ចំណីខួរក្បាល

សុភវិនិច្ឆ័យ (Common Sense) ប៉ុន្មានថ្ងៃមុខ ខ្ញុំបានសរសេរថ្លែងសារនៅក្នុងរូបភាពដែលអ្នកគ្រូ ប៉ែន សេដ្ឋារិន ដាក់បង្ហោះនៅក្នុងហ្វេសប៊ុកស្តីអំពីពាក្យពេចន៍ពីរបីម៉ាត់ដែលគាត់ដកស្រង់ចេញពីសេចក្តីប្រកាសឯករាជ្យរបស់អាមេរិកាំង ។ គាត់បានស្នើឲ្យខ្ញុំសរសេរបន្ថែមឲ្យបានក្បោះក្បាយបន្តិច ។ ដោយហេតុតែខ្ញុំមិនមានពេលសរសេរឆ្លើយតបនៅគ្រានោះ ខ្ញុំសូមអនុគ្រោះឆ្លើយតបនៅក្នុងសំណេរនេះ ។ តាមពិតនៅក្នុងសាររបស់ខ្ញុំនោះ ខ្ញុំនិយាយអំពីលោក Thomas Jefferson and Thomas Paine ភ្ជាប់ជាមួយនឹងពាក្យ Inalienable rights, life, liberty and the pursuit of happiness. ខ្ញុំមិនដឹងថា តើអ្នកគ្រូ សេដ្ឋារិន ចង់ឲ្យខ្ញុំបកស្រាយអំពីលោក Thomas ទាំងពីរឬក៏ពាក្យ Inalienable rights ទេ ។ ដើម្បីជៀសវាងមន្ទិល ខ្ញុំសូមបកស្រាយប្រធានបទទាំងពីរដោយត្រួសៗចុះ ។ នៅក្នុងការសិក្សាប្រវត្តិតស៊ូដើម្បីឯករាជ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក គេសង្កេតឃើញលោក Thomas Jefferson មានកេរ្ត៍ឈ្មោះលេចធ្លោជាងគេ ដោយហេតុតែគាត់ជាអ្នកផ្តួចផ្តើមសរសេរសេចក្តីប្រកាសឯករាជ្យ (Draft of the Declaration of Independence) ។ ពាក្យដែលល្បីល្បាញបំផុតនៅក្នុងសេចក្តីប្រកាសឯករាជ្យនោះគឺ៖ All men (women) are created equal; that they are endowed by certain inalienable rights; among these are the rights to life, liberty, and the pursuit of happiness. (មនុស្សគ្រប់រូបមានសភាវស្មើគ្នា ព្រមទាំងមានសិទ្ធិដែលមិនអាចបំពានបាន ។ សិទ្ធិទាំងនេះមានជាអាទ៍៖ ការរក្សាជីវិត សេរីភាព និងការស្វែងរកសុភមង្គល) ។ ពាក្យប៉ុន្មានម៉ាត់នេះគឺជាឧត្តមគតិស្នូលដែលដាស់សតិពលរដ្ឋអាមេរិកាំងឲ្យរួបរួមគ្នាតស៊ូដើម្បីបុព្វហេតុជាតិ ។ វាក៏បានក្លាយទៅជាគំនិតសាកលសម្រាប់ពលរដ្ឋនានានៅក្នុងសកលលោកយកទៅធ្វើជាជ័យឃោស (Rallying Cry) ដើម្បីទាមទាររកសិទ្ធិសេរីភាពនិងឯករាជ្យភាពផងដែរ ។ ហូ ជីមីញ បានដកស្រង់ពាក្យទាំងនេះស្ទើរតែទាំងស្រុងទៅប្រកាសដាស់ស្មារតីពលរដ្ឋវៀតណាមឲ្យងើបតស៊ូទាមទារឯករាជ្យពីបារាំងនិងការបង្រួបបង្រួមជាតិ ។ នៅក្នុងភាសាអង់គ្លេស មានពាក្យមួយឃ្លាពោលថា៖ The pen is mightier than the sword (ស្លាបប៉ាកកាមានអំណាចជាងផ្លែដាវ) ។ តាមពិតស្លាបប៉ាកកាដែលដាស់ស្មារតីពលរដ្ឋអាមេរិកាំងឲ្យងើបបះបោរតស៊ូប្រឆាំងនឹងរបបផ្តាច់ការសក្តិភូមិដែលពួកគេហៅថា Tyranny