ចំណីខួរក្បាល

ពុទ្ធសាសនាមជ្ឈឹមមគ្គ (Madhyamaka Buddhism) ពុទ្ធសាសនាមជ្ឈឹមមគ្គ គឺជាផ្នែកមួយនៃពុទ្ធសាសនាមហាយាន ។ ប៉ុន្តែ និកាយនេះមិនសូវមានមនុស្សយល់ដឹងច្រើនទេ ដ្បិតគម្ពីរដីការទាំងអម្បាលម៉ានពាក់ព័ន្ធនឹងនិកាយនេះ បានបាត់បង់ស្ទើរតែអស់ទៅហើយ ។ ឯកសារដែលសេសសល់ ត្រូវបានអ្នកស្រាវជ្រាវផ្នែកទស្សនវិជ្ជា យកមកវិភាគនិងចងក្រងផ្សាយនៅក្នុងគេហទំព័រមួយ ។ ខ្ញុំសរសេរអត្ថបទនេះ ដោយផ្អែកលើឯកសារនៅក្នុងគេហទំព័រនោះ ។ មជ្ឈឹមមគ្គគឺសំដៅដល់ការបដិបត្តិទិដ្ឋិពុទ្ធសាសនាតាមមាគ៌ាកណ្តាល មិនសេរីនិយមដូចមហាយាន ហើយក៏មិនអភិរក្សនិយមដូចហិនយាន ឬថេរវាទ ដែរ ។ គំរូនៃទស្សននេះគឺកើតចេញអំពីដំណើរជីវិតរបស់ព្រះពុទ្ធ រវាងការរស់នៅក្នុងវាំង និង ការធ្វើទុក្ខរកិរិយា (ព្រះសំរួម) ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់ជ្រើសយកផ្លូវកណ្តាលនៃភាវផ្ទុយគ្នានេះ ទើបស្វែករកការត្រាស់ដឹងឃើញ ។ ថ្វីដ្បិតតែមើលទៅហាក់ដូចជាសាមញ្ញ ក៏ប៉ុន្តែ ទិដ្ឋិមួយចំនួននៅក្នុងមជ្ឈឹមមគ្គមិនសុីសង្វាក់ជាមួយនឹងអ្វីដែលពុទ្ធបរិស័ទ ទទួលស្គាល់ថាជាសច្ចភាពនោះទេ ។ ឧទាហរណ៍ រូប ឬអាត្ម័ន ដែលធ្លាយខ័ន្ធរលាយកាយក្លាយជាផេះផង់ល្អងធូលីទៅហើយនោះ មិនបាត់បង់សូន្យសុងទេ ។ វាទៅស្នាក់នៅក្នុងទីមួយដែលគេហៅថា សុញ្ញាតា ឬ ភពទទេ (Emptiness) ។ បើរូបយើងទៅនៅក្នុងភពទទេ នោះវាគួរតែមានន័យថា គ្មានអត្ថិភាពនៃរូបនៅលើលោកនេះទៀតឡើយ ។ ត្រង់នេះ គេពន្យល់ថា រូបដែលមានអត្ថិភាពក្នុងភពទទេនេះ គឺប្រៀបបាននឹងភ្លើងដែលរលត់ទៅ ។ វាបាត់ពីភ្នែក ច្រមុះ ត្រចៀក ឬ ឥន្ទ្រីយារម្មណ៍ទាំងប្រាំរបស់យើងអស់រលីងហើយ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពេលមានអភូតហេតុអ្វីមួយមកបង្ក (Cause) ភ្លើងនឹងលេចចេញមកភ្លាម ។ ឧទាហរណ៍ ចរន្តអគ្គិសនីនៃកាំរន្ទះដែលបាញ់មកប៉ះនឹងថ្មភ្នំបង្កឲ្យមានផ្កាភ្លើងកើតឡើង ។ នៅពេលផ្កាភ្លើងនោះហោះទៅប៉ះនឹងកំទេចស្លឹកឈើក្រៀម វានឹងបង្កឲ្យមានចំហេះនៃភ្លើងដែលយើងអាចមើលយល់ពាល់ត្រូវនៅក្នុងឥទ្ទ្រីយារម្មណ៍ ។ ដូច្នេះ នៅក្នុងសុញ្ញាតា ឬភពទទេគឺមានអត្ថិភាពនៃភ្លើង ។ ឯរូប ឬអាត្ម័នរបស់មនុស្សដែលបែកធ្លាយរលាយខ័ន្ធទៅក៏ដូចគ្នាដែរ ។ វាអត់បាត់បង់ទៅណាឡើយ ដោយនៅតែរក្សាអត្ថិភាពរបស់វានៅក្នុងភពទទេ ឬ សុញ្ញាតា ។ ពាក់ព័ន្ធនឹងទិដ្ឋិ សុញ្ញាតា ឬភពទទេ មានពាក្យមួយឃ្លាដែលត្រូវបានគេលើកយកមកធ្វើជាគោល៖ "There do not exist, anywhere at all, any existents whatsoever, arisen either from themselves or from something else, either from both or altogether without a cause." (នៅក្នុងចក្រវាឡ៍ គ្មានអ្វីទាល់តែសោះ ដែលអាចមានអត្ថិភាពដោយការផ្គុំរូបធាតុខ្លួនឯងក្តី ជាមួយរូបធាតុដទៃក្តី ឬក៏ទាំងព្រមក្តី ប្រសិនបើមិនមានហេតុបច័យ ឬ ផស្សៈ) ។ ចូរកត់សម្គាល់ពាក្យ without a cause (ដោយគ្មានហេតុបច័យ ឬការភពប្រសព្វ) ។ នៅក្នុងវដ្តនៃបដិច្ចសមុប្បាទ យើងមានពាក្យមួយហៅថា៖ ផស្សៈ (ភពប្រសព្វ) ។ គឺការភពប្រសព្វនេះហើយដែលជាឫសគល់នៃអត្ថិភាពនៅក្នុងភពទទេ ឬនៅក្នុងសុញ្ញាតា ។ គេហៅអត្ថិភាពភពប្រសព្វនេះថា Dependent Origination (ឬ អត្ថិភាពផស្សៈ) ។ អត្ថិភាពផស្សៈ មិនស្ថិតនៅក្នុងច្បាប់ធម្មជាតិទេ (Natural law) ។ វាស្ថិតនៅក្នុងច្បាប់អភិធម្មជាតិ (Metanatural law) ។ ដូច្នេះ ដើម្បីស្វែងយល់អំពីសច្ចភាពនៃអត្ថិភាពផស្សៈ គេចាំបាច់ត្រូវតែបែកចែកសច្ចភាពជាពីរស្រទាប់ ដែលយើងអាចហៅថា៖ សច្ចធម្មជាតិ និង សច្ចអភិធម្មជាតិ (Two layers of truth Or Natural truth and Metanatural truth) ។ មានរូបមានទុក្ខគឺជាសច្ចធម្មជាតិ ។ ឯរូបដែលគ្មានទុក្ខគឺស្ថិតនៅក្នុងសច្ចអភិធម្មជាតិ ។ តើរូបដែលគ្មានទុក្ខមានសណ្ឋានដូចម្តេច ។ យើងមិនអាចមើលយល់ពាល់ត្រូវឡើយ ដ្បិតអីវាជារូបដែលស្ថិតនៅក្នុងរូប ។ និយាយឲ្យងាយយល់ វាគឺជាវិញ្ញាណក្ខ័ន្ធ ។ នៅពេលជីវិតមនុស្សសត្វផុតរលត់ទៅ វិញ្ញាណក្ខ័ន្ធ ដែលជាសច្ចអភិធម្មជាតិ វារសាត់អណ្តែតទៅនៅក្នុងសុញ្ញាតា ឬភពទទេ ។ រូបនៅក្នុងភពទទេ គឺគ្មានទុក្ខឡើយ ។ នៅត្រង់ចំណុចនេះ វាប្រហែលជាមិនពិបាកយល់ទេ ប្រសិនបើយើងភ្ជាប់វាទៅនឹងពាក្យមួយឃ្លាដែលខ្មែរយើងតែងតែនិយាយបន្ទាប់ពីមាននរណាម្នាក់ស្លាប់៖ "កាត់ផុតទុក្ខហើយ!" ។ នៅក្នុងទិដ្ឋិអភិធម្មសច្ចៈ យើងអាចនិយាយបានថា ការពិតគឺគ្មានការពិតទេ (The truth is: There is no truth) ។ ការអះអាងនេះ បើយើងពិចារណាក្នុងន័យធម្មសច្ចៈ វាហាក់ដូចជាសភាវឡប់ៗ គ្មានហេតុផលជាមូលដ្ឋានឡើយ ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើយើងយកចំណុចនេះទៅពិចារណាដោយផ្អែកលើទិដ្ឋិអភិធម្មសច្ចៈ យើងប្រហែលជាអាចមើលឃើញថា អ្វីដែលពិតនៅក្នុងធម្មសច្ចៈ អាចមានភាវប្រែប្រួលនៅក្នុងអភិធម្មសច្ចៈ ។ ឧទាហរណ៍ មានរូបមានទុក្ខនៅក្នុងភពធម្មជាតិ ឬធម្មសច្ចៈ ។ ប៉ុន្តែ រូបដែលនៅក្នុងសុញ្ញាតា ឬអភិធម្មសច្ចៈ (Emptiness) មិនមានទុក្ខទេ ។ សម្រួលឲ្យសាមញ្ញបន្តិច មានរូបមានទុក្ខ គឺត្រឹមត្រូវនៅក្នុងច្បាប់ធម្មជាតិ (Natural law) ។ ក៏ប៉ុន្តែនៅក្នុងច្បាប់អភិធម្មជាតិ (Metanatural law) យើងមិនអាចចាត់ទុក្ខរូបទាំងអស់ថា សុទ្ធតែមានទុក្ខឡើយ ។ ត្រង់ចំណុចនេះ យើងអាចនិយាយថា សច្ចភាពគ្មានភាវដាច់ខាតទេ (There is no absolute truth)។ បើយើងមិនអាចចាត់ទុករូបទាំងអស់ថា សុទ្ធតែមានទុក្ខ តើយើងអាចមានរូបដែលគ្មានទុក្ខដែរឬទេ ។ សំណួរនេះ យើងប្រហែលជាអាចរកចម្លើយឃើញដោយយកពាក្យមួយម៉ាត់មកធ្វើជាបង្អែក៖ កុសលកម្ម ។ រូប ឬជីវិតដែលដិតដាមដោយកុសលកម្ម មិនមានទុក្ខដើរតាមជាមួយឡើយ ។ ប្រការនេះមនុស្សគ្រប់ៗរូបយល់ច្បាស់ណាស់ថា នៅពេលដែលយើងសាងកុសលកម្មទៅលើញាតិសន្តានក្តី អ្នកដទៃក្តី យើងជម្រុះទុក្ខចោលអស់ច្រើនពេកក្តាត់ ។ ចុះអ្នកដែលសាងកុសលកម្មជាប្រចាំរហូតអស់មួយជីវិត តើអាចមានទុក្ខជាប់នៅនឹងខ្លួនដែរទេ ។ ចម្លើយគឺប្រាកដជាគ្មានទេ ។ តែថាឲ្យរលត់ទុក្ខអស់រលីងពីខ្លួននោះ គឺមិនអស់ទេ ។ ទាល់តែជីវិតរលត់ទៅនៅក្នុងសុញ្ញាតា ទើបទុក្ខរលាយអស់រលីញ ។ អ្នកដែលធ្លាប់សិក្សាមហាវេសន្តរជាតត សុទ្ធតែយល់អំពីកុសលកម្មរបស់ព្រះវេសន្តរ នៅក្នុងដំណើរឆ្ពោះទៅរកការត្រាស់ដឹងនិងបរិនិព្វាន ដែលស្ថិតក្នុងជំហានចុងក្រោយនៃការរំលត់ទុក្ខឲ្យអស់ចេញអំពីរូប ។ នៅក្នុងដំណើរត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះពុទ្ធ បន្ទាប់ពីបានត្រាស់ដឹងនិងផ្តល់កុសលកម្ម (បង្រៀនអំពីវិធីរំលត់ទុក្ខ) ដល់មនុស្សជាតិអស់កាលជាច្រើនឆ្នាំ ព្រះពុទ្ធក៏នៅតែមានទុក្ខអន្ទោលតាមប្រាណដែរ ។ ទុក្ខចុងក្រោយរបស់ព្រះអង្គគឺឆាន់ចង្ហាន់ដែលមានជាតិពុល (ផ្អូម) ហើយបង្កឲ្យមានអាពាធរហូតដល់រលត់សង្ខារ ។ ដូច្នេះ រូបរបស់ព្រះអរហន្តក្តី