’Eiy.
(To be continued)

កំណាព្យមនោសញ្ចេតនា

ល្បើក ស្វាញីឈ្មោល (ត)
បន្ទាប់បានស្តាប់                ស្វាឈ្មោលរៀបរាប់ពីកម្ម
ដែលអាចដឹកនាំ                ស្នេហ៍ធ្លាក់ជ្រោះជ្រាំអវីចី ។
ស្វាញីពោលថា                 គិតទៅស្នេហាឈ្មោលញី
នៅក្នុងលោកីយ៍                ហាក់ស្មុគស្មាញក្រៃពេកណ៎ា ! ។
ខ្ញុំចង់សួរចិត្ត                      វរមិត្តឲ្យក្សាន្តចិន្តា
តើធ្វើយ៉ាងណា                 អាចរក្សាគ្នាដល់ក្ស័យ ។
ជីវិតសត្វលោក                 តែងយោកដូចឈើព្រឹក្សព្រៃ
ត្រូវខ្យល់បក់វាយ              រេបែររាល់ថ្ងៃមិនឈប់ ។
រីចិត្តសង្សារ                       ហាក់រេដូចគ្នាមិនស្កប់
តណ្ហាដឹកមុខ                    ងប់នឹងអ្វីៗគ្រប់យ៉ាង ។
ខ្លះងប់នឹងទ្រព្យ                 ខ្លះងប់នឹងល្បែងក្អេងក្អាង
ខ្លះគ្មានសំណាង               ងប់សហាយស្មន់អន្ធការ ។
ខ្ញុំសូមសួរបង                    ក្នុងនិក្ខេបបទនេះណ៎ា !
ពេលយើងក្លាយជា           ស្វាមីភរិយាហើយនោះ ។
តើធ្វើដូចម្តេច                    ជាកិច្ចអាចរំដោះគ្រោះ
រក្សាកិត្តិយស                     រស់មានសុភមង្គល ។
ដ្បិតភាពងល់ងប់               អាចមកសន្ធប់បុគ្គល
នាំចិត្តឲ្យខ្វល់                     អំពល់តែរឿងអភ័ព្វ ។
ស្វាឈ្មោលស្តាប់ហើយ     វាផ្តល់ចម្លើយរៀបរាប់
ថាបងសែនគាប់                ចិត្តជាប់នឹងអូនពេកក្រៃ ។
អូនលើកសំណួរ                មានឧទាហរណ៍ប្រពៃ
ប្រៀបធៀបព្រឹក្សព្រៃ         ត្រូវខ្យល់បក់វាយយោលយោក ។
ទៅនឹងចិត្តសត្វ                  ដែលនៅមិនស្ងាត់តោករខោក
រេទៅរេមក                          ជ្រកបរិយាការសង្គម ។
ការប្រៀបធៀបនេះ            ពិតនាំចំណេះឧត្តម
អាចឲ្យយើងខំ                    ស្វែងយល់ផ្សែផ្សំថែមទៀត ។
ធម្មជាតិសត្វលោក             កើតមកស្មោកគ្រោកចង្អៀត
ចរិយាមារយាទ                   ស្ថិតក្រោមសម្ពាធចំណង់ ។
ចង់មិនចេះចប់                    ចង់ភប់ប្រសព្វនឹងកម្ម
ដែលអាចពាំនាំ                   លទ្ធផលមុតមាំគ្រប់យ៉ាង ។
កម្មខ្លះនាំទុក្ខ                       កម្មខ្លះនាំសុខសំណាង
កម្មខ្លះពង្វាង                       នាំយើងឲ្យឃ្វាងមង្គល ។
លទ្ធផលម្តេចម្តា                 សត្វលោកគ្រប់គ្នាតែងខ្វល់
ប្រព្រឹត្តកម្មផល                   ប្រៀបខ្យល់បក់លើឈើព្រៃ ។
ទាំងយើងទាំងគេ                ចិត្តរមែងរេទីទៃ
ដូចចុងឈើព្រៃ                   ត្រូវព្រះពាយបក់យោកច្នោះ ។
ទោះបីច្នេះណា                    គង់នៅមានធម៌សង្គ្រោះ
អាចជួយរំដោះ                     ប្រោសសត្វលោកឲ្យផុតទុក្ខ ។
ធម៌នេះគឺចិត្ត                        ដែលវៀះគំនិតអបាយមុខ
សង្វាតរកសុខ                      មកទុកជាប់ខ្លួនជានិច្ច ។
សុខចិត្តសុខកាយ                បងសូមអធិប្បាយបន្តិច
យើងមិនអាចភ្លេច                ស្វែងរកឲ្យរូបយើងទេ ។
បើចិត្តនិងកាយ                     បានសុខស្ងប់ហើយមាសមេ
នោះពិតចិត្តស្នេហ៍                មិនងាកបែររេទេពៅ ។
ប្រៀបដូចគល់ឈើ               ដែលមិនរង្គើឈរនៅ
ទោះខ្យល់បក់ត្រូវ                 ក៏នៅឈរទ្រឹងរឹងមាំ ។
ស្លឹកមែកអាចរេ                     ឬបែរបាក់ធ្លាក់ខ្ទេចខ្ទាំ
តែគល់អាចទ្រាំ                     ឈរទ្រឹងរឹងមាំរហូត ។
គល់ឈើប្រៀបបាន              នឹងចិត្តដែលក្សាន្តប្រសូត
ចេញពីស្នេហ៍សុទ្ធ                 ប្រសិទ្ធដោយពុទ្ធឳវាទ ។
ក្រោយពេលបានស្តាប់          ស្វាឈ្មោលរៀបរាប់ក្បួនខ្នាត
ចរិយាមារយាទ                      លាតត្រដាងលក្ខណ៍រួចរាល់ ។
ស្វាញីវាចា                              ថាខ្ញុំនេះណ៎ា ! ទើបស្គាល់
បងឯងមិនដល់                       មួយថ្ងៃផងទេរៀមរ៉ា ។
តែខ្ញុំហាក់មាន                        និស្ស័យនៅក្នុងចិន្តា
ឈ្វេងយល់គិតថា                  បងពិតជាស្វាឈ្លាសវៃ ។
មានចិត្តសន្តោស                   ចេះរក្សាយសប្រពៃ
រស់ក្នុងលោកីយ៍                     មិនព្រួយខ្លាចក្តីទុក្ខា ។
បងមានចំណេះ                      ត្រិះរិះពីរឿងស្នេហា
ក្នុងវដ្តសង្សារ                          ដែលសត្វលោកាប្រឈម ។
លើសនេះទៅទៀត                បងមានមារយាទរមទម
គួរឲ្យប្រលោម                        ប្រឡែងលេងស្នេហ៍ទៀតផង ។
