ចំណីខួរក្បាល

បេក្ខជននិងបក្សនយោបាយឯករាជ្យ នៅក្នុងគោលគំនិតព្រះពុទ្ធសាសនា អ្នកដែលយល់ដឹងអំពីបុណ្យបាបជ្រៅជ្រះ តែងទូន្មានមនុស្សទូទៅថា៖ គប្បីចេះធ្វើបុណ្យប្រកបដោយបញ្ញា ។ បើមិនដូច្នោះទេយើងអាចនឹងត្រូវគេបោកប្រាស់ ។ តើយើងអាចយកគោលគំនិត "ធ្វើបុណ្យប្រកបដោយបញ្ញា" មកជំនួសឲ្យការ "ធ្វើនយោបាយប្រកបដោយបញ្ញា" បានដែរទេ? ទាំងការធ្វើបុណ្យនិងធ្វើនយោបាយសុទ្ធតែពាក់ព័ន្ធនឹងការដាក់ទានដូចគ្នា ។ ទាននៅក្នុងវិស័យនយោបាយគឺ សន្លឹកឆ្នោត ។ បន្ទាប់ពីវិសាលភាពនៃការធ្វើនយោបាយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានគេរិតត្បិតស្ទើរតែរើខ្លួនមិនរួច ខ្ញុំធ្លាប់បានជជែកលេងជាមួយនឹងយុវជនម្នាក់នៅស្រុកខ្មែរ ថាតើយើងអាចមានលទ្ធភាពរើបម្រាស់ចេញអំពីគំនាបនៃអំណាចផ្តាច់ការបានដែរទេ ។ ចម្លើយរបស់ខ្ញុំគឺ អាច ដោយយកគោលការណ៍ធ្វើបុណ្យប្រកបដោយបញ្ញាមកអនុវត្ត ។ ធ្វើនយោបាយប្រកបដោយបញ្ញា ត្រូវការការពិចារណារកមធ្យោបាយមួយដែលសាមញ្ញហើយងាយស្រួលក្នុងការអនុវត្តិ ។ ក្នុងទម្រង់នៃប្រព័ន្ធនយោបាយនៅស្រុកខ្មែរ អភិបាលកិច្ចចែកចេញជាពីរអង្គភាព ឬពីរស្រទាប់គឺ៖ ទីមួយ ក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ ។ និងទីពីរ តំណាងរាស្ត្រនិងរដ្ឋាភិបាល ។ ក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់តំណាងឲ្យរដ្ឋបាលមូលដ្ឋាន ។ ឯតំណាងរាស្ត្រនិងអភិបាលកិច្ចដែលពួកគេរៀបចំតំណាងឲ្យរដ្ឋបាលថ្នាក់ជាតិ ។ ក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ក៏ជាអង្គភាពបោះឆ្នោតមួយជាន់ទៀត ដែលមានតួនាទីជ្រើសរើសសមាជិកព្រឹទ្ធសភា និង ក្រុមប្រឹក្សាស្រុកនិងខេត្ត ។ បើគិតជាអំណាច ក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់មានអំណាចច្រើនគួរសមដែរ ក្នុងការចាត់ចែងកិច្ចការប្រទេសជាតិ ។ គឺតួនាទីរបស់ក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់នេះហើយ ដែលខ្ញុំធ្លាប់លើកយកមកពិគ្រោះជាមួយនឹងយុវជនខ្មែរ ។ វាជាកម្រិតអភិបាលកិច្ចដែលមនុស្សទូទៅអាចធ្វើបាន ដោយមិនចាំបាច់មានធនធានអ្វីធំដុំឡើយ ។ ឯការធ្វើយុទ្ធនាការស្វែងរកសន្លឹកឆ្នោតក៏មិនលំបាកដែរ ដោយយកគម្រូតាមលោកសង្ឃដើរបិណ្ឌបាត្រ ។ អ្វីដែលជាយុទ្ធសាស្ត្រស្នូលនៃគោលគំនិតនេះ គឺរៀបចំយុទ្ធនាការស្វែងរកតួនាទីក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ជាលក្ខណៈឯករាជ្យ ។ ខាងក្រោមនេះជាលិខិតដែលខ្ញុំសរសេររៀបរាប់អំពីគោលគំនិតរបស់ខ្ញុំ៖ ជម្រាបមកក្មួយ អរគុណដែលបានចំណាយពេលជជែកគ្នាអំពីរឿងខ្មែរ ។ ការគិតរបស់ពូមិនដឹងថាអាចអនុវត្តបានកម្រិតណាទេ ។ ប៉ុន្តែ គំនិតអាចជាគន្លិះសម្រាប់បំភ្លឺផ្លូវ ។ ពូដឹងត្រួសៗអំពីគោលការណ៍របស់បក្សប្រជាធិបតេយ្យមូលដ្ឋាន ។ អ្វីដែលពូចង់អនុវត្តគឺ រុញគោលការណ៍នោះមួយជំហានទៅមុខទៀត ដោយដើរតាលំអានមួយដាច់ពីអ្នកណាៗទាំងអស់ ។ មុននឹងចាប់ផ្តើមកិច្ចការដ៏លំបាកនេះ យើងគប្បីមានទិដ្ឋិរួមមួយសម្រាប់ទ្រទ្រង់ឆន្ទៈក៏ដូចជាជំនឿរបស់យើង ។ ទិដ្ឋិនេះមានបី ។ ទីមួយត្រូវយល់ថា រាល់ការធ្វើដំណើរ មិនថាជិតឬឆ្ងាយទេ តែងតែចាប់ផ្តើមពីជំហានទីមួយ ។ ទីពីរ ត្រូវបេះផ្លែឈើដែលនៅជិតដៃ មុននឹងឡើងទៅបេះផ្លែដែលនៅចុងមែក ។ ទីបី ប្រើយុទ្ធសាស្ត្រ ២០/៨០ ។ មានន័យថាលទ្ធភាពដែលយើងអាចធ្វើកើតមានតែ ២០ភាគរយទេ ។ ៨០ភាគរយទៀតគឺជាឧបស័គ្គដែលយើងត្រូវជម្នះ ។ អ្វីដែលយើងត្រូវផ្តោតសកម្មភាពរបស់យើងគឺចំណុច ២០ភារយដែលយើងអាចធ្វើកើត ហើយពង្រីកវាបន្តិចម្តងៗដើម្បីកាត់បន្ថយឧបសគ្គដែលមានទំហំ៨០ភាគរយនោះ ។ និស្សិតដែលទៅរៀននៅបរទេសភាគច្រើនគឺដើរតាមគោលការណ៍ ២០/៨០ នេះ ។ ចំណុចទាំងបីនេះហើយដែលជាគោលគំនិតរបស់ពូ ហើយក៏ជាហេតុផលដែលពូចង់ឲ្យយកត្រឹមក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់ មកធ្វើជាចំណុចចាប់ផ្តើម ។ កិច្ចការថ្នាក់ជាតិដែលជាជំហានទីពីរនោះ មិនជាលំបាកទេបន្ទាប់ពីយើងឈានបានមួយជំហានទៅមុខ ។ ដូចដែលពូបានរៀបរាប់ខ្លះៗមកហើយ គោលដៅអនុវត្តគឺ គ្រួសារមួយសហគមមួយ ឬឃុំមួយសហគមមួយ ។ មានន័យថា យុទ្ធសាស្ត្រគឺផ្អែកលើតម្រូវការរបស់ឃុំនីមួយៗ ។ ឃុំខ្លះសម្បូរអ្នកធ្វើស្រែ ។ ឃុំខ្លះធ្វើចម្ការ ។ ឃុំខ្លះនេសាទ ។ ឃុំខ្លះជំនួញ ។ល។ គោលការណ៍ដឹកនាំសម្រាប់ឃុំនីមួយៗ គឺបេក្ខជនសម្រាប់ឃុំនោះៗជាអ្នករៀបចំ ។ នេះមិនមែនមានន័យថា យើងគ្មានគោលការណ៍សាកលឬទូទៅទេ ។ មុននឹងនិយាយអំពីគោលការណ៍ ឬវេទិការនយោបាយ (Policy