ចំណីខួរក្បាល

បញ្ហាខ្មែរ (ត)[កំណត់ៈ សារណានេះដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ៖ The Cambodian Royal Chronicle, Published in 2009. Original text in English is below.] ចាប់តាំងពីឆ្នាំ ១៩៩៣មក ដោយមានការជួយជ្រោមជ្រែងពីអង្គការសហប្រជាជាតិ ប្រទេសកម្ពុជាចាប់ផ្តើមធ្វើកំណែទម្រង់សង្គម និងនយោបាយជាថ្មីម្តងទៀត ។ ដោយយកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ជាមួយនឹងរូបធាតុផ្សេងៗ មានជាអាទ៍៖ សិទ្ធិសេរីភាព ព្រមទាំងច្បាប់ទម្លាប់នានាមកបញ្ឈរធ្វើជាកញ្ចប់សង្គ្រោះ អង្គការសហប្រជាជាតិ បានបញ្ចុះបញ្ចូលនិងជួយផ្តល់ឱកាសឲ្យកម្ពុជាឱបក្រសោបយកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមកធ្វើជាមធ្យោបាយសង្គ្រោះខ្លួនឯងឲ្យឆ្លងផុតពីវិបត្តិ នយោបាយ សេដ្ឋកិច្ជ និង សង្គម ។ ថ្វីបើវាហាក់ដូចជាមានរយៈពេលខ្លីនៅឡើយក្នុងការវាយតម្លៃការប្រឹងប្រែងរបស់អង្គការសហប្រជាជាតិ ថាជាការងារប្រកបដោយជោគជ័យ ឬបរាជ័យ ចំណុចនេះយ៉ាងហោចណាស់ក៏វាជាប្រធានបទមួយ សម្រាប់អ្នកសិក្សាប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា ក្នុងការលើកជាសំណួរពាក់ព័ន្ធនឹងការព្យាយាមផ្លាស់ប្តូររបបនយោបាយនៅស្រុកខ្មែរក៏ដូចជាសង្គមខ្មែរដែរ៖ បេសកកម្មដែលអធិរាជយួនធ្វើមិនកើត អាជ្ញាធរអាណានិគមបារាំងធ្វើមិនកើត ខ្មែរខ្លួនឯងក៏ធ្វើមិនកើត តើអង្គការសហប្រជាជាតិអាចទៅរួចទេ? ខណៈដែលលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យចាប់ឬសនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ប្រព័ន្ធអាមុីអាថោងនិងលុតក្រាបដើម្បីបុណ្យស័ក្តិ ដែលមានអាយុកាលតាំងតែពីកំណកំណើតនៃរាជាណាចក្រខ្មែរក៏ចាប់ផ្តើមរីកលូតលាស់ដែរ ។ នៅចុងសតវត្សទី១៣ អ្នកការទូតចិនមួយរូបឈ្មោះ ជូ តាក្វាន់ បានសរសេរពណ៌នាយ៉ាងពិស្តារអំពីរាស្ត្រខ្មែរដែលមានបុត្រីប្រកបដោយរូបឆោម ច្រើនតែយកកូនទាំងនោះទៅថ្វាយស្តេចដើម្បីស្វែងរកលាភសការៈផ្សេងៗ ។ ចំណែកពួកអភិជនដែលមានទ្រព្យ ពួកគេចំណាយប្រាក់យ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ដើម្បីកសាងសមិទ្ធិផលនានាសម្រាប់យកចិត្តស្តេច ។ ប្រសិនបើមាន ជូ តាក្វាន់ ម្នាក់ទៀងមកសង្កេតសង្គមខ្មែរនាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ គាត់ប្រាកដជាសរសេរនូវពាក្យដូចគ្នានេះដោយគ្រាន់តែយកពាក្យពេចន៍សម័យទំនើបមករៀបរាប់៖ "ពលរដ្ឋខ្មែរ ជាធម្មតាតែងតែទិញអំណោយ ឬផ្តល់សំណូកឲ្យអាជ្ញាធរដើម្បីទទួលបានសេវាណាមួយ ។ ពួកឧកញ៉ា ដែលមានលុយកាក់ច្រើន នាំគ្នាសង់សាលារៀនឬអគារសាធារណៈផ្សេងៗ រួចហើយដាក់ឈ្មោះអ្នកនយោបាយដែលមានអំណាចនៅលើអគារទាំងនោះ ដើម្បីឲ្យអ្នកនយោបាយទាំងនោះការពារពួកគេ" ។ ស្ថិតនៅក្រោមអំណាចនៃទម្លាប់ប្រតិកិរិយានិយមបែបនេះ យើងចាំបាច់ត្រូវលើកយកសំណួរមួយមកសួរ៖ ខណៈពួកអភិជនដែលមានការយល់ដឹងជ្រៅជ្រះ មិនអាចបោះបង់ចោលនូវទម្លាប់អាក្រក់ហួសសម័យទាំងនោះបាន តើវាអាចទៅរួចទេសម្រាប់ពលរដ្ឋខ្មែរសាមញ្ញក្នុងការយកឈ្នះលើឧបស័គ្គនានា ដើម្បីធ្វើឲ្យលទ្ធិប្រជាធិតេយ្យអនុវត្តទៅកើត និងផ្តល់សារប្រយោជន៍ដល់ជីវិតពួកគេ? វាមានរយៈពេលជិតពីរទសវត្សហើយ ចាប់តាំងពីប្រទេសកម្ពុជាជ្រើសយកលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យមកធ្វើជាយន្តការដើម្បីដោះស្រាយជំងឺនយោបាយនិងបញ្ហានានានៅក្នុងសង្គម ។ ជាមួយនឹងក្តីគោរពដោយស្មោះចំពោះមនុស្សគ្រប់រូបដែលពាក់ព័ន្ធនឹងកិច្ចប្រឹងប្រែងដោះស្រាយបញ្ហាខ្មែរ លទ្ធផលនិងភាពរីកចម្រើននៃកិច្ចប្រឹងប្រែងនេះហាក់ដូចជាគ្មានអ្វីគួរឲ្យកត់សម្គាល់ទេ ។ និយាយឲ្យទន់ភ្លន់បន្តិចទៅចុះ លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាគឺមិនខុសអ្វីអំពីឆាកកំផ្លែងឡើយ ។ ពលរដ្ឋបោះឆ្នោតជ្រើសរើសតំណាងរាស្ត្ររបស់ពួកគេពិតមែន ក៏ប៉ុន្តែ តំណាងរាស្ត្រទាំងនោះមិនមែនជាតំណាងរបស់ពលរដ្ឋទេ ។ ពួកគេតំណាងឲ្យបក្សនយោបាយនិងធ្វើការបម្រើផលប្រយោជន៍បក្សច្រើជាងផលប្រយោជន៍រាស្ត្រ ។ មានតែក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់និងតំណាងរាស្ត្រតែប៉ុណ្ណោះ ដែលត្រូវបានជ្រើសរើសដោយពលរដ្ឋតាមរយៈការបោះឆ្នោតសកល ។ សមាជិករដ្ឋាភិបាលទាំងអស់រួមទាំងព្រឹទ្ធសភា គឺត្រូវបានតែងតាំងឬក៏ជ្រើសរើសដោយការបោះឆ្នោតអសកល ។ ប្រការនេះ វាធ្វើឲ្យរបប គ្រួសារនិយម បក្សពួកនិយម និងអាមុីអាថោងនិយម មានឥទ្ធិពលនិងនាំទុក្ខអំពល់យ៉ាងខ្លាំងដល់វឌ្ឍនភាពសង្គម ។ ប្រសិនបើយើងពិនិត្យមើលរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាសព្វថ្ងៃនេះ យើងនឹងសង្កេតឃើញថា អភិបាលកិច្ចនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាគឺជាការរកសុីនៅក្នុងគ្រួសារ ។ គ្មានទេទំនាស់ផលប្រយោជន៍ ។ ស្ថាប័នទាំងអស់នៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលគឺគ្រុបគ្រងនិងដឹកនាំដោយសមាជិកគ្រួសាររបស់អ្នកដែលមានអំណាចខ្ពស់បំផុត ។ ឋានានុក្រមសម្រាប់ផ្តល់តួនាទីដល់អ្នកក្រោមបង្គាប់មានដូចតទៅ៖ ដំបូង សមាជិកគ្រួសារ បន្ទាប់មក មិត្តភក្តិជិតស្និទ្ធ បន្ទាប់មកទៀត ក្រុមគ្រួសាររបស់មិត្តភក្តិជិតស្និទ្ធ ចុងបញ្ចប់ មិត្តរបស់មិត្តភក្តិជិតស្និទ្ធ ។ សមត្ថភាពមិនត្រូវបានគេយកមកពិចារណានៅក្នុងការតែងតាំងនេះឡើយ ។ នៅក្នុងការអនុវត្តន៍ជាក់ស្តែង អភិបាលកិច្ចលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាគឺមិនខុសអ្វីអំពីរបបរាជានិយមដែលពលរដ្ឋខ្មែរធ្លាប់បានស្គាល់រាប់រយឆ្នាំមកហើយនោះទេ ។ ប្រសិនបើយើងប្រៀបធៀបលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានាសតវត្សទី២១នេះ ទៅនឹងលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅចុងសតវត្សទី១៨ យើងអាចមើលឃើញភាពខុសគ្នាដាច់ស្រឡះមួយ ។ ប្រទេសកម្ពុជា តែងតាំងអភិបាលខេត្តនិងស្រុក ចំណែកសហរដ្ឋអាមេរិក ជ្រើសរើសអភិបាលរដ្ឋនិងស្រុកតាមរយៈការបោះឆ្នោតក្នុងមណ្ឌលនិមួយៗ ។ ភាពខុសគ្នានេះជាកត្តាដ៏សំខាន់មួយដែលធ្វើឲ្យការពិសោធប្រើប្រាស់លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យបានទទួលជោគជ័យ ឬបរាជ័យ ។ យើងអាចស្រមើស្រមៃមើល ប្រសិនបើរដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធនៃសហរដ្ឋអាមេរិក ប្រកាសនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញថា នឹងតែងតាំងអភិបាលរដ្ឋនិងស្រុកនានាទូទាំងប្រទេស ពលរដ្ឋអាមេរិកាំងប្រាកដជាបះបោរចូលមកដល់សេតវិមាន ហើយទាមទារយកឈាមជនផ្តាច់ការមកស្រោចស្រពជាចំណីដើម្បីថែរក្សាដើមឈើសេរីភាពជាក់ជាមិនខាន ៕ Since 1993, with a helping hand from the United Nations, Cambodia, as a nation/society, now, once again, embarks on yet another socio-political reform. With democracy (and its underline elements—namely human liberty and all the freedoms it espouses) standing in as a rescue package, the UN (and, in a sense, the world) had persuaded and aided Cambodia to embrace democracy as a way to lift itself out of a socio-politico-economic quagmire. Though it is perhaps too early to call the UN’s effort a success or a failure, it is, nevertheless, very tempting for students of Cambodian history to ask question regarding endeavors to transform Cambodian society: If the Vietnamese could not do it, the French could not do it, the Cambodians themselves could not do it, would the UN be able to do it? As democracy takes roots in Cambodia, so does political patronages and cult of personalities—a time-honored practice dated back to the inception of the Cambodian kingdom. At the turn of the 13th century, Chou Ta-Kuan, a Chinese envoy, wrote a vivid description on how people, who had beautiful daughters, would present their daughters to the king in order to seek favors from him; or, the