ដូច្នេះខ្ញុំសូម                             ប្រាប់បងក្នុងថ្ងៃនេះម្តង
ថាចិត្តខ្ញុំប៉ង                             ក្រងកម្រងស្នេហ៍ដែរពៅ ។
យើងនឹងរក្សា                          ទឹកចិត្តស្នេហាជាផ្លូវ
ពីថ្ងៃនេះទៅ                             ស្វែងយល់ជម្រៅចិត្តគ្នា ។
ឥឡូវនេះខ្ញុំ                              សុំចូលទ្រនំហើយណ៎ា !
អូនជំរាបលា                            ថ្ងៃក្រោយជួបគ្នាទៀតបង ។
ស្វាឈ្មោលពោលថា              អរគុណជីវ៉ានួនល្អង
ដែលស្ម័គ្រឲ្យបង                    ក្រងកម្រងស្នេហ៍នឹងអូន ។
ពោលចប់ពួកវា                       លាទៅជម្រករៀងខ្លួន
ចូលទៅដេកពួន                     ស្ងួនចិត្តជួបគ្នាជាថ្មី ។
ពីថ្ងៃនោះមក                           ពន្លកស្នេហ៍ស្វាឈ្មោលញី
លូតលាស់រាល់ថ្ងៃ                  ព្រោះក្តីព្យាយាមកើនទ្វេ ។
ស្ទើររាល់វេលា                        ឲ្យតែពួកវាទំនេរ
តែងតែរិះរេ                              សាសងក្រងស្នេហ៍ជានិច្ច ។
បើមិនបានជួប                        មុខផ្ទាល់ក៏វាមិនភ្លេច
ផ្ញើសារមេសេច្ច                      សួរសុខទុក្ខគ្នាផងដែរ ។
ជួនមានថ្ងៃខ្លះ                         ប៉ះទង្គិចពាក្យសាំញ៉ែ
លែបខាយស្និទ្ធស្នេហ៍            បែរមានជម្លោះទៅវិញ ។
តែទោះយ៉ាងណា                   ក៏ស្វាទាំងពីរខំវេញ
ច្នៃរឿងទោម្នេញ                     ឲ្យចេញជាធ្លុងស្នេហា ។
បរិសុទ្ធពិតមួយ                       មិនព្រួយពីរឿងប្រេះឆា
យកក្តីមេត្តា                             ធ្វើជាមូលដ្ឋានគ្រឹះស្នេហ៍ ។
កន្លងច្រើនថ្ងៃ                          បើគិតឲ្យខ្លីមួយខែ
ដែលស្វាទាំងទ្វេ                      កសាងក្តីស្នេហ៍ផ្តោះផ្តង ។
ស្វាញីឃើញថា                       កម្រងស្នេហាអូនបង
ក្លាយជាចំណង                       កួចចិត្តវាចងជាប់ហើយ ។
វាក៏ឆ្លាសឆ្លៀត                         ជួបសន្តានញាតិបង្កើយ
ពិគ្រោះឆ្លងឆ្លើយ                      ឲ្យដឹងហេតុការណ៍មធ្យ័ត ។
មានបានិងមេ                           ដែលវាតែងតែប្រណិប័តន៍
ថ្លែងប្រាប់ផ្ទាល់មាត់                ពីរឿងប្រតិព័ទ្ធខ្លឹមសារ ។
បាមេកូនសូម                          ប្រណមសុំក្តីមេត្តា
ប្រាប់រឿងស្នេហា                     ដែលកូនបានចារកន្លង ។
សូមលោកជួយរិះ                    គិតតាមចំណេះលោកផង
តើកូនគួរចង                            ចំណងស្នេហ៍ដែរឬទេ ។
ដ្បិតកូនបានស្គាល់                  ស្វាឈ្មោលមួយខ្វល់រឿងស្នេហ៍
គេបានតាមញ៉ែ                        សុំសាងស្នេហ៍ស្និទ្ធនិត្យខ្ញុំ ។
យើងបានចរចា                        សិក្សាចិត្តគ្នាសមរម្យ
គេហើយនិងខ្ញុំ                          ឃើញថាស័ក្តិសមឥតខ្ចោះ ។
ច្នេះកូនសូមសួរ                        គួរឬពុំគួរសន្តោស
តើលោកអាចប្រោស                ប្រណីអនុញ្ញាតឬទេ ។
បើកូនស្ម័គ្រយក                       ស្វាឈ្មោលនោះមកថ្នមថែ
ទុកជាគូស្នេហ៍                          ស្វាមីភរិយាតទៅ ។
មេបាស្វាញី                               សម្ភីស្តាប់ហើយចៅរ៉ៅ
ឆ្លើយថាកូនពៅ                         នាងនៅនឹងយើងយូរឆ្នាំ ។
ពីតូចដល់ធំ                               ម៉ុមខំរៀនជាប់ប្រចាំ
មិនមើលបំណាំ                         ចាំភ័ព្វព្រេងវាសនាឡើយ ។
ពេលនេះមាសម៉ុម                    វ័យពេញក្រមុំទៅហើយ
គួរកុំកន្តើយ                               ត្រាណត្រើយគិតរឿងជីវិត ។
បើកូនមានគេ                            ស្ម័គ្រស្នេហ៍ថែស្ងួនពិតៗ
នោះគួរវរមិត្ត                             លុះចិត្តស្និទ្ធស្នេហ៍គេចុះ ។
ចាប់ដៃគ្នាការ                            កសាងស្នេហាពេញយស
ដើម្បីរួមរស់                               នៅក្នុងសង្គមនៃយើង ។
មេបាគាំទ្រ                                កូនឲ្យបានល្អថ្កំថ្កើង
មិនឆ្មើងកន្ទ្រើង                         នាំរឿងឲ្យខ្វល់ខ្វាយទេ ។
បើកូនស្នេហ៍ស្មោះ                    នឹងស្វាឈ្មោលនោះឥតរេ
គួរតែប្រាប់គេ                            ឲ្យចូលដណ្តឹងកូនទៅ ។
បាមេអនុញ្ញាត                           តាមច្បាប់ក្បួនខ្នាតចែចូវ
ស្ម័គ្រជួយត្រាយផ្លូវ                    ឲ្យកូនពាលពៅជានិច្ច ។