ព្រះពោធិសត្វក្តី ព្រះពុទ្ធក្តី មិនអាចរំលាយទុក្ខឲ្យរលត់អស់បានទេ ។ ទាល់តែរូបរលត់ ទើបទុក្ខរលត់អស់ដែរ ។ សុញ្ញាតាគឺជាភពដែលមានរូប ព្រះពុទ្ធ ព្រះពោធិសត្វ ព្រះអរហន្ត និង មនុស្សទូទៅនៅក្នុងនោះ ។ បើនៅក្នុងភពសុញ្ញាតា មានរូបព្រះពុទ្ធ ព្រះពោធិសត្វ ព្រះអរហន្ត និង មនុស្សទូទៅនៅក្នុងនោះ នៅលើភពផែនដីនេះ ក៏គួរតែមានអត្ថិភាពនៃរូបទាំងអស់នេះដូចគ្នា ពីព្រោះរូបដែលនៅក្នុងសុញ្ញាតានោះ រមែងវិលមកកើតនៅលើភពផែនដីនេះជាប្រចាំ ប្រៀបដូចជាភ្លើងដែលឆេះរលត់ៗដូច្នោះដែរ ។ នៅក្នុងភាសាអង់គ្លេសគេហៅសមតិកម្មនេះថា៖ Corollary (បច្ច័យសង្ខារ) ។ ដោយហេតុតែយើងមិនអាចដឹងថា រូបមួយណានៅលើភពផែនដីនេះ មានធម្មធាតុរបស់ព្រះពុទ្ធ ព្រះពោធិសត្វ ឬព្រះអរហន្តនៅក្នុងនោះ ដូច្នេះរូបនីមួយៗសុទ្ធតែមានសក្តានុពលត្រាស់ដឹងបាន ប្រសិនបើរូបនោះលុះនៅក្នុងគន្លងកុសលកម្ម ។ គន្លងកុសលកម្មចាប់ផ្តើមពីការ ភ្ញាក់រលឹក (Awakening) ។ មិនថាអ្នកមាន អ្នកក្រ ឃាតករ ជនពាល ឬក៏ម្នាលមេផ្តាច់ការណាឡើយ ដើម្បីអាចដើរចូលក្នុងគន្លងកុសលកម្មបាន គឺត្រូវភ្ញាក់រលឹកជាមុនសិន ។ ជំហានបន្ទាប់គឺទាន ។ ទានដែលសំខាន់ជាងគេជាទីបំផុតគឺចិត្ត មិនមែនទ្រព្យធនឬបញ្ញាញាណឡើយ ។ ទានដែលចេញពីក្នុងចិត្តនេះមានបួនគឺ៖ មេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា ។ ការភ្ញាក់រលឹកនិងចិត្ត មេតា ករុណា មុទិតា ឧបេក្ខា គឺជាប្រទីបបំភ្លឺផ្លូវ ឬក៏យន្តការដឹកនាំបុគ្គលឆ្ពោះទៅរកការត្រាស់ដឹង និង ភាវជាអ្នកខ្សត់ទុក្ខ ។ គោលដៅនៃការដាក់ទាន ឬបរិច្ចាគនៅក្នុងគន្លងកុសលកម្មគឺដើម្បីស្រាយចំណងផងទាំងពួងដែលភ្ជាប់រូបយើងទៅនិងទុក្ខរបស់ខ្លួនឯងផង និងរបស់អ្នកដទៃផង ។ គេហៅការបរិច្ចាគ ឬទានប្រភេទនេះថា៖ លះបង់ចោល ឬលះបង់ដោយចិត្តបរិសុទ្ធ (Giving up) ។ លះបង់ចោលនៅទីនេះផ្ទុយអំពី លះបង់ឈប់ធ្វើ ។ គឺយើងលះបង់ដោយគ្មានរំពឹងផលអ្វីឡើយ ។ ដូចនៅក្នុងកំណាព្យខ្មែរមួយល្បះដែលពោលថា៖ "ឱយទានតាំងចិត្តស្មោះ កុំអាឡោះអាល័យស្ងួន ទ្រព្យនេះនឹងនាំខ្លួន ទៅបរលោកពុំសោះសូន្យ" ។ ដំណើរនៅក្នុងគន្លងកុសលកម្មនេះ មិនផ្អែកតែទៅលើការដាក់ទាន ឬបរិច្ចាគតែមួយមុខទេ គេក៏ត្រូវថែរក្សាការពារទ្រព្យដែលខ្លួនសន្សំបានផងដែរ ។ ទ្រព្យដែលត្រូវរក្សាការពារនៅទីនេះ គឺគេសំដៅលើកុសលដែលជាផលចេញអំពីទាន ។ មិនមែនសម្ភារៈឬបញ្ញាញាណដែលនៅជាប់នឹងរូបយើងនោះទេ ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាឱវាទរបស់មហាគរុ សន្តិទេវ (Santideva, 8 CE) ពាក់ព័ន្ធនឹងកុសលទាន៖ What is given must no longer be guarded; what is at home must be guarded. What is given is [the cause] for the reduction of craving (triṣṇā); what is at home is the increase of craving. What is given is nonattachment (aparigraha); what is at home is with attachment (saparigraha). What is given is safe; what is at home is dangerous. What is given is [the cause] for supporting the path of awakening; what is at home is [the cause] for supporting Māra [the demonic tempter]. What is given is imperishable; what is at home is perishable. From what is given [comes] happiness; having obtained what is at home, [there is] suffering. (ŚS 19) (អ្វីដែលបានបរិច្ចាគ មិនត្រូវឲ្យនៅជាប់ជំពាក់ទៀតទេ ។ អ្វីដែលជាផលនៃការបរិច្ចាគ គប្បីថែរក្សាឲ្យគត់មត់ ។ អ្វីដែលត្រូវបានបរិច្ចាគ គឺជាហេតុដែលនាំឲ្យរលស់តណ្ហា ។ អ្វីដែលនៅជាប់នឹងខ្លួន គឺជាបច្ច័យនាំឲ្យកើនតណ្ហា ។ អ្វីដែលត្រូវបានបរិច្ចាគ នាំឲ្យចិត្តជ្រះថ្លា ។ អ្វីដែលនៅជាប់ខ្លួន គឺជាចំណងច្រើនប្រការ ។ អ្វីដែលត្រូវបានបរិច្ចាគ គឺសេចក្តីសុខសុវត្ថិភាព ។ អ្វីដែលនៅជាប់ខ្លួន គឺជាទុក្ខសោកអសុវត្ថិភាព ។ អ្វីដែលត្រូវបានបរិច្ចាគ គឺជាហេតុនាំរូបឆ្ពោះទៅរកការភ្ញាក់រលឹក ។ អ្វីដែលនៅជាប់នឹងខ្លួន គឺជាហេតុនាំឲ្យមានពៀរជាមួយនឹងសេចក្តីក្រោធ ។ អ្វីដែលត្រូវបានបរិច្ចាគ មិនអាចរលេះរលួយបាត់បង់ឡើយ ។ អ្វីដែលនៅជាប់នឹងខ្លួន គឺត្រូវរលេះរលួយរលាយទៅនៅថ្ងៃមួយ ។ ចេញអំពីអ្វីដែលត្រូវបានបរិច្ចាគ គឺសុភមង្គល ។ ហួងហែងក្តោបក្តាប់អំណាច បំពានគេឯងពេញមួយនគរ ដើម្បីប្រមូលយកទ្រព្យមកស្រោចស្រពគ្រសារខ្លួន លើគំនរទុក្ខរបស់អ្នកដទៃ គឺជាអពមង្គលដែលមានសេចក្តីទុក្ខ រង់ចាំស្វាគមន៍នៅចុងបញ្ចប់នៃជីវិត) ៕