wealthy elites would go to great length to underwrite or undertake expensive projects to please the king. If there were another Chou Ta-Kuan coming to observe Cambodian society nowadays, he would undoubtedly write the same aspects of life with a modern twist to it: People would buy gifts or offer bribes to influential public officials to seek favors from them. Wealthy people called Oknha would build schools or other public buildings and named them after powerful politicians to secure their protection. Against the backdrops of these retrogressive behaviors, one must raise a question that if the social elites could not shake off the old out-of-date habits, what chances would ordinary Cambodians have to overcome the challenges of making democracy practical and useful for their lives? It is more than a decade now since Cambodia endorses democracy as a mechanism to help uplift itself from social and political ailments. With all due respects to everyone involved in the effort, the prognosis of progress appears to be very grim. Cambodian democracy is, to put it mildly, a joke. People elect their representatives alright. But their elected representatives represent and answerable not to them (the people), but to their (representatives) patrons or political parties to which they belong. Only commune’s (a cluster of villages) chiefs and members of parliament are directly elected by the people; all other public servants are indirectly elected or appointed by the central government—a hybridized practice which allows despotism, cronyism, and patronages to have a pervasive impact on social well-beings. If we were to scrutinize the Cambodian government today, we would see that government administration in Cambodia is a family business. There is no such thing as a conflict of interest. Every government institution, from the Prime Minister’s office down to the district levels, is staffed with mostly relatives of the ruling elites. The priority for giving out government portfolios is as follows: first, family members; second, close friends; third, relatives of close friends; fourth, friends of close friends, and so on, regardless of their qualifications to perform the jobs. In practice, Cambodian democracy functions not much different from the old absolute monarchy regime that Cambodian people have known throughout these years. If one were to draw comparison between Cambodian democracy in the 21st century to that of the American’s at the turn of the 18th century, one would find a stark difference in terms of local governance. Whereas Cambodians have their provincial governors and district chiefs appointed by the central government, Americans have their state and county officials popularly and locally elected—a crucial difference which could determine the success or failure of a democracy experiment. Imagine if the U.S. federal government were to proclaim in its constitution that it would appoint states governors and counties mayors or managers. The American people would certainly be up in arms and demand that the tree of liberty be replenished with the tyrant’s blood.