                                                ( សូមរង់ចាំអានវគ្គបន្ត )

រឿងល្បើកនិងរឿងនិទាន

រឿង ទន្សាយនិងខ្លា

(បទ បន្ទោលកាក)
ថ្លែងដោយទំនង            ដំណើរដើមទងសត្វម្រឹគ
រស់នៅវរវឹក                   យប់ថ្ងៃល្ងាចព្រឹកព្រួយភ័យ ។
ព្រោះមានសត្វខ្លា          មួយកាចឫស្យាចង្រៃ
ដេញខាំរាល់ថ្ងៃ             ចាប់ធ្វើចំណីឥតក្រែង ។
ម្រឹគទាំងអស់គ្នា            រស់រែងវេទនាក្រៃលែង
ក្នុងចិត្តចំបែង                ខ្លាចក្រែងត្រូវខ្លាប្រហារ ។
ថ្ងៃមួយពួកម្រឹគ             ហៅសមាជិកគ្រប់គ្នា
មកពិភាក្សា                   ដោះស្រាយរឿងខ្លាយាយី ។
ក្រោយពិគ្រោះគ្នា          ម្រឹគីម្រឹគាមូលមី
ស្ម័គ្រចិត្តរាល់ថ្ងៃ            ផ្តល់ខ្លួនជាចំណីខ្លា ។
ដោយការជ្រើសរើស     មិនឲ្យមានឃ្នើសឡើយណា
ចាប់ឆ្នោតគ្រប់គ្នា           ចំលើម្រឹគណាម្រឹគនោះ ។
ចូលខ្លួនឲ្យខ្លា                 ធ្វើជាអាហារសង្គ្រោះ
ដើម្បីរំដោះ                      ហ្វូងម្រឹគទាំងអស់រាល់ថ្ងៃ ។
ឲ្យរួចផុតទុក្ខ                   ពីការអុកឡុកយាយី
នៃខ្លាចង្រៃ                      សាហាវព្រៃផ្សៃយង់ឃ្នង ។
ពេលបានជួបខ្លា             ម្រឹគទាំងអស់គ្នាសាសង
ប្រាប់ពីបំណង                 ឲ្យខ្លាដឹងផងបរិយាយ ។
ថានែ៎ ! បងខ្លា                  ពួកយើងគ្រប់គ្នាព្រមក្លាយ
ខ្លួនជាចំណី                      ជូនបងរាល់ថ្ងៃពិសា ។
ឲ្យតែរូបបង                      យល់ព្រមចុះកិច្ចសន្យា
ឈប់ដេញប្រហារ           ពួកយើងរាល់គ្នាពេញព្រៃ ។
ខ្លាថាបើពិត                      ម្រឹគមានគំនិតលកលៃ
ផ្តល់ខ្លួនឲ្យឆី                     នោះក៏មិនថ្វីឡើយណា ។
ដ្បិតអីគំនិត                       នេះល្អល្អិតឥតមុសា
ខ្ញុំជាសត្វខ្លា                       យល់ថាគ្មានការសៅហ្មង ។
រាល់ថ្ងៃពួកម្រឹគ                 ហៅសមាជិកគ្រប់គ្រង
ចាប់ឆ្នោតម្នាក់ម្តង             តាមដោយគន្លងមាត្រា ។
ម្រឹគដែលមានឈ្មោះ        ជាអ្នករងគ្រោះយាត្រា
ចូលទៅឲ្យខ្លា                    ស៊ីជាអាហាររាល់ថ្ងៃ ។
លុះដល់ថ្ងៃមួយ                 ហេតុតែថ្លោះធ្លោយរាសី
ត្រូវលើទន្សាយ                  ក្លាយខ្លួនជាចំណីខ្លា ។
ទន្សាយនឹកគិត                  ថាឱ ! ជីវិតអាត្មា
នឹងត្រូវសត្វខ្លា                    ស៊ីជាអាហារថ្ងៃនេះ ។
តែមុននឹងស្លាប់                   គួរតែអញឆាប់ត្រិះរិះ
ប្រើល្បិចចំណេះ                 គេចវេះពីខ្លាចង្រៃ ។
លុះគិតរួចហើយ                 ទន្សាយដើរងើយមើលព្រៃ
រង់ចាំដល់ថ្ងៃ                        រសៀលទើបលៃជួបខ្លា ។
ពេលឃើញទន្សាយ            ខ្លាស្រែកជេរម៉្រាយឡូឡា
ថាម្តេចក៏អា                          មកយឺតវេលាពេកកូវ ។
ដឹងទេថាអញ                       ឃ្លានហើយសែនក្នាញ់នឹងចៅ
ម្តេចក៏ឯងនៅ                       ដល់ពេលឥឡូវទើបមក ។
ទន្សាយថាសុំ                       ទានកុំច្រឡំនឹកភ្នក
ថាខ្ញុំនេះមក                          យឺតពេលវេលាទានឆី ។
តាមពិតបងខ្ញុំ                        មានមាឌធាត់ធំនោះអី
ជាប់ឈ្មោះត្រូវក្ស័យ              ក្លាយជាចំណីលោកម្ចាស់ ។
តែគួរឲ្យស្តាយ                        ពេលគាត់រត់ផាយពីផ្ទះ
មកជួបលោកម្ចាស់                ត្រូវខ្លាចំណាស់ចាប់គាត់ ។
បងខ្ញុំប្រាប់ថា                          គាត់ត្រូវដីការទូទាត់
ឲ្យលោកចក្រពត្តិ                    ស៊ីជាអាហាររួចហើយ ។
ខ្លានោះតបថា                         នែ៎ ! វើយអាវ៉ាកុំឈ្លើយ
រូបយើងនេះហើយ                  គឺជាចក្រពត្តិនៃខ្លា ។
ក្រោយពេលបានស្តាប់           ទន្សាយរៀបរាប់ពិស្តារ
ខ្លាស្រែកឡូឡា                       ថាតើនរណាព្រហើន ។
ហ៊ានមកចាប់យក                   ចំណីយើងទុកហើយផ្គើន
ឯងត្រូវក្រវើន                          នាំយើងទៅជួបវាម្តង ។
យើងនឹងសម្លាប់                      វានោះឲ្យស្លាប់តៃហោង
សមតាមបំណង                      នៃក្តីក្រេវក្រោធអង្គអញ ។
ទន្សាយនាំខ្លា                           ចរចាកយាត្រាត្របាញ់
ដើម្បីផ្ចាលផ្ចាញ់                      សត្រូវនៅចំពោះមុខ ។
ដើរដល់ទីមួយ                         ដែលមានព្រៃដុះស៊ុបទ្រុប
ទន្សាយក៏ឈប់                        ងាកមករ៉ាយរ៉ាប់ប្រាប់ខ្លា ។
ថាលោកម្ចាស់អើយ                 ទីនេះឯងហើយគឺជា
ជម្រកនៃខ្លា                               ចិត្តពាលឫស្យាយង់ឃ្នង ។
បើលោកចូលទៅ                      អាណិតលើកខ្ញុំត្រកង
ក្នុងដៃលោកផង                       ព្រោះខ្ញុំខ្លាចវាប្រហារ ។
ចំណែកបងខ្ញុំ                           ស្ថិតក្នុងដៃខ្លានោះណា
សូមលោកមេត្តា                       ជួយសង្គ្រោះវាមកផង ។
ពេលខ្លាចូលទៅ                       យល់ជ្រោះមួយជ្រៅកន្លង
មានទឹកថ្លាខ្យង                         ឆ្លុះឃើញស្រមោលព្រាលៗ ។
ខ្លាក៏យល់ថា                              ស្រមោលនោះណាជាម្នាល
សត្វខ្លាអន្ធពាល                        ដែលបានចាប់ទន្សាយវា ។
លុះយល់ដូច្នោះ                        ខ្លាល្ងង់ទុរយសលេលា
ប្រាប់ទន្សាយថា                        ឯងចាំយើងនៅទីនេះ ។
យើងនឹងលោតទៅ                    វាយប្រៀនប្រដៅសំឡេះ
សម្លាប់អានេះ                             ឲ្យក្ស័យជីពជន្មអន្តរាយ ។
ពោលចប់សត្វខ្លា                       លោតយ៉ាងក្លៀវក្លាចូលវាយ
សត្រូវក្លែងក្លាយ                         ដែលទន្សាយបញ្ឆោតវា ។
ធ្លាក់ដល់បាតជ្រោះ                    ខ្លាត្រូវរងគ្រោះមហិមា
ឈ្លក់ទឹករងា                               ស្វែងរកអាហារក៏គ្មាន ។
កន្លងច្រើនថ្ងៃ                              សត្វខ្លាចង្រៃក៏បាន
ស្លាប់ដោយអត់ឃ្លាន                 នៅក្នុងបាតជ្រោះនោះទៅ ៕

មិនត្រូវបណ្តោយឲ្យអភ័ព្វព្រេងវាសនា

ចារលិខិតលើជីវិតយើងឡើយ

WAR AND GENOCIDE

Disobeying Angkar’s Viney

After returning from the dam’s building labor camp, I was ordered to go look after farm animals again while waiting for my next assignment. Hence, I went to do cowboy’s work for the time being. One day, as I was herding water buffalos with Oss in the fields, I saw a skinny man struggling to make a small mound with a hoe. Sitting nearby was a little girl about six years old. Oss and I went over to ask him what he was doing. The man told us that he was burying his deceased father who had died of starvation. As he was talking to us, the man leaned heavily on the hoe’s handle, using it to support his body from collapsing. Oss and I asked him why he didn’t get some other villagers to come and help him bury his father. The man told us that most of the people in his village were dying of starvation, so no one was willing to come and help him bury his father. He was only able to beg the village’s chief to provide an oxcart and bring his father’s corpse to that spot. After dropping the corpse off, the chief returned to the village leaving him and his little daughter to deal with the task of burying the corpse alone. After listening to the man’s story, we took pity on him and decided to help him bury his father’s corpse. Oss and I took turns filling in the grave and we eventually made a decent mound to mark the grave’s spot.

While we were making the grave’s mound, I noticed that the man’s eyes were fixed on a frog Oss had caught earlier in a pond and had hung it on his waist’s band. After we finished making the grave’s mound, the man thanked us profusely. Afterward, in a rather hesitant voice, he asked Oss if he (Oss) would skin his frog now and give him the discarded frog’s head, skin, and stomach’s contents. Oss agreed to the man’s request, and, as soon as he got the frog’s head, skin, and stomach’s contents, the man built a small fire, wrapped the frog’s head and stomach’s contents in its skin, and tossed it in the fire. A few minutes later, he picked it up and ate the whole thing. Oss and I were dumbfounded to see the man actually eat the frog’s skin and stomach contents. If we didn’t see it with our own eyes, we would not have believed it. Seeing how hungry and desperate the man was, Oss decided to give him the frog as well. I also gave him a few snails and crabs which I had caught in a stream earlier. At that point it was late afternoon. We said goodbye to the man and the little girl and went to herd our water buffalos home. That day we went home empty handed, without any wild critter to supplement our diet. However, Oss and I did not feel bad at all because we knew in our heart that we had done something right to help a desperate man.

A few weeks later, I was called up to join the children’s work brigade again. This time, we were sent to the sub-district headquarters, Bonteay Staung, where we would meet up with other children from the surrounding villages. There were about 200 of us altogether, and we were divided into battalions called Kang Roy, Kang Ha (Group of 100 and 50, respectively) which were supervised by leaders selected from the youth brigade. We were further divided into groups of 25 which were headed by our peers. Though we sometimes crossed paths or worked side by side with the youth brigades, we were not allowed to commingle with them. However, there were some occasions when both the youth and children brigades were summoned to attend a meeting together which gave us opportunity to commingle briefly in the gathering place. During those meeting occasions, I met my brothers, Sokha and Sama, a few times. My brothers gave me some pointers regarding the youth leaders who were appointed to supervise us. They admonished me to be wary of those leaders and not to do anything that might displease them, for they had absolute authority over my life.

During the first few days after our arrival in the labor camp, we were ordered to pull rice seedlings from the nurseries. It was my first time performing such a task. Since our arrival in Ponlear Chey, I had somehow been spared from doing the rice transplanting chores. But this time there was no way out for me. Therefore, I had to confront the challenges head on. To keep my clumsiness from being noticed, I worked next to my best buddy, Penh, the boy who taught me how to climb and collect palm tree sap, and studied his every move. When I ran into something I did not know how to do, such as tying the seedlings into a bundle, I would ask Penh to show me how. It was such a nerve wracking time for me. However, thanks in part to Penh’s instruction, I was able to master the tasks in a relatively short time.

The children brigade, to which I was assigned, was a mobile work unit. Hence, we moved around constantly from village to village. The worse thing about these constant moves was that it usually occurred in the evening hours after we got off from work, which meant that, in order for us to reach the new camp, we had to walk throughout the night. Occasionally, when Mother Nature decided to add her wrath to our misery, we would have to walk in the rain and in pitch darkness since the cruel youth leaders would not let us stop and seek shelter from the inclement weather.

Like the previous labor camp in which I was assigned to dig and carry earth to build a dam across the Staung River two baskets at a time, the works at this new labor camp were just as intense. Though we were only children, our youth’s leaders made us work like adults. For instance, if we were to transplant rice seedlings, we would be allotted almost as many acres of land to toil per day as the adults. Therefore, everyone had to work strenuously to complete the daily quota.

The work which the children brigades were assigned to do varied from village to village. Sometimes we were assigned to dig small canals or build dikes in the rice fields. But frequently we were ordered to spin the wheels of a primitive wooden water scooping device, called Rohat Teuk, to get water into the rice fields in preparation for rice seedlings transplantation. This Rohat Teuk looked somewhat like a stationary exercise bicycle. To get the water into the rice field, one would sit on the wooden saddle and pedal the wheel constantly to maximize the flow of water along its wooden tunnel. Otherwise, the water that was scooped up by the wooden plank propellers (like those on a steamboat) would leak out along the way which could render much of the human energy being put into the tasks a waste. Though it looked like fun for people who ride and pedal on those spinning wheels, it was certainly no fun operating those devices. I had the misfortune of working with this Rohat Teuk dozens of times. The worst part was when there was an urgent need for water in a rice field where people began to transplant the seedlings, which would put tremendous pressure on the spinning wheel’s operator to spin the wheels as fast as he could to get the necessary water into the field.

After the rice seedlings transplanting period was concluded, my brigade was sent to clear new lands and transform them into rice fields in an outlying village called Phum Po Rong. It was in late July of 1978 when we arrived in Po Rong. As usual, we were placed in a labor camp located about a mile or so from the village. By that point, I began to notice that the Khmer Rouge’s authority did not allow the children whom they recruited to work in the various mobile work brigades to maintain any contact with their parents. Hence, they rarely let us stay in the village where we worked. The camp was a way to isolate us physically and emotionally from our parents. We were no longer our parent’s children. We were now Angkar’s children. Therefore, whatever we do, we must obey and follow Angkar’s Viney (the Organization’s rule). If anyone were caught sneaking out of the camp to visit his parents overnight, he would be reprimanded with verbal warning, or, in some cases, beaten by the brigade’s leaders. I imagined similar discipline applied to the girl’s work brigades as well (the Khmer Rouge did not allow commingling of the opposite sexes, even for children).

We spent about one month working on clearing forested lands and turning them into rice fields. Our work condition was harsh. First, we had to clear cut and burn the forests and scrubs. Then, using hoes, we uprooted any scrub and tree stems that remained underground. Once the land was cleared of scrubs and tree stumps, we would go around and flatten any termite mound to even out the landscape so that a rice field could be created. Sometimes, we had to work in the rain as our leaders would not let us stop or seek shelter from the inclement weather. We were basically forced to work like animals. No sort of inclement weather could keep us away from the forced labor that the Khmer Rouge instituted we perform. However, those harsh working conditions were probably not what concerned us the most. The lack of food had been one overwhelming concern for all of us who had been forced to join the children mobile work brigades.

Since the end of the rice planting season, some time around July, our food ration, which consisted of a bowl of porridge and some bland soup, had been reduced significantly because of the shortage of rice. Hence, we went about going to work hungry all the time. As a child who had been through perhaps one of the worst starvation experiences that had ever happened to the humanity in the Khmer Rouge labor camps, I could say with certainty that hunger could take rationality away from one’s thinking.
(To be continued)

