ចំណីខួរក្បាល

សង្គ្រោះជាតិ ឬ សង្គ្រោះញាតិ និងមិត្ត ??? ដើម្បីទទួលបានជោគជ័យ អ្នកនយោបាយ ជាទូទៅ ត្រូវតែចេះ ប្រើយុទ្ធវិធីប្រជាភិថុតិ និងយុទ្ធសាស្ត្របោកប្រាស់ បង្ខំ ឬ អូសទាញឲ្យគូបដិបក្ខរបស់ខ្លួន ធ្លាក់ចូលទៅក្នុងភក់ជ្រាំជាមួយគ្នា ដើម្បីរក្សាឲ្យបាននូវតុល្យភាពប្រកួតប្រជែង ដែលភាសាអងគ្លេស ហៅថា៖ (Level Playing Field) ។ តើអ្វីទៅដែលហៅថា ប្រជាភិថុតិ ? ពាក្យនេះ បើនិយាយឲ្យងាយយល់ គឺ ការ បោកប្រាស់ម្ចាស់សន្លឹកឆ្នោត ឬអ្នកគាំទ្រ ដែលគេនិយម និយាយថា៖ សន្យាខ្យល់ ។ ចំណែកឯការបោកប្រាស់ ឬអូសទាញគូបដិបក្ខរបស់ខ្លួនឲ្យធ្លាក់ចូលទៅក្នុងភក់ជ្រាំ ជាមួយគ្នា ត្រូវធ្វើដោយវិធីណានោះ យើងនឹងបកស្រាយឲ្យ បានពិស្តារនៅវគ្គខាងមុខ ។ ប៉ុន្តែ មុននឹងយើងលើកយក យុទ្ធសាស្ត្របោកប្រាស់ ឬអូសទាញគូបដិបក្ខមកវែកញែក យើងសូមលើកយកពាក្យ ប្រជាភិថុតិ មកលាតត្រដាងបន្តិច ដើម្បីទុកជាចំណីខួរក្បាលសម្រាប់មិត្តអ្នកអាន ។ នយោបាយគឺជាសិល្បៈម៉្យាង ដែលតម្រូវឲ្យអ្នកនយោបាយ គ្រប់រូបបត់បែនទៅតាមកាលទេសៈ ផ្អែកលើសម្ពាធពីរ គឺការ ចង់បានរបស់អ្នកគាំទ្ររបស់ខ្លួន និងការចង់បានរបស់គូបដិបក្ខ របស់ខ្លួន ។ នៅពេលដែលអ្នកនយោបាយ ឬគណបក្ខ នយោបាយមួយ បន្ទន់ឥរិយាបទដើម្បីបំពេញបំណងគូបដិបក្ខ របស់ខ្លួននោះ គេនឹងធ្លាក់ចូលទៅក្នុងគន្លងប្រជាភិថុតិដោយ ស្វ័យប្រវត្តិ ព្រោះថាគណបក្ខនយោបាយ ឬអ្នកនយោបាយ តែងតែទាមទាយកអ្វីដែលផ្ទុយអំពីឆន្ទៈអ្នកគាំទ្រ ឬក៏ឆន្ទៈ របស់គូបដិបក្ខរបស់ខ្លួន ។ ដូច្នេះ សរុបសេចក្តីឲ្យខ្លីទៅ ប្រជាភិថុតិ និងនយោបាយគឺមិនអាចកាត់ផ្តាច់ពីគ្នាបានឡើយ ។ ចំណុច មួយទៀតដែលទាក់ទងនឹង ប្រជាភិថុតិ គួរឲ្យកត់សម្គាល់ដែរនោះ គឺ បញ្ហា ជាតិ និង ញាតិ ។ ជាតិនៅទីនេះ គឺយើងសំដៅលើពលរដ្ឋ ទូទៅ ។ ឯញាតិ គឺយើងសំដៅទៅលើ ញាតិពង្សវង្សសន្តានរបស់ អ្នកនយោបាយ ឬថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្ខនយោបាយ ។ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ការដឹកនាំប្រទេសជាលក្ខណៈគ្រួសារ គឺបានក្លាយទៅជាទម្លាប់រាប់រយឆ្នាំមកហើយ ។ កាលសម័យ ស្តេចដឹកនាំប្រទេស មន្ត្រីភាគច្រើនគឺមានជាប់សែស្រឡាយ ជាមួយនឹងព្រះរាជា ។ លុះមកដល់សម័យនាយករដ្ឋមន្ត្រី ដឹកនាំប្រទេសវិញម្តង ការដាក់ញាតិការឲ្យកាន់កិច្ចការរដ្ឋ គឺហាក់ដូចជានៅដដែល គ្រាន់តែប្តូរពីញាតិវង្សរបស់ស្តេច មកញាតិការរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី និងរដ្ឋមន្ត្រីវិញម្តង ។ ពុំមានស្ថិតិជាក់លាក់ណាមួយបញ្ជាក់អំពីចំនួនមន្ត្រីដែលជា ញាតិរបស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី និងរដ្ឋមន្ត្រីនៅក្នុងប្រទេស កម្ពុជានោះទេ ។ ប៉ុន្តែ យោងតាមពត៌មានជាសាធារណៈ យើងសង្កេតឃើញថា ញាតិរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រី និងរដ្ឋមន្ត្រី ដែលកាន់តួនាទីសំខាន់ៗនៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាល ចាប់ពីថ្នាក់ជាតិ ដល់ថ្នាក់ក្រោមជាតិ គឺមានស្ទើរតែគ្រប់ស្រទាប់ទាំងអស់ ។ គ្រាន់តែអគ្គលេខាធិការរងម្នាក់នៅក្នុងរដ្ឋសភាមានញាតិការ ប្រមាណជា ១០ នាក់ធ្វើការនៅក្នុងស្ថាប័ននោះ នេះបើតាម ពត៌មានចុះផ្សាយនាពេលថ្មីៗនេះ ។ ប្រសិនបើអគ្គលេខាធិការ រងរបស់រដ្ឋសភាមានសាច់ញាតិ ១០ នាក់ធ្វើការ​នៅក្រោមឳវាទ របស់ខ្លួនទៅហើយ ចុះរដ្ឋមន្ត្រី និងរដ្ឋលេខាធិការនៅតាម ក្រសួងនានា អាចមានករណីដូចគ្នាដែរឬទេ? ចំណុចនេះ រដ្ឋាភិបាលនិងរដ្ឋសភាកម្ពុជាគួរតែចាត់ចែងស្រង់ស្ថិតិឲ្យបាន ជាក់លាក់ ដើម្បីផ្តល់នូវតម្លាភាពជូនដល់ពលរដ្ឋខ្មែរទាំងអស់ គ្នាបានឃើញ និងបានយល់ ។ ទាំងរដ្ឋាភិបាល ទាំងរដ្ឋសភា មិនអាចនិយាយអំពីការគ្រប់គ្រងប្រកបដោយតម្លាភាព ដោយមិនអនុវត្តនូវអ្វីដែលជាកត្តាបញ្ជាក់អំពីតម្លាភាពនោះទេ ។ ការដាក់ញាតិសន្តានឲ្យកាន់កិច្ចការនយោបាយសំខាន់ គឺជា ចំណុចដ៏រសើបបំផុតសម្រាប់គណបក្សនយោបាយទាំងពីរ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ។ ទាំងថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សប្រជាជន ទាំងថ្នាក់ដឹកនាំគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ សុទ្ធតែមានសមាជិក គ្រួសារកាន់ដំណែងសំខាន់ៗ ។ ឧទាហរណ៍ សម្តេច ហ៊ុន សែន មានកូនប្រុសម្នាក់ជា ឧត្តមសេនីយ៍ ម្នាក់ទៀតជាសមាជិកសភា បងប្រុសម្នាក់និងប្អូនថ្លៃប្រុសម្នាក់ក៏ជាសមាជិកសភាដែរ ក្មួយប្រុសម្នាក់ជាអធិការនគបាលជាតិ កូនប្រសាប្រុសម្នាក់ក៏ជា មន្ត្រីនគបាលជាន់ខ្ពស់ផងដែរ ។ ឯភរិយារបស់លោក មាន តំណែងជាប្រធានកាកបាតក្រហមកម្ពុជា ។ ចំណែកសម្តេច ជា ស៊ីម ក៏មានប្អូនថ្លៃប្រុសម្នាក់កាន់ដំណែងជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួង មហាផ្ទៃ និងមានក្មួយកាន់ដំណែងនៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលផងដែរ ។ ចំពោះ សម្តេច ហេង សំរិន យើងមិនដឹងថាគាត់មានញាតិប៉ុន្មាន នាក់ កាន់តំណែងនៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលនោះទេ ព្រោះមិនសូវឃើញ ពត៌មានចុះផ្សាយ ។ រីឯគណបក្សសង្គ្រោះជាតិវិញក៏មើលទៅហាក់ ដូចជាមិនណយដែរ ។ សព្វថ្ងៃ គណបក្សនេះកាន់តួនាទីតែក្នុង ស្ថាប័ននិតិបញ្ញតិតែប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែនៅក្នុងស្ថាប័ននេះ យើង ឃើញមានប្តីប្រពន្ធពីរគូរួចទៅហើយ គឺលោក សម រង្សី និងភរិយា របស់លោក (អ្នកស្រី ជូឡុង សោមូរ៉ា) និងលោក យិម សុវណ្ណ និងភរិយា (អ្នកស្រី កែ សុវណ្ណរត័្ន) ។ ឯលោក កឹម សុខា អនុ ប្រធានគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ក៏មានកូនស្រីម្នាក់កាន់កិច្ចការ សំខាន់នៅក្នុងជួរបក្សផងដែរ ។ ចំណែកលោក គង់ គាំ ដែល ជាអតីតអនុប្រធានគណបក្ស សម រង្សីនោះ មានកូនប្រុស ពីររូបជាសមាជិកសភា ។ នេះគ្រាន់តែជាទិដ្ឋភាពនៃជ្រុងដ៏ តូចមួយនៃប្រព័ន្ធគ្រួសារនិយមនៅក្នុងវិស័យនយោបាយនៃ ប្រទេសកម្ពុជា ។ ការលើកយកប្រព័ន្ធគ្រួសារនិយមមកលាត ត្រដាងនៅទីនេះ គឺមិនមានន័យថាស្មេរមានចេតនារិះគន់ថ្នាក់ ដឹកនាំគណបក្សនយោបាយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានោះទេ គ្រាន់តែចង់បង្ហាញនូវចំណុចអវិជ្ជមានដ៏ធ្ងន់ធ្ងពីរទាក់ទិនទៅ នឹងការអនុវត្តន៍របៀបគ្រប់គ្រងរដ្ឋតាមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ។ ចំណុចអវិជ្ជមាននេះគឺ៖ តម្លាភាព និង ទំនាស់ផលប្រយោជន៍ (Transparence and Conflict of Interest) ដែលយើងមិនទាន់ឃើញមានច្បាប់ចែងនៅឡើយទេបន្ទាប់ ពីប្រទេសកម្ពុជាអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យអស់រយៈពេល ជាងបីទសវត្សមកហើយ ។ ការមិនអើពើ ឬក៏ធ្វើមិនដឹងមិន ឃើញនូវអ្វីដែលជាសត្វដំរីនៅក្នុងបន្ទប់នេះ (តម្លាភាព និង ទំនាស់ផលប្រយោជន៍) វាមិនត្រឹមតែធ្វើឲ្យការអនុវត្តន៍លទ្ធិ ប្រជាធិបតេយ្យនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាមិនលូតលាស់ទៅមុខ នោះទេ ប្រហែលជាអាចធ្វើឲ្យគណបក្សនយោបាយបាត់បង់ ការគាំទ្រនិងសន្លឹកឆ្នោតនៅក្នុងការបោះឆ្នោតនាពេលអនា គតទៀតផង ។ ផ្អែកលើសន្ទុះនៃការយល់ដឹងរបស់ពលរដ្ឋ ខ្មែរអំពីអំណាចនៃសន្លឹកឆ្នោតរបស់ខ្លួននោះ យើងអាច សន្និដ្ឋានបានថា តម្លាភាពនិងទំនាស់ផលប្រយោជន៍ នឹងក្លាយទៅជាប្រធានបទនៃការបោះឆ្នោតនៅពេលអនា គតជាក់ជាមិនខាន ។ យោងលើចំណុចនេះ យើងសូម ទាញយកយុទ្ធសាស្ត្ររបស់គណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា និងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិដែលកំពុងតែប្រកួតប្រជែងយក ប្រៀបលើគ្នានាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ មកវិភាគ ថាតើអ្នកណា កំពុងអូសទាញអ្នកណាឲ្យដើរលើផ្លូវណា ។ នៅដើម អត្ថបទនេះ យើងបាននិយាយអំពីយុទ្ធសាស្ត្រអូសទាញ គូបដិបក្ខនយោបាយឲ្យធ្លាក់ចុះទៅក្នុងភក់ជ្រាំជាមួយគ្នា ដើម្បីកុំឲ្យគេមានប្រៀបជាងខ្លួន ។ និយាយឲ្យងាយយល់ គឺធ្វើយ៉ាងណាឲ្យគូបដិបក្ខនយោបាយបាត់បង់ប្រជាប្រិយភាព ឬក៏ស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពអវិជ្ជមានដូចគ្នា ។ គ្រួសារនិយម គឺជាស្ថានភាពអវិជ្ជមាន មួយដែលគណបក្សប្រជាជនកម្ពុជា កំពុងប្រឈម ។ ដូច្នេះហើយ នៅពេលថ្មីៗនេះ គណបក្ស ប្រជាជនមិនបានបោះឆ្នោតគាំទ្រ អ្នស្រី មូរ សុខហួ និងលោក យិម សុវណ្ណ ឲ្យធ្វើជាប្រធានគណកម្មាធិការនៅក្នុងរដ្ឋសភា ដូចដែលគណបក្សសង្គ្រោះជាតិចង់បាននោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ពួក គេបែរជាបោះឆ្នោតគាំទ្រ លោក ហូរ វណ្ណ និង អ្នកស្រី កែសុវណ្ណរ័ត្ន ដែលមិនមែនជាការចង់បានរបស់គណបក្ស សង្គ្រោះជាតិ ឲ្យកាន់តំណែងទាំងនោះទៅវិញ ។ ទង្វើនេះ គឺជាយុទ្ធសាស្ត្រ បាញ់ព្រួញមួយត្រូវចាបពីរ ព្រោះថា លោក ហូរ វណ្ណ និង អ្នកស្រី កែ សុវណ្ណរត្នន៍ មិនសូវមានប្រជាប្រិយ ភាព (មិនសូវមានគេស្គាល់ច្រើន) ដូចជាលោកស្រី មូរ សុខហួ និងលោក យិម សុវណ្ណ ឡើយ ។ ម៉្យាងទៀត ការដាក់ឲ្យមាន សមាជិកគ្រួសារកាន់តំណែងខ្ពស់នៅក្នុងរដ្ឋសភា វានឹងធ្វើឲ្យ គណបក្សប្រជាជននិងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ខិតរឹតតែជិតគ្នា ទាក់ទិនទៅនឹងបញ្ហាគ្រួសារនិយម ។ តាមពិតទៅ គ្រួសារនិយមនៅក្នុងប្រព័ន្ធគ្រប់គ្រងរដ្ឋនៃប្រទេស កម្ពុជា វាមិនមែនជារឿងថ្មីនោះទេ ។ ប៉ុន្តែ អ្វីដែលថ្មីនោះ គឺបញ្ហាគ្រួសារនិយមកំពុងត្រូវបានគេលើកយកមកពិភាក្សា ជាសាធារណៈ ។ ចំណុចនេះ យើងគួរឲ្យពិន្ទុដល់លោក សុន ឆ័យ សមាជិកសភាមកពីគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ដែលកំពុងតែដុតដៃដុតជើងលាតត្រដាងបញ្ហាគ្រួសារ និយមនៅក្នុងស្ថាប័នរដ្ឋសភា ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការដុតដៃដុត ជើងរបស់លោក សុន ឆ័យ នេះ គឺប្រហែលជាបានត្រឹម រលាកដៃជើងតែប៉ុណ្ណោះ ព្រោះថា តើឲ្យរដ្ឋសភាបោស សម្អាតបញ្ហាគ្រួសារនិយមដូចម្តេចទៅ បើរដ្ឋសភាខ្លួនឯង ពោរពេញទៅដោយសមាជិកគ្រួសារ ធ្វើការនៅទីនោះ ទាំងគណបក្សប្រជាជន ទាំងគណបក្សសង្គ្រោះជាតិ ។ កាលពីជាងពីរទសវត្សរ៍កន្លងទៅនេះ ខ្ញុំធ្លាប់បានឮលោក កឹម សុខា ដែលជាអនុប្រធានទីមួយរដ្ឋសភាសព្វថ្ងៃ និយាយអំពីបញ្ហាស្រដៀងគ្នានេះថា៖ "វាមិនខុសអ្វីអំពី ប្រើចោរឲ្យទៅរកចាប់ចោរនោះទេ" ។ ទោះជាយ៉ាងណា ក៏ដោយ ចំណុចដ៏រសើបមួយនេះ ចាំបាច់ត្រូវតែដោះស្រាយ ។ ព្រោះថា ប្រសិនបើអ្នកនយោបាយខ្មែរមិនព្រមងាកពីការសង្គ្រោះ ញាតិ មកសង្គ្រោះជាតិវិញទេ នោះជាតិប្រាកដជាសង្គ្រោះ ពួកគាត់ឲ្យរួចផុតពីគុកច្រវ៉ាក់នៃអាសន្នៈអំណាចប្រមូលផ្តុំ គ្រួសារនិយមជាក់ជាមិនខាន ៕

