ចំណីខួរក្បាល

មុននឹងស្លាប់ ត្រូវតស៊ូរស់ឲ្យអស់លទ្ធភាព មិនដឹងជាមានពលរដ្ឋខ្មែរប៉ុន្មាននាក់ទេ ដែលយល់ឃើញថា លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាកំពុងតែដកកត្រដរខ្យល់ ។ លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតថ្មីៗនេះ វាបានបញ្ជាក់ថាប្រទេសខ្មែរបានធ្លាក់ចូលទៅក្នុងការគ្រុបគ្រងនៃរបបផ្តាច់ការពេញលេញហើយ ។ ខ្ញុំមិនប្រើពាក្យ "ជនផ្តាច់ការ"ទេ ព្រោះជនផ្តាច់ការតែឯកឯងមិនអាចបង្កើតរបបផ្តាច់ការបានឡើយ ។ វាទាល់តែមានការចូលរួមខ្លះៗ អំពីសំណាក់អ្នកដែលគោរពស្រឡាញ់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ទើបអាចបង្កើតរបបផ្តាច់ការកើត ។ អ្នកចូលរួមបង្កើតរបបផ្តាច់ការខ្លះ ធ្វើដើម្បីលាភសការៈ ។ អ្នកខ្លះទៀត ចូលរួមធ្វើដោយសារតែអគតិទាំងបួនគឺ៖ ស្រឡាញ់ ស្អប់ ខ្លាច និង ខ្លៅ ដែលព្រះពុទ្ធបរមគ្រូទ្រង់ហៅថា៖ ឆន្ទាគតិ ទោសាគតិ ភយាគតិ និង មោហគតិ ។ ក្នុងនាមជាស្មេរ ខ្ញុំគ្មានចេតនាស្តីបន្ទោសនរណាម្នាក់ ក្នុងការធ្វើឲ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពដកកត្រដរខ្យល់នេះទេ ។ ប៉ុន្តែ យើងត្រូវតែនិយាយការពិត អំពីមូលហេតុដែលធ្វើឲ្យលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅស្រុកខ្មែរ ស្ថិតនៅក្នុងចង្កូមនៃរបបផ្តាច់ការបែបនេះ ។ មូលហេតុចម្បងគឺកង្វះការយល់ដឹង និងការធ្វេសប្រហែសបណ្តែតបណ្តោយឲ្យអ្នកនយោបាយ ជាពិសេសអ្នកដឹកនាំជាតិ បោកប្រាស់ត្រួតត្រាយើងតាមតែអំពើចិត្ត ។ យើងគួរសួរខ្លួនឯងថា៖ តើរបបផ្តាច់ការវាកើតចេញពីណាមក? ជនផ្តាច់ការជាអ្នកបង្កើត ឬក៏យើងគ្រប់គ្នាជាអ្នកបង្កើតវាឡើង? បើចម្លើយចង្អុលបញ្ហាញថា វាកើតចេញមកអំពីទង្វើរបស់យើងទាំងអស់គ្នា នោះយើងទាំងអស់គ្នានេះហើយដែលមានកាតព្វកិច្ចទប់ស្កាត់របបផ្តាច់ការ កុំឲ្យវាមានឱកាសរីកលូតលាស់គាស់លែងរលើង ។ កាលពីពេលថ្មីៗនេះ ខ្ញុំបានចូលរួមពិភាក្សានៅក្នុងកម្មវិធី ហេឡូវីអូអេ នៃវិទ្យុសម្លេងខ្មែរសហរដ្ឋអាមេរិក ស្តីអំពីការធ្វើបាតុកម្មតាមរយៈសន្លឹកឆ្នោត ដើម្បីដាក់សម្ពាធទាមទារឲ្យអាជ្ញាធរដឹកនាំប្រទេសជាតិ ដើរតាមគន្លងគោលនយោបាយណាមួយ ជាពិសេសគឺការថែរក្សាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ។ នៅក្នុងកម្មវិធីពិភាក្សានោះ មានមិត្តអ្នកស្តាប់ពីររូបទូរសព្ទពីខេត្ត បន្ទាយមានជ័យ និង