កំណាព្យមនោសញ្ចេតនា

ល្បើក ស្វាញីឈ្មោល (ត)
ឆន្ទាគតិ                     វិនិច្ឆ័យសេចក្តីបរិយាយ
ចរិតរាយមាយ          លម្អៀងដោយសារស្រឡាញ់ ។
ទោសាគតិ                 មានចិត្តបដិឃៈគ្នាន់ក្នាញ់
ផ្ទុយពីស្រឡាញ់        លម្អៀងដោយសារខឹងស្អប់ ។
មោហៈគតិ                 មិនចេះត្រិះរិះសព្វគ្រប់
ខឹងស្អប់ជីកកប់          ខុសជាប់ដោយក្តីល្ងង់ខ្លៅ ។
ភយាគតិ                     លម្អៀងព្រោះខ្លាចពេកកូវ
ក្នាញ់ខឹងខ្លាចខ្លៅ       នាំមកនូវក្តីប្រេះឆា ។
ច្នេះបើយើងគេ           ដែលជាគូស្នេហ៍សង្សារ
បដិបត្តិដូចគ្នា             តាមមាគ៌ាខាងលើនេះ ។
នោះបងយល់ថា        ចំណងស្នេហាមិនប្រេះ
បែកបាក់របេះ             រលាតរលេះឡើយហ្ន៎ា ! ។
ក្រោយពីបានស្តាប់     ស្វាឈ្មោលរៀបរាប់ពិស្តារ
យុទ្ធសាស្ត្រការពារ     ថែស្នេហាឲ្យគង់វង្ស ។
ស្វាញីឆ្លាតឆ្លៀត          សួរទៀតដោយក្តីផ្ចិតផ្ចង់
ថាខ្ញុំនេះចង់                 ដឹងពីចរិតរៀមរ៉ា ។
បងបានរៀបរាប់          ប្រាប់ពីមាគ៌ាតម្រា
សម្រាប់រក្សា                ជីវិតស្នេហាឲ្យគង់ ។
ស្វាមីភរិយា                  អាចរស់ជុំគ្នាយូរលង់
លុះក្សិណក្ស័យបង់      សង្ខារលាចាកលោកទៅ ។
ខ្ញុំមិនប្រឌិត                   ប្រាប់បងថាពិតជាត្រូវ
តម្រាពាលពៅ              លើកមកប្រដៅខាងលើ ។
តែខ្ញុំនៅគិត                  ដ្បិតចិត្តជំពាក់ស្ទាក់ស្ទើរ
ដូច្នេះសុំស្នើ                  សួរពីចរិតបងម្តង ។
បងថាស្នេហា                យើងអាចរក្សាឥតហ្មង
បើយើងចងក្រង            តាមដានគន្លងមាត្រា ។
ឳវាទពុទ្ធអង្គ                  ផ្ចង់ដោយធម៌បួនប្រការ
មេត្តាករុណា                  មុទិតាឧបេក្ខាទៀត ។
មានទាំងចិត្តល្អៀង        ដែលត្រូវចៀសវាងកុំបៀត
ចិត្តដែលចោលម្សៀត    នាំខ្លួនឲ្យឃ្លាតសច្ចៈ ។
ឆន្ទាគតិ                          ទោសាគតិអបល័ក្ខណ៍
មោហៈភយា                  ជាធ្នាក់ទាក់ស្នេហ៍ឲ្យក្ស័យ ។
ធម្មតាសត្វលោក           កើតមកខ្វះជោគអាល័យ
ពីតូចដល់ក្ស័យ               រួបរឹតដោយកាមរាគា ។
តណ្ហាដឹកមុខ                  មោហ៍បាំងស្ទើរគ្រប់ៗគ្នា
ពិបាកក្រៃណ៎ា !               រក្សាឫកពានឹងន៏ ។
បងយកទ្រឹស្តី                   ព្រះពុទ្ធអង្គច្នៃបវរ
ប្រាប់ខ្ញុំថាល្អ                     គួរយើងបដិបត្តិកុំឃ្លាត ។
ដើម្បីរក្សា                          ជីវិតស្នេហាមួយជាតិ
កុំឲ្យរវាត                           បែកបាក់ព្រាត់ឃ្លាតគ្នាឡើយ ។
ខ្ញុំខ្វល់ខ្វាយពិត                 ពីចិត្តចរិយាត្រាណត្រើយ
យល់ដឹងម្លឹងហើយ           ម្តេចឡើយនៅបរាជ័យ ។
បងថាស្នេហ៍មុន               ស៊ុនធ្លាក់នរកអវីចី
តើមូលហេតុអ្វី                   ទើបស្នេហ៍បងក្ស័យដូច្នេះ ។
ឬមួយក៏បង                        ចេះត្រឹមទ្រឹស្តីមិនផេះ
មិនយកចំណេះ                  មកអនុវត្តឲ្យខ្ជាប់ ។
ស្វាឈ្មោលស្តាប់ហើយ      វាក៏ឆ្លាសឆ្លើយរៀបរាប់
ថាឱ ! គូគាប់                       ទ្រនាប់ចិន្តាបងអើយ ។
អូនសង្ស័យបង                    ថាជាសត្វអន់កន្តើយ
យល់ដឹងម្លឹងហើយ              ម្តេចឡើយមិនអាចការពារ ។
ថែស្នេហាមុន                       ឲ្យផុតទុក្ខទណ្ឌវេទនា
គ្មានកម្មវេរា                          វៀរចាកការព្រាត់ប្រាសឃ្លាត ។
បងសូមប្រាប់ថា                   ក្បួនថែស្នេហាគ្រប់ស្នៀត
មិនអាចរវាត                         ឃ្លាតចិត្តយើងរាល់គ្នាទេ ។
បើប្តីប្រពន្ធ                            ប្រកាន់យកបុណ្យឥតរេ
រក្សាការថែ                            ស្នេហាឲ្យគង់វង្សនៅ ។
តាមដោយគន្លង                   ឳវាទពុទ្ធអង្គនោះពៅ
ស្នេហ៍ពិតឋិតនៅ                  មិនបាត់បង់ទៅណាទេ ។
តែបើមានស៊ុន                       ប្តីឬប្រពន្ធឥតគ្នេរ
គិតតែងាករេ                          តាមតែតណ្ហាដឹកមុខ ។
ភ្លេចកាតព្វកិច្ច                       ភ្លេចធម៌ពុទ្ធអង្គចារទុក
ពឺតតែសម្រុក                         យកឈ្នះតែម្នាក់ឯងអង្គ ។
នោះពិតស្នេហា                     មិនអាចរក្សាយូរលង់
ច្បាស់ជាបាត់បង់                   ក្នុងថ្ងៃណាមួយមិនខាន ។
រឿងស្នេហាបង                      កាលពីអតីតនោះមាន
ករណីខកខាន                        ប្រណិប័តន៍តាមពុទ្ធឳវាទ ។
តែរឿងនរណា                        ជាអ្នកពាធាខុសខ្នាត
ធ្វើឲ្យរវាត                               នាំស្នេហ៍ឲ្យឃ្លាតព្រាត់ប្រាស ។
បងសូមត្រាណត្រើយ           ត្រិះរិះគិតឲ្យបានច្បាស់
តើមានអ្វីខ្លះ                            ជាកត្តាទុក្ខកង្វល់ ។
បើស្វាពីររូប                             មួយរូបយល់ធម៌កិច្ចកល
ដោះទុក្ខកង្វល់                        ក្នុងវដ្តសង្សារជីវិត ។
ឯស្វាមួយទៀត                       មានចិត្តចង្អៀតវិបរិត
ខ្វះការរិះគិត                            ស្វែងយល់ពីចិត្តសង្សារ ។
នោះចិត្តអប្រីយ៍                       នឹងកាត់ប្រល័យសង្ខារ
ជីវិតស្នេហា                              ដល់ក្តីមរណាមិនខាន ។
នេះគឺរឿងបង                           កាលគ្រាកន្លងកល្យាណ
ស្នេហ៍ដែលក្ស័យបាន              ដោយសារខ្វះការយល់ដឹង ។
បងសូមឆ្លាស់ឆ្លៀត                  ប្រាប់អូនថែមទៀតត្រង់ហ្នឹង
ថាយើងគួរប្រឹង                        ស្វែងយល់ឲ្យដឹងច្បាស់ការ ។
ជីវិតស្វាមី                                 ភរិយាជាគូសង្សារ
ទោះជាយ៉ាងណា                     មិនអាចប្រេះឆាងាយទេ ។
បើយើងទាំងពីរ                        សម្ភីបដិបត្តិឥតរេ
ថែរក្សាស្នេហ៍                           តាមតែឳវាទព្រះពុទ្ធ ។
ប្រាកដបានសុខ                       គ្មានរឿងអែអុកស្មុតទ្រុឌ
ស្នេហ៍ក៏បរិសុទ្ធ                         រួចផុតអស់រឿងសោកសៅ ។
តែបើមានម្នាក់                          ធ្លាក់ក្នុងអគតិភពផ្លូវ
ច្បាស់ជាស្នេហ៍ត្រូវ                   ដល់នូវអហោសិកម្ម ។

                                                 ( សូមរង់ចាំអានវគ្គបន្ត )

រឿងល្បើកនិងរឿងនិទាន

រឿង តោនិងទន្សាយ

(បទ ភុជង្គលីលា)
តោមួយស្វែងរកចំណី               នៅក្បែរមាត់ព្រៃ      រំពៃសម្លឹង ។
ឃើញទន្សាយមួយដេកស្តឹង     វាគិតរំពឹង                លោតទៅចាប់ឆី ។
ក្សិណនោះមានឈ្លូសក្មេងវ័យ ដើរចេញពីព្រៃ         ជួបវាក់នឹងតោ ។
តោឃើញឈ្លូសធាត់ធំល្អ          វារេរត់មក៍          ដេញចាប់ឈ្លូសវិញ ។
ពេលឃើញតោស្ទុះមកដេញ     ឈ្លូសក៏រត់ចេញ     គេចយ៉ាងរហ័ស ។
ស្នូរជើងរត់ឮព្រូសប្រះ            ដូចគេស្រែកដាស់       ទន្សាយឲ្យភ្ញាក់ ។
ទន្សាយភ័យស្លន់ញ័រញាក់        ស្ទុះរត់កន្ទ្រាក់          ចូលព្រៃបាត់ទៅ ។
ឯតោរត់ហត់ពេកកូវ           ប្រឹងណាស់តែនៅ     ដេញឈ្លូសមិនទាន់ ។
វាក៏ប្រញាប់រួសរាន់              វិលជាបន្ទាន់             មករកទន្សាយ ។
ប៉ុន្តែគួរឲ្យសោកស្តាយ        ដ្បិតអីទន្សាយ           បានរត់ទៅបាត់ ។
តោអង្គុយធ្មឹងស្ងៀមស្ងាត់     នឹកដល់ឧប្បត្តិ-          ហេតុដែលកន្លង ។
ក្នុងចិត្តតោសែនមួហ្មង         ព្រោះតែបំណង          មិនបានសម្រេច ។
ប្រាក់ក៏បង់ថង់ក៏ដាច           គ្មានអ្វីដែលអាច     ស្រោចស្រង់វិញបាន ។
ស្តាយណាស់ស្តាយហួសប្រមាណ    តោស្រែកទូន្មាន      ខ្លួនវាឲ្យចាំ ។
ថាកុំលោភហួសបំណាំ       ក្រែងលោជួបកម្ម      បាត់លាភភោជនីយ ៕

អ្នកដែលលោភលន់ខុសច្បាប់ក្បួន ច្រើនតែផុងខ្លួនបាត់
ផលប្រយោជន៍ ។

“មានចាបមួយនៅក្នុងដៃ ប្រសើរជាងចាបពីរនៅក្នុងព្រៃគុម្ពោត”
                                                                           (សុភាសិតជប៉ុន) ។