Editorial

CAMBODIA: A Refuge for the Refuse In early 1998, when I first visited Cambodia, the biggest headlines on the local news media were about toxic wastes exported from Taiwan to a landfill located on the coastlines of Cambodia. Reacting to the story, I first wondered why in the world would toxic wastes from Taiwan ended up in Cambodia? It turned out that the wastes were part of a business deal between local Cambodian waste management company and a Taiwanese firm. The toxic wastes business would have run unabated were it not for the local people who fell ill or died after scavenging for usable materials, such as burlap sacks, from the dump site. Fast forward several years to the 2000s decade, another noticeable headline was about Cambodia aggreeing to take back its native sons or daughters, who were convicted criminals, from the United States of America. Upon hearing the news, I, once again, scratched my head in bewilderment. For the United States (which happens to be my adopted home, and reputedly the richest country on the planet) to send her beasts of burden (convicted criminals) to Cambodia seemed to run contradictory to every basic human rights priciple the U.S. is known to have advocated. However, one would point to the fact that those Cambodian-born convicts were not U.S. citizens, and, therefore, could not be expected to receive the same rights as U.S. citizens do. In any case, the fact that these convicted people being sent to Cambodia were not U.S. citizens was beside the point. The crux of the matter, or the elephant in the room, which officials from both, Cambodia and the United States, pretended not to see, is that human beings were being treated like toxic wastes. This might be too harsh a comparison. But if we look at the issue closely, the comparison of these unwanted human beings to toxic wastes is probably the best metaphor for it. After all, both are unwanted matters. Just as Taiwan once found Cambodia a convenient place to dump its toxic wastes, the U.S. found Cambodia to be an ideal place to shelter her convicted criminals. We should point out that along with those criminals, the U.S. has paid Cambodia some money in the form of aid to help ease the burden of hosting those unwanted people. Recently, Cambodia has struck yet another deal with Australia agreeing to help resettle refugees whom the Australian policy makers deem illegal, or otherwise unworthy of living among them. Behind the veil of this humanitarian charade, we learned that Australia is allegedly paying Cambodia about $40 million in exchange for accepting those refugees. To keep this hush payment less obvious, the money would be given to Cambodia in the form of increased development aid. Once again, we see that both the U.S. and Australia have used the same strategy to transfer unwanted people to Cambodia. Call it repatriation, resettlement, or whatever it is, the hard truth behind both of these despicable actions is that human beings are being treated like toxic wastes. In a parallel ethical dilemma, the business of paying one country to accept unwanted human beings from another country is nothing short of an "official" human trafficking. As a former refugee and victim of human trafficking, I could tell from experience that in the human trafficking business, money is the only agent that makes human trafficking happen. Without money in the equation, it is impossible to conduct the business. I am not against either the repatriation of Cambodian convicts from the U.S. to, or resettlement of refugees from Australia in Cambodia, as long as the process is voluntary, and there is no money involved in the transaction. But, as far as I know, none of the Cambodian convicts being repatriated from the U.S. to Cambodia volunteered to go there. The same seems to be true with the refugees from Australia. If leading democratic countries like the U.S. and Australia, which hold human rights respect in high esteem, make a mockery of human rights like this, one could only wonder if there is any human rights advocate left on this planet. If my historical memory is accurate, I believe many ancestors of present-day (White) Australians were victims of similar act of human trafficking. About 200 years ago, Great Britain sent many of her convicted criminals, prostitutes, and other forms of human "refuse" to the shores of Australia to get rid of what the Britons might have deemed unwholesome, or unwanted people. Now, after some 200 years later, history appears to repeat itself when descendants of the victims of this form of "official" human traficking turn around and committed the same act of which their ancestors would have disapproved. To this end, one could only hope that those pioneering Australian settlers who had endured and suffered so much to bring about Australia as we know it today would not turn in their graves in disgust.