ចំណីខួរក្បាល

បញ្ហាខ្មែរ (កំណត់ៈ សារណានេះដកស្រង់ចេញពីសៀវភៅ៖ The Cambodian Royal Chronicle, Published in 2009. Original text in English is below.) ជាប្រទេសមួយ កម្ពុជាហាក់ដូចជាមិនងាយទទួលយកការផ្លាស់ប្តូររបៀបរបបសង្គមទេ ជាពិសេសការផ្លាស់ប្តូរដែលនាំមកដោយបរទេស ។ កម្លាំងដ៏ធំបំផុតដែលជំទាស់ទៅនឹងការផ្លាស់ប្តូរ គឺពលរដ្ឋខ្មែរតែម្តង ។ ថ្វីបើពួកគេមានភាពស្លូតបូតនិងស្ងប់ស្ងៀម ជនជាតិខ្មែរហាក់ដូចជាឆាប់មានប្រតិកម្មទៅនឹងអ្វីដែលពួកគេយល់ថា ជាការគំរាមកំហែង មកលើទំនៀមទម្លាប់និងប្រពៃណីពួកគេ ។ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជា យើងសង្កេតឃើញមានការប៉ុនប៉ងជាច្រើនលើកច្រើនសា ក្នុងការកែប្រែរបៀបរស់នៅរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរ ។ ការប៉ុនប៉ងចុងក្រោយបំផុតនេះគឺលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ដែលអង្គការសហប្រជាជាតិនិងសហគមអន្តរជាតិកំពុងព្យាយាមបណ្តុះបណ្តាលនៅក្នុងផ្នត់គំនិតពលរដ្ឋខ្មែរចាប់តាំងពីទសវត្សឆ្នាំ១៩៩០ មក ។ ក្នុងចំណោមវប្បធម៌និងឥទ្ធិពលនានាដែលធ្លាប់មកភពប្រសព្វនិងកែប្រែជីវិតពលរដ្ឋខ្មែរ យើងឃើញតែព្រហ្មញសាសនាមួយប៉ុណ្ណោះ ដែលហាក់ដូចជាបានទទួលជោគជ័យគ្រាន់បើជាងគេ យ៉ាងហោចណាស់ក៏ប្រមាណជា១០០០ឆ្នាំដំបូងនៃប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ។ ក្នុងនាមជាគំនិតសាសនាក៏ដូចជាវប្បធម៌ ព្រហ្មញសាសនាហាក់ដូចជាសុីសង្វាក់គ្នាល្អណាស់ជាមួយនឹងប្រព័ន្ធអបិយជំនឿរបស់ខ្មែរ ជាពិសេសជំនឿលើ អ្នកតា ។ ពិចារណាឲ្យហ្មត់ចត់ទៅ វាប្រហែលជាការបូកបញ្ចូលគ្នារវាងព្រហ្មញសាសនានិងអបិយជំនឿរបស់ខ្មែរនេះហើយ ដែលជំរុញឲ្យពលរដ្ឋខ្មែរបង្កើតបានស្នាដៃអរិយធម៌ដ៏ត្រចះត្រចង់មួយនៅអង្គរ ។ ថ្វីបើយើងមិនអាចដឹងជាក់លាក់ ថាតើសីល្បៈវប្បធម៌នៅអង្គរស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលឥណ្ឌាត្រឹមកំរិតណា អ្នកជំនាញផ្នែកអរិយធម៌សម័យអង្គរស្ទើរតែគ្រប់រូបទទួលស្គាល់ថា សីល្បៈវប្បធម៌នៅអង្គរគឺជាស្នាដៃពលរដ្ឋខ្មែរដែលមានជំនួយផ្នែកគោលគំនិតចេញពីឥណ្ឌា ។ បន្ទាប់ពីរាត្រីទឹកឃ្មុំនៅអង្គរ អាពាហ៍ពិពាហ៍រវាងវប្បធម៌ខ្មែរនិងឥណ្ឌាជួបនូវភាពជូចត់នៅពេលដែលសាសនាមួយទៀតគឺព្រះពុទ្ធសាសនា បានចូលមកភ្ជាប់ចំណងមេត្រីភាព ។ ការជ្រៀតចូលនៃព្រះពុទ្ធសាសនា គឺគាប់ជួនជាមួយនឹងការធ្លាក់ចុះនៃឥទ្ធិពលរបស់អាណាចក្រកម្ពុជា ។ ស្ថាប័នទេវរាជ្យ ដែលជាគោលគំនិតបណ្តុះពលរដ្ឋខ្មែរឲ្យលុះនឹងការច្បាំងពង្រីកអំណាចនិងទឹកដីអស់រយៈកាលរាប់រយឆ្នាំមកនោះ បានចាប់ផ្តើមសាបរលាប ។ បន្ទាប់ពីជ្រួតជ្រាបអំពីគោលគំនិតព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលផ្តោតលើការអាណិតអាសូនិងសន្តិភាពនិយម ពលរដ្ឋខ្មែរដែលធ្លាប់តែអង់អាចនិងប្រហែលជាក្រអឺតក្រទមផងនោះ បានដកខ្លួនថយចេញអំពីចម្បាំងឈ្លានពាននានា ដោយរក្សាត្រឹមជីវិតរស់នៅសាមញ្ញ ។ ចាប់តាំងពីចុងសតវត្សទី១៤មក វាសនានិងការវិវត្តន៍នៃពលរដ្ឋខ្មែរគឺជាដំណើរប្រកបដោយទុក្ខលំបាក ។ ចក្រភពខ្មែរដែលធ្លាប់តែមានកិត្យានុភាពបានក្លាយទៅជាប្រទេសទន់ខ្សោយអនាធិបតេយ្យមួយ ពោរពេញទៅដោយសង្គ្រាមជ្រែករាជ្យរវាងស្តេចនិងស្តេច ។ ទំនាស់ផ្ទៃក្នុងរវាងរាជវង្សានុវង្សរយៈពេលបួនសតវត្សក្រោយមក បានធ្វើឲ្យហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ នយោបាយ វប្បធម៌ សេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមរបស់កម្ពុជាធ្លាក់ចុះទន់ខ្សោយស្ទើរតែអន្តរាយ ។ មិនមានអ្នកដឹកនាំណាម្នាក់មានសមត្ថភាពស្តារការធ្លាក់ចុះខ្សោយនេះបានឡើយ ។ លើសពីនេះទៅទៀតនោះ ពលរដ្ឋកម្ពុជាហាក់ដូចជាឆ្អែតជាមួយនឹងស្ថានភាពស្រុកទេស ដែលជាកត្តាធ្វើឲ្យពួកគេដកខ្លួនចេញពីមហិច្ឆតានានា ដើម្បីស្តារស្រុកទេសឲ្យមានភាពរីកចម្រើនឡើងវិញ ។ ជាលទ្ធផល ទីក្រុងអង្គរដែលជាមជ្ឈមណ្ឌលវប្បធម៌ អរិយធម៌ សេដ្ឋកិច្ច និងនយោបាយ ត្រូវបានបោះបង់ចោល ។ បន្ថែមពីលើនេះ ការឈ្លានពានទន្ទ្រានយកទឹកដីពីសំណាក់រដ្ឋជិតខាង មានជាអាទ៍ សៀមនិងយួន បានធ្វើឲ្យប្រទេសកម្ពុជាចុះទន់ខ្សោយខ្លាំងមែនទែន ។ អំឡុងពេលខ្លះ ភាពគង់វង្សរបស់ប្រទេសកម្ពុជាស្ទើរតែមិនស្ថិតស្ថេរ នៅពេលដែលប្រទេសធ្លាប់តែមានឥទ្ធិពលមួយនេះ បានក្លាយទៅជារដ្ឋរណបរបស់ប្រទេសសៀមនិងយួន ។ នៅក្នុងរយៈពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាចុះទន់ខ្សោយ មានការប៉ុនប៉ងកែទម្រង់សង្គមកម្ពុជាចំនួនពីរលើក ។ លើកទីមួយគឺធ្វើឡើងនៅត្រីមាសទីមួយនៃសតវត្សទី១៩ ក្នុងរជ្ជកាលក្សត្រី អង្គមុី ។ អធិរាជ្យ មុីញ ម៉ាង នៃប្រទេសវៀតណាមដែលត្រួតត្រាកម្ពុជានាសម័យនោះ បានរៀបចំឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរនូវទំនៀមទម្លាប់ជាច្រើន ដែលវៀតណាមគិតថាជាទម្លាប់មិនសុីវីល័យរបស់ខ្មែរ ។ វៀតណាមប្រហែលជាមិនដឹងអំពីវឌ្ឃនភាពរបស់ខ្មែរនៅអង្គរទេនាគ្រានោះ ។ បេសកកម្មរបស់វៀតណាមគ្រានោះគឺតម្រូវឲ្យខ្មែរផ្លាស់ប្តូររបៀបធ្វើការងារ គ្រុបគ្រងប្រទេស និងជាពិសេសតម្រូវឲ្យមន្ត្រីខ្មែរស្លៀកពាក់តាមរបៀបវៀតណាម ។ ការប៉ះពាល់ដល់អត្តសញ្ញាណខ្មែរនិងរបៀបរបបរស់នៅរបស់ខ្មែរ បានធ្វើឲ្យមានប្រតិកម្មតបតយ៉ាងខ្លាំពីសំណាក់ពលរដ្ឋខ្មែរ ។ ការបះបោរមួយយ៉ាងធំប្រឆាំងនឹងរដ្ឋអំណាចយួនបានកើតឡើង ។ វាមិនចាំបាច់និយាយទេ ដែលថាបេសកកម្មនោះគឺជាមហន្តរាយនិងការបរាជ័យ ។ រូបភាពនានាដែលពាក់ព័ន្ធនឹងវប្បធម៌វៀតណាមត្រូវបានស្អប់ដោយពលរដ្ឋខ្មែរ ។ ហើយចំណងមិត្តភាពរវាងវប្បធម៌ឬប្រទេសទាំងពីរក្នុងនាមជាអ្នកជិតខាងគ្នាក៏ត្រូវបានប្រេះស្រាំរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។ ចូលមកដល់ចុងសតវត្សទី១៩និងដើមសតវត្សទី២០ ការប៉ុនប៉ងកែទម្រង់សង្គមកម្ពុជាត្រូវបានធ្វើឡើងម្តងទៀត ដោយរដ្ឋបាលអាណានិគមបារាំងដែលកំពុងត្រួត្រាឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន ដែលមានប្រទេស យួន លាវ ខ្មែរ និងដែនដីកូសាំងសុីន ។ បន្ទាប់ពីបញ្ចុះបញ្ចូលវៀតណាមឲ្យប្រើតួអក្សររ៉ូម៉ាំងក្នុងការសរសេរភាសាប្រកបដោយជោគជ័យ បារាំងក៏ងាកមកបញ្ចុះបញ្ចូលខ្មែរឲ្យធ្វើកំណែរទម្រង់វិញម្តង ។ ដំបូង បារាំងកែទម្រង់រដ្ឋបាលដោយបង្ខំឲ្យស្តេចខ្មែរផ្តល់តួនាទីសំខាន់ៗដូចជាការប្រមូលពន្ធដារ និងចាត់ចែងកិច្ចការរដ្ឋបាលមួយចំនួន ឲ្យរដ្ឋាភិបាលអាណានិគមគ្រុបគ្រង ។ បន្ទាប់មក បារាំងបានព្យាយាមឲ្យខ្មែរប្រើតួអក្សររ៉ូម៉ាំងក្នុងការសរសេរភាសាដូចវៀតណាមដែរ ។ ម្តងនេះក៏ដូចជាលើកមុនដែរ ការប៉ុនប៉ងរបស់បារាំងត្រូវបានពលរដ្ឋខ្មែរងើបបះបោរតវ៉ាជារឿយៗ ។ ដឹកនាំដោយព្រះសង្ឃនិងអាចារ្យ ការបះបោរទាមទារទាំងនោះបានធ្វើឲ្យបារាំងឈឺក្បាល ហើយក៏បោះបង់ចោលនូវបេសកកម្មណាដែលមិនសូវនាំផលប្រយោជន៍ឲ្យបារាំង ។ ដើម្បីដាក់ទណ្ឌកម្មដល់ភាពរឹងរូសរបស់ខ្មែរ បារាំងមិនសូវរវីរវល់ក្នុងការកសាងហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធអប់រំឲ្យកម្ពុជាទេ ។ វិស័យអប់រំនាសម័យនោះគឺស្ថិតនៅក្រោមការបីបាច់ថែរក្សាដោយព្រះសង្ឃខ្មែរស្ទើរតែទាំងស្រុង ។ ចាប់ពីពាក់កណ្តាលសតវត្សទី២០មក យុគទំនើបបាននាំមកឲ្យសង្គមកម្ពុជានូវភាពរន្ធត់ញាប់ញ័រមួយចំនួនធំថែមទៀត ។ នៅក្នុងរយៈពេលប្រមាណជាកន្លះសតវត្ស ប្រទេសកម្ពុជាបានឆ្លងកាត់រដ្ឋប្រហារមួយ សង្គ្រាមសុីវិលពីរដង បទពិសោធរបបកុម្មុយនិស្តពីរដង ការត្រួតត្រារបស់កងទ័ពបរទេសម្តង និងរដ្ឋាភិបាលចំនួនប្រាំ (៥) ប្រភេទ ។ ដឹកនាំស្ទើរតែទាំងស្រុកដោយក្រុមមនុស្សរវើរវាយនិងជ្រុលនិយម ដែលមានមហិច្ឆតាខ្លាំងក្នុងការកែទម្រង់សង្គមខ្មែរ មេដឹកនាំខ្មែរទាំងនោះបានព្យាយាមធ្វើកំណែទម្រង់សង្គមខ្មែរ ដែលនាំមកនូវមហន្តរាយមួយចំនួន ។ ចាប់ផ្តើមឡើងប្រមាណជាពាក់កណ្តាលទសវត្សឆ្នាំ ១៩៥០ សង្គមខ្មែរបានឆ្លងកាត់ការផ្លាស់ប្តូរគួរឲ្យតក់ស្លុតជាច្រើនអន្លើ ។ ដំបូងឡើយគឺការរៀបចំឲ្យមានរដ្ឋាភិបាលរាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលអនុញាតិឲ្យពលរដ្ឋបោះឆ្នោត ។ បន្ទាប់មក នៅពេលដែលបទពិសោធនេះជួបបញ្ហាដោយសាការទាស់គ្នារវាងគោលគំនិតនយោបាយ របបសាធារណៈរដ្ឋត្រូវបានបង្កើតឡើង ដើម្បីលុបបំបាត់ចោលនូវរាជានិយមដ៏ចាស់គំរិល ។ មិនយូរប៉ុន្មាន សាធារណៈរដ្ឋនោះក៏ត្រូវបានជំនួសដោយរបបកុម្មុយនិស្ត ដែលនាំមកនូវការបំផ្លិចបំផ្លាញប្រទេសកម្ពុជាស្ទើរតែវិនាសអន្តរាយ ។ អំឡុងពេលនោះ វៀតណាមបានធ្វើអន្តរាគមមកក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដើម្បីរៀបចំឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូររបបម្តងទៀត ។ នៅចុងបញ្ចប់ ពលរដ្ឋខ្មែរប្រមាណជាមួយភាគបួនបានបាត់បង់ជីវិត ។ បន្ទាប់ពីចំណាយពេលដ៏ជូចត់ ដើម្បីធ្វើកំណែទម្រង់នយោបាយនិងសង្គមអស់រយៈពេល៤៦ឆ្នាំ ប្រទេសកម្ពុជាបានដើរមកដល់ចំណុចចាប់ផ្តើមសាឡើងវិញៈ រាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ។ (នៅមានត) As a nation, Cambodia appears to be less receptive to social changes, especially those imposed by outsiders. The greatest forces to resist social changes were and are the Cambodian people themselves. Though easygoing and placid, the Cambodians appear to be very reactive when their traditional way of life is threatened by the imposition of outsiders’ ideas. Over the course of its history, we have seen attempts to bring about social changes in Cambodia quite a few times, the latest being the worldly beloved concepts and principles of democracy which the United Nations and the international community try to instill within the Cambodian psyches since the 1990s. Among all the cultural and social changes ever to shape Cambodian lives, only Hinduism, which arrived in Cambodia during the early part of its history, appeared to be met with better success—at least for a thousand years or so. As a religious concept vis-à-vis culture, Hinduism seemed to fit and intertwine very well with the Cambodian system of belief in the supernatural being, namely the Neak Ta. In all likelihood, it was probably the marriages between Hinduism and the belief in supernatural beings that propelled the Cambodians to achieve and build one of the most admirable civilizations at Angkor. Though, artistically, we don’t precisely know as to how much Indian influences upon the Cambodian creativity when their civilization at Angkor was founded, most experts agreed that Angkor was mainly the creation of Cambodians with the assistance of Indian concepts. After the honeymoon at Angkor, the marriages between Indian and Cambodian cultures turned sour when another religion, Buddhism, entered into the relationship. The arrival of Buddhism coincided with the decline of Cambodia as an empire and a dominant kingdom. The devaraja monarchy, as an institution which had driven the placid Cambodians to conquer and build their empire for hundreds of years, began to fall apart. After being exposed to the teaching of Buddhism which emphasizes compassion and pacifism, the once assertive and, maybe, aggressive Cambodians, who, for many years, had been spurred on by the concepts of conquest and nation building, mellowed down and returned to a life of simplicity. From the closing of the 14th century onward, the Cambodian rendezvous with destiny has been an arduous journey. The once mighty Cambodian Empire has now been reduced to a feeble and pariah state where palace intrigues and royal feuds were the regular features of the affairs of the kingdom. The internal conflicts amongst its rulers for the next four centuries, or so, were so pervasive that the Cambodian political, social, cultural, and economic infrastructures were in tatters. The kingdom grew weaker by