WAR AND GENOCIDE

The Silent Genocide (Cont.)
After learning of Ta Chim’s immoral behavior, I immediately thought about my mother’s earlier encounter with his flirtation. All of a sudden, I was having second thought about my mother’s story, that she might be a victim of Ta Chim’s misdeed as well. My greatest fear was that my mother might have been raped by Ta Chim, and that she did not report it to anyone, for fear of reprisal or, worse, being killed by the Khmer Rouge. The more I thought about the possibility, the more distressed I felt. I wanted to ask my mother to get to the bottom of it; but I somehow held back and hoped that my suspicion was unfounded. For years, I continued to live with that agonizing suspicion. But, the feeling that my mother might have been a rape victim during the Khmer Rouge regime never faded away from my mind. After the Khmer Rouge’s regime was toppled from power, I summoned my courage a few times to ask my mother about it. However, I fell short of doing so, for fear of opening up an old wound that my mother had spent all of these years trying to heal, or cover up. It took me 29 years to finally overcome my fear and ask perhaps one of the most unwanted questions to a person I loved and respected dearly. The day was August 22, 2006, during a layover in Singapore’s Changi Airport on our last journey to Cambodia together that I decided to ask my mother that painful question. Because of the reverse time of day, we couldn’t sleep. Thus, my mother and I sat next to each other in our hotel room and reminisced on our past. We talked about life in the old days, how we coped with the difficulty of living in refugee camps in Thailand, and how fortunate we were to be able to go and live in the United States of America. But the majority of our conversation focused mostly on our ordeals living under the Khmer Rouge’s rule. I was very impressed at how my mother recalled past events so vividly despite her having a mature Parkinson’s disease. While we were talking about our lives during the Khmer Rouge period, I gingerly and uneasily steered our conversation to the time we spent at Ponlear Chey village. After recalling our work at the vegetable garden and the names of people who were working with us there, I closed my eyes and agonizingly asked my mother if Ta Chim had violated her. In a calm and serene voice, my mother said, no. Beside his flirtatious talk, Ta Chim did not misbehave. I felt so relieved to hear that my mother had been spared from the cruelty of life’s circumstances. Though one might suspect that my mother was just telling me what I wanted to hear in order to spare me from a shared suffering, I had no reason to believe otherwise because, at that point, I had already been a chosen offspring who would have the opportunity to listen to many secrets of her life’s stories. Over the course of our lives spent together, my mother had probably shared more of her life’s trials and tribulations with me than anyone else.


One day, Ta Plaok called me to his side and told me that I was no longer allowed to stay and work at the vegetable garden. I was to report to the village the next day in order to join the children work brigades which were being called up to help build a dam across the Staung River. So I went up to the village the next day and reported my presence at the communal dining hall where all the children were gathering. After putting us into groups and assigning a group leader, we were ordered to march to our worksite which was located somewhere east of the National Highway 6.

We spend the whole afternoon walking from the village to our worksite which was about 10 miles away. At dust, we arrived at our worksite, which was a gigantic camp. There were a lot of long huts built in groups of four or six to house the workers. We were put into two huts among a group of huts housing the children from other villages. Before my departure for the work camps, my mother gave me a homemade pouch with a metal plate and a spoon inside along with a checkered scarf, krama. After going to receive my food ration that evening, I cleaned my plate and spoon, put them back inside the pouch and kept it next to me as I slept.

The next morning, we were ordered to go to the storage rooms to pick up hoes, hollow baskets, called bangkey, and balancing poles, called dangrek, as we would need them to dig up and transport earth for the dam construction. We were put together in a six-person team, with two people carrying hoes and four people carrying the poles and baskets. Each person was given a quota of one cubic meter of earth per day to be moved from the pit to the back of the dam. Thus, in total, we were given the task of moving six cubic meters of earth daily. If we failed to meet our quota, we would be forced to finish our task after dinner. A generator was run every evening to light up the worksites until 10 o’ clock at night. During the first few weeks, our team was able to complete our quota by dinner time. However, our rigors began to fade soon after once the stresses of this hard labor began to take a toll on our health. On top of that, our nutrition was meager at best, and we were constantly hungry as we worked. Eventually, our team ended up working at night as well. Sometimes, we had to work until the wee hour of 10 p.m.

After about three months of working at the dam’s construction camp, we were moved to a different location to help finish up that portion. At the new location, we were able to see what the dam looked like. It was shaped like the curve of a buffalo’s horn. Our new location was at the tip of one end of it. A few days after we arrived at our new work location, Samoeun, Om Po’s nephew, Penh, the boy who taught me how to climb and collect palm tree’s saps, I, and a couple of other fellow slave laborers decided to run away from the camp and go home. Samoeun, the oldest among us and appeared to be knowledgeable of the area, was our ring leader. At the appointed time under the cover of darkness, we met up and sneaked out of the camp surreptitiously. Our escape route was to follow the bank of the Staung River walking upstream. When we encountered a village, we would make a detour and came back to the bank of the river again. By early dawn, we made it across National Highway 6 and were on our way toward Ponlear Chey. We kept walking along the bank of the Staung River or close to it and pretended that we were local kids going about finding vines and forest products to be used in making farm implements. At about noon time, we made it to Ponlear Chey and quietly slipped into the village. Despite the fact that we made it home safe and sound, I was quite scared afterward, for I didn’t know what repercussion I would face once the Khmer Rouge authority found out that I had deserted from a labor camp. Fortunately, the dam’s building children workforces were dismissed two days later, and nobody seemed to take notice of our early arrival. Though I was spared from the consequence of my foolish action, my mother scolded me for making such a careless decision.
(To be continued)

កំណាព្យមនោសញ្ចេតនា

កាលខ្ញុំសិក្សាមុខវិជ្ជាសារពត៌មាននៅសាកលវិទ្យាល័យ មានសាស្ត្រា
ចារ្យមួយរូបដែលបង្រៀនផ្នែកខាងប្រស្រ័យទាក់ទង បានឲ្យនិស្សិត
ទាំងអស់ងាកមើលទៅកាន់អ្នកដែលអង្គុយនៅខាងឆ្វេង និងខាងស្តាំ
ដៃរបស់ខ្លួនគ្រប់ៗគ្នា ។ បន្ទាប់មក គាត់បានមានប្រសាសន៍ថា៖ ក្នុងចំណោមមនុស្សបីនាក់ដែលយើងទើបនឹងមើលមុខគ្នាទៅវិញទៅ
មកអម្បាញ់មិញនេះ គឺមានម្នាក់ត្រូវជួបនឹងការលែងលះប្តីប្រពន្ធ ។
នេះគឺយោងតាមតួលេខស្ថិតិនៃអត្ត្រាមនុស្សលែងលះប្តីប្រពន្ធ ។
ថ្ងៃនោះ ខ្ញុំសង្កេតឃើញថា ក្នុងចំណោមនិស្សិតប្រមាណជា ៣០ នាក់
នៅក្នុងថ្នាក់ យើងម្នាក់ៗសុទ្ធតែសម្តែងទឹកមុខសុទិដ្ឋិនិយមគ្រប់គ្នា
ព្រោះពួកយើងគិតក្នុងចិត្តថា បន្ទាប់ពីបានសិក្សាជំនាញខាងប្រស្រ័យ
ទាក់ទងហើយ យើងនឹងមានបធ្យោបាយដោះស្រាយទំនាស់បាន
ដោយប្រសិទ្ធភាព មិនអាចនឹងបែកបាក់ប្តីប្រពន្ធដោយងាយនោះទេ ។
ចាប់តាំងពីថ្ងៃដែលខ្ញុំបានរួមចំណែកនៅក្នុងការទាយសន្មតរបស់អ្នក
គ្រូសាស្ត្រាចារ្យនោះមកដល់ពេលនេះ គឺមានរយៈពេលជិត ២០ ឆ្នាំ
ហើយ ។ ខ្ញុំមិនដឹងថា តើអ្នកណាខ្លះក្នុងចំណោមមិត្តរួមថ្នាក់ទាំង ៣០
នាក់របស់ខ្ញុំ បានជួបនឹងវិបត្តិលែងលះប្តីប្រពន្ធនោះទេ ព្រោះពួកយើង
មិនបានរក្សាការទាក់ទងគ្នាឲ្យបានយូរអង្វែង ។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំអាចបញ្ជាក់
បានថា ក្នុងចំណោមនិស្សិតទាំង ៣០នាក់នោះ ខ្ញុំបានក្លាយជាស្ថិតិ
នៃការទាយទុកនោះហើយ ។
ការលែងលះប្តីប្រពន្ធគឺជារឿងមួយដែលប្តីប្រពន្ធគ្រប់រូបមិនចង់ជួប ។
ប៉ុន្តែ អព្ភូតហេតុលែងលះប្តីប្រពន្ធគឺជាបញ្ហាមួយដែលមនុស្សមួយ
ចំនួនត្រូវប្រឈម ។ វិញ្ញាសាដែលខ្ញុំចង់លើកយកមកវិភាគនៅទីនេះ
គឺថា តើមានអ្វីអាចយកមកការពារកុំឲ្យប្តីប្រពន្ធជួបនឹងបញ្ហាលែងលះ
គ្នាដែរឬទេ ? តាមការសង្កេតនិងបទពិសោធន៍នៅក្នុងជីវិតរបស់ខ្ញុំ
ខ្ញុំគិតថា ប្តីប្រពន្ធអាចចៀសវាងការលែងលះគ្នាបាន ប្រសិនបើពួក
គេចាប់ផ្តើមចងសម្ព័ន្ធនឹងគ្នាដោយមានមូលដ្ឋានច្បាស់លាស់ ។
ល្បើក ស្វាញីឈ្មោល គឺជាសំណេរតូចមួយដែលផុសចេញអំពីបទ
ពិសោធន៍នៅក្នុងជីវិតខ្ញុំ ។ គោលបំណងនៃការសរសេរកំណាព្យ
រឿងល្បើកនេះ គឺខ្ញុំចង់ចែករំលែកបទពិសោធផ្ទាល់ខ្លួន និងបង្កើត
ឲ្យមានអត្ថបទពាក់ពន័្ធមួយ សម្រាប់អ្នកដែលមានបំណងស្វែងរកគូ
ស្រករ ធ្វើជាមូលដ្ឋានកសាងស្នេហា ឬជាមាគ៌ាសម្រាប់ត្រិះរិះ
ពិចារណា ដើម្បីស្វែងរកជោគជ័យក្នុងជីវិតស្វាមីភរិយា ។ ខ្ញុំសូម
សារភាពថា ខ្ញុំមិនមែនជាអ្នកឯកទេសខាងស្នេហាទេ ។ ដូច្នេះ បើ
មានចំណុចណាមួយដែលប្រាសចាកពីនិក្ខេបបទ សូមមេត្តាអធ្យា
ស្រ័យ និងជួយកែតម្រូវតាមការគួរ ។ ខ្ញុំសូមស្វាគមន៍ និងរង់ចាំ
ទទួលនូវរាល់ការទិតៀនកែលម្អទាំងឡាយ ៕
                                                                           ឆៃ ចិន្តា