វិចារណកថា

លោក ហង្ស ជួនណារ៉ុន និងកំណែទម្រង់អប់រំនៅកម្ពុជា ថ្មីៗនេះ ខ្ញុំបានអានអត្ថបទជាភាសាអង់គ្លេសមួយដែលមានចំណងជើងថា៖ បុរសនៅពីក្រោយការប្រឡង (បាក់ឌុប)(The Man Behind the Exams) ដែលចុះផ្សាយដោយកាសែត ភ្នំពេញប៉ុស្តិ ។ នៅក្នុងអត្ថបទដ៏វែងអន្លាយនោះ លោក ហង្ស ជួនណារ៉ុន ដែលជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងអប់រំកម្ពុជា បានមានប្រសាសន៍ ជាច្រើនទាក់ទងទៅនឹងការកែទម្រង់ប្រព័ន្ធអប់រំនៅកម្ពុជា ។ អ្វីដែលធ្វើឲ្យខ្ញុំ ចាប់អារម្មណ៍ជាងគេនៅក្នុងប្រសាសន៍របស់លោករដ្ឋមន្ត្រីវ័យក្មេងរូបនេះ គឺនៅត្រង់ចំណុចមួយឆ្លើយតបទៅនឹងសំណួរ ថាតើត្រូវធ្វើដូចម្តេចដើម្បីដោះ ស្រាយបញ្ហាសិស្សដែលប្រឡងបាក់ឌុបធ្លាក់ដ៏ច្រើនលើសលុបនោះ បន្ទាប់ពីមានការរឹតបន្តឹងកម្មវិធីប្រឡងនាពេលថ្មីៗនេះ ។ លោក ហង្ស ជួនណារ៉ុន មិន​បានឆ្លើយនូវសំណួនេះដោយចម្ពោះនោះទេ ។ លោក មានប្រសាសន៍ថា៖ សញ្ញាប័ត្រ វាគ្រាន់តែជាក្រដាសមួយសន្លឹកតែប៉ុណ្ណោះ អ្វីដែលសំខាន់គឺ សមត្ថភាព ។ បើមានតែសញ្ញាប័ត្រ គ្មានសមត្ថភាព វាគ្មានន័យអ្វីទេ ព្រោះអ្នកទទួលបានសញ្ញាប័ត្រដែលគ្មានសមត្ថភាព ទាំងនោះនឹងជួបការលំបាកនៅពេលដែលពួកគេទៅបន្តការសិក្សានៅ ឧត្តមសិក្សា ឬក៏មិនអាចរកការងារបានធ្វើ នៅក្នុងទីផ្សារសេរី ហើយក៏ មិនអាចក្លាយទៅជាធនធានមនុស្សដែលជាសក្តានុពលសម្រាប់ទាក់ទាញ ពាណិជ្ជករមកវិនិយោគនៅកម្ពុជាបានដែរ ។​ ចំណុចមួយនេះ ខ្ញុំសូមគាំទ្រ ទាំងស្រុង ព្រោះវាជាគន្លិះដ៏សំខាន់បំផុតសម្រាប់ដោះស្រាយបញ្ហាអសមត្ថ ភាពនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ជាពិសេសនៅក្នុងចំណោមនិយោជិតជាតិខ្មែរ ។ ប៉ុន្តែ អ្វីដែលជាកត្តាព្រួយបារម្ភ សម្រាប់ខ្ញុំ និងពលរដ្ឋខ្មែរដទៃទៀតដែលឲ្យ តម្លៃសមត្ថភាពមុនសញ្ញាប័ត្រនោះ គឺស្ថិតនៅត្រង់ចំណុចថាតើក្រសួងអប់រំ អាចបញ្ចុះបញ្ចូលគោលគំនិតនិស្សិតខ្មែរ ព្រមទាំងគ្រឹះស្ថានអប់រំឯកជន ផងដែរ ដែលផ្តោតតែទៅលើសញ្ញាប័ត្រជាជាងសមត្ថភាពនោះ ឲ្យចូលរួម ពង្រឹងគុណភាពនៃការសិក្សានៅកម្ពុជាបានដែរឬទេ ។ ជាងបីទសវត្សកន្លងមកនេះ គ្រឹះស្ថានអប់រំឯកជននៅក្នុងប្រទេសខ្មែរ រីកដុះដាលដូចផ្សឹត ។ ភាគច្រើននៃគ្រឹះស្ថានអប់រំឯកជនទាំងនោះ គឺផ្តោត តែទៅលើបរិមាណនៃសិស្សនិងចំនួនសញ្ញាប័ត្រចេញឲ្យនិស្សិតតែប៉ុណ្ណោះ មិនបានផ្តោតទៅលើគុណភាពនៃការអប់រំទេ ។ សូម្បីតែរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បច្ចុប្បន្ននេះក៏ឲ្យតម្លៃទៅលើសញ្ញាប័ត្រច្រើនជាងសមត្ថភាពផងដែរ ។ យើងនៅចាំបានថា ប្រហែលជាមួយទសវត្សកន្លងទៅនេះ ប្រមុខរដ្ឋាភិបាល កម្ពុជាបានតម្រូវឲ្យមន្ត្រីរាជការសំខាន់ៗមានសញ្ញាប័ត្រឧត្តមសិក្សា ។ កាលនោះ យើងសង្កេតឃើញមានអភិបាលខេត្ត រដ្ឋមន្ត្រី និង​ រដ្ឋលេខាធិការ ជាច្រើននាក់បានត្រឡប់ទៅរៀននៅសាកលវិទ្យាល័យព្រោងព្រាតដើម្បី ទទួលបានសញ្ញាប័ត្រ អនុបណ្ឌិត និងបណ្ឌិតមកបំពេញសេចក្តីត្រូវការរបស់ ខ្លួន ។​ យោងតាមពត៌មានចេញពីសាកលវិទ្យាល័យដែលទទួលបង្រៀនមន្ត្រី ទាំងនោះ ពួកគាត់មិនបានរៀនតាមលក្ខណៈនិយាម (ស្តង់ដា)ទេ គឺគ្រាន់តែ រៀនបំពេញបន្ថែម ដោយយកបទពិសោធន៍នៅក្នុងជីវិតរបស់គាត់មកសរសេរ ជានិក្ខេបទដើម្បីទទួលបានសញ្ញាប័ត្រ ។ យើងសូមរក្សាសិទិ្ធមិន​វាយតម្លៃ សញ្ញាប័ត្រប្រភេទនេះទេ ប៉ុន្តែគ្រាន់តែចង់លើកសំណួ ថាតើសញ្ញាប័ត្រប្រភេទ នេះអាចឆ្លើយតបទៅនឹងសេចក្តីត្រូវការជាអន្តរជាតិបានដែរឬទេ ? ប្រសិន បើមន្ត្រីទាំងនោះជានិស្សិតខ្មែរវិញ តើពួកគាត់អាចយកចំណេះដឹងគ្មាននិយាម ទាំងនោះ ទៅប្រកួតប្រជែករកការងារនៅក្នុងទីផ្សារសេរីបានដែរឬទេ នៅពេល ដែលសេដ្ឋកិច្ចទីផ្សារនៃប្រទេសនានានៅក្នុងសហគមអាស៊ាន ធ្វើសមាហរណកម្ម ? នៅក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់អប់រំនៅកម្ពុជា គេសង្កេតឃើញមានមតិសំខាន់ពីរ គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ ។ មតិទីមួយយល់ថា គួរពង្រឹងសមត្ថភាពគ្រូបង្រៀនជា មុនសិន មុននឹងពង្រឹងសមត្ថភាពសិស្ស ។ ព្រោះគ្រូបង្រៀនជាអ្នកហ្វឹកហ្វឺន សិស្ស ។ ឯមតិទីពីរយល់ថា សិស្សានុសិស្សខ្លួនឯងជាអ្នកទទួលខុសត្រូវលើ ជោគវាសនាខ្លួន ។ ប្រសិនបើសិស្សមិនខិតខំរៀនដោយខ្លួនឯង ទោះបីគ្រូមាន សមត្ថភាពបង្រៀនយ៉ាងណាក៏មិនអាចជួយបានដែរ ។ នៅក្នុងភាសាអង់គ្លេស មានពាក្យមួយឃ្លារពោលថា៖ (Which comes first: The Chicken or the egg?) ដែលបញ្ជាក់អំពីបញ្ហាដ៏លំបាកមួយនេះនៅក្នុងវិស័យអប់រំ មិនថាតែនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជានោះទេ ។ យោងតាមការស្រាវជ្រាវនិងទិដ្ឋភាព ជាក់ស្តែង សម្រាប់មតិទីមួយគឺត្រឹមត្រូវសម្រាប់មុខវិជ្ជាវិទ្យាសាស្ត្រ ដែលនៅ ប្រទេសកម្ពុជាគេនិយមហៅថា វិទ្យាសាស្ត្រពិត ព្រោះគ្រូបង្រៀនមុខវិជ្ជានេះ តម្រូវឲ្យមានការយល់ដឹងជាក់លាក់ណាស់ទើបអាចពន្យល់សិស្សយល់ អំពី អព្ភូតហេតុនានាទាក់ទងទៅនឹងវិទ្យាសាស្ត្រ ។ សម្រាប់មតិទីពីរ គឺអាចធ្វើទៅ បានតែទៅលើមុខវិជ្ជាទូទៅ ដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថាវិទ្យាសាស្ត្រសង្គម (Social Sciences or Liberal Arts) តែប៉ុណ្ណោះ ព្រោះថាវិទ្យា សាស្ត្រសង្គមមិនសូវមានរូបមន្តនិងសមតិកម្មស្មុគ្រស្មាញពិបាកយល់នោះទេ ។ ផ្អែកលើចំណុចទាំងពីរនេះ យើងមើលឃើញថា កំណែទម្រង់អប់រំនៅកម្ពុជា គឺមិនអាចផ្តោតតែទៅលើសមត្ថភាពសិស្សនោះទេ គេត្រូវតែផ្តោតទៅលើ សមត្ថភាពគ្រូផងដែរ ព្រោះថា ទាំងគ្រូ ទាំងសិស្ស ជិះនៅក្នុងទូកតែមួយ ជាមួយគ្នា ៕