នោះ មិនមែនជាថ្វីដៃរបស់ Thomas Jefferson ទាំងស្រុងទេ ។ វាក៏មានចំណែករបស់លោក Thomas Paine ផងដែរ ។ បើយើងយកស្នាដៃលោកទាំងពីរមកផ្គុំគ្នា វាឧប្បមាដូចជាលោក Thomas Paine ជាអ្នកធ្វើក្តារមឈូសដាក់ខ្មោចរបបផ្តាច់ការ ។ ឯលោក Thomas Jefferson ជាអ្នកយកដែកគោលចុងក្រោយទៅដំលើក្តារមឈូសនោះដើម្បីយកវាទៅកប់ចោល ។ មុនគាត់ធ្វើអន្តោប្រវេសន៍ទៅរស់នៅសហរដ្ឋអាមេរិកដែលកាលនោះជាទឹកដីអាណានិគមរបស់អង់គ្លេស លោក Thomas Paine (ផេន) បានសរសេរកូនសៀវភៅមួយ (Pamphlet) ដែលមានចំណងជើងថា Common Sense (សុភវិនិច្ឆ័យ) ។ កូនសៀវភៅនោះមិនអាចបោះពុម្ពនៅក្នុងប្រទេសអង់គ្លេសបានទេ ត្បិតវាអាចធ្វើឲ្យក្បាលលោក ផេន ធ្លាក់ចេញពីស្មា ។ ដូច្នេះ នៅពេលដែលគាត់ទៅដល់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅឆ្នាំ១៧៧៤ គាត់បានទាក់ទងទៅលោក Benjamin Franklin ដើម្បីបោះពុម្ពកូនសៀវភៅនោះ ។ គួរបញ្ជាក់ថា អំឡុងពេលនោះ ពលរដ្ឋអាមេរិកាំងកំពុងតែក្តៅក្រហាយជាមួយនឹងអាជ្ញាធរអង់គ្លេសដែលប្រើអំណាចផ្តាច់ការគៀបសង្កត់ពួកគេឲ្យបង់ពន្ធដារដោយគ្មានពិគ្រោះយោបល់ជាមុន ។ នៅឆ្នាំ១៧៧២ អ្នកបដិវត្តមួយក្រុមដែលហៅខ្លួនឯងថា បុត្រាសេរីភាព (Sons of Liberty) បានចូលទៅរើទំនិញតែនៅក្នុងសំពៅមួយដែលចតនៅក្នុងកំពង់ផែរ Boston គ្រវាត់ចូលទៅក្នុងទឹកសមុទ្រដើម្បីទាមទារឲ្យចក្រភពអង់គ្លេសកែប្រែច្បាប់មួយចំនួន ។ ព្រឹត្តិការណ៍នោះមានឈ្មោះថា Boston Tea Party ។ ជាការឆ្លើយតប ចក្រភពអង់គ្លេសបានបញ្ជូនទាហានអាវក្រហមមួយចំនួនទៅទីក្រុង Boston ដើម្បីបង្រាបពួកបាតុករ ។ ការប៉ះទង្គិចគ្នាបានធ្វើឲ្យមនុស្សពីរបីនាក់ស្លាប់ដែលជាហេតុនាំឲ្យកំហឹងពលរដ្ឋអាមេរិករឹតតែឆាបឆេះថែមទៀត ។ គេហៅការប៉ះទង្គិចនោះថា Boston Massacre ។ ពួកអ្នកដឹកនាំអាមេរិកាំងបានកោះប្រជុំបន្ទាន់មួយដែលគេឲ្យឈ្មោះថា Continental Congress ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងការរុកគួនរបស់ចក្រភពអង់គ្លេស ។ ស្របពេលគ្នានោះ លោក Thomas Paine and Benjamin Franklin ក៏បានចេញផ្សាយកូនសៀវភៅ សុភវិនិច្ឆ័យ ផងដែរ ។ កូនសៀវភៅនោះបានក្លាយទៅជាសម្រែកទាមទាររកយុត្តិធម៌និងសិទ្ធិសេរីភាពនានា ហើយវាក៏បានក្លាយជាកត្តាជម្រុញមួយឲ្យពលរដ្ឋអាមេរិកាំងរួបរួមគ្នាទាមទារឯករាជ្យភាព ។ បន្ទាប់ពីចុះហត្ថលេខាលើសេចក្តីប្រកាសឯករាជ្យនៅឆ្នាំ១៧៧៦ សមាជិកហត្ថលេខីអាមេរិកាំងបាននិយាយប្រាប់គ្នីគ្នាថា៖ We must hang