ព្រៃវែង មកសួរខ្ញុំថា តើសហគមន៍អន្តរជាតិគេមានវិធានការយ៉ាងណា ដើម្បីជួយស្តារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជា ។ ខ្ញុំមានការភ្ញាក់ផ្អើលយ៉ាងខ្លាំងនៅពេលបានឮនូវសំណួរទាំងពីរ ។ កាលពី៣៨ ឆ្នាំមុន ខ្ញុំនិងអ្នកជិតខាងពីរបីនាក់ ដែលតែងតែអង្គុយស្តាប់វិទ្យុសម្លេងខ្មែរសហរដ្ឋអាមេរិកនៅក្រោមទ្រើងឃ្លោកមុខផ្ទះរៀងរាល់ល្ងាច ដើម្បីតាមដានការដណ្តើមអាសនៈគ្នានៅក្នុងអង្គការសហប្រជាជាតិ និងសង្គ្រាមរវាងខ្មែរនិងខ្មែរនាគ្រានោះ ក៏ធ្លាប់រំពឹងលើសហគមន៍អន្តរជាតិក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហាខ្មែរដែរ ។ យើងតែងតែរំពឹងថា សហគមន៍អន្តរជាតិគេនឹងធ្វើដូច្នេះ ឬធ្វើដូច្នោះដើម្បីជួយដោះស្រាយបញ្ហាខ្មែរ ។ ធាតុពិតជាក់ស្តែង សហគមន៍អន្តរជាតិ (និយាយឲ្យចំប្រទេសនិមួយៗនៅក្នុងពិភពលោក) កម្រជួយគ្នាណាស់ ដរាបណាការជួយទាំងនោះមិននាំផលប្រយោជន៍ដល់ប្រទេសគេ ។ វាធ្វើឲ្យខ្ញុំរន្ធត់ចិត្តយ៉ាងខ្លាំ នៅពេលដែលឃើញពលរដ្ឋខ្មែរជិតសែសិបឆ្នាំក្រោយមក នៅតែរំពឹងលើសហគមន៍អន្តរជាតិក្នុងការដោះស្រាយបញ្ហារបស់ខ្លួន ។ ខ្ញុំសម្រេចឆ្លើយនូវសំណួរទាំងពីរនោះដោយនិយាយថា៖ សហគមន៍អន្តរជាតិគេជួយយើងបាន លុះត្រាណាតែយើងជួយខ្លួនយើងសិន ។ ហើយឆ្លៀតភ្ជាប់រឿងអគតិទាំងបួន ជាមួយនឹងសន្លឹកឆ្នោតបាតុកម្ម ដែលជាមធ្យោបាយជួយខ្លួនឯងប្រកបដោយសន្តិវិធី ។ នៅក្នុងកិច្ចពិភាក្សាជាមួយនឹងកម្មវិធី ហេឡូវីអូអេនាថ្ងៃនោះ ខ្ញុំបានលើកយកឧទាហរណ៍មួយមកធ្វើបទបង្ហាញ ដោយប្រៀបធៀបសន្លឹកឆ្នោតបាតុកម្មទៅនឹងទឹករលក ឯរដ្ឋាភិបាលប្រៀបបាននឹងទូក ។ និយាយឲ្យងាយយល់ ទឹកប្រៀបបាននឹងពលរដ្ឋអ្នកបោះឆ្នោត រលកប្រៀបបាននឹងសន្លឹកឆ្នោតបាតុកម្ម ទូកប្រៀបបាននឹងរដ្ឋាភិបាល មន្ត្រីកាន់កិច្ចការរដ្ឋាភិបាលប្រៀបបាននឹងអ្នកចែវទូក ។ ឯសហគមន៍អន្តរជាតិប្រៀបបាននឹងអ្នកដំណើរដែលមកជិះនៅក្នុងទូកនោះ ។ ចំណុចសំខាន់ដែលយើងត្រូវយល់គឺថា៖ ទូកអាចអណ្តែតលើទឹក ឯទឹកដែលមិនស្ងប់ក៏អាចពន្លិចទូកបានដែរ ។ ដូច្នេះ សន្លឹកឆ្នោតបាតុកម្មនេះហើយ ដែលជាទឹករលកសម្រាប់ព្រមានអ្នកចែវទូករបបផ្តាច់ការ ថាតើត្រូវចែវទូកនោះតាមគន្លងណាដើម្បីកុំឲ្យទូកវាលិចអន្តរធាន ។ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋអាចរស់រានមានជីវិតនៅបាន គឺអាស្រ័យលើពលរដ្ឋដែលនៅមិនស្ងប់ ឬពលរដ្ឋដែលសកម្ម ។ សូមកុំភ្លេចថា