មួយថ្ងៃ មួយម៉ាត់

ប្លង់មេ៖ ពាក្យនេះ គេបកប្រែចេញមកពីពាក្យអង់គ្លេស (Master Plan) ។ បើយើងពិនិត្យមើលពាក្យ ប្លង់មេ យើងសង្កេត​ ឃើញថា ពាក្យ ប្លង់ គឺជាពាក្យបារាំង (Plan) ដែលមានន័យថា គម្រោង ។ ឯពាក្យ មេ គឺជាពាក្យខ្មែរ ដែលមានន័យថា អ្នកគ្រប់គ្រង ដឹកនាំ ឬ ចៅហ្វាយនាយ ។ ការបកប្រែពាក្យ (Master) ថា មេ នោះ គឺមិនត្រឹមត្រូវតាមអត្ថន័យនៃពាក្យ (Master Plan) នោះទេ ។ ថ្វីត្បិតតែគេអាចបកប្រែពាក្យ (Master) ថាមេ (ក្នុងន័យចៅហ្វាយនាយ) ពាក្យ (Master Plan) នៅទីនេះ មិនគួរបកប្រែថា ប្លង់មេ ទេ ។ Master Plan ជាទូទៅគឺសំដៅទៅលើគម្រោងសាងសង់អ្វីមួយ ។ ដូច្នេះ ពាក្យ (Master Plan) គួរប្រែថា គម្រោងមូលដ្ឋាន វិញ ទើបស្តាប់ទៅមិនសូវឆ្គង ហើយងាយយល់ផង ៕

មួយថ្ងៃ មួយម៉ាត់

គ ជ ប ឯករាជ្យ៖ យោងតាមពត៌មានថ្មីៗ គណបក្ស ប្រជាជន និង គណបក្ស សង្គ្រោះជាតិបានមូលមតិគ្នាដាក់ស្ថាប័ណ គ ជ ប ជាស្ថាប័ណមួយដែលឯករាជ្យ ។ យើងសូមសួរថា តើ គ ជ​ ប មានឯករាជ្យភាពនៅត្រង់ណា បើសមាជិក ៨ រូបក្នុងចំណោម ៩ រូប ជាសមាជិក ឬ សកម្មជនរបស់គណបក្សនយោបាយដែលមានអាសនៈ នៅក្នុងរដ្ឋសភានោះ ? អ្វីដែលជាតួនាទីអនាគត គ ជ ប គឺជាស្ថាប័ណ មួយដែលមានតុល្យភាព (Balanced) មិនមែនឯករាជ្យនោះទេ ។ ដូច្នេះ សូមមេត្តាកុំប្រើពាក្យ ឯករាជ្យ ដើម្បីបោកប្រាស់រាស្ត្រ ។ នៅលើលោកនេះ យើងមិនអាចរកមនុស្សឯករាជ្យបានទេ ។ អ្វីដែលយើងអាចរកបាន គឺមនុស្សដែលមិនស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពល គណបក្សនយោបាយ ។ តើយើងធ្វើដូចម្តេចទើបអាចដឹងបាន ថាបុគ្គលណាមួយមិនស្ថិតនៅក្រោមឥទ្ធិពលគណបក្សនយោបាយ ? គណបក្សទាំងអស់ដែលមានអាសនៈនៅក្នុងរដ្ឋសភាអាចបង្កើត គណកម្មាធិការចម្រុះមួយដើម្បីសួរដេញដោលស្វែងយល់ អំពីបញ្ហានេះ ។ នៅពេលដែល បីភាគបួន (3/4) នៃសមាជិក គណកម្មាធិការចម្រុះ បោះឆ្នោតផ្តល់សច្ចានុម័តឲ្យបុគ្គល ណាមួយ នោះបានសេចក្តីថា បុគ្គលនោះ មិនស្ថិតនៅក្រោម ឥទ្ធិពលនៃគណបក្សនយោបាយណាមួយឡើយ ៕

មួយថ្ងៃ មួយម៉ាត់

វិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ឬ ច្បាប់៖ ពាក្យនេះ ប្រហែលជាគេ បកប្រែចេញមកពីពាក្យអង់គ្លេស (Amendment) ។ ខ្ញុំបានព្យាយាម ស្វែងរកពាក្យវិសោធនកម្មនៅក្នុងវចនានុក្រមខ្មែរ ប៉ុន្តែពុំឃើញមានទេ គឺមានតែពាក្យ វិសោធ ឬ ពិសោធ ដែលមានន័យថា សិក្សាស្រាវជ្រាវ ធ្វើអ្វីមួយដើម្បីស្វែងរកឬបញ្ជាក់អំពីធាតុពិត ។ ដូច្នេះ ការបកប្រែពាក្យ (Amendment) ថា វិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះគឺមិនត្រឹត្រូវ ឬក៏ពិបាក យល់ណាស់ ។ Amendment គឺជាការកែតម្រូវរដ្ឋធម្មនុញ្ញឬក៏លក្ខន្តិក អ្វីមួយដោយមានគោលដៅពីរ (២) យ៉ាង៖ ទីមួយ (១) គឺបំពេញបន្ថែម កង្វះខាតអ្វីមួយដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងការវិវត្តន៍នៃសង្គម និងទីពីរ (២) គឺដើម្បីលុបចោល ឬក៏ដកចេញ (ធ្វើឲ្យនិរាករ) នូវមាត្រាណាមួយនៅ ក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញដែលមិនសមស្រប ឬមិនបានផ្តល់ផលប្រយោជន៍ដល់ ពលរដ្ឋទូទៅ ៕

មួមថ្ងៃ មួយម៉ាត់

លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ថ្មីៗនេះ សម្តេច ហ៊ុន សែន បានថ្លែងថា៖ ការដាក់ឲ្យសមាជិត គ ជ ប ស្ថិតនៅក្រោមការជ្រើសរើសរបស់រដ្ឋសភាដោយសម្លេង ពីរភាគបី (២ ភាគ​ ៣) នោះ វានឹងធ្វើឲ្យការអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យនៅកម្ពុជាជាប់គាំង ។ ក្នុងនាមជាកូនខ្មែរ យើងសូមជំរាបសម្តេច ហ៊ុន សែន ថា លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យសេរីពហុបក្ស គឺត្រូវការតុល្យភាពអំណាច ។ ឯការជាប់គាំងម្តងម្កាលនៅក្នុងប្រតិបត្តការរដ្ឋបាល វាគឺជាសញ្ញាមួយ ដែលបញ្ជាក់ថា លទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យកំពុងត្រូវបានគេអនុវត្ត ។ សម្លេង ២ ភាគ ៣ គឺជាយន្តការដ៏សាមញ្ញបំផុត សម្រាប់ការពារ តុល្យភាពអំណាច និងការអនុវត្តលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ។ មានតែ ប្រទេស កុម្មុយនីស (ដែលមានគណបក្សនយោបាយតែមួយ គ្រប់គ្រងរដ្ឋ)និងប្រទេសដែលត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយមេដឹកនាំ ផ្តាច់ការដូចជាប្រទេស កូរេខាងជើង ចិន និង យួន ទេ ដែល មិនចេះជាប់គាំងនយោបាយ ៕

មួយថ្ងៃ មួយម៉ាត់

របបសន្តិសុខសង្គម៖ ពាក្យនេះទំនងជាគេបកប្រែចេញមក ពីពាក្យអង់គ្លេស (Social Security Insurance or SSI) ។ អ្វីទៅជា (SSI) ? វាគឺជាប្រាក់សន្សំដែលនិយោជក និងនិយោជិត (Employers and Employees) បង់ចូល ឬក៏តម្កល់នៅក្នុង គណនេយមួយដែលរដ្ឋបង្កើតឡើង សម្រាប់ឲ្យនិយោជិតអាស្រ័យផល នៅពេលដែលពួកគាត់ចូលនិវត្តន៍ ឬក៏មានគ្រោះថ្នាក់ខណៈកំពុង បំពេញការងារ ។ នៅក្នុងប្រទេសជឿនលឿនមួយចំនួន ដូចជា សហរដ្ឋអាមេរិក កាណាដា និង សហភាពអឺរ៉ុប ថវិកា (SSI, ដោយមានជំនួយថវិកាពីរដ្ឋខ្លះផង) ត្រូវបានគេយកមក បម្រើសេចក្តីត្រូវការរបស់ និយោជិតផង និងមនុស្សចាស់និងស្ត្រី មេម៉ាយដែលមានកូនតូចៗនៅក្នុងបន្ទុកផង ។ ថវិកាដែលគេជួយ ដល់មនុស្សចាស់និងស្ត្រីមេម៉ាយគេហៅថា សហសង្គ្រោះ (Welfare) ។ នៅស្រុកខ្មែរ រដ្ឋមិនទាន់មានកម្មវិធីជំនួយ (Welfare) សម្រាប់មនុស្សចាស់និងស្ត្រីមេម៉ាយនៅឡើយទេ ។ ដូច្នេះ (SSI) គឺមានសម្រាប់តែនិយោជិត និងអតីតនិយោជិត តែប៉ុណ្ណោះ ។ រីឯការបកប្រែពាក្យ (SSI) ថា របបសន្តិសុខសង្គម នោះ គឺមិនត្រឹមត្រូវទេ ព្រោះវាមិនមែនជារបបសម្រាប់ផ្គត់ផ្គង់សង្គម ទាំងមូលឡើយ ។ ពាក្យ (Security) នៅទីនេះគេមិនបកប្រែ ថាសន្តិសុខទេ ព្រោះន័យរបស់វាស្មើនឹង (Safety Net) ដែលយើងអាចបកប្រែថា គាំពារ ។ ដរាបណាកម្មវិធី (SSI) របស់កម្ពុជានៅមិនទាន់មានវិសាលភាពធំទូលាយនៅឡើយ យើងគួរបកប្រែពាក្យ (SSI) ថា របបគាំពារនិយោជិត ឬក៏ ថវិកាធានារ៉ាប់រងនិយោជិត វិញទើបត្រឹមត្រូវ ៕

មួយថ្ងៃ មួយម៉ាត់

បង្កក៖ ពាក្យនេះប្រហែលជាគេបកប្រែចេញមកពីពាក្យ អង់គ្លេស (Freeze) ។ ពាក្យ (Freeze) នេះ នៅក្នុងភាសា​អង់គ្លេស គឺគេ​ប្រើក្នុងអត្ថន័យពីរយ៉ាង ។ ទី ១ បើគេនិយាយសំដៅទៅលើវត្ថុរាវ ឬក៏ចំណីអាហារ ដូចជាទឹក ឧស្ម័ន ត្រី សាច់ បន្លែ ជាដើម ។ល។ គេអាចបកប្រែជាភាសាខ្មែរថា បង្កក (ធ្វើឲ្យកក)។ ទី ២ បើគេ និយាយសំដៅទៅលើទ្រព្យសម្បត្តិផ្សេងៗ (Asset)ដូចជា ប្រាក់ ស្រូវ អង្ករ ផ្ទះសម្បែង ជាដើម គេមិនបកប្រែថា បង្កកទេ ។ យើង គួរបកប្រែពាក្យ (Freeze) នេះថា បង្ខាំងទុក ឬ ផ្អិបទុក វិញ ទើបត្រឹមត្រូវតាមអន្ថន័យរបស់វា ព្រោះថា នៅពេលដែលគេ និយាយអំពី (Freeze Assets) គឺគេសំដៅទៅលើការបង្ខាំង ទុកទ្រព្យសម្បត្តិទាំងនោះ មិនឲ្យធ្វើចរាចរចេញទៅណាឡើយ ៕

មួយថ្ងៃ មួយម៉ាត់

ឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់៖ ពាក្យនេះប្រហែលជាគេបកប្រែចេញមកពី ពាក្យអង់គ្លេស (Greenhouse Gas) ។ យើងទទួលស្គាល់ថា ការបកប្រែពាក្យវិទ្យាសាស្ត្រពីភាសាមួយទៅភាសាមួយទៀត គឺពិបាកខ្លាំងណាស់ ប៉ុន្តែ ពាក្យឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់នៅក្នុងភាសាខ្មែរ វាហាក់ដូចជាពិបាកយល់ពេកណាស់សម្រាប់មនុស្សទូទៅ ។ តើអ្វីទៅជា (Greenhouse Gas) ឬឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់? នៅពេល ដែលគេនិយាយអំពី (Greenhouse Gas) គឺគេសំដៅទៅលើ ស្រទាប់ឧស្ម័នម្យ៉ាងដែលគ្របដណ្តប់នៅក្នុងលម្ហជុំវិញភពផែនដី ។ ស្រទាប់ឧស្ម័ននេះ គឺប្រៀបដូចជាឆ័ត ឬក៏ភ្នាស ដែលបាំងកាំរស្មីនិង កំដៅព្រះអាទិត្យកុំឲ្យជះមកលើភពផែនដីខ្លាំងពេក ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ស្រទាប់ឧស្ម័នឆ័ត ជារបាំងដែលទប់កាំរស្មីកំដៅព្រះអាទិត្យមកលើ ផែនដីផង និងទប់កំដៅព្រះអាទិត្យដែលចាំងផ្លាត(Reflect) ពីផែនដីទៅក្នុងលម្ហវិញផង ដើម្បីរក្សាកំដៅលើផែនដីកុំឲ្យប្រែប្រួល ខ្លាំង ។ ស្រទាប់ឧស្ម័ននេះអាចនឹងស្តើងឬក៏រលាយពីលម្ហនៅពេល ដែលមានសារធាតុ ខាបនដាយអុកសាយ (CO2) អណ្តែតនៅ ក្នុងលម្ហច្រើនពេក ។ សារធាតុ (CO2)​ មានប្រភពភាគច្រើនចេញ មកពីផ្សែងយានយន្តគ្រប់ប្រភេទ រាប់បញ្ចូលទាំងផ្សែងដែលបញ្ចេញ ដោយរោងចក្រធំៗផងដែរ ។ នៅពេល​ដែលសារធាតុ (CO2) នៅក្នុងលម្ហកើនឡើង ឧស្ម័នឆ័តនឹងចុះស្តើង ឬក៏រលាយពីលម្ហ កម្តៅនៅលើភពផែនដីនឹងកើនឡើង ដែលជាហេតុនាំឲ្យមាន មហន្តរាយធម្មជាតិ ដូចជាគ្រោះរាំងស្ងួត ព្យុះ និងជំនន់ទឹកជាដើម ។ ការរៀបរាប់ខាងលើនេះ គឺជាទំនាក់ទំនងអត្ថន័យនៃពាក្យ (Greenhouse Gas) ។ តើយើងគួរបកប្រែពាក្យនេះថាដូចម្តេច ? បើតាមនិយមន័យ ឬអត្ថន័យខាងលើ យើងគួរបកប្រែពាក្យ (Greenhouse Gas) ថា ឧស្ម័នគម្របភពផែនដី ឬ ឧស្ម័នគ្របដណ្តប់ផែនដី វិញ ៕

A Saint Or A Sinner?

Mam Somaly: The Shit that Newsweek Shed For those who have read Dante Aligheri's Divine Comedy, this brilliant Italian writer had outlined different stages in Hell for most people to be in after they died. If my memory didn't fail me, the lowest level of hell was reserved for Satan, the falling angel, who used his saintly image to mislead others. When I read the damning story of Somaly Mam using lies and deceptions to garner support for her "crusade" against sexual exploitation of young women, my stomach begins to churn with disgust and a sense of disgrace. My initial reaction was: "Oh dear, here comes another disgrace story about Cambodian." As a Cambodian, I can's help but asking: What happens to us? Have we had any sense of morality in our soul anymore? Of course, we should not blame a few bad apples on the whole society. But we, Cambodians, seem to have too many bad apples in our society. As a Khmer saying goes: "Fish in a basket, when one is rotten, all the fish in the basket will eventually be rotten." With this saying in mind, we, Cambodians, should all look in the mirror and do some soul searching whether we have done enough to counter the temptation of commiting vices for personal gains. In the meantime, let us pray for Somaly's soul that Yama (Yumareach) will be lenient and show understanding when judging her.

មួយថ្ងៃ មួយម៉ាត់

ប្រាក់អាហារកិច្ច៖ ពាក្យនេះ ខ្ញុំឃើញគេបកប្រែចេញមកពីពាក្យ អង់គ្លេស (Child Support) ។ បើតាមអត្ថន័យនៃពាក្យ (Child Support) ការប្រើពាក្យ ប្រាក់អាហារកិច្ច នៅទីនេះ គឺមិនត្រឹមត្រូវពេញលេញនោះទេ ព្រោះថា (Child Support)​ គឺគេមិនសំដៅតែទៅលើចំណី អាហារនោះទេ ។ ជួនកាល (Child Support) តម្រូវឲ្យមាន ជំនួយផ្នែកសតិអារម្មណ៍ ដូចជាការនាំកូនដើរកំសាន្តផងដែរ ។​ ដើម្បីស្វែងយល់ឲ្យបានជាក់លាក់ ជាបឋម យើងគប្បីពិនិត្យមើល ថាតើពាក្យ (Child Support) នេះគេប្រើនៅក្នុងករណីអ្វី ។ យោងតាមទិដ្ឋភាពជាក់ស្តែង ពាក្យ (Child Support) គឺគេប្រើតែនៅក្នុងករណីគ្រួសារដែលបែកបាក់គ្នាដោយប្រការ ណាមួយ ហើយភាគីមួយក្នុងចំណោមភាគីពាក់ព័ន្ធត្រូវបានទទួល បន្ទុកមើលថែទាំកូនដែលមានអាយុក្រោម ១៨ឆ្នាំ ។ អាស្រ័យទៅ លើច្បាប់នៅក្នុងប្រទេសនិមួយៗ ភាគីដែលមានបន្ទុកមើលថែទាំ កូននេះហើយ ដែលអាជ្ញាធររដ្ឋ (តុលាការ) តម្រូវឲ្យភាគីម្ខាងទៀត បង់ប្រាក់ជួយចិញ្ចឹមកូន ។ បើយើងយកពាក្យ (Child Support) មកបកប្រែមួយពាក្យម្តង យើងឃើញថាពាក្យ (Child) ប្រែថា កូន ឯពាក្យ (Support) ប្រែថា គាំទ្រ (ក្នុងន័យនយោបាយ) និង ផ្គត់ផ្គង់ ឬ ទ្រទ្រង់ (ក្នុងន័យបីបាច់ថែរក្សា) ។ ដូច្នេះ ពាក្យ (Child Support) គួរតែបកប្រែថា ប្រាក់ផ្គត់ផ្គង់កូន វិញ ទើបត្រឹមត្រូវ តាមអត្ថន័យ ដើមរបស់វា ៕

