ចំណីខួរក្បាល

អភិវឌ្ឍន៍មាត់ទន្លេ ថ្មីៗនេះ ក្រុមហ៊ុនទ្រីភាពអិនជីនៀរីងគ្រុប បានដាក់សំណើរទៅកាន់ក្រសួងធនធានទឹកកម្ពុជាសុំការអនុញាតបូមខ្សាច់ដើម្បីអភិវឌ្ឍច្រាំងទន្លេមេគង្គពីចំណុចព្រុំដែនវៀតណាមទៅដល់ខេត្តក្រចេះ ។ សំណើរនោះក៏មាននិយាយអំពីប្រសាន៍សម្តេច ហ៊ុន សែន ស្តីពីគំនិត "យកទន្លេបង្កើតទន្លេ" ផងដែរ ។ ខ្ញុំមិនដឹងនិងមិនយល់ថាគេយកទន្លេបង្កើតទន្លេដូចម្តេចទេ ។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំដឹងថាធម្មជាតិនៃទន្លេ ជាពិសេសទន្លេដែលស្ថិតនៅទីវាលទំនាបដូចនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គឺពិបាកគ្រុបគ្រងនិងអភិវឌ្ឍឲ្យបានជាប់លាប់ណាស់ ។ ប្រទេសកម្ពុជាអាចរៀនអំពីរបៀបគ្រុបគ្រងនិងអភិវឌ្ឍតាមបណ្តោយដងទន្លេពីសហរដ្ឋអាមេរិក ត្បិតសហរដ្ឋអាមេរិកក៏មានទន្លេដ៏ធំមួយឈ្មោះ មីស៊ីសស៊ីពី (Mississippi River) ហូរកាត់ផងដែរ ។ ទន្លេមីសុីសសុីពី និង ទន្លេមេគង្គ មានប្រវែងនិងទំហំបរិមាណទឹក ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ។ បើនិយាយអំពីការប្រៀបធៀបជាមួយនឹងទន្លេនានានៅក្នុងពិភពលោក ទន្លេមេគង្គមានចំណាត់ថ្នាក់ទី ១២ ឯទន្លេមីសុីសសុីពីមានចំណាត់ថ្នាក់ទី ១៤ ។ ទន្លេមីសុីសសុីពី មានប្រភពចេញមកអំពីបឹងធំមួយឈ្មោះ អុីតាស្កា ហើយហូរនៅលើវាលទំនាប ។ ឯទន្លេមេគង្គមានប្រភពចេញមកពីជ្រលងភ្នំហិមពាន្តភាគខាងកើតហើយហូរធ្លាក់ចុះជាបីដំណាក់កាលគឺ តំបន់ជ្រលងភ្នំ តំបន់ខ្ពង់រាប និងតំបន់វាលទំនាបដែលស្ថិតនៅក្នុងប្រទេសខ្មែរនិងយួន ។ ភាពដូចគ្នារវាងទន្លេមីសុីសសុីពីនិងទន្លេមេគង្គគឺប្រវែងប្រមាណជា ១/៣ នៃផ្នែកខាងក្រោមជាតំបន់ដែលសំបូរទៅដោយតំណនៃលំហូរទឹកទន្លេតូចៗ ស្ទឹង និងព្រែកនានា ។ បើយើងប្រៀបធៀបស្ថានភាពនេះទៅនឹងទន្លេមេគង្គ គឺប្រៀបដូចជាតំណភ្ជាប់នៃលំហូរទន្លេតូចៗ ស្ទឹង និងព្រែក នៅផ្នែកខាងក្រោមនៃ ល្បាក់ខោន (Annamite and the Dangrek Mountain Ranges Water Sheds) ។ តំបន់ ១/៣ នៃផ្នែកខាងក្រោមនៃទន្លេទាំងពីរនេះជាតំបន់មានហានិភ័យខ្ពស់ និងងាយរងគ្រោះមហន្តរាយដោយសារទឹកជំនន់ជាទីបំផុត ។ កងវិស្វកម្មរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក (The US Army Corps of Engineering) ដែលជាស្ថាប័នវិស្វករឈានមុខគេនៅក្នុងពិភពលោក បានចំណាយពេលរាប់សិបឆ្នាំមកហើយ ក្នុងការកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ និងប្រព័ន្ធគ្រុបគ្រងទន្លេមីសុីសសុីពីផ្នែកខាងក្រោម ។ ប៉ុន្តែ ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធទាំងនោះតែងតែរងគ្រោះមហន្តរាយជារឿយៗរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ នេះមិនទាន់គិតអំពីជិវិតមនុស្សនិងផ្ទះសម្បែងទ្រព្យសម្បត្តិជាច្រើនទៀតដែលបាត់បង់កន្លងទៅ ។ កាលរៀនអំពីបរិស្ថាននៅក្នុងវិទ្យាល័យមួយនៅរដ្ឋមីនីសូតា ខ្ញុំធ្លាប់បានទៅធ្វើកម្មសិក្សាក្នុងដងទន្លេមីសុីសសុីពីចម្ងាយប្រមាណជា ៨០គីឡូម៉ែត្រពីប្រភពរបស់វា ។ ខ្ញុំនិងលោកគ្រូរបស់ខ្ញុំជិះនៅក្នុងកូនទូក កានូ តូចមួយ ។ គាត់បានពន្យល់ខ្ញុំជាច្រើនអំពីប្រព័ន្ធទឹកហូរនៃទន្លេមីសុីសសុីពី ។ នៅតំបន់ខាងលើនោះ ទំហំនៃមាត់ទន្លេពីត្រើយម្ខាងទៅម្ខាងទៀតមានប្រវែងប្រមាណជា ៥០ ទៅ ១០០ ម៉ែត្រតែប៉ុណ្ណោះ ។ ប្រមាណជាពីរទសវត្សក្រោយមក ខ្ញុំក៏មានឱកាសបានជិះកាណូតនៅក្នុងទន្លេមីសុីសសុីពីម្តងទៀតនៅក្បែរទីក្រុង នូអ័រលៀន (New Orleans) ដែលជាតំបន់ទន្លេនេះហូរមកភពប្រសព្វនឹងសមុទ្រ ។ ក្រៅពីចំណុចទាំងពីរនេះ ខ្ញុំក៏ធ្លាប់ធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ទន្លេមីសុីសសុីពីនៅតំបន់ផ្សេងទៀតដែរ ។ តាមការសង្កេតរបស់ខ្ញុំ គេកសាងទីក្រុងឬទីប្រជុំជនធំៗនៅសងខាងទន្លេមីសុីសសុីពី តែនៅក្នុងតំបន់ភាគខាងលើតែប៉ុណ្ណោះ ត្បិតនៅទីនោះទំហំ ឬបរិមាណទឹកហូរនៅតូចដែលជាលក្ខណៈមិនបង្កឲ្យមានហានិភ័យដោយសារជំនន់ទឹក ។ ទីក្រុងធំជាងគេនៅសងខាងមាត់ទន្លេមីសុីសសុីពីគឺទីក្រុងភ្លោះ សែនផលនិងមីនាអាប៉ូលីស (Twins