the day. There were no able leaders to revitalize the kingdom and stop it from falling further into a state of disarray. Furthermore, the Cambodian population appeared to be utterly alienated with the reality of their lives. They seemed to be withdrawn from any ambition to rebuild their kingdom beyond that of their own basic domains. As a result, Angkor, as a city and center of the Cambodian political and cultural organizations, was abandoned and neglected. In addition, invasions and encroachments from rivaling states such as Thailand and Vietnam dealt even further blows to the weakening Cambodian kingdom. At times, the survival of the kingdom itself was in question when the once mighty Cambodia became an alternate vassal state of its neighbors, namely Vietnam and Thailand. During this period of decline, two attempts to bring about social changes to the Cambodian kingdom were made. The first attempt to bring about social changes to Cambodia was made during the first quarter of the 19th century by the Vietnamese who had briefly occupied Cambodia. After receiving reports about the ways in which Cambodians conducted their daily lives from his general named Truong Minh Giang who was in charge of administering Cambodia at the time, Emperor Minh Mang of Vietnam, in 1839, wrote a detailed instruction to Truong Minh Giang to institute a reform and change the habits of the “barbarian” Cambodians. Perhaps unaware of the existence of the civilization and achievements accomplished by Cambodians in the past, Emperor Minh Mang embarked on what could be called a civilizing mission to lift Cambodia from its barbarian state. The mission included changing the ways they work the fields, how they should organize and govern themselves, and, most important of all, the dress codes for Cambodian officials should be modeled after those of the Vietnamese’s. These infringements on the Cambodian identity and their way of life triggered a massive backlash. A general uprising against the Vietnamese overlords was ensued. Needless to say, the mission was a disaster and an utter failure. Every cultural icon associated with Vietnamese was hated and the rift between the two cultures has forever widened. After the failure of the civilizing mission in Cambodia, General Truong Minh Giang committed suicide by poisoning himself upon returning to Vietnam. As for the Cambodians, they were left to pursue their interests according to what they saw fit for their lives, namely a relaxed, easygoing lifestyle which was the trademark of their society since time immemorial. Toward the end of the 19th century, another attempt to bring about social changes to Cambodia was made. At this time, France which had just established colonial rule over the peninsula of Indochina, namely Vietnam, Laos, and Cambodia, saw a need to civilize the seemingly primitive people it governed. After successfully convincing the Vietnamese to adapt the Roman alphabets for the writing of their language, France turned its attention to civilize the Cambodians. The first step the French took was to reform the administrative infrastructure in Cambodia by limiting the King’s role in the affairs of the state. Furthermore, the French introduced a more “effective” collection of taxes from the Cambodian people payable in the form of either, cash, kind, or labor forces, which they thought could be used to support both the needs of the colonists and the improvement of Cambodia’s administrative infrastructures. Finally, toward the end of its colonization over Cambodia, the French made the Cambodians adapt the Roman alphabets for the writing of their language just as what the Vietnamese had done. Needless to say, the French civilizing mission in Cambodia was invariably met with failure for the most part, for it touched on one of the most sensitive issues for Cambodians—that is the changing of their way of life and their identities. Led mostly by Buddhist monks or former Buddhist monks (the Achar), rebellions and protests were to become a regular occurrence every time the French pushed the Cambodians to accept reforms. The French eventually abandoned their civilizing mission in Cambodia and turned their attention to exploiting the country instead. As a punishment for Cambodian stubbornness, the French made little effort to build schools or institutions for the education of Cambodian children. Basically, education for the general Cambodian population was left to Buddhist monks to take care of. From the mid 20th century onward, modern ages have added some more dramatic shocks and awes to Cambodian society. In a span of about half a century, Cambodia had seen a coup d’etat, two civil wars, a communist experiment, a foreign army occupation, and 5 different forms of governments. Driven mostly by domestic zealots, whose ambitions were to transform Cambodian society, a series of disastrous attempts were made to bring about social changes to Cambodia. Starting roughly in the early 1950’s, Cambodian society has endured perhaps more radical changes than it could cope with. First was the introduction of a constitutional monarchy—a form of absolute monarchical government where people were allowed to vote. Then, after the experiment got bogged down with political squabbling, a republic was created to replace the decadent monarchy. Before long, the republic was, in turn, replaced by a communist regime which had ushered in perhaps the most devastating disaster in Cambodian history. It took a Vietnamese intervention to stop the upheaval from spinning out of control and paved a path for recovery. In the end, about one fourth of Cambodian population lost their lives, and, after 46 years of harrowing experimentation with political and social reforms, the whole endeavor appears to end up at where it began—a constitutional monarchy. (To be continued)

ចំណីខួរក្បាល

ឡប់ លោក អ៊ាលបឺត អានស្តាញ (Albert Einstein) អ្នកប្រាជ្ញរូបវិទ្យាដ៏ល្បីល្បាញមួយរូប បានបន្សល់ទុកនូវពាក្យទូន្មានមួយឃ្លាថា៖ វាមិនខុសអំពីភាពឡប់សតិទេ ដែលយើងធ្វើនូវទង្វើដដែលៗ ហើយរំពឹងថានឹងទទួលបានលទ្ធផលផ្សេងគ្នា ។ It is insane to do the same thing over and over again, and expect for a different result. អ្វីដែលលោក អាញស្តាញ ចង់ឲ្យយើងចងចាំ គឺថា៖ កុំដើរតាមយុទ្ធវិធីដដែលៗ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាណាមួយ ។ បើយុទ្ធវិធីមួយធ្វើទៅមិនបានជោគជ័យ គប្បីរិះរកមធ្យោបាយមួយផ្សេងទៀត ៕