កំណត់ៈ ដោយហេតុថា អត្ថបទកំណាព្យនេះវែងពេក ខ្ញុំសូមអធ្យា
ស្រ័យដាក់ជូនមិត្តអ្នកអានមួយផ្នែកម្តងៗ ប្រហែលជាបួនដងទើប
ចប់ ។ បើលោកអ្នកចង់ជាវកូនសៀវភៅនេះទុកជាអនុស្សាវរីយ៍ សូម
ចូលទៅវិបសាយ៖
http://mysite.verizon.net/vzexs0fn/books/id11.html

ល្បើក ស្វាញីឈ្មោល

ថ្លែងដោយទំនង               ដំណើរដើមទងសត្វស្វា
ថ្ងៃមួយនោះណ៎ា !            វាបានជួបគ្នាសាសង ។
ផ្តោះផ្តងវាចា                    ពោលពាក្យស្នេហាអូនបង
ផ្តួចផ្តើមចងក្រង               កម្រងស្នេហ៍ស្និទ្ធពិតមួយ ។
ស្វាឈ្មោលពោលថា       នែ ! ពៅពុំងាអូនអើយ
សូមកុំកន្តើយ                   ចូលមកឆ្លងឆ្លើយនឹងបង ។
ដ្បិតអីរៀមរ៉ា                     ចង់បានកនិដ្ឋានួនល្អង
មកធ្វើគូគ្រង                     ផ្គូផ្គងស្វាមីភរិយា ។
ស្វាញីតបថា                     យី ! អ្នកហានក្លាលេលា
ហ៊ានអ្វីម្លេះហ្ន៎ា !               ឡេះឡោះវោហារលែបខាយ ។
ដឹងទេថាខ្ញុំ                        នេះជាក្រមុំពេញវ័យ
មិនមែនមេម៉ាយ               មានចិត្តរាយមាយឆ្លេឆ្លា ។
កុំមកញ៉ែញ៉ង                    ពោលពាក្យអូនបងមុសា
ក្រែងញាតិមិត្តថា              ខ្ញុំនេះជាស្វាសាវជៃ ។
ស្វាឈ្មោលឆ្លើយភ្លាម      មិននៅទីមទាមលកលៃ
ថាអូនកុំភ័យ                     បងមិនធ្វើអ្វីឲ្យខុស ។
ពីទំនៀមឡើយ                 អូនអើយជឿពាក្យបងចុះ
គ្រាន់តែពិគ្រោះ                ស្វែងយល់ចិត្តស្មោះភក្តី ។
ព្រោះបងកួចគិត               មានចិត្តប្រតិព័ទ្ធលើថ្លៃ
ចង់បានពិសី                      មកថ្នាក់ថ្នមបីស្នេហា ។
រួមសុខរួមទុក្ខ                    នៅក្នុងវាលវដ្តសង្សារ
ថែរក្សាគ្នា                          ស្វាមីភរិយាតទៅ ។
ស្វាញីឮហើយ                   មិននៅកន្តើយចៅរ៉ៅ
ឆ្លើយទាំងមួម៉ៅ                 ថាអ្នកនេះហៅសែនផ្តាស ។
ទើបបានជួបមុខ                ម្តេចហ៊ានវាយលុកឥតខ្មាស
មកធ្វើមុខក្រាស់                ហាមាត់ប្រកាសសុំស្នេហ៍ ។
ដឹងទេថា “ស្រី “                 នៅលើលោកីយ៍តែងគ្នេរ
មុននឹងស្និទ្ធស្នេហ៍             ត្រូវរង់ចាំ “ទាល់តែយូរ” ។
បើអ្នកស្រឡាញ់                កុំខឹងកុំក្នាញ់តស៊ូ
យកចិត្តមកប្តូរ                   សួរតើខ្ញុំមានចិត្តទេ ។
បើខ្ញុំមានចិត្ត                      នោះបងឯងពិតបានល្ហែ
មិនពិបាកទេ                      ចូលដល់បាមេខ្ញុំទៅ ។
តែនៅពេលនេះ                 បងស្វាសំគិះឯងត្រូវ
លួងលោមចែចូវ                ខ្ញុំឲ្យបានដៅចិត្តសិន ។
ស្វាឈ្មោលបានស្តាប់        វាក៏ឆាប់ឆ្លើយដោយប៉ិន
ថាឱ ! មាសឆ្អិន                  ហេតុអីអូនកិនបងម្លេះ ។
រឿងរ៉ាវស្នេហា                    តើស្វាណាមួយអាចវេះ
គេចពីចំណេះ                     ដែលចេះមិនបាច់មានគ្រូ ។
តែបើត្រាណត្រើយ             ឲ្យបងប្តូរផ្តាច់តស៊ូ
យកចិត្តមកប្តូរ                    សួរថាអូនមានចិត្តទេ ។
នេះជាការពិត                     មិនអាចប្រឌិតទេស្នេហ៍
អូនមានចិត្តដែរ                   ដ្បិតអីមាសមេឆោមឆ្លៅ ។
ដឹងថាបងក្នាញ់                   កួចចិត្តស្រឡាញ់ពាលពៅ
ពេលតម្ពក់ទៅ                    ផ្លែព្នៅនឹងជ្រុះធ្លាក់មក ។
តម្ពក់គឺចិត្ត                          បងស្នេហ៍អូនពិតពន្លក
ផ្លែព្នៅជ្រុះមក                     គឺរូបពន្លកដោយបង ។
ស្វាញីស្តីវិញ                       ថាខ្ញុំសែនជ្រេញកន្លង
ម្តេចនៅសាសង                 បូរបាច់ផ្តោះផ្តងមិនឈប់ ។
អ្នកណាមានចិត្ត                 បងឯងនេះពិតងល់ងប់
ឆ្កួតនឹងស្នេហ៍ស៊ប់              និយាយឡប់ៗផ្តេសផ្តាស ។
តម្ពក់ផ្លែព្នៅ                         ប្រៀបធៀបមិនត្រូវជិនណាស់
តើស្វាណាខ្លះ                      ជឿរឿងផ្តេសផ្តាសដូច្នេះ ។
ស្នេហ៍នៅនឹងចិត្ត                មិនមែនស្ថិតនៅចំណេះ
រឿងចេះមិនចេះ                  អាស្រ័យលើចិត្តយើងទេ ។
រីរូបពាលពៅ                        មិនមែនផ្លែព្នៅទេនែ !
កុំមកសាំញ៉ែ                        ចង់បេះបោចផ្លែនោះអ្នក ។
ខ្ញុំសូមប្រាប់មុន                   មេត្តាកុំស៊ុនជឿជាក់
ថាខ្ញុំងាយធ្លាក់                    ស្និទ្ធស្នេហ៍រូបអ្នកសោះឡើយ ។
ស្វាឈ្មោលថ្លែងថា             ឱ ! កែវជីវ៉ាអូនអើយ
មុននឹងឆ្លាសឆ្លើយ               មេត្តាឲ្យបងល្បងសព្ទ ។
សាសងវាចា                        ពិភាក្សាគ្នាសាកសប
ក្រែងលោកាក់កប               ប្រកបដោយចិត្តដូចគ្នា ។
អូនថាស្នេហ៍ពិត                  ស្ថិតនៅលើចិត្តពុំងា
ច្នេះសូមមេត្តា                      ឲ្យបងវាចាសាកម្តង ។
សាកសួរចិត្តពៅ                  តើដូចម្តេចទៅមាសបង
បើយើងសាកល្បង              ផ្តួចផ្តងស្វែងយល់ចិត្តគ្នា ។
បងស្ទង់ចិត្តអូន                    ឯស្រស់នឹមនួនស្ងួនភ្ងា
ស្ទង់ចិត្តរៀមរ៉ា                     ថាតើដូចគ្នាឬទេ ។
បើយើងមានចិត្ត                  ដូចគ្នាមែនពិតគួរតែ
