ចំណីខួរក្បាល

វិលទៅរបបផ្តាច់ការវិញ កម្ពុជាជាប្រទេសមួយក្នុងចំណោមអតីតប្រទេសកុម្មុយនីស្តជាច្រើននៅក្នុងពិភពលោក ដែលបានតស៊ូប្រឹងប្រែអនុវត្តិបែបផែនគ្រុបគ្រងប្រទេសតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីដែលគួរឲ្យសង្វេគនោះ គឺការប្រឹងប្រែងនេះមិនបានទទួលផលជាដុំកំភួនអ្វីឡើយ ។ មុននឹងយើងវាយតម្លៃថា ការអនុវត្តិលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅស្រុកខ្មែរ ទទួលបានជោគជ័យឬបរាជ័យ យើងគួរឆ្លើយនូវសំណួរមួយ ថាតើសិទ្ធិសេរីភាពរបស់យើងនៅគ្រានេះ វាគាប់ប្រសើរជាងសិទ្ធិសេរីភាពរបស់យើងកាលពី ៣០ឆ្នាំមុនដែរឬទេ? ចម្លើយរបស់ខ្ញុំគឺ វាមិនបានគាប់ប្រសើរជាងកាលពី ៣០ឆ្នាំមុននោះទេ ។ ការវិលត្រឡប់ចេញអំពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យទៅកាន់របបផ្តាច់ការ មិនមែនកើតមានតែនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាមួយទេ ។ អតីតប្រទេសកុម្មុយនីស្តជាច្រើនផ្សេងទៀតក៏ទទួលរងកម្មដូចគ្នាដែរ ។ អព្ភូតហេតុនេះ អ្នកវិភាគនយោបាយជាច្រើនបានដាក់បន្ទុកបន្ទោស ទៅលើការយល់ដឹងមិនពេញលេញអំពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរបស់ពលរដ្ឋសាមញ្ញ ។ សម្រាប់ខ្ញុំ ខ្ញុំយល់ឃើញផ្សេង ។ ការវិលត្រឡប់ពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យទៅកាន់របបផ្តាច់ការ មិនមែនដោយសារពលរដ្ឋខ្វះចំណេះដឹងទេ ។ គឺដោយសារតែអ្នកនយោបាយក្បាលខូចលួចមាន់ បំផ្លិចបំផ្លាញ ។ អតីតសាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយខ្មែរមួយរូបគឺលោកបណ្ឌិត ហ្គាហ្វារ ពាងម៉េត ដែលទើបនឹងទទួលអនិច្ចកម្មជិតមួយឆ្នាំកន្លងទៅនេះ បានប្រៀបធៀបការវិលត្រឡប់ពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យទៅកាន់របបផ្តាច់ការ ទៅនឹងវិធីបោចរោមមាន់ទាំងរស់ ។ វាជាវិធីតែមួយគត់ និងមានប្រសិទ្ធភាពបំផុត ដែលជនផ្តាច់ការអាចបង្វិលរដ្ឋាភិបាលប្រជាធិបតេយ្យ ឲ្យក្លាយទៅជារដ្ឋាភិបាលផ្តាច់ការ ។ គួរបញ្ជាក់ជាមុនថា មាន់នៅទីនេះជានិម្មិតរូបដែលតំណាងឲ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងពលរដ្ឋស្លូតត្រង់ ។ ឯរោមមាន់តំណាងឲ្យរូបធាតុនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមានជាអាទ៍ សិទ្ធិ សេរីភាព និងកិច្ចគាំពារមនុស្សផងគ្នាជាច្រើនផ្សេងទៀត ។ មុននឹងនិយាយអំពីវិធីបោចរោមមាន់ យើងត្រូវយល់ឲ្យបានជាក់លាក់ថា ជនពាលក្តី ជនផ្តាច់ការក្តី មានប្រាជ្ញាឆ្លាតវាងវៃដូចជាបណ្ឌិតសុចរិតដែរ ។ ប្រាជ្ញាអត់រើសអើងពូជសាសន៍ពណ៌សម្បុរ ឬក៏អត្តចរិតមនុស្សទេ ។ មនុស្សសុចរិតនិងទុច្ចរិតមានប្រាជ្ញាដូចគ្នា ។ ប្រការមួយដែលធ្វើឲ្យមនុស្សសុចរិតរងគ្រោះ គឺមើលស្រាលទង្វើរបស់ជនទុច្ចរិត ។ កត្តាមាក់ងាយនេះក៏ជាឱកាសដែលជនផ្តាច់ការប្រើដើម្បីលួចបោចរោមមាន់ដែរ ។ បោចរោមមាន់ទាំងរស់ មិនមែនជាការងាយទេ ។ គេត្រូវការភាពអត់ធ្មត់និងប្រើរយៈពេលយ៉ាងយូរទៀតផង ។ ជាយុទ្ធសាស្ត្រ គេចាប់ផ្តើមពីចំណុចដែលមិនសូវឈឺមុន ។ នៅលើតួខ្លួនមាន់ ចំណុចដែលមិនសូវឈឺនិងចាប់អារម្មណ៍គឺរោមស្លាបនិងកន្ទុយ ។ ចំណុចទាំងពីរនេះ ជ្រើសរើសដកមួយណាមុនក៏បានដែរ ។ បើដករោមស្លាប គេដកពីគល់ស្លាបទៅចុងស្លាប ។ ដករោមស្លាបឆ្វេងម្តងស្តាំម្តងឆ្លាស់គ្នានៅក្នុងថេរវេលាមួយម៉ោងមួយ ឬក៏មួយថ្ងៃមួយ ឬពីរបីថ្ងៃដករោមមួយ អាស្រ័យទៅលើប្រតិកម្មរបស់មាន់ ។ នៅពេលមាន់ត្រូវបានគេដករោមស្លាបនិងកន្ទុយអស់ វាគ្មានលទ្ធភាពនឹងហើរ ឬក៏រត់បានលឿនទេ ។ គឺពេលនេះហើយដែលគេចាប់ផ្តើមដករោមធម្មតានិងរោមសំឡីរបស់វា ។ ដូចគ្នានឹងយុទ្ធសាស្ត្រទីមួយដែរ ដំណាក់កាលទីពីរនេះគឺគេចាប់ផ្តើមដករោមត្រង់ណាដែលមិនធ្វើឲ្យមាន់បាត់បង់ភាពកក់ក្តៅច្រើន ។ ចំណុចដែលល្អបំផុតគឺ ដើមទ្រូងនិងពោះ ។ នៅក្នុងដំណាក់កាលដករោមធម្មតានិងរោមសំឡីនេះ គេដាក់អង្កាមឬកំទេចកំណាត់ឲ្យមាន់ដេកលើដើម្បីកុំឲ្យមាន់មានអារម្មណ៍រងា ។ សូមភ្ជាប់ប្រការនេះទៅនឹងការលុបគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍នៅភ្នំតាម៉ៅបន្តិចផងចុះ ដើម្បីបង្កើតរូបារម្មណ៍ឧទាហរណ៍មួយ ។ ក្រៅអំពីអង្កាមនិងកំទេចកំណាត់ គេក៏ប្រើកន្ត្រៃដែលជាជំនួយរបស់មិត្តភក្តិដែលមានចរិតផ្តាច់ការដូចគ្នា ដើម្បីកាត់រោមមាន់ផងដែរ ។ (និយាយឲ្យចំ ជំនួយអភិវឌ្ឃន៍របស់ចិន) ។ នៅទីបំផុត ការដករោមមាន់ទាំងរស់រហូតដល់អស់រោមរលីងពីខ្លួន ក៏ទទួលបានជោគជ័យដោយគ្មានផលរមាស់អ្វីធំដុំឡើយ ។ មាន់ដែលគ្មានស្លាប គ្មានកន្ទុយ និង គ្មានរោម គឺស្មើនឹងមាន់ងាប់ ។ វាគ្មានប្រយោជន៍អ្វីនឹងថែរក្សាមាន់អត់រោមនេះតទៅទៀតទេ ។ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គឺដើរមកដល់ដំណាក់កាលនេះហើយ ។ បើគិតជាថេរវេលា ក្រុមជនផ្តាច់ការចំណាយពេល ៣០ឆ្នាំគត់ ។ សម្រាប់អ្នកដែលចង់ស្តារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឡើងវិញ ៣០ឆ្នាំគឺជាថេរវេលាយ៉ាងតិចបំផុតដែលត្រូវចំណាយ ។ ឯវិធី ឬយុទ្ធសាស្ត្រណាមួយដែលត្រូវជ្រើសរើសយកមកប្រើ ខ្ញុំសូមទុកឱកាសឲ្យអ្នកដែលមានឆន្ទៈ ជាពិសេសយុវជន គេចាត់ចែងចុះ ។ គំនិតមួយដែលផុសចេញពីខួរក្បាលខ្ញុំជាភាសាអង់គ្លេសគឺ៖ Reverse engineering ។ បន្ទាប់ពីបោះឆ្នោតហើយនាពេលថ្មីៗនេះ ប្រទេសកម្ពុជាគ្រោងនឹងរៀបចំរដ្ឋាភិបាលថ្មីមួយ ដោយមានពិធីស្ងោរមាន់ចែកសាច់គ្នាសុីផង ។ អ្នកដែលបានជួយជ្រោមជ្រែងបោចរោមមាន់ នឹងទទួលបានចំណែកសាច់មាន់ទៅតាមគុណសម្បត្តិតែរៀងៗខ្លួន ។ ខ្លះទទួលបានសាច់ដើមទ្រូង ខ្លះសាច់ភ្លៅ ត្រគៀក កន្ទុយអូង ក ក្បាល ក្រញ៉ាំជើង ។ល។ ទៅតាមអ្វីដែលមេចុងភៅចាត់ចែង ។ មនុស្សមួយចំនួនប្រហែលជាមិនទទួលបានអ្វីដែលខ្លួនចង់បានទេ ដ្បិតកន្លែងណាដែលមាន "ខ្លាញ់" មេចុងភៅប្រមូលឲ្យគ្រួសារគាត់មុនគេ ។ នៅពេលការបែងចែកអំណាចសាច់មាន់មិនបានគាប់ចិត្តមនុស្សគ្រប់គ្នា ការខ្នក់ឃ្នើសនឹងកើតមានជៀសមិនរួចឡើយ ។ វាសនាមាន់អត់រោមមិនចប់ត្រឹមគេយកទៅស្ងោរសុីទេ ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់ទូន្មានថា៖ កាលណាមានកម្ម វារមែងតែងតែមានផល ។ នេះគឺជាសច្ចៈភាព ឬច្បាប់ធម្មជាតិដ៏ប្រាកដប្រជាមួយ ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅមានច្បាប់ធម្មជាតិមួយទៀតដែលជាមាតាបិតានៃកម្មគឺ ជិវិត ។ ជិវិតមនុស្សគ្រប់ៗរូបកើតមកស្ពាយនូវសម្ពាយដ៏ធំមួយមកជាមួយគឺ តណ្ហា (Desire) ឬការចង់បាន ។ ការចង់បាននេះ គ្មានដែនកំណត់ទេ ។ នៅក្នុងតណ្ហាមានរូបធាតុបីផ្សេងទៀតដែលតាមរុកគួនចិត្តមនុស្សគ្មានថ្ងៃលស់ឡើយ ។ រូបធាតុទាំងបីនេះគឺ លោភៈ ទោសៈ និង មោហៈ ។ នៅក្នុងភាសាអង់គ្លេស មានពាក្យមួយឃ្លាពោលថា៖ (The) past is prologue (អ្វីដែលកើតមានកាលពីអតីត