ចំណីខួរក្បាល

ពុទ្ធសាសនា មហាយាន កាលរៀនប្រវត្តិសាស្ត្រនៅវិទ្យាល័យភ្នំដងរែក លោកគ្រូបានលើកយករឿងមនុស្សខ្វាក់ប្រាំមួយនាក់និងសត្វដំរីមកធ្វើជាឧទាហរណ៍បង្ហាញថា ការសិក្សាអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រគឺមិនខុសអំពីមនុស្សខ្វាក់ទៅស្ទាបសត្វដំរីឡើយ ។ ម្នាក់ៗគិតថាសត្វដំរីមានរូបរាងដូចជាអ្វីដែលខ្លួនពាល់ត្រូវ ។ ធាតុពិតវាមិនមែនដូច្នោះឡើយ ។ នេះគឺជាសច្ចៈភាពមួយសម្រាប់អ្នកសិក្សាមុខវិជ្ជានានាពិចារណា ។ នៅទសវត្សឆ្នាំ២០០០ ខ្ញុំបានបកប្រែនិងសរសេរពង្សាវតាខ្មែរ ជាភាសាអង់គ្លេសដើម្បីប្រមូលឯកសារនានាពាក់ព័ន្ធនឹងការឡើងគ្រងរាជរបស់ស្តេចខ្មែរ មកដាក់នៅក្នុងសៀវភៅតែមួយដើម្បីងាយស្រួលដល់ការស្រាវជ្រាវ ។ នៅក្នុងសៀវភៅនោះ ខ្ញុំបានសរសេរសារណាមួយ (Essay) ពណ៌នាអំពីការវិត្តន៍នៃសង្គមខ្មែរ ។ ខ្ញុំបានយកសមតិកម្មជាច្រើនមកអះអាងនៅក្នុងសារណានោះ រួមបញ្ចូលទាំងសមតិកម្មមួយដែលអះអាងថា មូលហេតុដែលខ្មែរនៅសម័យអង្គរអាចពង្រីកទឹកដីនិងឥទ្ធិពលបានធំទូលាយ គឺដោយសារជំនួយចេញអំពីផ្នត់គំនិតនៅក្នុងទំនៀមទម្លាប់នៃសាសនាហិណ្ឌុ ។ ចំណុចនេះ ខ្ញុំខុស ទោះបីមិនខុសទាំងស្រុងក៏ដោយ ព្រោះស្តេចជ័យវរម្ម័នទី៧ ទ្រង់ដើរតាមគោលគំនិតព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន ។ ដូច្នេះ ដើម្បីពិន័យខ្លួនខ្ញុំនូវកំហុសមួយនេះ ខ្ញុំគិតថាគួរស្វែងយល់ខ្លះៗអំពីពុទ្ធសាសនាមហាយាន ។ ក្នុងពុទ្ធប្រវត្តិ ព្រះពុទ្ធសាសនាមានមូលដ្ឋានចេញអំពីគម្ពីរចំនួនបីដែលពុទ្ធសាសនិកហៅថា៖ ព្រះត្រៃបិដកគឺ វិនយ សុត្តន្ត និង អភិធម្ម ។ បើប្រៀបធៀបគម្ពីរទាំងបីទៅនឹងកំរិតសិក្សា គឺប្រៀបដូចជា បឋមសិក្សា មធ្យមសិក្សា និងឧត្តមសិក្សា ។ អភិធម្មគឺស្ថិតនៅក្នុងឧត្តមសិក្សា ។ ឯព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន គឺផ្អែកលើការបដិបត្តិដោយផ្តោតលើអភិធម្មបិដកនេះឯង ។ ដើមចមដែលនាំឲ្យព្រះពុទ្ធសាសនាមានសាខាមហាយាន គឺដោយសារសាវ័ក(កូនសិស្ស)មួយចំនួនមិនដើរតាមដំបូន្មានរបស់ព្រះពុទ្ធបរមគ្រូ ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់ឈ្វេងយល់ថា អភិធម្មមានអាថ៌ជ្រៅណាស់មិនអាចឲ្យមនុស្សទូទៅយល់បានងាយៗទេ ។ ការស្វែងយល់អំពីទស្សនៈនៅក្នុងអភិធម្ម ត្រូវការចំណេះដឹងខ្ពស់និងពេលវេលាវែង ។ ដូច្នះ គួរផ្តោតការគិតនិងរកដំណោះស្រាយឲ្យបញ្ហា ទុក្ខ នៅក្នុងជីវិតមនុស្សវិញ ទើបប្រសើរ ។ នៅពេលសាវ័ករបស់ទ្រង់សួរអំពីមូលហេតុមិនឲ្យព្យាយាមយករបកគំហើញនៅក្នុងអភិធម្មមកពន្យល់បុថុជ្ជន ព្រះពុទ្ធទ្រង់មិនឆ្លើយទេ ដោយគ្រាន់តែលើកយករឿងមនុស្សដែលត្រូវរបួសជាមួយនឹងព្រួញពិសមកនិទានប្រាប់ទុកជាឧទាហរណ៍សម្រាប់ពិចារណា ។ លុះព្រះពុទ្ធទ្រង់ចូលបរិនិព្វាន សាវ័ករបស់ទ្រង់ខ្លះបានយកចំណុចស្មុគស្មាញជាច្រើននៅក្នុងអភិធម្មមកបកស្រាយ ដែលជាហេតុនាំឲ្យមានទំនាស់ក្នុងការយល់ឃើញអំពីគោលគំនិតនានា ។ ទំនាស់នេះនាំឲ្យកើតមានសង្គាយនា (ការផ្ទៀងផ្ទាត់) ពុទ្ធវចនៈធំៗចំនួនប្រាំលើក ។ គេមិនដឹងថាពុទ្ធសាសនាមហាយានចាប់បដិសន្ធិនៅឆ្នាំណាទេ ប៉ុន្តែក្រោយព្រះពុទ្ធទ្រង់បរិនិព្វានទៅ ព្រះពុទ្ធសាសនាចែកចេញជាបីនិកាយធំៗគឺ ហិនយា មហាយាន និង មជ្ឈឹមមគ្គ ឬ មាគ៌ាកណ្តាល (Madhyamaka) ។ និកាយមជ្ឈឹមមគ្គបានបាត់បង់រូបរាងទៅហើយ នៅសល់តែនិកាយហិនយាន ដែលយើងសព្វថ្ងៃហៅថា ថេរវាទនិងមហាយានតែប៉ុណ្ណោះ ។ បើយើងប្រៀបធៀបព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទនិងមហាយាន ទៅនឹងលទ្ធិនយោបាយគឺប្រៀបដូចជាក្រុមអ្នកអភិរក្សនិយមនិងសេរីនិយម ។ ពុទ្ធសាសនិកដែលបដិបត្តិតាមលទ្ធិថេរវាទ គឺជាអ្នកដើរតាមការណែនាំរបស់ព្រះពុទ្ធដោយឥតងាករេ ។ ឯអ្នកដែលបដិបត្តិតាមលទ្ធិមហាយាន គឺជាក្រុមដែលដើរតាមការយល់ឃើញរបស់គេនៅក្នុងការសិក្សាអភិធម្ម ។ យើងអាចយកជួរភ្នំហេមពានធ្វើជាខ្សែបន្ទាត់សម្រាប់បែងចែកក្រុមអ្នកបដិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនា មហាយាននិងថេរវាទ ។ នៅភាគខាងជើងនិងខាងកើតជួរភ្នំហេមពានមានជាអាទ៍ ប្រទេសទីបេរ៍ ម៉ុងហ្គោលី ចិន ជប៉ុន និងកូរ៉េ គេចូលចិត្តបដិបត្តិតាមលទ្ធិមហាយាន ។ ផ្នែកខាងត្បូងនិងខាងលិចភ្នំហេមពាន រួមមានប្រទេស ស្រីលង្កា ភូមា និងតំបន់អាសុីអគ្នេយ៍គេនិយមបដិបត្តិតាមលទ្ធិថេរវាទ ។ ភាពខុសគ្នារវាងព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាននិងថេរវាទ គឺស្ថិតនៅលើសំណួរមួយពាក់ព័ន្ធនឹង និព្វាន ។ នៅក្នុងគំនិតរបស់ពុទ្ធបរិស័ទទូទៅ និព្វានគឺបានដល់ចំណុចសូន្យដែលរូបបុគ្កលមិនវិលមកកើតក្នុងវដ្តសង្ខារទៀតឡើយ ។ ប៉ុន្តែ អ្នកដែលបដិបត្តិតាមលទ្ធិមហាយាន គេជឿថា វិញ្ញាណដែលបែកធ្លាយរលាយជាមួយនឹងរូបនោះ មិនបាត់បង់សូន្យសុងទៅទេ ប្រៀបដូចជាភ្លើងដែលរលត់ដូច្នោះដែរ ។ វាស្ថិតនៅក្នុងទីមួយដែលពាល់មិនត្រូវ ទៅមិនដល់ យល់មិនកើត ។ គេហៅការយល់ឃើញនេះថា៖ សច្ចៈស្របគ្នា (Parallel Truth) ។ សម្រាប់អ្នកបដិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន សច្ចៈមិនមានភាពដាច់ខាតទេ (Truth is not absolute) ។ ឧទាហរណ៍ សច្ចៈដែលចែងថា មានរូបមានទុក្ខនោះ តើមានករណី មានរូបគ្មានទុក្ខដែរឬទេ ។ ចម្លើយគឺ មាន ។ រូបដែលគ្មានទុក្ខ គឺព្រះអរហន្តនិងព្រះពោធិសត្វ ដែលសាងបារមីបុណ្យបានពេញបរិបូរមិនស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលនៃតណ្ហា (Desire) ទៀតទេ ។ ព្រះពោធិសត្វមានបុណ្យ ឬ បុញំ ដែលខ្មែរយើងសរសេរជា បញ្ញា គ្រប់គ្រាន់អាចចម្លងជីវិតទៅកាន់និព្វានបាន ប៉ុន្តែទ្រង់មិនទៅទេ ព្រោះចង់ទុករូបកាយនៅក្នុងវដ្តសង្សារ ដើម្បីជួយត្រួសត្រាយផ្លូវឲ្យមនុស្សលោករំដោះខ្លួនចេញអំពីទុក្ខ ។ នេះគឺជាចំណុចមួយទៀតនៃលទ្ធិមហាយាន ដែលឆ្លើយនឹងសំណួរថា បើមិនចង់ទៅនិព្វាន តើព្រះអ្នកមានបុណ្យអាចត្រឡប់មកកើតជាមួយនឹងមនុស្សលោកវិញដែរឬទេ? យោងតាមពុទ្ធប្រវត្តិ អ្នកដែលចាប់ផ្តើមរុកគួនព្រះពុទ្ធឲ្យពន្យល់អំពីមធ្យោបាយ ឬក៏ផ្លូវកាត់ទៅកាន់និព្វានមុនគេគឺ សារីបុត្ត ។ គ្រានោះ ព្រះពុទ្ធទ្រង់មិនបកស្រាយប្រាប់សារីបុត្ត ថាត្រូវធ្វើដូចម្តេចទេ គ្រាន់តែយករឿងនិទានអំពីមនុស្សត្រូវរបួសដោយគ្រាប់ព្រួញពិសមកឲ្យអ្នកដែលចង់ស្វែងរកផ្លូវទៅនិព្វានឲ្យបានឆាប់រហ័ស យកទៅត្រិះរិះពិចារណា ។ បន្ទាប់ពីព្រះពុទ្ធចូលបរិនិព្វាន ការបកស្រាយគំនិតនានានៅក្នុងអភិធម្មចេះតែមានទំនាស់ជាបន្តបន្ទាប់រហូតដល់មានការធ្វើសង្គាយនាជារឿយៗ ។ លុះដល់សតវត្សទី ២ អ្នកប្រាជ្ញឥណ្ឌាម្នាក់ឈ្មោះ នាគជន (Nagajuna) បានសរសេរក្បួនច្បាប់នៅក្នុងលទ្ធិមាហាយានឡើង ។ គាត់ថែមទាំងបានសរសេរអំពីរបៀបអនុវត្តន៍នានាដែលជាការបដិបត្តិជាន់ខ្ពស់ឆ្ពោះទៅកាន់និព្វានទៀតផង ។ ប៉ុន្តែ សំណេរអំពីផ្លូវទៅកាន់និព្វាននោះ ត្រូវបានបាត់បង់យូរយាណាស់មកហើយ ។ នៅសតវត្សទី ៨ អ្នកប្រាជ្ញឥណ្ឌាមួយរូបទៀតឈ្មោះ សន្តិទេវ (Santideva) បានសរសេរបន្ថែមអំពីគោលគំនិតនៅក្នុងលទ្ធិមហាយាន ។ គឺបុគ្គលទាំងពីររូបនេះហើយដែលជាស្ថាបនិកនៃព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាននិកាយ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន និង ហិនយានឬថេរវាទ មានគោលដៅចម្បងតែមួយដូចគ្នាគឺ៖ កាត់បន្ថយនិងបំបាត់ទុក្ខអំពីរូបមនុស្ស ។ អ្វីដែលជាភាពខុសគ្នារវាងលទ្ធិទាំងពីរ គឺការអនុវត្តន៍និងរបៀបរបបក្នុងការស្វែងរកដំណោះស្រាយរំដោះទុក្ខ ក៏ដូចជាការបកស្រាយនូវទស្សនៈនានានៅក្នុងគម្ពីរអភិធម្ម ដែលមានចំណុចខ្លះមិនអាចយកទ្រឹស្តី កម្មផល ឬហេតុផល មកធ្វើជាទឡ្ហីករណ៍បានឡើយ ។ ភាពខុសគ្នានៃលទ្ធិទាំងពីរអាចនិយាយបានថា៖ មហាយានឲ្យអាទិភាពលើទ្រឹស្តី ឯថេរវាទឲ្យអាទិភាពលើការអនុវត្តន៍ ។ យើងអាចឲ្យសមតិកម្មសាមញ្ញមួយថា ពុទ្ធសាសនាមហាយាន យកព្រហ្មវិហារធម៌ទាំង៤គឺ មេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា ឯពុទ្ធសាសនាថេរវាទយកចតុរារិយសច្ចៈទាំង៤គឺ ទុក្ខ សមុទយ និរោធ និង មគ្គ មកធ្វើជាមូលដ្ឋានគ្រឹះដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានានាពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងសំណួរ រូបំ ទុក្ខំ អនិច្ចំ អនត្តា ។ បើយើងពិនិត្យឲ្យបានជាក់លាក់បន្តិចនោះ ព្រះពុទ្ធសាសនាទាំងមូលមានគោលដៅតែពីរទេ ។ ទីមួយគឺបង្ហាញនិងរកដំណោះស្រាយអំពីបញ្ហា ទុក្ខ ដែលជាកម្មវត្ថុជាប់ជាមួយនឹងរូបមនុស្សសត្វ ។ ទីពីរគឺការវែកញែកស្វែងរកធាតុពិតនៃរូប ឬអាត្ម័ន ។ នៅក្នុងដំណើរស្វែងរក សុខ ដែលជាឱសថព្យាបាលទុក្ខនោះ ទាំងពុទ្ធសាសនាមហាយាននិងថេរវាទ មានយុទ្ធវិធីស្រដៀងគ្នា ។ មេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា គឺសំដៅដល់ការដឹកនាំចិត្តទៅកាន់ ទាន (បរិច្ចាគ) សីល (សីលធម៌) និង ភាវនា (សមាធិ) ។ ឯចតុរារិយសច្ចៈទាំង៤បង្ហាញអំពីទំនាក់ទំនងរវាង ទុក្ខនិងរូប ហើយផ្តល់ដំណោះស្រាយតាមរយៈការអនុវត្តន៍ដោយយកអដ្ឋង្គិមគ្គ ឬមាគ៌ាទាំង ៨ ជាមូលដ្ឋាន ។ នៅក្នុងការរកដំណោះស្រាយរឿង ទុក្ខ ពុទ្ធសាសនាមហាយាននិងថេរវាទមិនមានទំនាស់អ្វីជាដុំកំភួនទេ ។ ប៉ុន្តែ នៅក្នុងការវែកញែកអំពី រូប និងវិញ្ញាណ ឬព្រលឹង (Soul) មានការខ្វែងមតិគ្នាខ្លះៗ ។ ដូចបានលើកឡើងនៅខាងដើមអត្ថបទ ពុទ្ធសាសនាមហាយានមិនទទួលស្គាល់ថាអាតូមនៃ រូប (self) រលាយបាត់បង់ទាំងស្រុងនៅពេលដែលជីវិតរលត់នោះទេ ។ ហើយរូបទាំងអស់ក៏មិនមែនសុទ្ធតែមានទុក្ខដែរ ។ ដូច្នេះ ទ្រឹស្តី មានរូបមានទុក្ខ មិនអាចចាត់ទុកថាជា សច្ចៈដាច់ខាតឡើយ ។ បើសច្ចៈមិនមែនជាសច្ចៈដាច់ខាត វាត្រូវតែមានលំហសម្រាប់របកគំហើញផ្សេងទៀត (Spaces for new discovery) ។ និព្វានក៏ដូចគ្នាដែរ ។ អាតូមនៃរូបរបស់បុគ្គលដែលឆ្លងទៅដល់ឋាននិព្វាន គឺត្រូវស្នាក់នៅក្នុងទីមួយ ។ បុគ្គលដែលសាងបុណ្យបានដល់ចំណតនិព្វាន បើមិនប្រាថ្នានៅទីនោះ ក៏គួរតែមានទីមួយសម្រាប់ស្នាក់អាស្រ័យដែរ ។ ចំណុចនេះហើយដែលគេយកព្រះពោធិសត្វនិងព្រះអរហន្តមកធ្វើជាតំណាង ។ លោក ស សារុន វែកញែកថា និព្វានមានពីរប្រភេទគឺ៖ សឧបាទិសេសនិព្វាន ឬនិព្វានរស់ និង អនុបាទិសេសនិព្វាន ឬនិព្វានស្លាប់ ។ និព្វានរស់គឺតំណាងឲ្យព្រះពោធិសត្វនិងព្រះអរហន្តនេះឯង ។ មុននឹងបញ្ចប់អត្ថបទនេះ សូមលើកយកកត្តាខ្លះៗនៃពុទ្ធសាសនាមហាយានដែលអាចជាវិភាគទាននៃឥទ្ធិពលរបស់ព្រះបាទជ័យវរម្ម័នទី៧ មកពិភាក្សា ។ ចំណុចកណ្តាលនៃរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរម្ម័នទី៧ គឺប្រាសាទបាយ័ន ។ ឯកសាររូបភាពប្រវត្តិសាស្ត្រជាច្រើនត្រូវបានចារទុកនៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទនោះ ។ រូបភាពដែលលេចធ្លោជាងគេគឺសង្គ្រាមជាមួយនឹងប្រទេសចម្ប៉ា ។ ប៉ុន្តែ ក្រៅពីសង្គ្រាមជាមួយចាម គេមិនឃើញមានចម្លាក់និយាយអំពីសង្គ្រាមជាមួយប្រទេសឬកុលសម្ព័ន្ធដទៃឡើយ ។ យោងតាមពង្សសាវតារខ្មែរ ស្តេចខ្មែរនៅសម័យអង្គរភាគច្រើនធ្វើសង្គ្រាមដើម្បីពង្រីកឥទ្ធិពលនិងទឹកដី ។ សំណួរមួយដែលគួរលើកយកមកពិចារណាគឺថា តើស្តេចជ័យវរម្ម័នទី៧ បង្កើតអាណាចក្រខ្មែរឡើងវិញដោយរបៀបណា បន្ទាប់ពីបានបែកខ្ញែកគ្នានៅគ្រាដែលចាម្ប៍លុកលុយ? ចំណុចនេះខ្ញុំគិតថា រូបព្រហ្មមុខបួននៅលើប្រាសាទបាយ័ននិងនៅលើខ្លោងទ្វារប្រាសាទដទៃទៀត អាចជាគន្លឹះសម្រាប់រកចម្លើយ ។ ព្រហ្មមុខបួនតំណាងឲ្យព្រហ្មវិហារធម៌ទាំង៤គឺ មេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា ។ ព្រះបាទជ័យវរម្ម័នទី៧ ប្រហែលជាមិនយកផ្លែដាវលំពែងទៅបង្ខំឲ្យកុលសម្ព័ន្ធ ឬរដ្ឋនានាដែលបានបែកខ្ញែកចេញពីនគរកម្ពុជា វិលមករួបរួមគ្នាវិញទេ ។ ព្រះអង្គយក មេត្តា ករុណា មុទិតា និងឧបេក្ខា ទៅពន្យល់និងបញ្ចុះបញ្ចូលកុលសម្ព័ន្ធនិងរដ្ឋទាំងនោះឲ្យរួបរួមគ្នាបង្កើតចក្រភពកម្ពុជាឡើងវិញ ។ មិនមានឯកសារជាក់លាក់បញ្ជាក់អំពីប្រការនេះទេ ។ ប៉ុន្តែ យើងអាចយកកត្តាមួយមកពិចារណាអំពីប្រការនេះ ។ យោងតាមការរកឃើញរបស់អ្នកស្រាវជ្រាវ ព្រះបាទជ័យវរម្ម័នទី៧ បានសង់អាស្រមជាច្រើនតាមបណ្តោយផ្លូវបុរាណមួយដែលឆ្លង់កាត់ចំកណ្តាលនៃមហានគរខ្មែរ ចាប់ពីតំបន់ប្រាសាទវត្តពោធិនៅប្រទេសឡាវសព្វថ្ងៃ ទៅដល់ស្រុកភិម៉ៃនៃប្រទេសសៀម ។ អ្នកខ្លះហៅអាស្រមទាំងនោះថា ផ្ទះភ្លើងឬផ្ទះសំណាក់ ។ ប៉ុន្តែការហៅអគារថ្មទាំងនោះថាជាផ្ទះសំណាក់ ប្រហែលជាមិនត្រឹមត្រូវតាមតួនាទីនៃអាស្រមទាំងនោះទេ ត្បិតជនជាតិខ្មែរតាំងតែពីដើមរៀងមក និយមយកឈើមកធ្វើជាអគារស្នាក់នៅ ។ បើយើងសង្កេតមើលអំពីចម្ងាយរវាងអាស្រមមួយទៅអាស្រមមួយ វាមានចម្ងាយប្រមាណជា ៣០ ទៅ ៤០ គីឡូម៉ែត្រពីគ្នា គឺរយៈពេលមួយថ្ងៃនៃការធ្វើដំណើរដោយថ្មើជើងឬជិះដំរីរបស់មនុស្សសម័យនោះ ។ តួនាទីនៃអាស្រមទាំងនោះ គឺសម្រាប់ឲ្យអ្នកដំណើរចូលទៅអង្គុយភាវនា ឬធ្វើសមាធិវិប្បសនាកម្មដ្ឋានដែលជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់បំផុតសម្រាប់ពុទ្ធសាសនាមហាយាន ។ ក្រៅអំពីជាទីតាំងសម្រាប់ភាវនា អគារអាស្រមទាំងនោះក៏ជាមណ្ឌលសម្រាប់ផ្សព្វផ្សាយ មេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា ដែរ ដែលជាទស្សនទានរួមសម្រាប់ប្រមូលផ្តុំសហគមកុលសម្ព័ន្ធនានាឲ្យរួបរួមគ្នាជាអាណាចក្រដ៏ធំមួយ ។ នៅក្នុងសីលាចារឹកមួយដែលពាក់ព័ន្ធនឹងអភិបាលកិច្ចរបស់ស្តេចជ័យវរម្ម័នទី៧ មានពាក្យមួយឃ្លាដែលសរសេរថា៖ ការឈឺចាប់និងទុក្ខវេទនារបស់ប្រជានុរាស្ត្រ ជាទុក្ខវេទនារបស់ព្រះអង្គ ។ ចំណុចនេះសបញ្ជាក់ថា ព្រះបាទជ័យវរម្ម័នទី៧ មិនប្រើអាជ្ញាក្នុងការពង្រីកឥទ្ធិពលនិងទឹកដីទេ ។ ព្រះអង្គទ្រង់ប្រើបុណ្យ ឬបញ្ញាក្នុងការពង្រីកឥទ្ធិពលរបស់ខ្មែរ ៕ កំណត់ស្មេរ៖ អត្ថបទនេះ ជាពិសេសព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន សរសេរផ្អែកលើការសិក្សាចេញពីភាសាអង់គ្លេសស្ទើរតែទាំងស្រុង ។ ឯកសារជាភាសាខ្មែរដែលមានបង្កប់នូវទស្សនៈខ្លះៗចេញអំពីព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយានឃើញមាននៅក្នុងសំណេរ អរិយធម៌និងវប្បធម៌ខ្មែរ របស់លោក ស សារុន និង បុណ្យ បាប របស់ធម្មបាល ខៀវ ជុំ ។ អ្នកដែលចង់យល់បន្ថែមអំពីទស្សនៈនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន សូមអានសៀវភៅ បុណ្យ បាប របស់ធម្មបាល ខៀវ ជុំ ។

ចំណីខួរក្បាល

ទៅជាមួយគេឯង ឬទៅតាមការយល់ឃើញខ្លួនឯង (Go with the Flow, Or Go with Your Guts) ឆ្លើយតបនឹងសំណួរមួយថាតើហេតុអ្វីបានជាគាត់ពូកែវាយកូនគោលម្លេះ លោក វ៉េន ហ្គ្រេតស្គី (Wayne Gretsky) កីឡាករវាយកូនគោលលើទឹកកក(Hocky)ដ៏ល្បីល្បាញនៅក្នុងពិភពលោកបាននិយាយពាក្យមួយឃ្លាយ៉ាងខ្លីថា៖ ខ្ញុំរត់រំអិលទៅកាន់ចំណុចដែលខ្ញុំគិតថាកូនគោលនឹងរមៀលទៅ មិនមែនទៅកាន់ចំណុចដែលកូលគោលកំពុងរមៀលនោះទេ (I skate to where the puck is going to be, not where it has been) ។ ពាក្យមួយឃ្លានេះត្រូវបានគេយកមកប្រើជាមូលដ្ឋានយុទ្ធសាស្ត្រសម្រាប់ស្វែងរកជោគជ័យនៅក្នុងដំណើរជីវិតស្ទើរគ្រប់វិស័យ ។ ការសន្និដ្ឋានថាតើកូនគោលនឹងខ្ទាតឬរអិលទៅកាន់ចំណុចណាប្រហែលជាមិនសូវលំបាកដូចការសន្និដ្ឋានថាតើការវិវឌ្ឍន៍នៅក្នុងវិស័យអ្វីមួយពាក់ព័ន្ធនឹងដំណើរជីវិតរបស់យើង នឹងប្រែប្រួលទៅកាន់ទិសដៅណានោះទេ ពីព្រោះកូនគោលស្ថិតនៅក្នុងតារាងដែលគេហុំព័ទ្ធជិត ឯជីវិតរបស់យើងមានកត្តាជាច្រើនដែលពាក់ព័ន្ធ ។ នៅក្នុងសង្គមខ្មែរបច្ចុប្បន្ន ខ្ញុំសង្កេតឃើញមានចរន្តជម្រុញពីរ (Trends) ដែលហាក់ដូចជាកំពុងពេញនិយមខ្លាំងណាស់ ។ ទីមួយគឺការរស់នៅជាលក្ខណៈបុគ្គល (Individual lifestyle) ។ និងទីពីរគឺការជម្រុញឲ្យកូនតូចៗចាប់ផ្តើមការសិក្សាតាំងតែពីអាយុ ៣ ឬ ៤ឆ្នាំ ។ យុវគ្រួសារនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃ នៅពេលដែលពួកគេរៀបការហើយ គោលដៅទីមួយសម្រាប់បញ្ជាក់ជីវិតបុគ្គលគឺទិញផ្ទះល្វែងឬខុនដូ ឬក៏សង់កូនវីឡាមួយ ។ ដើម្បីសម្រេចបំណងនេះយុវគ្រួសារខ្លះត្រូវខ្ចីប្រាក់យ៉ាងច្រើនអំពីធនាគារ ។ បន្ទាប់មក នៅពេលពួកគេមានកូន គេនឹងបញ្ជូនកូនឲ្យទៅរៀនតាំងតែពីអាយុ ៣ ឬ៤ឆ្នាំ ។ ទាំងផ្ទះល្វែង ទាំងការបញ្ជូនកូនឲ្យទៅរៀនក្រោមអាយុ សុទ្ធតែជារឿងដែលនាំទុក្ខកង្វល់ច្រើនលើសលុបសម្រាប់ជីវិត ។ ណាមួយត្រូវខំរកប្រាក់មកបង់រំលស់ថ្លៃផ្ទះឲ្យធនាគារ ។ ណាមួយទៀតត្រូវរកប្រាក់មកបង់ថ្លៃសាលាឲ្យកូនរៀននៅថ្នាក់ក្រោមមតេយ្យ(Pre-Kindergarten) ។ តើការរត់តាមចរន្តជម្រុញទាំងពីរនេះ អាចដូចការរត់រំអិលទៅកាន់ចំណុចដែលកូនគោលកំពុងតែរមៀលនោះទេ? កាលពី ២០ ឬ ៣០ឆ្នាំមុន គ្រួសារភាគច្រើននៅសហរដ្ឋអាមេរិកសម្រេចទិញផ្ទះតម្រូវតាមទំហំគ្រួសាររបស់ខ្លួន ។ ម្ភៃឬសាមសិបឆ្នាំក្រោយមក ភាគច្រើននៃគ្រួសារទាំងនោះ ត្រូវរស់នៅជាមួយនឹងផ្ទះដែលមានបន្ទប់សល់ជាច្រើន ត្បិតកូនៗរបស់ពួកគេមិនបានរស់នៅក្នុងផ្ទះនោះទៀតទេ ។ មូលហេតុដែលផ្ទះខ្វះមនុស្សរស់នៅនោះ គឺដោយសារតែកត្តាការងារ ។ បច្ចុប្បន្ន មនុស្សរត់តាមការងារ ។ ការងារខ្លះ មានចម្ងាយរាប់រយគីឡូម៉ែត្រអំពីផ្ទះ ។ ដូច្នេះ យុវជនជាច្រើនសម្រេចជួលឬទិញផ្ទះរស់នៅក្បែរកន្លែងធ្វើការ ។ ឯផ្ទះដែលឪពុកម្តាយបានទិញនិងថែរក្សាជាច្រើនឆ្នាំមកនោះ បានត្រឹមតែជាផ្ទះដែលខ្វះមនុស្សរស់នៅ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ពួកគេត្រូវបង់ពន្ធអចលនទ្រព្យនិងសេវាផ្សេងៗរៀងរាល់ឆ្នាំទៀតផង ។ បើផ្ទះនោះស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ដែលតម្លៃអចលនទ្រព្យមិនធ្លាក់ចុះ គេអាចលក់ទៅវិញបានចំណេញខ្លះ ។ ប៉ុន្តែ បើវាស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ដែលគ្មានទីផ្សារ វានឹងក្លាយទៅជាការវិនិយោគខាតបង់ដ៏ធំមួយ ។ ចំណុចទីពីរដែលខ្ញុំចង់លើកយកមកពិភាក្សានៅទីនេះ គឺការបញ្ជូនកូនឲ្យទៅរៀនមុនអាយុកំណត់ ។ កាលខ្ញុំនៅពីតូច ចាស់ៗបានទាញដៃខ្ញុំដាក់ព័ទ្ធលើក្បាលដើម្បីវាស់មើលថាតើចុងម្រាមដៃខ្ញុំអាចប៉ះចុងត្រចៀកខ្ញុំហើយឬនៅ ដើម្បីកំណត់ពេលវេលាឲ្យខ្ញុំទៅរៀន ។ ជាទូទៅ ក្មេងអាចលើកដៃដាក់ព័ទ្ធលើក្បាលទៅប៉ះចុងត្រចៀកនៅចន្លោះអាយុ ៦ទៅ ៧ឆ្នាំ ។ ខ្ញុំគិតថា ជំនឿរបស់ចាស់ៗខ្មែរយើងអាចត្រឹមត្រូវ ព្រោះថាកុមារអាយុក្រោម៦ឆ្នាំ ត្រូវការរត់លេងច្រើនជាងរៀនសូត្រ ។ ផ្អែកលើបទពិសោធផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំត្រូវបានឪពុកខ្ញុំយកទៅ "ផ្ញើ" នៅសាលានៅអាយុប្រមាណជា ៥ឆ្នាំកន្លះ ។ ខ្ញុំប្រើពាក្យផ្ញើ ព្រោះថាសម័យនោះមិនមានសាលាមតេយ្យទេ ។ ខ្ញុំត្រូវបានគ្រូវាយបាតដៃរាល់ថ្ងៃ ព្រោះអត់ទាន់ចេះសរសេរ ក ខ និង ស្រៈ នៅឡើយ ។ ខ្ញុំនៅចាំបានថា នៅពេលខ្ញុំមានអាយុ ៧ឆ្នាំ ខ្ញុំចាប់ផ្តើមយល់និងមានសមត្ថភាពអាននិងសរសេរដោយគ្មានលំបាកអ្វីបន្តិចសោះឡើយ ។ វាអាចជាករណីថា កុមារខ្លះយឺតក្នុងការរៀនសូត្រ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ខ្ញុំគិតថាកុមារដទៃក៏អភិវឌ្ឍមិនខុសអំពីរូបខ្ញុំប៉ុន្មានទេ ។ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក មានរបកគំហើញមួយដែលអះអាងថា កូនសិស្សដែលមានពិន្ទុទាបភាគច្រើនជាកូនអ្នកក្រដែលមិនមានថវិកាបញ្ជូនកូនឲ្យទៅរៀននៅថ្នាក់មុនមតេយ្យ(Pre-K) ។ ដូច្នេះ គេក៏បង្កើតច្បាប់មួយឈ្មោះថា Head Start ដើម្បីឲ្យកូនអ្នកក្រអាចចូលរៀននៅថ្នាក់មុនមតេយ្យដោយឥតបង់ថ្លៃ ។ កត្តាមួយទៀតគឺអាហារពេលព្រឹក ។ ក្មេងដែលមិនទទួលទានអាហារពេលព្រឹកមុនទៅរៀន ច្រើនតែរៀនខ្សោយ ។ គេក៏ណែនាំឲ្យកុមារញ៉ាំអាហារពេលព្រឹកនៅផ្ទះឬនៅសាលាមុនចូលរៀន ។ របកគំហើញមួយទៀតអះអាងថា ក្មេងដែលគេញមិនឆ្អែត (គេញមិនគ្រប់ម៉ោង) ក៏រៀនខ្សោយដែរ ។ សាលាខ្លះក៏សម្រេចឲ្យក្មេងចូលរៀននៅម៉ោង ៩ នៅពេលដែលសាលាទូទៅឲ្យក្មេងចូលរៀននៅម៉ោង ៨ ។ តើយើងគួរអនុវត្តតាមរបកគំហើញទាំងនេះទេ? សម្រាប់ខ្ញុំ ខ្ញុំគិតថារបកគំហើញទាំងនេះ នៅមានចន្លោះប្រហោងច្រើនណាស់ ។ កុមារឬមនុស្សម្នាក់ៗ មិនមែនជានំឃុកឃី (Cookies) ទេ ។ ពួកគេមានសមត្ថភាពនិងការអភិវឌ្ឍន៍ខុសៗគ្នា ។ កូនខ្ញុំទៅរៀនតាំងពីអាយុពីរឆ្នាំកន្លះ មិនមែនដោយសារខ្ញុំចង់ឲ្យវាទៅរៀនឲ្យបានលឿនមុនគេឯងនោះទេ គឺដោយសារវាមានការយឺតយ៉ាវក្នុងការនិយាយស្តី ។ ដូច្នេះ ក្រសួងសង្គមកិច្ចផ្នែកគាំពារកុមារក៏បានណែនាំឲ្យបញ្ជូនវាទៅហ្វឹកហាត់និយាយ ។ ឥឡូវនេះ កូនខ្ញុំមានអាយុជិត ៦ឆ្នាំហើយ ។ វាចាប់ផ្តើមនិយាយនៅអាយុ ៣ឆ្នាំគត់ ។ មកទល់នឹងពេលនេះ កូនខ្ញុំទើបនឹងចេះនិយាយបានរយៈពេល ២ឆ្នាំ៨ខែតែប៉ុណ្ណោះ ។ ប៉ុន្តែ វាចេះនិយាយហូរដូចទឹក ។ ទាំងពាក្យពេចន៍ ទាំងការរៀបប្រយោគ គឺច្បាស់លាស់ប្រៀបដូចជាមនុស្សចាស់ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ វាថែមទាំងសួរនាំខ្ញុំឲ្យពន្យល់វាអំពីអត្ថន័យនៃពាក្យនានានៅក្នុងភាសាខ្មែរនិងភាសាអង់គ្លេសឥតឈប់ឈរ ។ វាជារឿងដែលមិនគួរឲ្យជឿ ។ ប៉ុន្តែ នេះគឺជាតថភាពមួយនៃការអភិវឌ្ឍន៍របស់កុមារ ។ ថ្មីៗនេះ ខ្ញុំបាននាំកូនខ្ញុំទៅបំពេញបែបបទពិនិត្យសុខភាពដើម្បីចូលរៀននៅមតេយ្យសាលា ។ គិលានុបដ្ឋាយិការដែលសួរនាំអំពីសាវតាកូនខ្ញុំបានប្រាប់ខ្ញុំថា កូនប្រុសរបស់គាត់ក៏ចាប់ផ្តើមនិយាយនៅអាយុបីឆ្នាំដែរ ។ សព្វថ្ងៃនេះ កូនគាត់កំពុងរៀននៅសាកលវិទ្យាល័យ ហើយមានសមត្ថភាពអាចរៀនចេះនិយាយភាសាបរទេសចំនួនបួនភាសា ។ គាត់បន្ថែមថា រឿងក្មេងក្រចេះនិយាយ គ្មានអ្វីត្រូវព្រួយបារម្មណ៍នោះទេ ប្រសិនបើក្មេងនោះមិនមានរោគសញ្ញាពិការញាណដូចជា អតធីហ្សឹម (Autism or Severe ADHD) ។ នៅពេលទទួលបានពត៌មាននោះ ខ្ញុំមានការសោកស្តាយយ៉ាងខ្លាំង ព្រោះថាកង្វល់និងការប្រឹងប្រែងរបស់ខ្ញុំនិងភរិយា អាចជាទង្វើអត់ប្រយោជន៍ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ វាអាចធ្វើឲ្យប៉ះពាល់ដល់ការលូតលាស់ផ្លូវចិត្តរបស់កូនខ្ញុំទៀតផង ដោយហេតុតែវាត្រូវប្រឈមជាមួយនឹង កង្វល់ ការភ័យព្រួយ និងភាពតក់ស្លុតនានានៅពេលដែលយើងបញ្ជូនវាឲ្យទៅរៀនទាំងក្មេងខ្ចី ។ ខ្ញុំនៅចាំបានថា នៅពេលដែលខ្ញុំបញ្ជូនកូនឲ្យទៅរៀននៅថ្ងៃដំបូងៗ វាមានទឹកមុខស្រងូតស្រងាត់ខ្លាំងណាស់ ។ គ្មាននរណាដឹងថាវាខ្វល់ខ្វាយនិងភ័យព្រួយប៉ុនណាទេ ។ ហើយក៏គ្មាននរណាដឹងដែរថា កង្វល់និងភាពភ័យព្រួយដែលកុមារប្រឈមនៅគ្រាទៅរៀនមុនអាយុកាលនោះ អាចនឹងមានផលអវិជ្ជមានដល់សុខភាពផ្លូវចិត្តយ៉ាងណាដែរ នៅថ្ងៃអនាគត ។ នៅក្នុងភាសាអង់គ្លេសគេហៅផលអវិជ្ជមានផ្លូវចិត្តថា Post Traumatic Syndrome Disorder (PTSD) ។ វាធ្វើឲ្យមនុស្សបាត់បង់ម្ចាស់ការ បន្ទាប់ពីឆ្លងកាត់រឿងរ៉ាវរន្ធត់អ្វីមួយ ។ មុននឹងបញ្ចប់អត្ថបទនេះ សូមនិយាយអំពីរឿងស្ទាក់ចាំកូនគោលក្នុងន័យប្រៀបធៀបបន្តិចចុះ ។ ដប់ ឬ ម្ភៃឆ្នាំទៅមុខ តើការសិក្សានឹងវិវឌ្ឍទៅដូចម្តេច? និស្សិតសាកលវិទ្យាល័យប្រហែលជាឈប់ទៅអង្គុយរៀននៅក្នុងថ្នាក់ទៀតហើយ ។ គ្រូនិងសិស្សប្រើប្រព័ន្ធអុីនថឺណិត តេឡេខន់ហ្វឺរុឹន (Teleconference) នៅក្នុងការហ្វឹកហ្វឺនសិក្សា។ មួយអាទិត្យអាចទៅជួបប្រជុំគ្នាម្តងនៅក្នុងថ្នាក់រៀន ឬក្នុងហាងកាហ្វេ ។ នៅវិទ្យាល័យនិងអនុវិទ្យាល័យក៏អាចមានទម្រង់រៀនស្រដៀងគ្នានេះដែរ ។ នៅបឋមសិក្សាថ្នាក់ទី ១ និងទី២ ប្រហែលជាឈប់ប្រើដីសនិងក្តារឈ្នួនសរសេរ ផ្កាប់ លើក ដាក់ លុប ដូចសម័យមុនទៀតហើយ ។ ខ្មៅដៃ ប៊ិក និងក្រដាស ក៏ប្រហែលជាឈប់ប្រើដែរ ។ អាយផេត ឬ ថាបលេត ជាមួយនឹងប៊ិកសរសេរលើអេក្រង់ និងចូលមកជំនួសប៊ិកនិងក្រដាស ។ ពិន្ទុនិងសញ្ញាប័ត្រក៏ប្រហែលជាលែងសំខាន់ដែរ ។ អ្វីដែលសំខាន់គឺ សមត្ថភាព ។ និយាយដល់ចំណុចនេះ សូមដកស្រង់ប្រសាសន៍របស់លោក ហង់ ជួនណារ៉ុន រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងអប់រំកម្ពុជាមកបញ្ចប់អត្ថបទនេះតែម្តងចុះ៖ សញ្ញាប័ត្រ វាគ្រាន់តែជាក្រដាសមួយសន្លឹកតែប៉ុណ្ណោះ ។ មានសញ្ញាប័ត្រ គ្មានសមត្ថភាព វាគ្មានន័យអ្វីទេ ៕

Food for Thought

Mediocre President When I was studying American Government in college, one particular term that stuck out in my mind was "Mediocre Presidents". Our professor told the class that those presidents were not only incompetent of accomplishing anything of note, even their names were difficult to pronounce and remember. After two years in office, President Donald Trump appears to be clearly heading to join the Mediocre Club. He has already broken the record of having the longest Federal Government shutdown. Whether he knows it or not, most of the people who hurt the most as a consequence of government shutdown are employees of the executive branch, the section in which he oversees. On top of that, the US economic growth is also impacted by the shutdown. Money is lost by the millions each day. All of these are for the sake of building a wall along the US-Mexico border, which President Trump, in his wildest dream, thought that it would keep criminals from coming into the US. The Founding Fathers of the United States had thought and debated for years about how the US government is run. They created a check and balance mechanism to prevent tyrant, the like of Mr. Trump, from imposing his will on the nation. So, for Donald Trump to think that he could bully his way to get the money to build the wall in the annual national budget is quite ludicrous. He had tried it for two years already. It had not succeeded then, and it definitely won't succeed, now. The fact that the people voted to put the opposition in control of the House of Representatives should tell him something about which way to go regarding the wall. Stop dreaming about it! I hope history will be lenient in judging Mr. Trump's performance as a US President. But, from what he has accomplished so far, I doubt it that he could even make it to the Mediocre Club. Most Stupid is probably the grade he will achieves when leaving office.