Platform) យើងត្រូវជ្រើរើសផ្លូវដើរជាក់លាក់មួយ ។ គណបក្សឯករាជ្យ មិនមែនជាបក្សប្រឆាំង ហើយក៏មិនមែនជាកូនជឹងរបស់បក្សណាដែរ ។ តួនាទីរបស់មេឃុំឬក្រុមប្រឹក្សាឃុំសង្កាត់អនុវត្តតាមតែរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ច្បាប់បញ្ញតិចេញពីរដ្ឋាភិបាល និងគាំពារសុខុមាលភាពរបស់ពលរដ្ឋនៅក្នុងឃុំ ។ បម្រើពលរដ្ឋនៅក្នុងឃុំដោយសច្ចយុត្តិធម៌ ។ ដើម្បីបញ្ជាក់អំពីគោលជំហរនេះ យើងគប្បីបង្កើតគោលការណ៍មួយដែលមានលើក្រដាសតែមួយសន្លឹកគត់ ។ គោលការណ៍គឺជាកិច្ចសន្យាផង និង ជាលក្ខខណ្ឌសម្រាប់ពលរដ្ឋយកទៅបិទលើជញ្ជាំងផ្ទះដើម្បីឲ្យពន្ទុផង ។ ចំណុចណាដែលយើងធ្វើមិនបានត្រឹមត្រូវ ឬមិនពេញចិត្តគាត់ សូមឲ្យគាត់យកប៊ិកគូសពីលើ ហើយបូកសរុបនៅចុងបញ្ចប់ដើម្បីពិចារណា ថាតើគួរគាំទ្រឬក៏ឈប់គាំទ្រយើងបន្តទៅទៀត ។ គោលការណ៍នៅលើក្រដាសមួយទំព័រនេះ ត្រូវចែកជាពីរ ។ ផ្នែកខាងលើជាគោលការណ៍ទូទៅ ។ ផ្នែកខាងក្រោមជាគោលការណ៍តម្រូវតាមឃុំនីមួយៗ ។ គោលការណ៍ទូទៅគឺដាច់ខាតត្រូវចៀសវាងឲ្យឆ្ងាយអំពីចំណុចខ្សោយរបស់បក្សដទៃ ជាពិសេសបក្សកាន់អំណាច ។ ជ្រើសរើសចំណុចសំខាន់ៗតែ ៤ ឬ ៥ ប្រការបានហើយ ។ ច្រើនពេកពលរដ្ឋពិបាកចាំណាស់ ។ ចំណុចសំខាន់ទាំងនេះគឺ៖ មិនពុករលួយ ។ មិនគ្រួសារនិយម ។ មានតម្លាភាពក្នុងកិច្ចការងារ ។ មិនធ្វើអ្វីដែលមានទំនាស់ផលប្រយោជន៍ ។ គាំពារផលប្រយោជន៍និងជួយដោះស្រាយបញ្ហានានារបស់ពលរដ្ឋនៅក្នុងឃុំឲ្យអស់ពីសមត្ថភាព និងដោយមិនរើសមុខ ។ សរសេរពាក្យពេចន៍ពន្យល់បន្ថែមនៅក្រោមប្រការនីមួយៗ ចំនួនមួយបន្ទាត់ឬពីរបន្ទាត់ ។ គោលការណ៍ពាក់កណ្តាលទំព័រទៀត ទុកឲ្យបេក្ខជនរបស់ឃុំនីមួយៗ បំពេញទៅតាមតម្រូវការ ឬស្ថានភាពនៃឃុំទាំងនោះ ។ ត្រូវចាំថា ការស្វែងរកជ័យជម្នះរបស់យើង មិនមែនពឹងលើកម្លាំងធនធានទេ គឺពឹងលើចំណុចខ្សោយរបស់គូបដិបក្ខ ។ នេះក៏ជាយុទ្ធសាស្ត្រ ២០/៨០ ដែរ ដោយយក២០ភាគរយដែលជាចំណុចខ្សោយរបស់គូបដិបក្ខ មកធ្វើជាមូលដ្ឋានកម្លាំងរបស់យើង ។ និយាយអំពីបែបបទដើម្បីមានសិទ្ធិធ្វើសកម្មភាពនយោបាយវិញម្តង ។ តាមពូដឹង ដើម្បីអាចចូលរួមកិច្ចការនយោបាយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា បុគ្គលនានាចាំបាច់ត្រូវបង្កើតគណបក្ស ។ យើងមិនអាចទៅឈរឈ្មោះជាបេក្ខជនឲ្យគេបោះឆ្នោតជ្រើសរើសជាលក្ខណឯករាជ្យបានទេ ។ ដូច្នេះ យើងមិនអាចចៀសវាងការបង្កើតគណបក្សជាផ្លូវការបានឡើយ ។ ប្រការនេះ ពូគិតថាគួរស្វែងរកមិត្តភក្តិ ៤ឬ៥នាក់ដែលមានឧត្តមគតិនិងឆន្ទៈដូចគ្នា សរសេរលក្ខ័ន្តិកទៅតាមគម្រូដែលអាជ្ញាធរត្រូវការនៅក្នុងការចុះបញ្ជី ដោយបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់លាស់ជាទីបំផុតថា៖ គណបក្សឯករាជ្យ មិនមែនជាកម្មសិទ្ធិរបស់បុគ្គលឬក្រុមណាមួយ ហើយមិនអាចបំបែកជាក្រុមៗឡើយ ។ បើអាជ្ញាធរតម្រូវឲ្យមាន ប្រធាន អនុប្រធាន លេខា ឬគណកម្មាធិការកណ្តាល គប្បីស្វែងរកអ្នកស្ម័គ្រចិត្តចំនួន៣ទៅ៥នាក់ ដើម្បីបំពេញលក្ខខណ្ឌនេះ ។ សមាជិកគណកម្មាធិការកណ្តាលនេះ ត្រូវមានលក្ខខណ្ឌមួយគឺ ដាច់ខាតមិនមានតួនាទីនៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលចាប់ពីមេភូមិរហូតដល់នាយករដ្ឋមន្ត្រី ហើយគ្មានសិទ្ធិទទួលតួនាទីណាមួយនៅក្នុងជួររដ្ឋភិបាលឡើយ ។ ពួកគេអាចចូលប្រឡូកក្នុងវិស័យនយោបាយបាន បន្ទាប់ពីលាលែងពីតួនាទីគណកម្មាធិការកណ្តាលរយៈពេល ៥ឆ្នាំ ។ យើងធ្វើដូច្នេះដើម្បីចៀសវាងទំនាស់ផលប្រយោជន៍ ។ បើនិយាយអំពីអង្កការលេខ (Organization) វាជារបៀបប្រត្តិបត្តិចំពោះកិច្ច (Ad hoc) ។ មេឃុំឬក្រុមប្រឹក្សាក្នុងឃុំនីមួយៗ ទទួលខុសត្រូវលើជោគវាសនាខ្លួនដាច់ដោយឡែកពីគ្នា ។ ទំនាក់ទំនងរវាងឃុំមួយនិងឃុំមួយទៀត គឺផ្អែកលើស្មារតីរួមឬគោលការណ៍ទូទៅ និងចែកចាយបទពិសោធន៍គ្នាទៅវិញទៅមក ដើម្បីស្វែករកវឌ្ឃនភាព ។ ប្រការនេះលោក យ៉ង សាំងកុមារ ធ្លាប់បានធ្វើជាមួយនឹងកសិករខ្មែរកាលគាត់កាន់កិច្ចការនៅ សេដាក ។ ជាគោលការណ៍ប្រត្តិបត្តិ ឃុំនីមួយៗគួរមានសហសេវិកត្រឹមបីរូបបានហើយ ដើម្បីប្រកួតនៅក្នុងឆាកនយោបាយ ។ ម្នាក់ជាមេឃុំ ម្នាក់ជាជំទុប និងម្នាក់ទៀតជាស្មៀន ។ នៅចុងបញ្ចប់នៃការបោះឆ្នោត បើជ័យជម្នះបានត្រឹមតែមេឃុំ តួនាទីត្រូវបានទៅបេក្ខជន មេឃុំ ។ បើជំទុប បានទៅបេក្ខជនជំទុប ។ បើបានត្រឹមស្មៀន បេក្ខជនស្មៀនជាអ្នកទទួល ។ អត់មានលេខរៀង មួយ ពីរ បី ទេ ។ ធ្វើដូច្នេះ វាផ្តល់ភាពយុត្តិធម៌ឲ្យមនុស្សនៅក្នុងក្រុម ក៏ដូចជារក្សាស្មារតីសាមគ្គីគ្នា ។ សម្គាល់៖ សាមគ្គីគឺជាអ្វីដែលយើងត្រូវការនិងចង់បាន ។ ចំណុចចុងក្រោយដែលពូចង់លើកយកមកលាតត្រដាងជាមួយនឹងក្មួយនោះ គឺបញ្ហាបរទេស ។ វាស្ទើរតែមិនចាំបាច់និយាយឲ្យឮទេថា៖ យួននិងសៀម មិនចង់ឃើញ ឬមិនអាចអង្គុយមើលប្រទេសខ្មែរដែលរឹងមាំនិងរីកចម្រើនទេ ។ ពួគេមិនកកូរកកាយឲ្យខ្មែរខ្សោយដោយផ្ទាល់ដៃឡើយ ។ គេខ្ចីតែដៃខ្មែរគ្នាឯងឲ្យបំផ្លិចបំផ្លាញគ្នាគឺគ្រប់គ្រាន់សម្រាប់មហិច្ឆតារបស់ពួកគេ ។ ជម្រាបតាមត្រង់ ពូធ្លាប់សិក្សាស្រាវជ្រាវអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ហើយយល់ដឹងគួរសមដែរអំពីសម័យកាលដែលខ្មែរធ្លាក់ដុនដាបធ្ងន់ធ្ងរ មានជាអាទិ៍ សម័យចេនឡា ដែលជ្វាត្រួតខ្មែរជិត១០០ឆ្នាំ ។ សម័យស្តេចអង្គអេង ដែលសៀមត្រួតខ្មែរ និងសម័យស្តេចអង្គមុី ដែលយួនស្ទើរតែបំបាត់ពូជខ្មែរបានសម្រេច ។ ពូតែងតែមានជំនឿលើសមត្ថភាពរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរ ក្នុងការរើបម្រាស់តស៊ូការពារអត្តសញ្ញាណរបស់ខ្លួន ។ ប៉ុន្តែ បច្ចុប្បន្ននេះ ជំនឿរបស់ពូហាក់ដូចជានៅសល់តិចតួចណាស់ ។ អ្វីដែលជាការព្រួយបារម្ភរបស់ពូគឺ ប្រទេសខ្មែរអាចវិវឌ្ឃទៅកាន់ទ្រង់ទ្រាយមួយដែលមានលក្ខណៈ Melting pot (ចម្រុះពូជសាស្ត្រ) ស្រដៀងសហរដ្ឋអាមេរិក ។ អ្នកដែលកាន់កិច្ចការនយោបាយនិងសេដ្ឋកិច្ចរបស់ខ្មែរ គឺយួននិងចិន ប្រៀបដូចជាមនុស្សអម្បូរអង់គ្លេស/អឺរ៉ុបខាងលិច និង ជីហ្វ កាន់កិច្ចការនយោបាយនិងសេដ្ឋកិច្ចនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ។ បើពួកគេរៀបចំបែងចែកធនធានដល់មនុស្សទាំងអស់ដែលរស់នៅក្នុងសង្គមខ្មែរបានសមរម្យ នោះមិនថ្វីទេ ។ ប៉ុន្តែ បើស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាព "ក្បាលអ្នកណា សក់អ្នកហ្នឹង" ដូចសព្វថ្ងៃ ពលរដ្ឋខ្មែរដែលមានកំណើតលើទឹកនេះរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយនោះ ប្រាកដជាមានជោគវាសនាមិនល្អឡើយ ។ ចុងបញ្ចប់ ពូសូមស្រង់សម្តីរបស់មិត្តក្មួយមួយរូបដែលនិយាយថា៖ "ដាំដើមឈើនៅថ្ងៃនេះ មិនរំពឹងនឹងអាស្រ័យផលឡើយ ។ គឺអ្នកជំនាន់ក្រោយដែលយើងប្រាថ្នាឲ្យទទួលផល" ។ អ្នកជំនាន់ក្រោយ ឬអនាគត ។ វាគឺជាអ្វីដែលយើងគួរយកមកធ្វើជាមូលដ្ឋាននៃការគិត ៕ ដោយក្តីរាប់អាន!