together; or we would be hanged separately. (យើងត្រូវតែតស៊ូស្លាប់រស់ជាមួយគ្នា បើមិនដូច្នោះទេ យើងនឹងត្រូវគេព្យួរកម្នាក់ម្តងៗជាមិនខាន) ។ បន្ទាប់ពីតស៊ូរហូតទទួលបានជ័យជម្នះជាស្ថាពរ លោក John Adams បានរំលឹកឡើងវិញថា៖ Without the pen of Thomas Paine, the sword of George Washington would be raised in vein. (បើគ្មានសំណេររបស់ ថូម៉ាស ផេន ទេ ផ្លែដាវរបស់ ចច វ៉ាសុីនតោន មិនអាចរកជោគជ័យឃើញឡើយ) ។ មុននឹងបន្តរឿងរ៉ាវរបស់លោក ផេន ខ្ញុំសូមនិយាយអំពីសម័យកាលនៃការធ្វើបដិវត្តន៍របស់អាមេរិកាំងបន្តិច ។ ឆ្នាំ ១៧៧៦ គឺជាចំណុចកណ្តាលនៃសម័យកាលមួយដែលគេហៅថា Enlightenment (សម័យត្រាស់ដឹង) ។ នៅក្នុងសតវត្សទី ១៧ ១៨ និង ១៩ ស្មេរមួយចំនួនបានសរសេរនិក្ខេបបទ (Treatise) ជាច្រើនពាក់ព័ន្ធនឹងទំនាក់ទំនងមនុស្សនៅក្នុងវិស័យនយោបាយ ។ ស្មេរល្បីៗមួយចំនួនដែលយើងស្គាល់តាមរយៈសៀវភៅសិក្សាមានជាអាទិ៍៖ លោក John Locke, Thomas Hobbes, Jean-Jacques Rousseau, John Stuart Mills, etc. ។ លោក Thomas Jefferson and Thomas Paine ក៏ស្ថិតនៅក្នុងចំណោមអ្នកប្រាជ្ញទាំងនេះដែរ ។ នៅពេលយើងនិយាយអំពីត្រាស់ដឹង បុគ្គលទីមួយដែលយើងត្រូវគិតទៅដល់គឺ ព្រះពុទ្ធ ។ កាលពី ២០០០ឆ្នាំមុនសម័យត្រាស់ដឹង ព្រះពុទ្ធបានបន្សល់ទុកនូវគោលការណ៍សំខាន់ពីរ ។ ទីមួយគឺសេរីភាពនៅក្នុងការគិត ។ ទីពីរគឺសភាវស្មើគ្នានៃជីវិតមនុស្ស ។ អ្នកដែលបានសិក្សាពុទ្ធវចនជ្រៅជ្រះរមែងមើលឃើញថា ព្រះពុទ្ធគោរពបូជាសេរីភាពនៃការគិតពិចារណាលើសអ្វីៗទាំងអស់ ។ នៅក្នុងកាលាមសូត្រ ព្រះអង្គបន្សល់ទុកនូវ "កុំ១០ប្រការ" ដើម្បីការពារកុំឲ្យមនុស្សងាប់ក្រឡានៅក្នុងការគិតរបស់អ្នកដទៃ ។ គោលការណ៍ទីពីរដែលព្រះពុទ្ធបន្សល់ទុកឲ្យមនុស្សជាតិគឺសភាវស្មើគ្នានៃជីវិត ។ នៅក្នុងទ្រឹស្តី បដិច្ចសម្មុប្បាទ ព្រះពុទ្ធបានបង្ហាញថាមនុស្សទាំងអស់មានប្រភពចេញមកពី អវិជ្ជា ។ យើងអភិវឌ្ឃចេញពីអវិជ្ជាមករហូតដល់ភពកំណើតជា ជាតិ ជរា ព្យាធិ មរណៈ ។ ទាំងស្តេច មន្ត្រី អ្នកមាន និង អ្នកក្រ គឺត្រូវស្ថិតនៅក្រោមច្បាប់ធម្មជាតិ (កើត ចាស់ ឈឺ ស្លាប់) នេះ ដូចៗគ្នា ។ គ្មានអ្នកណាខ្ពង់ខ្ពស់ឬក៏ប្រសើរជាងអ្នកណាឡើយ ។ ក្នុងដំណើរស្វែងរកដំណោះស្រាយរំដោះមនុស្សជាតិចេញអំពីរបបផ្តាច់ការ ឬក៏កណ្តាប់ដៃនៃជនផ្តាច់ការដែលពួកគេហៅថា Tyrant នោះ ទាំងលោក ថូម៉ាស ចិហ្វឺសុន ទាំងលោក ថូម៉ាស ផេន ព្រមទាំងអ្នកប្រាជ្ញសម័យត្រាស់ដឹងទាំងអស់ ភាគច្រើនគឺដើរតាមគោលការណ៍ព្រះពុទ្ធនៅក្នុងការតស៊ូរបស់ខ្លួន ។ អាវុធរបស់ពួកគេគឺដងប៉ាកកា ។ ពាក្យពេចន៍របស់ពួកគេប្រៀបបាននឹងគ្រាប់ព្រួញឬគ្រាប់កាំភ្លើងសម្រាប់បាញ់ទម្លុះឡប់ឡែនៃរបបផ្តាច់ការ ។ សេរីភាពគឺជាអ្វីដែលមនុស្សទូទៅត្រូវការ ។ ភាពស្មើគ្នានៃជីវិតមនុស្សគឺត្រូវតែគោរពនិងទទួលស្គាល់ ។ "Men are born free; but, everywhere, they are in chain" (មនុស្សទាំងអស់កើតមកមានសេរី ក៏ប៉ុន្តែ នៅគ្រប់ទិសទីពួកគេសុទ្ធតែជាប់ច្រវ៉ាក់) ជាពាក្យពេចន៍ការទូតមួយឃ្លាដែល Jean-Jacques Rousseau លើកឡើង ។ ពាក្យនេះ លោក រូសូ ចង់និយាយថារបបផ្តាច់ការគឺមិនខុសពីច្រវ៉ាក់ដែលទាក់កមនុស្សនោះទេ ។ ប៉ុន្តែ សម្រាប់លោក ថូម៉ាស ផេន ការប្រើពាក្យពេចន៍ការទូតដែលមានលក្ខណៈមិនចំពោះនោះ មិនញ៉ាំងឲ្យមនុស្សមើលឃើញតថភាពច្បាស់លាស់ទេ ។ នៅក្នុង សុភវិនិច្ឆ័យ គាត់និយាយចំៗតែម្តង ។ ពាក្យពេចន៍របស់គាត់ប្រៀបដូចជាកាំរន្ទះដែលបាញ់ធ្លាក់ក្បែរមនុស្សកំពុងដេកលង់លក់ឲ្យភ្ញាក់ក្រញ៉ាងមិនអាចសំងំដេកតទៅទៀតបានឡើយ ។ បន្ទាប់ពីផ្តល់ឧត្តមគតិឲ្យពលរដ្ឋអាមេរិកាំងងើបតស៊ូរំដោះខ្លួនចេញពីកណ្តាប់ដៃជនផ្តាច់ការនៅសហរដ្ឋអាមេរិក លោក ថូម៉ាស ផេន បានធ្វើដំណើរទៅប្រទេសបារាំងដើម្បីជួយពលរដ្ឋបារាំងក្នុងការរើបម្រាស់ចេញពីរបបផ្តាច់ការផងដែរ ។ សង្ខេបឲ្យខ្លី បដិវត្តន៍នៅសហរដ្ឋអាមេរិកនិងបដិវត្តន៍នៅស្រុកបារាំង គឺជាអព្ភូតហេតុមួយពាក់ព័ន្ធនឹង សុភវិនិច្ឆ័យ របស់លោក ថូម៉ាស ផេន នេះឯង ។ ទំនាក់ទំនងនៃបដិវត្តន៍ទាំងពីរនេះបានទាញមនោសញ្ចេតនាពលរដ្ឋបារាំងនិងអាមេរិកាំងឲ្យភ្ជាប់មិត្តភាពនឹងគ្នារហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។ ពួកគេបានសង់រូបបដិមាករដាក់តាំងនៅលើកោះមួយស្ថិតនៅក្បែរទីក្រុង New York ហើយប្រសិទ្ធនាមឲ្យថា នារីសេរីភាព (Statue of Liberty or Ms. Liberty) ដើម្បីជាតំណាងឲ្យមិត្តភាពនោះទៀតផង ។ បន្ទាប់ពីទទួលបានជោគជ័យនៅក្នុងបដិវត្តន៍រំដោះខ្លួនចេញពីរបបផ្តាច់ការ បារាំងបានប្រកាសសិទ្ធិមនុស្សជាលើកដំបូងដោយផ្អែកលើគោលគំនិតរបស់ទស្សវិទូរសម័យត្រាសដឹង ជាពិសេសគឺគំនិតស្នូលរបស់លោក ថូម៉ាស ផេន នេះតែម្តង ។ គោលការណ៍សិទ្ធិមនុស្សរបស់បារាំង ចំណេរក្រោយមកត្រូវបានអង្គការសហប្រជាជាតិយកទៅបញ្ចូលនៅក្នុងការប្រកាសសិទ្ធិមនុស្សសាកល ។ សរុបសេចក្តីមក សិទ្ធិមនុស្ស ដែលយើងទទួលបាននិងមានសព្វថ្ងៃនេះ គឺដោយសារតែគុណបំណាច់របស់ Thomas Paine ដែលជាបុគ្គលមិនសូវមាននរណាស្គាល់នេះឯង ៕