ចំណីខួរក្បាល

កង្វល់ បាក់ទឹកចិត្ត និង លទ្ធផល (Stress, Depress, and Results) ថ្មីៗនេះ ឃើញមានការផ្សព្វផ្សាយតាមបណ្តាញសង្គមអំពី ជំហឺបាក់ទឹកចិត្ត (Depression) បន្ទាប់ពីមានយុវតីខ្មែរម្នាក់បានធ្វើអត្តឃាតដោយសារតែការញាំញីអំពីជំហឺនេះ ។ ជំងឺបាក់ទឹកចិត្តមានឬសគល់ចេញមកអំពី កង្វល់ ដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា Stress ។ កង្វល់និងទុក្ខមានលក្ខណៈប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ។ មនុស្សគ្រប់រូបតែងរស់នៅជាមួយនឹងកង្វល់នៅក្នុងដំណើរជីវិត ហើយតែងរកមធ្យោបាយដោះស្រាយកង្វល់ទៅតាមសមត្ថភាពរៀងៗខ្លួន ។ ជាទូទៅ កង្វល់មិនផ្តល់ផលវិបាកធ្ងន់ធ្ងរមកលើជីវិតមនុស្សទេ ដរាបណាមហិច្ឆិតានិងការតស៊ូរបស់មនុស្សប្រព្រឹត្តទៅធម្មតា ។ ប៉ុន្តែ មានករណីខ្លះមនុស្សស្រាប់តែបាត់បងមហិច្ឆិតានិងការតស៊ូ ដែលជាហេតុនាំឲ្យកង្វល់រុញជីវិតឲ្យស្ថិតក្នុងស្ថានភាពបាក់ទឹកចិត្ត ។ ការសម្គាល់មនុស្សបាក់ទឹកចិត្ត មិនពិបាកទេ ប៉ុន្តែអ្វីដែលពិបាកនោះគឺការស្វែងយល់អំពីមូលហេតុដែលធ្វើឲ្យមនុស្សបាក់ទឹកចិត្ត ។ កត្តាដ៏សាមញ្ញបំផុតសម្រាប់សម្គាល់មនុស្សបាក់ទឹកចិត្តគឺការផ្លាស់ប្តូរអកប្បកិរិយា ។ ឧទាហរណ៍ មនុស្សម្នាក់ដែលធ្លាប់តែរួសរាយជាមួយនឹងមិត្តភក្តិសាច់សាលោហិត ស្រាប់តែឈប់និយាយស្តីប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយនឹងនរណាទាំងអស់ដោយគ្មានហេតុផល ឬក៏ឈប់ទទួលទានអាហារតាមកាលវេលាដូចសព្វមួយដង ។ នៅពេលមានករណីបែបនេះកើតឡើងលើមនុស្សណាម្នាក់រយៈពេល ១ ឬ ២ អាទិត្យ យើងអាចសន្និដ្ឋានបានថា គេកំពុងតែរងគ្រោះដោយសារជំងឺបាក់ទឹកចិត្ត ។ មុននឹងនិយាយអំពីការព្យាបាលជំងឺបាក់ទឹកចិត្ត គួរកត់សម្គាល់ថា ជំងឺដំកាត់មានពីរប្រភេទគឺ ជំងឺផ្លូវកាយ និង ជំងឺផ្លូវចិត្ត (Physical and Mental Illnesses) ។ បាក់ទឹកចិត្តជាជំងឺផ្លូវចិត្ត ។ ដូច្នេះ ការព្យាបាលដោយថ្នាំសង្កូវមិនសូវល្អដូចការព្យាបាលតាមរយៈយុទ្ធសាស្ត្រផ្លូវចិត្តឡើយ ។ ខ្ញុំប្រើពាក្យ "មិនសូវល្អ" នៅទីនេះមិនមែនមិនឲ្យមនុស្សដែលមានជំងឺបាក់ទឹកចិត្តប្រើថ្នាំសង្កូវនោះទេ គ្រាន់តែចង់ឲ្យអ្នកជំងឺរកយុទ្ធសាស្ត្រព្យាបាលតាមរយៈផ្លូវចិត្តសិនមុននឹងឈានទៅប្រើថ្នាំពេទ្យ ។ វិធីព្យាបាលជំងឺបាក់ទឹកចិត្តដ៏ងាយស្រួលជាទីបំផុតគឺ លើកទឹកចិត្ត ។ ការប្រាស្រ័យទាក់ទងនិងសួរនាំគួបផ្សំជាមួយនឹងឱវាទ ឬយោបល់រកដំណោះស្រាយប្រកបដោយសុភវិនិច្ឆ័យ អាចជួយឲ្យអ្នករងគ្រោះដោយជំងឺបាក់ទឹកចិត្ត ជាសះស្បើយវិញបាន ។ ប៉ុន្តែ នៅពេលដែលការលើកទឹកចិត្តមិនអាចជួយឲ្យអ្នកជំងឺធូស្បើយបាន គេអាចប្រើថ្នាំព្យាបាលដោយមានការប្រុងប្រយ័ត្នជាទីបំផុត ត្បិតថ្នាំខ្លះមានប្រតិកម្ម (Side Effect) ដែលអាចជម្រុញអ្នកជំងឺធ្វើអត្តឃាត ។ ដូចជំងឺផ្លូវចិត្តដទៃដែរ បាក់ទឹកចិត្តជាជំងឺដែលពីបាកស្វែងយល់អំពីមូលហេតុ ។ យើងអាចតភ្ជាប់វាជាមួយនឹងកត្តាដទៃតាមរយៈសមតិកម្មតែប៉ុណ្ណោះ ។ បើយើងទទួលស្គាល់ថា ជំងឺបាក់ទឹកចិត្ត មានឬសគល់ចេញមកអំពីកង្វល់ នោះយើងអាចការពារវាបានដោយការកាត់បន្ថយកង្វល់ ។ កាត់បន្ថយកង្វល់ជារឿងប្រទាំងប្រទើសមួយ ព្រោះវាពាក់ព័ន្ធនឹងមហិច្ឆិតារបស់មនុស្ស ។ ដូច្នេះ សូមមិនបកស្រាយវែងឆ្ងាយទេ គ្រាន់តែចង់ចង្អុលបង្ហាញថា កង្វល់ខ្លះ មិនមានសារប្រយោជន៍ហើយថែមទាំងធ្វើឲ្យខូចសុខភាពផ្លូវចិត្តទៀត ។ ឧទាហរណ៍ ប្រៀបធៀបស្ថានភាពជីវិតយើងជាមួយនឹងអ្នកដទៃ ឬក៏ខ្វល់ខ្វាយអំពីអ្នកដទៃនិយាយដើមខ្លួនជាដើម ។ ខ្មែរមានពាក្យមួយម៉ាត់ថា៖ សន្សំរឿង ។ បើយើងឈប់សន្សំរឿង យើងនឹងកាត់បន្ថយកង្វល់បានយ៉ាងច្រើន ហើយក៏មិនសូវព្រួយអំពីជំងឺបាក់ទឹកចិត្តដែរ ។ គួរកត់សម្គាល់ដែរថា ជំងឺបាក់ទឹកចិត្ត ជាទូទៅមិនបង្កឲ្យមនុស្សធ្វើអត្តឃាតទេ ។ ប៉ុន្តែ បើបាក់ទឹកចិត្តស្ថិតនៅរ៉ាំរ៉ៃយូរ ហើយមានជំងឺមួយទៀតដែលខ្មែរហៅថាកំរោលចូល (Bipolar) មកយាយី វាអាចនាំទៅដល់អស់សង្ឃឹម (Lose