City, St. Paul-Minneapolis) ដែលមានចម្ងាយប្រមាណជា ២ ឬ ៣រយគីឡូម៉ែត្រពីប្រភពទន្លេ ។ ក្រៅអំពីទីក្រុងភ្លោះ សែនផលនិងមីនាអាប៉ូលីស គេមិនសូវឃើញមានទីក្រុងភ្លោះសង់ទល់មុខគ្នានៅតាមមាត់ទន្លេទេ គឺគេច្រើនសង់តែនៅមាត់ទន្លេម្ខាងដោយទុកមាត់ទន្លេម្ខាងទៀតឲ្យនៅទំនេសម្រាប់ទទួលរងសម្ពាធទឹកហូរនៅពេលមានជំនន់ ។ នៅតាមដងទន្លេមីសុីសសុីពីផ្នែកខាងក្រោមចាប់ពីចំណុចជំនួបរវាងទន្លេមីហ៊្សួរីនិងមីសុីសសុីពី គឺជាចំណុចដែលរងគ្រោះមហន្តរាយដោយជំនន់ទឹកជាប្រចាំ ។ ចំណុចជំនួបនេះ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងទន្លេមេគង្គគឺដូចគ្នានឹងចំណុចជំនួបនៃទន្លេសេសាននិងមេគង្គនៅក្នុងខេត្ត ស្ទឹងត្រែង ដែរ ។ រដ្ឋចំនួនបីគឺ រដ្ឋ មីហ៊្សួរី មីសុីសសុីពី និង ល្វីហ្សុីអាណា (Missouri, Mississippi, Louisiana) ដែលស្ថិតនៅខាងក្រោមចំណុចជំនួបនេះជាតំបន់ដែលកងវិស្វកម្មអាមេរិកកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធជាច្រើនដើម្បីគ្រុបគ្រងទន្លេមីសុីសសុីពី ។ តំបន់នេះក៏សំបូរទៅដោយខ្មោចហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធសេសសល់ដែរ បន្ទាប់ពីត្រូវបានជំនន់ទឹកហូរបំផ្លាញចោល ។ ក្រុមហ៊ុនទ្រីភាពអុីនជីននៀរីងគ្រុប គួរទៅធ្វើកម្មសិក្សាស្វែងយល់អំពីតំបន់ទន្លេមីសុសីសសុីពីផ្នែកខាមក្រោមជាមុនសិន មុននឹងអភិវឌ្ឍឬក៏សាងសង់ហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធតាមដងទន្លេមេគង្គនៅក្នុងស្រុកខ្មែរ ។ បើតាមការយល់ដឹងជាប្រវត្តិសាស្ត្រ ទន្លេធំៗដែលហូរកាត់វាលទំនាប មិនអាចគ្រុបគ្រងបានទេ ។ ដូនតាខ្មែរដែលរស់នៅលើដីសុវណ្ណភូមិជាងពីរពាន់ឆ្នាំកន្លងមក ប្រហែលជាដឹងអំពីប្រការនេះ ។ ដូច្នេះហើយទើបបុព្វការីជនទាំងនោះ មិនសាងសង់ប្រាសាទនានានៅតាមដងទន្លេមេគង្គទេ លើកលែងតែតំបន់ខ្ពង់រាបនិងទីដែលមានភ្នំឬកម្អែភ្នំភ្លើងដុះចេញមក ៕

ចំណីខួរក្បាល

ល្បិចអ្នកនយោបាយ ហេតុអ្វីបានជាគេប្រើពាក្យ "សង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្ម" នៅពេលដែលដៃគូជំនួញគ្រាន់តែមានទំនាស់នឹងគ្នាហើយតម្លើងពន្ធទំនិញ (Tariffs) ទៅវិញទៅមក? ប្រការនេះប្រហែលជាពាក់ព័ន្ធនឹងមនុស្សដែលត្រូវរងគ្រោះ ឬរងកម្មដោយមិនរើសមុខ ។ សង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងប្រទេសចិន ដែលកំពុងប្រព្រឹត្តិទៅនាពេលបច្ចុប្បន្នអាចជះឥទ្ធិពលដល់ពលរដ្ឋជាច្រើននៅជុំវិញពិភពលោក ។ អ្នកដែលរងគ្រោះធ្ងន់ជាងគេគឺអ្នក ក្រ និងអ្នកដែលប្រកបមុខរបរតូចតាច ។ តាមការព្យាករណ៍របស់ក្រុមសេដ្ឋវិទូអាមេរិកាំង ពលរដ្ឋអាមេរិកាំងគ្រប់គ្រួសារ ត្រូវចំណាយប្រាក់បន្ថែមក្នុងការទិញគ្រឿងឧបភោគបរិភោគក្នុងមួយឆ្នាំយ៉ាងហោចណាស់ក៏ ៨០០ដុល្លារដែរ ដែលជាលទ្ធផលនៃការបង្កើនតម្លៃទំនិញពាក់ព័ន្ធនឹងសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មនេះ ។ ចំណែកពលរដ្ឋចិន ដែលជាភាគីម្ខាងទៀតនៅក្នុងជម្លោះនេះ គេមិនដឹងថាត្រូវចំណាយថវិកាបន្ថែមប្រចាំឆ្នាំប៉ុន្មានដែរទេ ។ តើអ្នកណាជាអ្នកទទួលផលនៅក្នុងសង្គ្រាមនេះ? អ្នកបង្កឲ្យមានសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មរវាងសហរដ្ឋអាមេរិកនិងប្រទេសចិនគឺលោកប្រធានាធិបតី ដូណាល់ ត្រាំ ។ គាត់ជាមនុស្ស "ឆ្លាត" ប៉ុន្តែបើយើងមើលអំពីបុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់គាត់ វាហាក់ដូចជាមានភាពឡប់ៗនៅក្នុងនោះផងដែរ ។ ខ្ញុំសរសេរពាក្យ "ឆ្លាត" នៅក្នុងមូសិកទន្តគឺសំដៅលើភាពឆ្លាតពីរប្រភេទ៖ ឆ្លាតត្រង់និងឆ្លាតវៀច (ឆ្លាតមានល្បិច) ។ នៅក្នុងសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្ម គ្មានទេការបង្ហូរឈាម គឺមានត្រឹមតែការបង្ហូរទឹកភ្នែកតែប៉ុណ្ណោះ ។ អ្នកស្លាប់ក៏ប្រហែលជាគ្មានដែរដរាបណាការតតាំងគ្នាមិនមានភាពយូរអង្វែង ។ ប៉ុន្តែ អ្វីដែលជារឿងគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍នោះគឺថា តើគេបង្កសង្គ្រាមនេះដើម្បីអ្វី??? បើយើងមើលត្រឹមរូបភាពខាងក្រៅ ឬរូបភាពផ្លូវការ លោកត្រាំង បង្កសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មជាមួយនិងចិនគឺដើម្បីស្វែងរកតុល្យភាពពាណិជ្ជកម្មសមរម្យមួយនៅក្នុងការធ្វើជំនួញរវាងប្រទេសទាំងពីរ ត្បិតអីប្រទេសចិននាំទំនិញមកលក់នៅសហរដ្ឋអាមេរិកមានចំនួនទឹកប្រាក់ទ្វេដងនៃទំនិញអាមេរិកនាំទៅលក់នៅស្រុកចិន ។ ប្រការនេះកើតមានយូរហើយ ហើយក៏មានការជជែកគ្នាជារឿយៗដែររវាងភាគីទាំងពីរ ។ ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាលអមេរិកាំងអាណតិមុនៗ មិនឈានដល់ការធ្វើសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មទេ ត្បិតមិនចង់ឲ្យពលរដ្ឋអាមេរិកាំងភាគច្រើនប្រឈមនឹងវិបត្តិថវិកា ឬជួបការលំបាកក្នុងការរស់នៅ ។ សង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មរបស់លោកត្រាំ គឺជាយុទ្ធសាស្ត្របាញ់ព្រួញមួយត្រូវចាបពីរ ។ ចំណុចរសើបបំផុត ឬកត្តាដែលនាំឲ្យប្រធានាធិបតីអាមេរិកាំងឈរជើងនៅក្នុងសេតវិមានមិនបានយូរគឺ ពន្ធ (Tax) ។ ប្រធានាធិបតីដែលតម្លើងពន្ធ គឺមិនសូវនៅក្នុងសេតវិមានបានយូរឡើយ ។ ប៉ុន្តែ គេត្រូវការកំណើនចំណូលពីពន្ធ ដើម្បីបំពេញបំណងនានាដែលពលរដ្ឋចង់បាន ។ ដូច្នេះ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានេះ គេចាំបាច់ត្រូវតែប្រើល្បិចបំភាន់ភ្នែក ។ អ្នកដែលតាមដានគោលនយោបាយរបស់លោកត្រាំ ប្រហែលជានៅចាំថា កាលគាត់ឡើងកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីភ្លាម គាត់បានចេញច្បាប់កាត់បន្ថយពន្ធបៀវត្សរ៍ និងពន្ធជំនួញ (Corporate Tax) ដើម្បីបន្ថែមចំណូលដល់ពលរដ្ឋនិងបង្កើនការងារ ។ បន្ទាប់ពីនោះ គាត់ក៏ប្រកាសសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មជាមួយនិងប្រទេសចិន ដោយបង្កើនពន្ធនាំចូលទំនិញពីប្រទេសនេះ ។ សួរថា នៅពេលដែលទំនិញត្រូវបង់ពន្ធខ្ពស់ តើតម្លៃនៃទំនិញនោះត្រូវឡើងខ្ពស់ដែរទេ? វាប្រាកដជាឡើងខ្ពស់ដែរហើយ ។ ចុះនរណាដែលត្រូវរងកម្មចំណាយប្រាក់ទៅលើតម្លៃទំនិញដែលឡើងខ្ពស់នោះ? គឺពលរដ្ឋទូទៅ (Consumers) ។ អ្វីដែលជារឿងគួរឲ្យឈឺចាប់នោះគឺថា ទំនិញដែលឡើងថ្លៃហើយ វាកម្រនឹងធ្លាក់ចុះមកវិញណាស់ ។ បើធ្លាក់ចុះមកវិញ ក៏ធ្លាក់យឺតដែរ ។ អ្នកដែលប្រើម៉ូតូឡាន តែងតែជួបរឿងនេះជាមួយនឹងតម្លៃប្រេងសាំងរឿយៗ ។ សរុបសេចក្តីមក អ្វីដែលលោកត្រាំធ្វើ មិនមែនដើម្បីពលរដ្ឋអាមេរិក (America First) ទេ គឺដើម្បី ត្រាំ (Trump First) ។ គាត់ប្រើល្បិចឲ្យពីមុខ រួចលួចច្បិចយកពីក្រោយ ។ ការតម្លើងពន្ធ (Tariffs) ទៅលើទំនិញនាំចូលពីប្រទេសចិននោះ វាជាមធ្យោបាយខ្ចីដៃអ្នកដទៃឲ្យប្រព្រឹត្តិអ្វីដែលគាត់មិនចង់ឬមិនអាចធ្វើ ។ គាត់កាត់បន្ថយពន្ធពីពលរដ្ឋ រួចហើយខ្ចីដៃពាណិជ្ជករឲ្យតម្លើងពន្ធនោះវិញតាមរយៈទំនិញឡើងថ្លៃមួយផ្នែក ហើយមួយផ្នែកទៀតតាមរយៈពន្ធនាំទំនិញចូល (Tariffs) ។ ពលរដ្ឋភាគច្រើនមិនចាប់អារម្មណ៍ ឬមិនយល់ទេថា សង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មជាមួយនឹងចិន ជាល្បិចតម្លើងពន្ធ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ពួកគេនឹងសាទរថាជាគោលនយោបាយបម្រើជាតិ ដ៏ល្អទៀតផង ៕

ចំណីខួរក្បាល

ទំនាក់ទំនងសង្ខារ(សង្សារ) មនុស្សយើងប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នាជាប្រចាំ ។ ញាតិមិត្តខ្លះយើងនិយាយរឿងក្នុងចិត្តប្រាប់គ្មានសល់ ។ ប៉ុន្តែ ញាតិមិត្តខ្លះទៀតយើងប្រាប់តែបន្តិចបន្តួចទេ ។ ជាទូទៅញាតិមិត្តដែលយើងស្និទ្ធជាងគេគឺអ្នកដែលទទួលបានទំនុកចិត្ត(Trust)ខ្ពស់បំផុត ។ សេចក្តីគោរពនិងគុណតម្លៃនៃបុគ្គលក៏ជាកត្តាទាញយើងឲ្យមានភាពស្និទ្ធស្នាលដែរ ។ តើយើងបង្កើតភាពស្និទ្ធស្នាលនឹងអ្នកដទៃដោយរបៀបណា? ប្រការនេះ យើងគួរអរគុណដល់អ្នកស្រាវជ្រាវពីររូបគឺលោក ចូសេហ្វ ឡាហ្វ និង ហារីងតុន អុីងហ្គាម (Joseph Luft and Harry Ingham) ។ អ្នកទាំងពីរបានរកឃើញសមតិកម្មមួយដែលគេឲ្យឈ្មោះថា៖ បង្អួចចូហារី (Johari Window) ។ សមតិកម្ម ឬ បង្អួចចូហារី