វានឹងកើតមានជាថ្មីទៀតនៅថ្ងៃអនាគត) ។ បើយើងពិនិត្យមើលពង្សាវតាខ្មែរ ប្រទេសកម្ពុជានៅសម័យបុរាណ ជារឿយៗ ត្រូវបានប្រឈមនឹងភាពវឹកវរនៅពេលដែលស្តេចផ្ទេររាជ្យទៅឲ្យទាយាទ ។ និយាយឲ្យខ្លី ការឈ្លោះប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាដណ្តើមអំណាច គឺកើតមានស្ទើរតែជាប្រចាំនៅពេលដែលស្តេចផ្ទេររាជ្យទៅឲ្យទាយាទរបស់ខ្លួន ។ របបរាជានិយមផ្តាច់ការ (Absolute Monarchy) និង របបផ្តាច់ការនិយម ស្ថិតនៅក្នុងប្លុកតែមួយទេ ។ បើស្តេចខ្មែរតាំងតែពីសម័យអង្គរមក គ្មានលទ្ធភាពនឹងរក្សាស្ថេរភាពនយោបាយនៅពេលផ្ទេររាជ្យទៅឲ្យទាយាទ តើយើងជាមនុស្សសម័យក្រោយអាចទៅរួចទេ???នេះគឺជាសំណួរមួយដែលមានតែពេលវេលាប៉ុណ្ណោះទើបអាចផ្តល់ចម្លើយបាន ៕

ចំណីខួរក្បាល

នៅចន្លោះទ្វារគុក និង សេរីភាព កាលបោះឆ្នោតនៅឆ្នាំ ២០១៧ អាជ្ញាធរកម្ពុជាបានបង្កឲ្យមានសេណារីយោមួយ ដែលពលរដ្ឋអ្នកបោះឆ្នោតត្រូវបានគេបង្ខំឲ្យស្ថិតក្នុងស្ថានភាព "នៅចន្លោះញញួរនិងដុំថ្ម" (Between a rock and a hard place) ។ នៅក្នុងឱកាសបោះឆ្នោតឆ្នាំ ២០២៣ ដែលនឹងប្រព្រឹត្តិទៅនៅថ្ងៃទី ២៣ ខែ កក្កដា នេះ អ្នកបោះឆ្នោតខ្មែរត្រូវបានគេបង្ខំឲ្យស្ថិតនៅ "ចន្លោះទ្វារគុក និង សេរីភាព" វិញម្តង ។ កាលបោះឆ្នោតឆ្នាំ ២០១៧ ខ្ញុំបានសរសេរអត្ថបទមួយដែលមានចំណងជើងថា៖ "មុននឹងស្លាប់ ត្រូវតស៊ូរស់ឲ្យអស់លទ្ធភាព" ។ នៅក្នុងអត្ថបទនោះ ខ្ញុំបានពន្យល់អំពីវិធីបោះឆ្នោតបាតុកម្ម ឬបោះឆ្នោតអនុបវាទ ដោយគូសក្រវេមក្រវាមនៅលើសន្លឹកឆ្នោត ឬក៏ដាក់សន្លឹកឆ្នោតចូលក្នុងប្រអប់ដោយមិនជ្រើសរើសគណបក្សណាមួយឡើយ ដើម្បីបញ្ជាក់អំពីឆន្ទៈប្រឆាំងទៅនឹងការរៀបចំបោះឆ្នោតដោយអត់សេរីនិងយុត្តិធម៌ និង ដែលមិនសមស្របទៅតាមស្មារតីនៃរដ្ឋធម្មនុញ្ញខ្មែរ ។ នៅក្នុងការបោះឆ្នោតនាអាណតិនេះ ខ្ញុំបង្ខំចិត្តសរសេរអត្ថបទនេះបន្ថែមទៀត ដ្បិតហានិភ័យរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរដែលត្រូវតែទៅចូលរួមបោះឆ្នោត ហាក់ដូចជាមានកម្រិតខ្ពស់ហួសពីការស្មាន ។ នៅក្នុងច្បាប់បោះឆ្នោតថ្មីដែលខ្ញុំដាក់ភ្ជាប់នៅខាងក្រោម គ្មានអ្វីដែលមិនច្បាស់លាស់ទេថា៖ អ្នកដែលគូសបំផ្លាញសន្លឹកឆ្នោត ឬធ្វើឲ្យមានកំហុសនៅលើសន្លឹកឆ្នោត (ដោយចេតនាក្តី អចេតនាក្តី) នឹងត្រូវផ្តន្ទាទោសដូចដែលមានចែងនៅក្នុងពាក្យពេចន៍ក្នុងប្រការ ១ និង ២ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ដែលហៅថាបំផ្លាញសន្លឹកឆ្នោតនោះ គឺគូសខុសកន្លែងដែលគេតម្រូវឲ្យយើងគូស ។ ច្បាប់នេះ វាហាក់ដូចជាអយុត្តិធម៌ពេកហើយ សម្រាប់មនុស្សចាស់ពពីមពពើម និងអ្នកដែលមិនចេះអានអក្សរ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ច្បាប់គឺច្បាប់! ពាក្យពេចន៍នៃច្បាប់បោះឆ្នោតថ្មីនេះ មានពាក្យមួយម៉ាត់ដែលជាអន្ទាក់ទាក់ក ឬក៏ជាយន្តការផ្តន្ទាទោសដ៏ពិសិដ្ឋមួយ ។ ពាក្យនោះគឺ "ការញុះញង់" ។ សួរថាហេតុអ្វីក៏គេមិនប្រើពាក្យ "អ្នកញុះញង់"??? តស់!វែកញែកទាំងអស់គ្នា ។ "ការ" សំដៅលើសកម្មភាព ។ ឯ "អ្នក" សំដៅលើមនុស្ស ។ សកម្មភាពមិនអាចកើតឡើងដោយឯកឯងបានទេ ។ វាត្រូវការមនុស្សប្រព្រឹត្តិវា ។ ដូច្នេះ នៅពេលអ្នកណាម្នាក់បំផ្លាញសន្លឹកឆ្នោត (សាងកំហុសនៅលើសន្លឹកឆ្នោត) ទោះបីប្រព្រឹត្តិតែម្នាក់ឯងមិនមានពាក់ព័ន្ធនឹងការញុះញង់នរណាផ្សេងក៏ដោយ ក៏អាចមានទោសដែរ ប្រសិនបើអាជ្ញាធរចង់ផ្តន្ទាទោសយើង ។ នេះគឺជាល្បិច "ពងមាន់និងកូនមាន់ តើមួយណាកើតមុន" ។ ការប្រព្រឹត្តិរបស់យើងដែលមានធាតុញុះញង់នៅក្នុងនោះ វាជាកត្តាគោលសម្រាប់វាយបកមកលើរូបយើងវិញ ពីព្រោះមនុស្សដែលទង្វើរបស់យើងញុះញង់មុនគេបំផុត គឺរូបយើងនេះឯង ។ កត្តាដែលត្រូវផ្តន្ទាទោសគឺ ទង្វើ ។ ឯអ្នកធ្វើគឺជាជនរងគ្រោះ ដែលនៅក្នុងភាសាសង្គ្រាមគេហៅថា រងគ្រោះព្រោះចៃដន្យ (Collateral damage) ។ នៅក្នុងភាសាច្បាប់គេហៅថា មានទោសព្រោះពាក់ព័ន្ធ ( Guilty by association) ។ ការតតាំងជាមួយនឹងបទចោទប្រកាន់ដោយផ្អែកលើអង្គហេតុខាងលើនេះ ប្រសិនបើនៅចំពោះមុខតុលាការនៃប្រទេសលោកសេរី ដែលដាក់បន្ទុកឲ្យអាជ្ញាធរជាអ្នកបង្ហាញភស្តុតាង (Burden of Proof) យើងអាចមានលទ្ធភាពដោះកុនរួច ។ ប៉ុន្តែ នៅក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការនៃរបបផ្តាច់ការដូចនៅកម្ពុជា ដែលដាក់បន្ទុកឲ្យពិរុទ្ធជនបង្ហាញភស្តុតាង (Burden of Proof) អំពីភាពនិរទោស យើងគ្មានផ្លូវនឹងដោះកុនរួចទេ ។ យកល្អ កុំលេងល្បែងសត្វមមាចប្រឡែងភ្លើង ។ មានចំណុចមួយចំនួនដែលខ្ញុំសូមលើកយកមកនិយាយពាក់ព័ន្ធនឹងទ្វេគ្រោះ (Dilemma) ដ៏គួរឲ្យខ្លាចនេះ ។ ទីមួយ មិនត្រូវតាំងខ្លួនជាត្រីរស់ហែលបញ្ច្រាសទឹកហូរទេ ។ ត្រូវធ្វើជាត្រីងាប់អណ្តែតតាមទឹកហូរ ។ ពេលនេះ មិនមែនជាពេលដែលត្រូវទាមទារស្វែងរកសិទ្ធិសេរីភាព ឬលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឡើយ ។ ខ្ញុំក៏ស្អប់ខ្ពើមរបបផ្តាច់ការនិងជនផ្តាច់ការដូចជាមនុស្សជាច្រើនទៀតដែរ ។ ក៏ប៉ុន្តែ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃ វាកំពុងស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាព "ដង្ហើមចង្រិត" (Coma) រួចទៅហើយ ។ ដូច្នេះ ត្រូវរក្សាសេចក្តីសុខសម្រាប់ខ្លួនយើងឲ្យគត់មត់ ជាជាងព្យាយាមសង្គ្រោះលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ។ វាគ្មានប្រយោជន៍អ្វីនឹងទៅបោះឆ្នោតប្រឆាំងនឹងគណៈបក្សប្រជាជនឡើយ ។ ការបោះឆ្នោតនាអាណតិនេះ គឺជាការរៀបចំមួយដែលភាសាអង់គ្លេសគេហៅថា៖ Pre-determined Outcome (ដឹងលទ្ធផលរួចហើយ) ។ នៅក្នុងស្ថានភាពបែបនេះ យើងទៅបោះឆ្នោត មិនមែនដើម្បីជ្រើសរើសគណៈបក្សដែលយើងស្រឡាញ់គាំទ្រទេ ។ យើងទៅបោះឆ្នោតដើម្បីរក្សាសុវត្ថិភាពឲ្យជីវិតរបស់យើង ។ មធ្យោបាយរក្សាសុវត្ថិភាពដ៏ល្អបំផុតគឺគូសលើក្រឡាបួនជ្រុងនៅមុខរូបទេវតា ។ បើជ្រុលជ្រួសខុសឆ្គងយ៉ាងណាក៏អាជ្ញាធរគេមិនចាប់ទោសអូសដំណើរយើងដែរ ។ កុំខ្វល់អំពីគណបក្ស ១៧ផ្សេងទៀត ។ ចុងបញ្ចប់ គណបក្សប្រជាជនឈ្នះដដែលជាដដែលទេ ។ អ្វីដែលសំខាន់នៅក្នុងកាលៈទេសៈនេះ គឺត្រូវជៀសឲ្យផុតអំពីការចោទប្រកាន់នានាពាក់ព័ន្ថនឹងការបោះឆ្នោត ។ សម្រាប់បុគ្គលមួយចំនួនដែលមាននិន្នាការប្រឆាំងនឹងគណបក្សប្រជាជន និងនៅមានស្មារតីចង់តតាំងប្រឆាំង ដើម្បីរក្សាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងសិទ្ធិសេរីភាព ខ្ញុំសូមជូននូវគំនិតមួយចំនួនដើម្បីយកទៅពិចារណា ។ នៅក្នុងវិស័យនយោបាយក៏ដូចជាវិស័យពាណិជ្ជកម្មដែរ ទាល់តែមានឱកាស (Window of Opportunity) ទើបអាចរកជោគជ័យឃើញ ។ បើគ្មានឱកាសទេ វាគ្មានប្រយោជន៍អ្វីនឹងប្រឹងប្រែងឡើយ ។ ទុកឋាមពលនៅក្នុងខ្លួនប្រសើរជាងយកវាទៅបំផ្លាញចោល ។ គេថា រក្សាព្រៃឈើឲ្យនៅគង់វង់ មិនព្រួយអំពីការខ្វះអុសដុតឡើយ ។ ដំបូន្មានមួយដែលខ្ញុំតែងលើកយកមកនិយាយ៖ បើគ្មានឱកាស ឬក៏ឱកាសមិនទាន់ហុចឲ្យទេ រង់ចាំរហូតដល់ថ្ងៃស្លាប់ក៏មិនថ្វីដែរ ។ ចំណុចមួយទៀតដែលខ្ញុំចង់លើកយកមកនិយាយគឺភាពសម្ងាត់និងសុវត្ថិភាពនៅក្នុងបន្ទប់បោះឆ្នោត ។ ប្រសិនបើអាជ្ញាធរចង់ស្វែករកអត្តសញ្ញាណអ្នកបំផ្លាញសន្លឹកឆ្នោត គឺងាយដូចបកចេក ។ ពេលយើងកាន់សន្លឹកឆ្នោត ក្រយៅម្រាមដៃយើងបានផ្តិតជាប់នៅលើនោះ ។ យើងមើលស្នាមក្រយៅដៃនោះមិនឃើញទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ម៉ាសុីនស្កែនសម័យទំនើបនេះអាចមើលឃើញនិងយកស្នាមក្រយៅដៃនោះទៅផ្គូផ្គងជាមួយនឹងទិន្នន័យនៅក្នុងអត្តសញ្ញាណកម្មបានដោយងាយ ។ បើមិនសូវយល់អំពីការវិវឌ្ឍនៃបច្ចេកវិជ្ជាទំនើបទេ កុំប្រមាទល្អជាង ។ ទៅបោះឆ្នោតសន្សំសុខ ។ មិនត្រូវទៅបោះឆ្នោតនាំទុក្ខមកដាក់ខ្លួនឡើយ ៕

ចំណីខួរក្បាល

ប្រឆាំង ឬ ជំទាស់ នៅក្នុងប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យអាស្រ័យគំនិតផ្តាច់ការដូចជាប្រទេសកម្ពុជា អ្នកកាន់អំណាចមិនចូលចិត្តឮពាក្យ ប្រឆាំង ឬ ជំទាស់ទេ ។ គេតែងតែលើកយកពាក្យ "ការពារសន្តិភាព និង ការអភិវឌ្ឃ" មកបំបិទមាត់មនុស្សកុំឲ្យនិយាយអ្វីដែលប្រឆាំង ឬជំទាស់ ទៅនឹងទង្វើនានារបស់រដ្ឋាភិបាល ។ ពាក់ព័ន្ធនឹងប្រការនេះ ខ្ញុំតែងតែឆ្ងល់ថាតើនៅលើលោកនេះ មានមនុស្សឆ្កួតរហូតដល់ទៅបំផ្លាញសន្តិភាពដែលខ្លួនកំពុងមានដែរមែនទេ ។ វាពិតជាប្រធានបទមួយគួរឲ្យពិចារណាពន់ពេកណាស់ ។ បើយើងពិចារណាដោយមិនចាំបាច់ពឹងពាក់គ្រូបាអាចារ្យទេសាបាមោឃណាម្នាក់ សន្តិភាព ឬសេចក្តីសុខ គឺមិនខុសអំពីបុណ្យឡើយ ។ វាស្ថិតនៅក្នុងចិត្តរបស់យើង មិនមែនស្ថិតនៅក្នុងមាត់ទេវតា ឬអាចារ្យណាមួយទេ ។ បើសន្តិភាពស្ថិតនៅក្នុងចិត្តមនុស្ស ដូច្នេះ គឺចិត្តគំនិតមនុស្សឯនោះវិញទេដែលត្រូវការពារ ។ ប្រឆាំង ឬជំទាស់ កើតចេញអំពីចិត្តគំនិតមនុស្ស ។ បើយើងពិនិត្យឲ្យបានជាក់លាក់បន្តិច ចិត្តគំនិតប្រឆាំងនិងជំទាស់គឺជាសភាវៈធម្មជាតិរបស់មនុស្ស ។ មានន័យថាការប្រឆាំង គឺជាយន្តការគាំពារ (support mechanism) ដ៏សំខាន់បំផុតមួយនៅក្នុងការលើកស្ទួយជីវិតមនុស្សឆ្ពោះទៅរកវឌ្ឍនភាព ។ បើគ្មានសភាវៈប្រឆាំងនៅក្នុងផ្នត់គំនិតយើងទេ មនុស្សមិនអាចលូតលាស់ឆ្ពោះទៅរកវឌ្ឍនភាពបានឡើយ ។ នៅក្នុងសង្គមគ្រួសារ ប្តីប្រពន្ធប្រឆាំង ឬជំទាស់នឹងការគិត គម្រោង ឬ ទង្វើ របស់គូភាគីទៅវិញទៅមកចាប់ពីថ្ងៃចាប់ដៃគ្នាជាប្តីប្រពន្ធរហូតដល់ថ្ងៃស្លាប់ (អ្នកដែលមិនទាន់មានបទពិសោធប្តីប្រពន្ធ អាចសង្កេតមើលឪពុកម្តាយ) ។ គោលដៅចម្បងនៃការប្រឆាំងគំនិតគ្នាទៅវិញទៅមកនេះ គឺដើម្បីសេចក្តីសុខ សន្តិភាព និង វឌ្ឍនភាព នៅក្នុងគ្រួសារ ។ សេចក្តីសុខនៅក្នុងគ្រួសារនេះក៏មានសេចក្តីសុខរបស់ខ្លួនឯងនៅក្នុងនោះដែរ ។ បើគ្មានការប្រឆាំង ការរិះគន់ដើម្បីស្ថាបនា គ្រួសារនីមួយៗមិនអាចរកវឌ្ឍនភាពឃើញឡើយ ។ ប្រការនេះមិនមែនជាតថភាពទេ ។ វាគឺជាសច្ចភាពដែលមានធម្មជាតិជាសភាវៈទ្រទ្រង់ ។ ឥឡូវយើងបែរមកនិយាយអំពីរដ្ឋាភិបាលវិញម្តង ។ រដ្ឋាភិបាលនិងគ្រួសារ គឺដូចគ្នាគ្រប់រូបភាពទាំងអស់ គ្រាន់តែមួយតូច មួយធំ ។ គោលដៅចម្បងរបស់រដ្ឋាភិបាលក៏ដូចជាគោលដៅចម្បងរបស់គ្រួសារនីមួយៗដែរ គឺស្វែងរកវឌ្ឍនភាព ។ ដើម្បីការលូសលាស់និងវឌ្ឍនភាព គេចាំបាច់ត្រូវតែមានមតិផ្ទុយ ឬប្រឆាំងដើម្បីវែកញែករកចំណុចខ្សោយ ឬចំណុចដែលនាំទៅរកហីនភាព ។ នៅក្នុងដំណើរស្វែងរកវឌ្ឍនភាពនេះលោក ហ្វ្រិដឌឺរីច ហេហ្គេល (Frederich Hegel) បានបន្សល់ទុកនូវគំរូមួយមានឈ្មោះថា សំយោគហេហ្គេល (Hegelian Dialectic) ។ ទម្រង់នៃសំយោគនេះគឺ៖ និក្ខេបបទ => ទំនាស់និក្ខេបបទ => សំយោគ ឬ គំនិត => គំនិតជំទាស់ => គំនិតសំយោគ (Thesis => Anti-Thesis => Synthesis) ។ បើយើងពិនិត្យមើលដំណើរសំយោគ ហេហ្គេល នេះ គំនិតនីមួយៗគឺត្រូវឆ្លងកាត់គំនិតជំទាស់ ឬប្រឆាំងជាមុនសិនមុននឹងឈានទៅដល់ការយកមកអនុវត្តិ ។ ដូច្នេះ អ្វីដែលជាផ្នត់គំនិតប្រឆាំង ដើរតួសំខាន់ណាស់នៅក្នុងការស្វែងរកវឌ្ឍនភាព ឬរក្សាសន្តិភាព ។ និយាយអំពីសន្តិភាព ខ្ញុំសូមងាកទៅបំភ្លឺអ្នកដែលប្តេជ្ញាការពារសន្តិភាព ជាពិសេសយុវជនដែលមិនសូវមានបទពិសោធនៅក្នុងវិស័យនយោបាយ ក៏ដូចជារដ្ឋាភិបាល និង គ្រួសារ ។ សន្តិភាពស្ថិតនៅក្នុងចិត្តរបស់យើង ។ ដូច្នេះ អ្វីដែលយើងត្រូវការពារមុនគេបង្អស់គឺចិត្តរបស់យើង ។ បើចិត្តរបស់យើងបាត់បង់សន្តិភាព យើងគ្មានលទ្ធភាព ឬក៏សមត្ថភាពទៅការពារសន្តិភាពឲ្យអ្នកដទៃបានទេ ៕