Hope) ដែលជាដំណាក់ការចុងក្រោយនាំឲ្យមានការធ្វើអត្តឃាត ។ មុននឹងបញ្ចប់ ខ្ញុំសូមលើកយកផលវិបាកនៃ កង្វល់ (Stress) មកផ្តល់ជាពត៌មានសម្រាប់អ្នកដែលប្រាថ្នាចង់យល់អំពីអំពល់មួយនេះ ។ ករណីទីមួយច្រើនកើតមានលើយុវវ័យនិងមជ្ឈឹមវ័យ ។ ករណីទីពីរច្រើនកើតមានលើមជ្ឈឹមវ័យនិងមនុស្សចាស់ជរា ។ ១) កង្វល់អាចនាំទៅដល់ ការបាក់ទឹងចិត្ត អស់សង្ឃឹម និង អត្តឃាត ។ 1) Stress => Depression => Lose Hope => Suicide. ២) កង្វល់អាចនាំទៅដល់ ការបាក់ទឹកចិត្ត ស្រឺតឬដាច់សសៃឈាម និង ពិការឬស្លាប់ ។ 2) Stress => Depression => Stroke => Disable or Death. ចំណុចដែលត្រូវចាំ៖ កាត់បន្ថយកង្វល់ជាមធ្យោបាយដ៏ល្អបំផុតសម្រាប់ថែរក្សានិងគាំពារសុខភាពផ្លូវចិត្ត ៕

ចំណីខួរក្បាល

ឈ្នះ-ឈ្នះ (Win-Win) ថ្មីៗនេះ ប្រទេសកម្ពុជាទើបនឹងសម្ពោធវិមាន ឈ្នះ-ឈ្នះ (Win-Win Monument) ដែលមានតែមួយគ្មានពីរក្នុងលោក ។ មិនដឹងថា អ្នកដែលផ្តួចផ្តើមគំនិតកសាងវិមាននេះ យល់អំពីអត្ថន័យនិងស្មារតីនៃពាក្យ ឈ្នះ-ឈ្នះ នេះជាក់លាក់ដែរឬទេ ។ ក្នុងនាមខ្ញុំជាអតីតនិស្សិតម្នាក់ដែលធ្លាប់រៀនអំពីអត្ថន័យនៃពាក្យ ឈ្នះ-ឈ្នះនេះ ខ្ញុំសូមលើកយកចំណេះដឹងខ្លះៗមកពណ៌នាដើម្បីជាប្រយោជន៍ដល់សាធារណជន ។ ជាបឋម ពាក្យឈ្នះ-ឈ្នះ មិនដែលមាននៅក្នុងវាក្យសព្ទខ្មែរទេ ។ វាជាពាក្យបរទេសហើយមានប្រភពនិងគោលគំនិតនៅបរទេសដែរ ។ ពាក្យនេះទើបនឹងត្រូវបានបង្កើតឡើងមិនទាន់បានកន្លះសតវត្សផង ។ វាមានប្រភពចេញមកពីវិទ្យាស្ថានមួយដែលមានឈ្មោះថា Institute for Conflict Analysis and Resolution ។ វិទ្យាស្ថាននេះហ្វឹកហ្វឺននិស្សិតឲ្យចេះដោះស្រាយទំនាស់ចាប់ពីទំនាស់គ្រួសាររហូតដល់ទំនាស់ការទូតនិងសង្គ្រាមរាំងជល់ ។ ពាក្យឈ្នះ-ឈ្នះ ដើមឡើយគេប្រើតែនៅក្នុងការដោះស្រាយទំនាស់រវាងប្តីប្រពន្ធតែប៉ុណ្ណោះ ព្រោះយុទ្ធសាស្ត្រឈ្នះ-ឈ្នះនេះ អត់ពាក់ព័ន្ធនឹងការធ្វើសម្បទាន (Compromise) ធំដុំទេ ។ ហើយវាក៏មិនធ្វើឲ្យភាគីណាមួយបាត់បង់អត្ថប្រយោជន៍ដែរ ។ ភាគីពាក់ព័ន្ធរក្សាបាននូវអ្វីៗដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់ខ្លួន ។ ឧទាហរណ៍ ការចំណាយប្រាក់កាក់ដែលជាទំនាស់ប្រចាំត្រកូលរបស់ប្តីប្រពន្ធនោះ គេអាចប្រើយុទ្ធសាស្ត្រតម្លាភាព ដោយដាក់ថវិកាដែលរកបាននៅក្នុងធនាគាររួមគ្នាហើយប្រើក្រេឌីកកាតសម្រាប់ការចំណាយសព្វសារពើ ។ ធ្វើរបៀបនេះភាគីទាំងសង្ខាងអាចត្រួតពិនិត្យរាល់ការចំណាយនានារបស់ភាគីម្ខាងទៀត ។ ប្តីប្រពន្ធក៏អាចដាក់ប្រាក់ក្នុងធនាគារផ្សេងគ្នាហើយបែងចែកកាតព្វកិច្ចទទួលខុសត្រូវការចំណាយនៅក្នុងគ្រួសារផងដែរ ។ ឧទាហរណ៍មួយទៀត ឧប្បមារថា ប្តីប្រពន្ធមួយគូរស់នៅឆ្ងាយអំពីឪពុកម្តាយ ហើយប្តីត្រូវការផ្ញើប្រាក់មកចិញ្ចឹមឪពុកម្តាយនៅឯនាយសមុទ្ររៀងរាល់ខែ ។ ប្រពន្ធអាចជំទាស់នឹងការចំណាយថវិកានេះ ប៉ុន្តែ ប្តីអាចធានាថាភរិយាគាត់មានសិទ្ធិផ្ញើប្រាក់ទៅចញ្ចឹមឪពុកម្តាយនាងដែរនៅពេលដែលកាលៈទេសៈតម្រូវឲ្យនាងធ្វើដូច្នោះ ។ បើភាគីទាំងសង្ខាងយល់ព្រម ដំណោះស្រាយនេះនឹងក្លាយទៅជាដំណោះស្រាយឈ្នះ-ឈ្នះ ។ ឥឡូវនេះ សូមបង្វែអារម្មណ៍មិត្តអ្នកអានមកមើលខ្លឹមសារនានានៅពីក្រោយការស្ថាបនាវិមានឈ្នះ-ឈ្នះរបស់កម្ពុជាវិញម្តង ។ បើតាមការអះអាងរបស់ថ្នាក់ដឹកនាំកម្ពុជា វាតំណាងឲ្យសន្តិភាពនិងការវិនាសអន្តរាយរបស់ក្រុមខ្មែរក្រហម ។ ឈប់! ពាក្យឈ្នះ-ឈ្នះ ឬដំណោះស្រាយឈ្នះ-ឈ្នះ មិនអាចធ្វើឲ្យភាគីពាក់ព័ន្ធណាមួយបាត់បង់អត្ថប្រយោជន៍ ឬរលាយបាត់បង់ទេ ។ នៅពេលដែលភាគីណាមួយមិនទទួលបាននូវអ្វីដែលភាគីឈ្នះទទួលបាននោះ គេមិនអាចយកពាក្យឈ្នះ-ឈ្នះមកប្រើឡើយ ។ បើមើលតាមភស្តុតាងជាក់ស្តែង វិមានឈ្នះ-ឈ្នះរបស់កម្ពុជាគឺតំណាងឲ្យត្រឹមជ័យជម្នះតែប៉ុណ្ណោះ ។ មិនអាចឈានជើងទៅដល់ឈ្នះ-ឈ្នះទេ ។ វាខ្ពស់ហួសពេកហើយ ។ ជនបរទេស ដែលយល់និងស្គាល់អត្ថន័យនិងស្មារតីនៃពាក្យឈ្នះ-ឈ្នះនេះ គេនឹងសើចចំអកឲ្យខ្មែរ ដែលចេះតែប្រើពាក្យពេចន៍ប៉ាតណាប៉ាតណីមិនដឹងមិនយល់អំពីអត្ថន័យរបស់វា ៕