ជាមធ្យោបាយមួយដែលមនុស្សអាចស្វែងរកទំនុកចិត្តនិងបង្កើតភាពស្និទ្ធស្នាលជាមួយនឹងមិត្តភក្តិក៏ដូចជាសាច់សាលោហិតដែរ ។ វាមានសារប្រយោជន៍ជាទីបំផុតសម្រាប់អ្នកស្វែងរកគូស្រករ ។ តាមពិតទៅការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា បានអនុញាតិឲ្យយើងអាចបង្កើតភាពស្និទ្ធស្នាលនឹងគ្នារួចទៅហើយ ។ ប៉ុន្តែ អ្វីដែលជាសារសំខាន់គឺភាពរឹងមាំនិងខ្លឹមសារនៃភាពស្និទ្ធស្នាលនោះ ។ កាលរៀនអំពីបង្អួចចូហារីនៅមហាវិទ្យាល័យ ខ្ញុំមិនសូវយល់ឬក៏យកចិត្តទុកដាក់នឹងស្វែងយល់អំពីវាទេ ។ អ្វីដែលជាកត្តានាំខ្ញុំឲ្យវិលទៅមើលនិងស្វែងយល់អំពីបង្អួចចូហារី គឺបន្ទាប់ពីការបរាជ័យផ្ទួនៗក្នុងការទាក់ទងស្នេហាជាមួយនឹងបដិភាគី (Opposite Sex) ។ តាមពិត បង្អួចចូហារីមិនគ្រាន់តែជួយយើងឲ្យយល់អំពីការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នារវាងសង្សារតែប៉ុណ្ណោះទេ វាជាមូលដ្ឋានគ្រឹះសម្រាប់ពង្រឹងទំនាក់ទំនងគ្រួសារក៏ដូចជាសាច់សាលោហិតញាតិមិត្តផងដែរ ។ នៅក្នុងតារាងខាងក្រោមនេះ គេចែកបង្អួចចូហារីជាបួនផ្នែក ។ ខ្ញុំបានសម្រួលរូបភាពបង្អួចនេះដើម្បីឲ្យងាយយល់ ដោយគូសសញ្ញាព្រួញ និងដាក់អក្សរ A, B, C, D ជាចំណុចសម្គាល់ ។ នៅក្នុងចន្លោះនៃផ្នែកនីមួយៗ វាតំណាងឲ្យអត្ថិភាពនៃការយល់ដឹងរបស់បុគ្គល ។ នៅពេលយើងជួបភពប្រសព្វនឹងនរណាម្នាក់ យើងនឹងបង្កើតឲ្យមានទំនាក់ទំនងសង្ខារតាមរយៈការប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា ។ ទំនាក់ទំនងនេះរឹងមាំឬមិនរឹងមាំគឺអាស្រ័យលើបទបង្ហាញ ។ ដើម្បីបង្កើតនិងបង្កើនទំនុកចិត្ត ដៃគូសន្ទនាចាំបាច់ត្រូវធ្វើបទបង្ហាញ ដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា៖ Disclosure or Self-Disclosure ។ គំនិតសាមញ្ញនៅទីនេះគឺ ខ្ញុំប្រាប់អ្នក អ្នកប្រាប់ខ្ញុំ ។ ទំនាក់ទំនងនៃបទបង្ហាញមានពីរប្រភេទគឺ៖ ប្រាប់ដោយស្ម័គ្រចិត្ត និងប្រាប់ដោយបង្ខំ (Voluntary Disclosure and Forced Disclosure) ។ ឧទាហរណ៍នៃករណីនេះគឺ នៅពេលយើងប្រាប់អំពីចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់យើងទៅនរណាម្នាក់ ហើយគេមិនប្រាប់យើងវិញអំពីចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់គេ ។ យើងក៏សួរអំពីចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់គេដើម្បីឲ្យគេប្រាប់មកយើងវិញ ។ នៅតាមបណ្តោយជួរព្រួញ B => A វាជាចំណុចដែលបុគ្គល (I) ដឹងនិងស្គាល់ជាក់លាក់ ។ នៅតាមបណ្តោចជួរព្រួញ D => A វាជាចំណុចដែលបុគ្គល (you, him, her, them) ដឹងនិងស្គាល់ជាក់លាក់ ។ ចំណុច C គឺជាចំណុចដែលគ្មាននរណាដឹងឬស្គាល់ ។ នៅពេលដែល ខ្ញុំនិងអ្នកជួបស្គាល់គ្នា (I and You meet) យើង (We) បង្កើតបានចំណុចរួមមួយគឺ A តាមរយៈការប្រាប់គ្នាទៅវិញទៅមក ។ យើងប្រាប់គ្នារឹតតែច្រើន ចំណុច A រីករឹតតែធំ ។ ឯចំណុច B, C, D ក៏រួមតូចទៅៗសមមាត្រនឹងការរីករបស់​ A ។ ចំណុច A នេះតំណាងឲ្យការស្គាល់ចិត្តថ្លើមគ្នារវាង ខ្ញុំនិងអ្នក ។ តាមគោលការណ៍បង្អួចចូហារី នៅពេលយើងជួបប្រាស្រ័យទាក់ទងគ្នា យើងបង្កើតឲ្យមានទំនុកចិត្តឬមន្ទិលតាមរយៈបទបង្ហាញ៖ យើងប្រាប់គេ គេប្រាប់យើង ។ តាមរយៈការប្រាប់នេះ Self-diclosures យើងអាចស្វែងយល់អំពីបុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់ភាគីទាំងសងខាង ។ ការយល់ដឹងអពីបុគ្គលិកលក្ខណៈរបស់បុគ្គលនេះហើយ ដែលអាចបង្ហាញប្រាប់យើងថាតើមនុស្សដែលយើងស្គាល់នេះអាចទុកចិត្តបានដល់កំរិតណា ។ នៅក្នុងគោលការណ៍សមតិកម្ម ឬ បង្អួចចូហារី យើងគួរស្វែងយល់តាមរយៈបទបង្ហាញ Self-disclosure យ៉ាងហោចណាស់ក៏ ៧៥ភាគរយដែរ មុននឹងវាយតម្លៃទំនាក់ទំនងសង្ខារថាល្អឬអាក្រក់ ។ មានន័យថា យើងត្រូវពង្រីកចំណុច A (ចំណុចស្គាល់គ្នា) ឲ្យបានធំបំផុតដើម្បីពង្រឹងទំនាក់ទំនងសង្ខារឲ្យរឹងមាំ ក៏ដូចជាវាយតម្លៃ ឬសម្រេចចិត្តផ្តាច់និស្ស័យជាមួយនឹងទំនាក់ទំនងសង្ខារនោះ ៕

ចំណីខួរក្បាល

លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ កាលសម័យប្រើប៊ិកនិងក្រដាស លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យត្រូវបានគេសរសេរបកស្រាយសឹកចុងប៊ិករាប់ភ្លេច ។ លុះដល់សម័យកំព្យូទ័រ វាក៏ត្រូវបានគេសរសេរសឹកក្តាចុចកំព្យូទ័ររាប់មិនអស់ដែរ ។ មនុស្សខ្លះអះអាងថា លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យគួរអនុវត្តដូច្នេះ ។ ខ្លះថាដូច្នោះ ទៅតាមការយល់ឃើញតែរៀងខ្លួន ។ ខ្ញុំគ្មានបំណងរិះគន់នរណាទេនៅក្នុងប្រការនេះ គ្រាន់តែចង់បង្ហាញថា លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ក៏មិនខុសអ្វីអំពីព្រះពុទ្ធសាសនាដែរ ។ វាមានគោលដៅជាក់លាក់ពិតប្រាកដ ។ ប៉ុន្តែ មនុស្សដែលមិនយល់អំពីប្រជាធិបតេយ្យ ចេះតែអនុវត្តប៉ាតណាប៉ាតណីទៅ ។ នៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា គោលដៅស្នូលគឺ កាត់បន្ថយឬលុបបំបាត់សេចក្តីទុក្ខចេញអំពីជីវិត ។ ឯគោលដៅស្នូលរបស់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យក៏ដូចគ្នាដែរគឺ កាត់បន្ថយនិងលុបបំបាត់ភាពអយុត្តិធម៌នៅក្នុងសង្គមមនុស្ស ។ និយាយឲ្យងាយយល់គឺបង្កើតនិងបង្កើនសុភមង្គលនៅក្នុងសង្គម ។ ប្រទេសជាច្រើននៅក្នុងពិភពលោក រាប់បញ្ចូលទាំងប្រទេសកម្ពុជាផងដែរ អនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ។ ប៉ុន្តែ បើយើងសង្កេតឲ្យដិតដល់ទៅ មានប្រទេសមិនច្រើនទេដែលអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានសុក្រិត ឬក៏ជិតដល់កម្រិតនៃគោលការណ៍ស្នូលរបស់វា ។ តើអ្វីទៅជាគោលការណ៍ស្នូលនៃលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ?? វាស្ថិតនៅក្នុងពាក្យ៖ Demos + kratio or Democracy ដែលមានន័យថា៖ អំណាចរបស់ពលរដ្ឋ ។ គោលការណ៍ស្នូលនេះត្រូវបានសម្រួលឲ្យងាយយល់ដោយអតីតប្រធានាធិបតីនៃសហរដ្ឋអាមេរិកលោក អាប្រាហាម លីងកុន នៅឆ្នាំ ១៨៦៣ ដោយថ្លែងយ៉ាងខ្លីថា៖ "រដ្ឋាភិបាលរបស់ពលរដ្ឋ ដើម្បីពលរដ្ឋ និង បង្កើតឡើងដោយពលរដ្ឋ" (Government of the people, for the people, by the people) ។ ខ្ញុំសូមបកស្រាយត្រួសៗអំពីគោលការណ៍និងស្មារតីនៃ "រដ្ឋាភិបាលរបស់ពលរដ្ឋ ដើម្បីពលរដ្ឋ និងបង្កើតឡើងដោយពលរដ្ឋ" ។ ដើម្បីឲ្យពលរដ្ឋអាចបង្កើត គ្រប់គ្រង និង បង្គាប់បញ្ជារដ្ឋាភិបាលបាន លុះត្រាតែពលរដ្ឋមានអំណាច (Power) ។ វាជារឿងមួយស្មុគស្មាញណាស់នៅពេលយើងនិយាយអំពីអំណាច ត្បិតអីរដ្ឋាភិបាលជាស្ថាប័នដែលកាន់អំណាច មិនមែនពលរដ្ឋទេ ។ ដូច្នេះ ដើម្បីរក្សាអំណាចពលរដ្ឋ គេត្រូវមានយន្តការគាំពារជាច្រើន ។ យន្តការគាំពារដ៏ធំនិងចាំបាច់ជាទីបំផុតគឺ សិទ្ធិនិងសេរីភាព ។ សិទ្ធិនិងសេរីភាពខ្លះមិនអាចប៉ះពាល់បានទេ ។ មានន័យថា វាមានតម្លៃស្មើនឹងជីវិតមនុស្ស ។ ឧទាហរណ៍ សិទ្ធិផ្សព្វផ្សាយនិងនិយាយស្តីនៅសហរដ្ឋអាមេរិកត្រូវបានការពារនិងគោរពដូចព្រះអាទិទេព ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញហាមមិនឲ្យសរសេរច្បាប់ប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិនេះឡើយ ។ នៅពេលយើងនិយាយអំពីលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ គឺយើងនិយាយអំពីការបោះឆ្នោតនិងសន្លឹកឆ្នោតដែលតំណាងឲ្យអំណាចរបស់ពលរដ្ឋ ។ សហរដ្ឋអាមេរិកជាប្រទេសតែមួយគត់ដែលអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានសុក្រិតជាងគេ ។ ខ្ញុំប្រើពាក្យសុក្រិតនៅទីនេះ គឺសំដៅលើការផ្តល់និងរក្សាអំណាចឲ្យពលរដ្ឋ ។ អំណាចដែលបុគ្គលពលរដ្ឋអាមេរិកាំងគ្រប់ៗរូបមាន គឺសន្លឹកឆ្នោតមួយសន្លឹក ។ យើងអាចសួរថា ពលរដ្ឋប្រទេសដទៃដែលបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតំណាងខ្លួន ក៏មានសន្លឹកឆ្នោតមួយសន្លឹកដូចគ្នា តើមានអ្វីខុសគ្នាទៅ? ប្រការនេះគឺស្ថិតនៅត្រង់ចំណុចពិសេសមួយដែលគេហៅថា៖ អ្នកឈ្នះយកទាំងអស់ (Winner takes all) ផ្គួបជាមួយនឹងគោលការណ៍បោះឆ្នោតឯកត្តនាម ។ ការបោះឆ្នោតនៅសហរដ្ឋអាមេរិកហាក់ដូចជាមានភាពស្មុគស្មាញពិបាកយល់សម្រាប់អ្នកដែលមិនធ្លាប់រៀនអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអាមេរិកាំង ។ ប៉ុន្តែ បើយើងសង្កេតមើលឲ្យជិតដិតបន្តិច វាជាព្រឹត្តិការណ៍ងាយយល់ជាទីបំផុត ។ ជាបឋម គណបក្សនានានៅស្រុកអាមេរិកគ្រាន់តែជាផ្លាកយីហោតែប៉ុណ្ណោះ ។ ប្រធានបក្សប្រៀបដូចជាទីងមោងចាំស្រែ ។ គាត់គ្មានតួនាទីឬក៏ឥទ្ធិពលក្នុងការតែងតាំងបេក្ខជនឲ្យទៅឈរឈ្មោះបោះឆ្នោតទេ ។ អ្វីៗគឺអាស្រ័យលើពលរដ្ឋជាអ្នកសម្រេច ។ ដើម្បីជ្រើសរើសបេក្ខជន គណបក្សនីមួយៗត្រូវរៀបចំការប្រកួតបោះឆ្នោតក្នុងបក្ស (Intra-Party Competition) ជាមុនសិន ។ អ្នកដែលទទួលបានសន្លឹកឆ្នោតគាំទ្រច្រើនជាងគេគឺទទួលបានសិទ្ធិទៅប្រកួតជាមួយនឹងគណបក្សដទៃដោយស្វ័យប្រវត្តិ ។ គួរបញ្ជាក់ថា ការប្រកួតនេះគឺបែងចែកតាមមណ្ឌលនីមួយៗ ។ នៅក្នុងមណ្ឌលមួយអាចមានបេក្ខជន ១០ ឬ ២០នាក់ប្រកួតគ្នា ។ អ្នកឈ្នះគឺមានតែម្នាក់ទេដែលត្រូវទៅប្រកួតជាមួយនឹងបក្សដទៃ (Inter-Parties Competition) ។ សម្រាប់ការប្រកួតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីក៏ដូចគ្នាដែរ គ្រាន់តែមណ្ឌលប្រកួតគឺសហរដ្ឋអាមេរិកទាំងមូល ឬទូទាំងប្រទេស ។ គេអនុញាតឲ្យមានការប្រកួតក្នុងបក្សរយៈពេលមួយឆ្នាំ ដើម្បីជ្រើសរើសបេក្ខជនប្រធានាធិបតីចេញពីបក្សនីមួយៗ ។ បច្ចុប្បន្ន គណបក្សប្រជាធិបតេយ្យមានមនុស្សប្រមាណជា ២០រូបបានប្រកាសបេក្ខភាពប្រធានាធិបតីរបស់ខ្លួនរួចហើយ ។ គេនឹងចាប់ផ្តើមប្រកួតក្នុងបក្សនៅចុងឆ្នាំនេះ ដើម្បីជ្រើសរើសយកបេក្ខជនម្នាក់ទៅប្រកួតជាមួយនឹងបក្សដទៃ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ទាំងការប្រកួតក្នុងបក្ស និងអន្តរបក្ស គឺគេអនុវត្តតាមរូបមន្តអ្នកឈ្នះយកទាំងអស់ ។ ដូច្នេះ សន្លឹកឆ្នោតមួយសន្លឹកអាចផ្តល់ឱកាសឲ្យមនុស្សម្នាក់ធ្វើជាបេក្ខជននិងឈានទៅដល់ការកាន់កិច្ចការនៅក្នុងតួនាទីមួយ ។ ចំណុចនេះហើយដែលជាលក្ខណៈពិសេសរបស់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៃសហរដ្ឋអាមេរិក ។ ជោគវាសនាឬជោគជ័យរបស់បេក្ខជនប្រធានាធិបតីនៃសហរដ្ឋអាមេរិកក្តី តំណាងរាស្ត្រក្តី អភិបាលរដ្ឋក្តី ក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ក្តី គឺអាចអាស្រ័យលើសន្លឹកឆ្នោតតែមួយសន្លឹកគត់ ។ ថ្វីត្បិតតែការឈ្នះឆ្នោតដោយសម្លេងត្រឹមមួយសន្លឹកកម្រកើតមានក៏ដោយ ក៏កត្តានេះបានធ្វើឲ្យមានតុល្យភាពអំណាចរវាងថ្នាក់ដឹកនាំគ្រប់ជាន់ថ្នាក់និងអ្នកបោះឆ្នោតម្នាក់ៗ ។ តើគេបង្កើតតុល្យភាពអំណាចរវាងអ្នកកាន់អំណាច និងអ្នកផ្តល់អំណាចឲ្យគេកាន់ដោយរបៀបណា? ប្រការនេះត្រូវការការបកស្រាយវែងឆ្ងាយ ប៉ុន្តែសូមលើកយកចំណុចសំខាន់ៗមួយចំនួនមកធ្វើបទបង្ហាញ ។ ចំណុចសំខាន់ដ៏ធំបំផុតដែលក្រុមអ្នកស្ថាបនិកសហរដ្ឋអាមេរិកបានធ្វើ គឺការលះបង់អំណាច ឬយកចំណងមកចងតណ្ហាឬឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន ។ នៅពេលដែលសហរដ្ឋអាមេរិករើបម្រាស់រួចនិងទទួលបានឯករាជ្យពីចក្រភពអង់គ្លេស រដ្ឋដែលមានចំនួន ១៣ នាគ្រានោះបានបញ្ជូនអ្នកមុខអ្នកការដែលសុទ្ធសឹងជាអ្នកមានឥទ្ធិពល មានទ្រព្យ មានទាសកររាប់មិនអស់ ទៅប្រជុំគ្នាសរសេររដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីមួយ ។ ក្នុងចំណោមអ្នកសរសេររដ្ឋធម្មនុញ្ញទាំងនោះ មាននិន្នាការពីរផុសចេញមក គឺក្រុមអ្នកចង់ឲ្យមានអំណាចរដ្ឋាភិបាលទូលំទូលាយ និងក្រុមអ្នកចង់ឲ្យពលរដ្ឋមានអំណាចទូលំទូលាយ ។ ពាក្យស្លោករបស់ក្រុមអ្នកចង់ឲ្យពលរដ្ឋមានអំណាចទូលំទូលាយគឺ៖ រដ្ឋាភិបាលដែលគ្រុបគ្រងតិច គឺជារដ្ឋាភិបាលដែលល្អបំផុត (Government that governs least is government that governs best.) ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃសហរដ្ឋអាមេរិកគឺប្រសូត្រចេញមកអំពីការតតាំងគ្នារវាងក្រុមទាំងពីរនេះឯង ។ កាលពួកគេសរសេររដ្ឋធម្មនុញ្ញដំបូង វាមាន២៧មាត្រា ។ បន្ទាប់ពីធ្វើការសម្រិតសម្រាំងមួយរយៈ ពួកគេកាត់បន្ថយវាមកនៅត្រឹម ៧មាត្រាតែប៉ុណ្ណោះ ។ វាជារដ្ឋធម្មនុញ្ញដ៏ខ្លីជាទីបំផុត ត្បិតអីមាត្រាទី ៤ ដល់ទី៧ មានប្រវែងមិនដល់មួយទំព័រទេ ។ មាត្រាទី ១ ដល់ទី ៣ ដែលមានប្រវែងលើសពីមួយទំព័រនោះ ភាគច្រើនគឺគេសរសេរចងដៃចងជើងអ្នកកាន់អំណាចមិនឲ្យប្រព្រឹត្តិអ្វីលើសពីដែនសមត្ថកិច្ចរបស់ខ្លួនឡើយ ។ គំនិតសាមញ្ញនៅទីនេះគឺ៖ រដ្ឋធម្មនុញ្ញខ្លី ច្បាប់នឹងមានតិច ។ មានច្បាប់តិច សិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋនឹងសល់ច្រើន ។ សល់សិទ្ធិច្រើន វិសាលភាពនៃអំណាចក៏ទូលំទូលាយដែរ ។ ក្រៅអំពីដាក់កម្រិតឲ្យរដ្ឋាភិបាលអនុវត្តច្បាប់ (Limited Government) ក៏នៅមានតួនាទីរបស់ស្ថាប័នផងដែរ ។ នៅក្នុងជួររដ្ឋបាលនៃសហរដ្ឋអាមេរិក ស្ថាប័នដើរតួសំខាន់ក្នុងការការពារកុំឲ្យជនផ្តាច់ការមានឱកាសងើបមុខរួច ។ ខ្ញុំសូមមិននិយាយអំពីតុល្យភាពនៃអំណាច (Check and Balance) រវាងនិតិបញ្ញតិ និតិប្រតិបត្តិ និង តុលាការ ទេត្បិតអីប្រការនេះត្រូវបានគេសរសេរបកស្រាយទូលំទូលាយហើយ ។ អ្វីដែលខ្ញុំចង់បកស្រាយនៅទីនេះ គឺភាពឯករាជ្យឬក្លាហាននៃស្ថាប័ននៅក្រោមសាខាមួយនៃរដ្ឋាភិបាល ។ មនុស្សជាច្រើន ជាពិសេសពលរដ្ឋខ្មែរ ដែលរស់នៅក្រោមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យដូចគ្នា ប្រហែលជាឆ្ងល់ថាតើហេតុអ្វីក៏ក្រសួងយុត្តិធម៌សហរដ្ឋមេរិកហ៊ានតែងតាំងចៅក្រមពិសេសលោក រូបឺត មុល្លឺ ឲ្យទៅស៊ើបអង្កេតលោក ដូណាល់ ត្រាំ ដែលជាចៅហ្វាយនាយរបស់ពួកគេ ។ ដូចគ្នាដែរ ហេតុអ្វីក៏លោក ត្រាំ មិនបញ្ជាឲ្យរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌បញ្ឈប់ការស៊ើបអង្កេតនោះ? ប្រការនេះពាក់ព័ន្ធនឹងច្បាប់រក្សានិរន្តរភាពស្ថាប័ននិងការពារបុគ្គលនៅក្នុងស្ថាប័ន ។ នៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលអាមេរិក ប្រធានាធិបតីតែងតាំងរដ្ឋមន្ត្រី អនុរដ្ឋមន្ត្រី និងឧបអនុរដ្ឋមន្ត្រី ។ តំណែងក្រោមឧបអនុរដ្ឋមន្ត្រីភាគច្រើនគឺជ្រើសរើសចេញពីមហាជនផ្អែកលើចំណេះជំនាញនានា ។ គេហៅបុគ្គលិកទាំងនេះថា ក្រុមការិយាធិបតេយ្យ ។ ពួកគេធ្វើការតាមតួនាទីដោយមិនភ័យអំពីការបាត់បង់តំណែងទេ ត្បិតតំណែងរបស់ពួកគេមិនមកតាមរយៈជើងខោមេឡើយ ។ ប្រធានាធិបតីអាចដកឬបញ្ឈប់តំណែងរដ្ឋមន្ត្រី ឬ អនុរដ្ឋមន្ត្រី ប៉ុន្តែមិនអាចដកតំណែងពីពួកការិយាធិបតេយ្យឡើយ ដរាបណាពួកគេមិនបានប្រព្រឹត្តិអ្វីខុសច្បាប់ ។ ជាទូទៅ រដ្ឋមន្ត្រីនិងអនុរដ្ឋមន្ត្រីតែងតែសួរយោបល់ពួកការិយាធិបតេយ្យមុននឹងធ្វើកិច្ចការអ្វីមួយ ទោះបីកិច្ចការនោះបញ្ជាចេញមកពីប្រធានាធិបតីដែលជាចៅហ្វាយនាយរបស់ពួកគេក៏ដោយ ។ ផ្អែកលើឯកសារស៊ើបអង្កេតរបស់លោក មុល្លឺ លោក ត្រាំ បានព្យាយាមបញ្ជាឲ្យបញ្ឈប់ការស៊ើបអង្កេតមកលើរូបគាត់ដែរ ប៉ុន្តែមិនត្រូវបានមន្ត្រីក្រោមឱវាទអនុវត្តិតាម ត្បិតខ្លាចមានទោសជាមួយលោក ត្រាំ ប្រសិនបើការសង្ស័យក្លាយជាការពិត ។ នេះក៏ជាប្រការមួយដែរដែលជាកត្តារក្សាអំណាចទុកឲ្យពលរដ្ឋ ។ គំនិតគោលគឺ អំណាចដែលបុគ្គលដឹកនាំរដ្ឋមិនអាចប្រើ វានឹងស្ថិតនៅជាមួយពលរដ្ឋ ។ យន្តការគាំពារអំណាចពលរដ្ឋសំខាន់មួយទៀតរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក គឺរូបមន្តអាណតិបោះឆ្នោត ២ ៤ និង ៦ ។ អាណតិរបស់សមាជិករដ្ឋសភាឬតំណាងរាស្ត្រអាមេរិកាំងមានរយៈពេល ២ឆ្នាំ ។ ប្រធានាធិបតី ៤ឆ្នាំ ។ ព្រឹទ្ធសភា ៦ឆ្នាំ ។ រូបមន្តនេះមិនមែនធ្វើឡើងតាមនឹកឃើញនោះទេ ។ មានការជជែកវែកញែកហេតុផលយ៉ាងយូរទម្រាំប្រតិភូសរសេររដ្ឋធម្មនុញ្ញសម្រេចជ្រើសរើសយករូបមន្តនេះ ។ មូលហេតុដែលគេដាក់អាណតិតំណាងរាស្ត្រត្រឹម ២ឆ្នាំ គឺដើម្បីឲ្យពលរដ្ឋអាចសម្តែងឆន្ទៈរបស់ពួកគេបានភ្លាមៗ ដោយមិនចាំបាច់រង់ចាំដល់ចប់អាណតិប្រធានាធិបតី នៅពេលដែលពួកគេចង់តម្រង់ផ្លូវគោលនយោបាយរបស់រដ្ឋាភិបាល ។ ឧទាហរណ៍ថ្មីៗនេះ គឺនៅពេលដែលលោក ដូណាល់ ត្រាំ ឡើងធ្វើជាប្រធានាធិបតីហើយមានបំណងលុបបំបាត់គោលនយោបាយធានារ៉ាប់រងសុខភាពរបស់រដ្ឋព្រមទាំងសាងសង់របងតាមបណ្តោយព្រំដែនភាគខាងត្បូង ដែលជាកិច្ចការពលរដ្ឋភាគច្រើនមិនចង់ឲ្យគាត់អនុវត្តិ គណបក្សរបស់គាត់ដែលកាន់អំណាចទាំងនិតិប្រតិបត្តិនិងនិតិបញ្ញតិ ត្រូវបានពលរដ្ឋបោះឆ្នោតប្តូរឲ្យនៅមានឥទ្ធិពលត្រឹមតែនិតិប្រតិបត្តិតែប៉ុណ្ណោះ ។ ប្រការដែលសមាជិករដ្ឋសភានិងព្រឹទ្ធសភាមានរយៈពេលខុសគ្នាដល់ទៅបីដង