ក្រងកម្រងស្នេហ៍                 ឲ្យបានឋិតថេរតទៅ ។
ឥឡូវបងសួរ                         មេត្តាកុំមួណាពៅ
តើអូននាងនៅ                      ទំនេរឬមួយមានគ្នា ។
បើនៅទំនេរ                           មិនទាន់មានគូសង្សារ
បងសុំស្នេហា                        លើរូបជីវ៉ាបានទេ ។
ទោះបីមានក្រ                        បងស្ម័គ្រកំដរមាសមេ
សន្យាថ្នមថែ                         មិនឲ្យមាសស្នេហ៍គ្នាន់ចិត្ត ។
ស្វាញីតបថា                         បើបងប្រាថ្នាស្នេហ៍ស្និទ្ធ
លើរូបអូនពិត                        ឥតមានប្រឌិតសោះឡើយ ។
អូនសូមសាសព្ទ                   រៀបរាប់ពាក្យប្រាប់ត្រាណត្រើយ
ថាអូននៅឡើយ                   មិនទាន់មានសង្សារទេ ។
សព្វថ្ងៃនេះពៅ                      អូននៅក្រមុំទំនេរ
មិនទាន់មានគេ                     ចូលមកនាវស្នេហ៍ទេអ្នក ។
បើបងប៉ងភ្ជាប់                      ចិត្តស្នេហ៍គូគាប់វរលក្ខណ៍
ដោយចិត្តស្មោះស្ម័គ្រ           នោះអូនសុំដាក់លក្ខខណ្ឌ ។
ទីមួយត្រូវស្ម័គ្រ                     លាតត្រដាងលក្ខណ៍ជាក់ស្បាន់
មិនត្រូវប្រកាន់                       ថាឈ្មោលឬញីឡើយណ៎ា ! ។
បើខ្ញុំសួរអ្នក                           ពីរឿងអបល័ក្ខណ៍កិរិយា
ខូចខិលម្តេចម្តា                     ត្រូវតែហានក្លាឆ្លើយប្រាប់ ។
ដោយចិត្តស្មោះស                 អាក្រក់ឬល្អរ៉ាយរ៉ាប់
ឲ្យខ្ញុំបានស្តាប់                       និងអាចវាយតម្លៃបង ។
ទីពីរសូមចិត្ត                          អ្នកកុំប្រឌិតដើមទង
នាំឲ្យមួហ្មង                           បាត់បង់ទំនុកចិត្តគ្នា ។
ត្រូវថ្លែងពាក្យពិត                  មិនត្រូវប្រឌិតវាចា
ព្រោះរឿងស្នេហា                  ជារឿងថ្លៃថ្លាកន្លង ។
ស្នេហ៍ចិត្តនិងចិត្ត                   ជាស្នេហ៍ដែលពិតឥតហ្មង
ច្នេះយើងត្រូវក្រង                  ចងដោយចំណងសច្ចៈ ។
ឥឡូវនេះខ្ញុំ                            សុំសួរបកទៅវរលក្ខណ៍
តើពៅនួនអ្នក                         មានជំពាក់ស្នេហ៍ដែរទេ ។
បើបងមានដែរ                        ម្តេចឡើយក៏បែរប្រែរេ
មករកស្និទ្ធស្នេហ៍                   នឹងខ្ញុំឯណេះទៅវិញ ។
ស្វាឈ្មោលឆ្លើយប្រាប់          រាយរាប់ឥតក្តីទោម្នេញ
ទៅស្វាញីវិញ                         ថាបងធ្លាប់មានគូសេ្នហ៍ ។
ម្តងរួចទៅហើយ                     អូនអើយមិនកុហកទេ
តែនោះជាស្នេហ៍                    ដែលកម្មចងពីអតីត ។
ស្នេហ៍កម្មស្នេហ៍កាច             ប្រៀបដូចបិសាចរួតរឹត
ឲ្យនឿយណាយចិត្ត              ដ្បិតក្តីអហោសិកម្ម ។
ទីបំផុតបង                             សម្រេចពន្លត់ភ្លើងកម្ម
ផ្តាច់ខ្លួនពីឆ្មាំ                          ស្នេហ៍កម្មនរកអវីចី ។
ស្វាញីថ្លែងទៀត                    ថាខ្ញុំសុំឆ្លៀតស្រដី
ស្នេហ៍មុនអន្តរាយ                 ពេលមានស្នេហ៍ថ្មីរៀបការ ។
អូនសូមសួរបង                      នួនល្អងឆ្លើយប្រាប់កនិដ្ឋា
តើធ្វើយ៉ាងណា                      ដើម្បីការស្នេហ៍ថ្មីនេះ ។
ឲ្យចៀសភ្លើងកម្ម                   ដែលបង្កស្នាមបែកប្រេះ
នាំស្នេហ៍ឲ្យឆេះ                      រលាយជាផេះម្តងទៀត ។
ស្វាឈ្មោលឈ្លាសឆ្លើយ       ឱ ! មាសបងអើយម្េតចឆ្លៀត
សួររឿងចង្អៀត                      ឲ្យបងឆ្លៀតឆ្លើយដោះសា ។
បងសូមត្រាណត្រើយ            កុំឡើយមានចិត្តសង្កា
ដ្បិតរឿងស្នេហា                     នរណាអាចដឹងមុននោះ ។
តែបើត្រាណត្រើយ                ចង់ឲ្យបងឆ្លើយដោយស្មោះ
ថាធ្វើម្តេចនោះ                       ដោះស្នេហ៍ឲ្យផុតកង្វល់ ។
បងសូមប្រាប់ថា                     ដើម្បីការពារសមិទ្ធផល
ស្នេហាឲ្យដល់                        ទីបរមសុគតិភព ។
នោះគឺរូបបង                          ហើយនិងនួនល្អងមិនឈប់
រក្សាចិត្តស្ងប់                          ឲ្យស្របកបតាមមាត្រា ។
នៃធម៌ទាំងបួន                       ដែលព្រះពុទ្ធអង្គបានចារ
ទុកជាតម្រា                           ឲ្យគូសង្សារបដិបត្តិ ។
ទីមួយមេត្តា                           ស្រឡាញ់សង្សារពិតៗ
ថ្នាក់ថ្នមនែបនិត្យ                  មិនវៀចវេរចិត្តផិតក្បត់ ។
ទីពីរករុណា                           អាណិតសង្សារអត់ធ្មត់
មិនខ្លាចនឿយហត់               ជួយរំលែកទុក្ខគ្រប់យ៉ាង ។
ទីបីមុទិតា                              គ្មានចិត្តពាធាក្អេងក្អាង
ច្រងេងច្រងាង                      ប្រចណ្ឌខុសរឿងនោះទេ ។
បួនឧបេក្ខា                            រក្សាយុត្តិធម៌ជូនស្នេហ៍
ចរិយាមិនរេ                          ថែស្នេហ៍បរិសុទ្ធអត់អាក់ ។
ម្យ៉ាងទៀតត្រូវវាង                អគតិបួនយ៉ាងអបល័ក្ខណ៍
ចិត្តល្អៀងថ្នាំងថ្នាក់              នាំឲ្យយើងធ្លាក់មហន្តរាយ ។

                                      ( សូមរង់ចាំអានវគ្គបន្ត )