មនុស្សគ្រប់រូបមានខួរក្បាលទម្ងន់មួយគីឡូក្រាមដូចគ្នា ។ គ្មានអ្នកណាឆ្លាតជាងអ្នកណាទេ ។ បើគេអាចរកមធ្យោបាយបង្កើតរបបផ្តាច់ការបាន យើងក៏អាចរកមធ្យោបាយថែរក្សាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនិងសិទ្ធិសេរីភាពរបស់យើងបានដែរ ។ អ្វីដែលយើងត្រូវការគឺមិនមែនសញ្ញាប័ត្រឬចំណេះដឹងធំដុំអ្វីទេ ។ គឺត្រឹមតែការរិះគិតពិចារណាប៉ុណ្ណោះ ។ ការធ្វើបាតុកម្មតាមរយៈសន្លឹកឆ្នោត គ្មានអ្វីពិបាកនឹងគិតនោះទេ (It is a no brainer) ។ វាជាមធ្យោបាយធ្វើបាតុកម្មប្រកបដោយសេចក្តីសុខសុវត្ថិភាពជាទីបំផុត ។ វាមិនធ្វើឲ្យមានចលាចលនៅក្នុងសង្គមជាតិ ហើយក៏មិនធ្វើឲ្យនរណាម្នាក់រងគ្រោះដោយប្រការណាមួយដែរ ។ ខ្ញុំបាននិយាយនៅវគ្គខាងដើមរួចហើយថា សន្លឹកឆ្នោតបាតុកម្មគឺប្រៀបបាននឹងទឹករលក ។ បើរលកនោះតូចៗ ទូកនឹងឃ្លេងឃ្លោងតិច ។ បើរលកធំ ទូកនឹងឃ្លេងឃ្លោងខ្លាំង ហើយវានឹងធ្វើឲ្យអ្នកដំណើររារែកក្នុងការឡើងជិះលើទូកនោះ ។ បើរលកធំខ្លាំងដូចរលកយក្ស ស៊ូណាមី វានឹងធ្វើឲ្យទូកលិចឬក៏បាក់បែកខូចខ្ទេចខ្ទី ។ ឯអ្នកចែវទូកក៏គ្មានអ្វីនឹងចែវតទៅទៀតដែរ ។ ចំណុចនេះហើយដែលជាគន្លឹះ(key) សម្រាប់ដោះស្រាយបញ្ហារបបផ្តាច់ការ និងបញ្ហារដ្ឋាភិបាលឯកបក្សដែលប្រសូត្រចេញអំពីការបោះឆ្នោតកាលពីថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដាកន្លងទៅនេះ ។ មានសំណួរមួយលើកឡើងថា៖ បោះឆ្នោតបាតុកម្មបានប្រយោជន៍អ្វី បើពួកអ្នកបង្កើតរបបផ្តាច់ការនៅតែអាចបង្កើតរដ្ឋាភិបាលត្រួតត្រាយើងដដែល? ខ្ញុំសូមឆ្លើយនូវសំណួរនេះដោយលើកយកសំណួរមួយមកពិចារណា៖ ស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពនយោបាយសព្វថ្ងៃ តើពលរដ្ឋខ្មែរមានជម្រើសណាផ្សេងដើម្បីការពារ សិទ្ធិ សេរីភាព និងសុខមាលភាពរបស់ខ្លួនដែរទេ? នៅក្នុងភាសាអង់គ្លេស មានពាក្យមួយម៉ាត់៖ Be realistic! ដែលមានន័យថា៖ មើលខ្លួនឯងផង តើកំពុងស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពបែបណា ។ នៅក្នុងការបោះឆ្នោតកន្លងទៅនេះ ក្នុងចំណោមគណៈបក្សនយោបាយចំនួនម្ភៃ (២០) មានបក្សតែមួយគត់ដែលឈ្នះភ្លូកទឹកភ្លូកដី ។ បក្ស១៩ ផ្សេងទៀតមិនបានទទួលការគាំទ្រពីសំណាក់ពលរដ្ឋខ្មែរទេ ។ អ្វីដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់ គឺថា បន្ទាប់ពីបោះឆ្នោតរួច បក្សទាំង១៩នោះ បានស្ម័គ្រចិត្តស្ទើរតែគ្រប់គ្នា ដើម្បីចូលរួមក្នុងឧត្តមក្រុមប្រឹក្សាពិគ្រោះយោបល់ដែលស្ថិតនៅក្រោមរដ្ឋាភិបាលឯកបក្ស ។ ប្រការនេះ វាបានបញ្ជាក់ឲ្យឃើញយ៉ាងច្បាស់ថា តើថ្នាក់ដឹកនាំបក្សទាំង១៩នោះ ចូលរួមបោះឆ្នោតដើម្បីថែរក្សាការពារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ឬក៏ដើម្បីឆ្លៀតឱកាសស្វែងរកបុណ្យសក្តិនិងលាភសក្ការៈផ្សេងៗ ។ ខ្ញុំសូមសសើរពលរដ្ឋខ្មែរដែលហាក់ដូចជាដឹងមុន ថាតើគណៈបក្សទាំង ១៩នោះជាបក្សប្រភេទណា ។ សន្លឹកឆ្នោតបាតុកម្ម មានឥទ្ធិពលតិចតួចក្នុងការផ្លាស់ប្តូរសមាសភាពអ្នកដឹកនាំប្រទេសក៏ពិតមែន ក៏ប៉ុន្តែ វាមានឥទ្ធិពលខ្ពស់ក្នុងការដាក់សម្ពាធទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាលឯកបក្ស ដែលនឹងត្រួតត្រាប្រទេសខ្មែរ ថែរក្សាការពារសិទ្ធិ សេរីភាព និង យុត្តិធម៌ នៅក្នុងសង្គមជាតិទាំងមូល ។ ដើម្បីធ្វើបទបង្ហាញអំពីអំណាចនៃសន្លឹកឆ្នោតបាតុកម្ម ខ្ញុំសូមលើកយកចំណុចខ្លះៗនៃរដ្ឋាភិបាលមកពិភាក្សា ។ ជាគោលការណ៍និងទំនៀមទម្លាប់អន្តរជាតិ រដ្ឋាភិបាលនីមួយៗត្រូវមានភាពស្របច្បាប់ (Legitimacy) ដោយផ្អែកលើការយល់ព្រមរវាងអ្នកដឹកនាំ និងអ្នកដែលត្រូវគេដឹកនាំ (Consent between the rulers and the ruled) ។ ដើម្បីបញ្ជាក់អំពីការយល់ព្រមនេះ (Consent) គេរៀបចំឲ្យមានការបោះឆ្នោតដោយផ្អែកលើសម្លេងភាគច្រើន (៥០%+១) ។ ចំណុចនេះហើយដែលសន្លឹកឆ្នោតបាតុកម្មអាចធ្វើព្យុះធ្វើភ្លៀងជាមួយនឹងរដ្ឋាភិបាល ។ បើសន្លឹកឆ្នោតបាតុកម្មមានចំនួនលើសពី ៥០% វានឹងធ្វើឲ្យរដ្ឋាភិបាលមិនស្របច្បាប់ ។ នៅពេលរដ្ឋាភិបាលមិនស្របច្បាប់ អ្វីៗនឹងក្រឡាប់ចាក់ ។ សហគមន៍អន្តរជាតិ ជាទូទៅមិនទទួលស្គាល់រដ្ឋាភិបាលមិនស្របច្បាប់ទេ ។ ទោះបីចង់ឬមិនចង់ អ្នកដែលមានតួនាទីដឹកនាំឬរៀបចំរដ្ឋាភិបាល ចាំបាច់ត្រូវតែបំពេញបំណងម្ចាស់ឆ្នោត និងលក្ខខណ្ឌនានាដែលអន្តរជាតិចង់បាន ។ វាមិនទាន់ផុតឱកាសក្នុងការស្តារនិងការពារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជានៅឡើយទេ (It is not over yet) ។ ដរាបណារដ្ឋាភិបាលខ្មែរនៅតែបន្តប្រើយន្តការបោះឆ្នោតដើម្បីរៀបចំរចនាសម្ព័ន្ធគ្រុបគ្រងប្រទេស ពលរដ្ឋខ្មែរនៅតែអាចចងក្រងប្រមូលផ្តុំគ្នាធ្វើបាតុកម្មតាមរយៈសន្លឹកឆ្នោតបាន ។ វាគ្មានអ្វីពិបាកនឹងធ្វើនោះទេ ដោយគ្រាន់តែគូសជ្រើសរើសគណបក្សចំនួនពីរ (២) ឬក៏គូសសញ្ញាខ្វែងជើកក្អែកនៅលើសន្លឹកឆ្នោតទាំងមូលនោះ ។ ប្រាំឆ្នាំទៀត ធ្មេចបើកៗ ដល់ហើយ ។ ប៉ុន្តែ អ្វីដែលយើងអាចធ្វើនាអន្តរកាល គឺការបោះឆ្នោតឃុំ សង្កាត់ ដែលនឹងប្រព្រឹត្តិទៅនៅពេលដ៏ខ្លីខាងមុខ ។ ពលរដ្ឋខ្មែរអាចបោះឆ្នោតបាតុកម្មនៅក្នុងការជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ ដើម្បីស្វែងយល់ថាតើរដ្ឋាភិបាលមានប្រតិកម្មដូចម្តេចនៅពេលមានការធ្វើបាតុកម្មតាមរយៈសន្លឹកឆ្នោត ។ នៅក្នុងភាសាអង់គ្លេសគេហៅយុទ្ធសាស្ត្រនេះថា៖ Trial balloon គឺគេបង្ហោះប៉ឺតប៉ោងដើម្បីស្វែងយល់ថាតើខ្យល់បក់វាទៅទិសខាងណា ។ លទ្ធផលនៃការធ្វើបាតុកម្មសន្លឹកឆ្នោតក្នុងការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ អាចផ្តល់ឲ្យយើងនូវគោលដៅជាក់លាក់មួយ ថាតើសន្លឹកឆ្នោតបាតុកម្មអាចមានឥទ្ធិពលកំរិតណា នៅពេលបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតំណាងរាស្ត្រនិងរដ្ឋាភិបាល នៅអាណតិក្រោយ ។ ខ្ញុំសូមបញ្ចប់អត្ថបទនេះ ដោយមិនបួងសួងដល់ឥន្ទ្រព្រហ្មទេវតាឲ្យជួយថែរក្សាលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅស្រុកខ្មែរទេ ព្រោះព្រះឥន្ទ្រ ព្រះព្រហ្ម និងទេវតា លោកគ្មានសមត្ថភាពនិងកាតព្វកិច្ចក្នុងការថែរក្សាការពារលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យឲ្យពលរដ្ឋខ្មែរឡើយ ។ បើពលរដ្ឋខ្មែរខ្លួនឯង មិនធ្វើសកម្មភាពដើម្បីថែរក្សាការពារសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ខ្លួនទេនោះ កុំសង្ឃឹមអ្នកមានបុណ្យ ឬសហគមន៍អន្តរជាតិចុះមកជួយឲ្យសោះ ។ គ្មានផ្លូវទេ ។ ឆ្លៀតឱកាសនេះដែរ ខ្ញុំសូមលើកយកគំនិតពិចារណាមួយមកជម្រាបជូន ។ រដ្ឋាភិបាលកើត ឬប្រសូត្រចេញពីការបោះឆ្នោត ។ បានសេចក្តីថា អ្នករៀបចំនិងដឹកនាំរដ្ឋាភិបាល ជាកូនរបស់ពលរដ្ឋម្ចាស់ឆ្នោត ។ បើកូននោះ វាប្រព្រឹត្តិមិនត្រឹមត្រូវ គឺពលរដ្ឋម្ចាស់ឆ្នោតដែលជាម៉ែជាឪនេះហើយ ដែលមានតួនាទីប្រៀនប្រដៅឬដាក់ទណ្ឌកម្មវា ឲ្យវិលមករកផ្លូវត្រូវវិញ ។ "បាតុកម្មសន្លឹកឆ្នោត" គឺជាវិធីដាក់ទណ្ឌកម្មប្រៀនប្រដៅដ៏សមរម្យជាទីបំផុត ដើម្បីជម្រុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលដើរតាមគន្លងគុណធម៌ ។ សូមបញ្ជាក់ម្តងទៀត៖ បើយើងមិននាំគ្នាទប់ស្កាត់របបផ្តាច់ការទេ របបផ្តាច់ការច្បាស់ជាទប់ស្តាត់ និងបំបាត់សិទ្ធិសេរីភាពរបស់យើងជាមិនខាន ៕