គឺដើម្បីផ្តល់ឱកាសឲ្យពលរដ្ឋបញ្ចេញកំហឹងរបស់ខ្លួនតាមរយៈរដ្ឋសភា ហើយព្រឹទ្ធសភាជាអ្នករំងាប់កំហឹងនោះ ។ ស្ថាប័នមួយទៀតដែលមានបន្ទុករំងាប់កំហឹងនិងតម្រង់ផ្លូវគិតរបស់ ពលរដ្ឋនិងអ្នកនយោបាយ គឺចៅក្រមសហព័ន្ធ (Federal Court judges) ។ ចៅក្រមសហព័ន្ធសហរដ្ឋអាមេរិកភាគច្រើនត្រូវបានតែងតាំងដោយប្រធានាធិបតីនិងផ្តល់សច្ចានុម័តឲ្យដោយព្រឹទ្ធសភា ។ នៅពេលទទួលបានការទទួលស្គាល់ឲ្យចូលកាន់ការងារ ចៅក្រមទាំងនោះអាចកាន់តួនាទីអស់មួយជីវិតដោយមិនភ័យអំពីនរណាដកតំណែងអំពីគាត់ឡើយ ដរាបណាគាត់មិនបានប្រព្រឹត្តិអ្វីខុសច្បាប់ ។ សារសំខាន់ក្នុងការផ្តល់ឱកាសឲ្យសមាជិកបម្រើការងាររដ្ឋខ្លះមានអាណតិយូរអង្វែង គឺដើម្បីជៀសវាងកំហុសធ្ងន់ធ្ងរ ត្បិតអីការសម្រេចចិត្តធ្វើអ្វីមួយនៅពេលកំពុងមានកំហឹងឬចំណង់នោះ អាចខ្វះការពិចារណាឲ្យបានសព្វជ្រុងជ្រោយ ។ ពាក់ព័ន្ធនឹងប្រការនេះ មានការនិទានតៗគ្នាថា ប្រតិភូសរសេររដ្ឋធម្មនុញ្ញពីររូបបានប្រកែកគ្នាតឹងសសៃក ។ ម្នាក់សួរថា ហេតុអ្វីចាំបាច់មានរយៈពេលអាណតិខុសគ្នា ។ ប្រតិភូដែលគាំទ្រឲ្យមានអាណតិខុសគ្នាសួរបកទៅវិញថា ហេតុអ្វីក៏ឯងចាក់ទឹកត្រជាក់ចូលក្នុងចានទ្រនាប់ពែងតែរបស់ឯង? បុរសទីមួយឆ្លើយផូងមកវិញថា៖ ដើម្បីធ្វើឲ្យកំដៅទឹកតែវាធ្លាក់ចុះ (To cool it down!) ។ ប្រតិភូដែលគាំទ្រឲ្យមានអាណតិខុសគ្នាក៏ពន្យល់ថា៖ យើងបង្កើតឲ្យមានអាណតិខុសគ្នាគឺនៅក្នុងគោលបំណងដែលឯងចាក់ទឹកត្រជាក់ចូលក្នុងចានទ្រនាប់ពែងតែនោះឯង (Your point is precisely what we want!) ។ ចាប់តាំងពីសហរដ្ឋអាមិរិកអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យជាង៣០០ឆ្នាំកន្លងទៅនេះ មិនមានការកែប្រែឬក៏ផ្លាស់ប្តូររបៀបគ្រុបគ្រងជាដុំកំភួនទេ ទាំងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ទាំងរចនាសម្ព័ន្ធដឹកនាំ ។ បានន័យថា វាជាគោលការណ៍អនុវត្តន៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យប្រកបដោយជោគជ័យជាទីបំផុត ។ តាមពិតទៅ សហរដ្ឋអាមេរិកមិនដើរតាមគោលការណ៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យទាំងស្រុងទេ ។ គេយកគោលការណ៍នេះមកកែច្នៃឲ្យទៅជារបបមួយដែលពិភពលោកហៅថា៖ សាធារណរដ្ឋ ឬ រដ្ឋសាធារណៈ (Republic) ។ រដ្ឋសាធារណៈប្រៀបដូចជាសួនសាធារណៈដែរ ។ ពលរដ្ឋទាំងអស់ ទាំងអ្នកក្រ អ្នកមាន និងអ្នកសុំទាន មានសិទ្ធិប្រើនិងទទួលអត្ថប្រយោជន៍ដូចៗគ្នា ។ មុននឹងបញ្ចប់អត្ថបទនេះ សូមលើកយកការអនុវត្តន៍លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាមកលាតត្រដាងបន្តិច ។ ផ្អែកលើការសង្កេតរបស់ស្មេរ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាគ្មានសង្ឃឹមនឹងលូតលាស់ឡើយ ។ មូលហេតុដ៏ធំបំផុតដែលខ្មែរអនុវត្តន៍លិទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមិនបានជោគជ័យ គឺទំនៀមទម្លាប់ដែលដិតដាមជាប់ក្នុងខួរក្បាលពលរដ្ឋខ្មែរអស់រយៈពេលរាប់រយឆ្នាំមកហើយ ។ អត្តចរិតទ្រពងតោងក្បិន វាបានសង្កត់សង្កិនពលរដ្ឋខ្មែរឲ្យលុះនៅក្នុងការគោរពបូជាបុគ្គល ជាជាងគោលគំនិត ។ វាថែមទាំងធ្វើឲ្យពលរដ្ឋខ្មែរជាច្រើន ទាំងអ្នកចេះទាំងអ្នកល្ងង់ បាត់បង់ការគោរពនិងឲ្យតម្លៃខ្លួនឯងទៀងផង ។ នៅក្នុងបណ្តាញសង្គម ហ្វេសប៊ុក (Facebook) រៀងរាល់ថ្ងៃ យើងរមែងឃើញសារថ្លាថ្លែងគោរពកោតសរសើរបុគ្គលដឹកនាំជាតិក៏ដូចជាដឹកនាំគណបក្សនិងស្ថាប័ន ថាប្រកបដោយគតិបណ្ឌិតដូច្នេះឬដូច្នោះ ។ ខ្ញុំមានសំណួរតែមួយគត់សម្រាប់អ្នកដែលចូលចិត្តលើកតម្កើងអ្នកដទៃជាជាងខ្លួនឯង៖ តើបុគ្គលទាំងនោះ គេប្រសើរជាងរូបអ្នកប៉ុណ្ណាទៅ??? លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យត្រូវការការទទួលស្គាល់អធិបតេយ្យភាពនិងសមត្ថភាពរបស់ខ្លួនឯង មុនទទួលស្គាល់អធិបតេយ្យភាពរបស់អ្នកដទៃ ។ ដរាបណាផ្នត់គំនិតនេះមិនត្រូវបានផ្លាស់ប្តូរ ពលរដ្ឋខ្មែរគ្មានវាសនានឹងភ្លក្សរសជាតិលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យពិតប្រាកដនិងយុត្តិធម៌សង្គមសមរម្យមួយឡើយ ៕