មួយថ្ងៃ មួយម៉ាត់

ឯកជនភាព៖ ពាក្យនេះទំនង​ជាគេបកប្រែចេញពីពាក្យ អង់គ្លេស (Privacy)។ ពាក្យ (Privacy) គឺគេសំដៅទៅលើ សិទ្ធិរបស់បុគ្គលនិមួយៗ ក្នុងការទទួលបាននូវការ ការពារជាទូទៅ កុំឲ្យឈ្មោះ ឬអត្តសញ្ញាណរបស់ខ្លួនលេចឮជាសាធារណៈ នៅពេល បុគ្គលនោះជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងរឿងអ្វីមួយ ។ ដូច្នេះ ពាក្យ (Privacy) គួរបកប្រែថា ការពារឈ្មោះ(គាត់)កុំឲ្យលេចឮជាសាធារណៈ វិញ ព្រោះពាក្យ ឯកជនភាព ហាក់ដូចជាមានអត្ថន័យ ស្រពេចស្រពិលពិបាកយល់ណាស់ ៕

ចំណីខួរក្បាល

សួនប្រជាធិបតេយ្យ ឬ សួនរបស់អាជ្ញាធរអន្យតេរ្ថីយ៍ នៅក្នុងភាសាអង់គ្លេស មានពាក្យមួយឃ្លាពោលថា (Action speaks louder than word) ដែលយើងអាចបកប្រែមកជាភាសាខ្មែរថា៖ អ្វីដែលយើងធ្វើ គឺឮខ្ទរខ្ទាជាងអ្វីដែលយើងនិយាយ ឬ សម្តីសជាតិ មាយាទសពូជ ។ និយាយអំពីមាយាទសពូជ យើងសូមបើករង្វង់ ក្រចករំលឹកមិត្តអ្នកអានបន្តិចថា មាយាទអាជ្ញាធរផ្តាច់ការដែល មានពូជកកើតចេញពីលទ្ធិកុម្មុយនិស្តនោះ ទោះបីជាត្រូវបានដុស ខាត់បំបាត់សារធាតុអាក្រក់ (ចរិតផ្តាច់ការ) យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏មិនអាចលុបបំបាត់សារធាតុអាក្រក់នេះឲ្យអស់បានដែរ ។ កត្តាធំបំផុត ដែលគេមិនអាចដុសខាត់លុបបំបាត់សារធាតុ អាក្រក់នេះឲ្យអស់បាន គឺ អវិជ្ជា ។ ការដាក់រាយរបងលួសបន្លា ហ៊ុំព័ទ្ធសួនប្រជាធិបតេយ្យ ដោយអាជ្ញាធរក្រុង ភ្នំពេញ គឺបាន លាតត្រដាងយ៉ាងច្បាស់អំពីអ្វីដែលយើងទើបនឹងរៀបរាប់ខាងលើ ។ វត្តមាននៃរបងលួសបន្លាដែលអាជ្ញាធរក្រុងភ្នំពេញ ដាក់ហ៊ុំព័ទ្ធ ជុំវិញសួនប្រជាធិបតេយ្យនោះ ពួកគេមិនត្រឹមតែកុហក់សាធារណ ជននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា និងនៅទូទាំងពិភពលោកថា សួនប្រជា ធិបតេយ្យនៅកណ្តាលទីក្រុង ភ្នំពេញ មិនមែនជាសួនប្រជាធិប តេយ្យពិតប្រាកដនោះទេ គឺកុហកខ្លួនឯងថែមទៀត ។ នេះហើយ ជាទង្វើរបស់អាជ្ញាធរ ដែលបណ្តោយឲ្យអវិជ្ជាដឹកមុខ ។ ជាទូទៅ មនុស្សយើងមិនដែល ឬក៏មិនចូលចិត្តកុហកខ្លួនឯងទេ ។ មានតែ មនុស្សដែលលុះក្រោមឥទ្ធិពលអវិជ្ជាតែប៉ុណ្ណោះ ដែលអាច កុហកខ្លួនឯងបាន ៕

មួយថ្ងៃ មួយម៉ាត់

បោះឆ្នោតសាកល ឬ អសាកល៖ ពាក្យនេះ ប្រហែលជាគេបកប្រែមកពីពាក្យ អង់គ្លេស (Universal Election) ។ ពាក្យ (Universal) មិនគួរបកប្រែថា សាកល នៅគ្រប់ករណីនោះទេ ។ ពាក្យសាកល គឺគេសំដៅទៅលើអ្វីៗដែមាន លក្ខណៈជាអន្តរជាតិ ឬក៏ ចលនាអ្វីមួយដែលអាចមានឥទ្ធិពលឆ្លងពីប្រទេសមួយទៅ ប្រទេសមួយ ។ ឧទាហរណ៍ (Universal Declaration of Human Rights) ការប្រកាសសិទ្ធមនុស្សជាសាកល ឬក៏ (Universal Suffrage​ Movement) ចលនាទាមទាសិទ្ធិបោះឆ្នោតរបស់នារី ជាដើម ។ល។ សម្រាប់ការបោះឆ្នោត នៅក្នុងប្រទេសមួយ គឺគេប្រើពាក្យ បោះឆ្នោតទូទៅ ឬ មិនទូទៅ ឬក៏ បោះឆ្នោតផ្ទាល់ ឬ បោះឆ្នោតដោយប្រយោល ។ នៅក្នុងភាសាអង់គ្លេស គេ​អាចសរសេរថា (General Election/Non-General Election Or Direct/Indirect Election) ជំនួសពាក្យ (Universal or Non-Universal Election) ក៏បានដែរ៕

មួយថ្ងៃ មួយម៉ាត់

បំរែបំរួលអាកាសធាតុៈ ពាក្យបំរែបំរួល មិនឃើញមាន សរសេរនៅក្នុងវច្ចនានុក្រមខ្មែរទេ ។ មានតែពាក្យ ប្រែ ឬក៏ ប្រែប្រួល ដែលមានអត្ថន័យប្រហាក់ប្រហែលនិងពាក្យ ផ្លាស់ប្តូរ ។ ដូច្នេះ ពាក្យបំរែបំរួលអាកាសធាតុ ដែលបកប្រែចេញមកពីពាក្យ អង់គ្លេស (Climate Change) នោះ គួរសរសេរថា ការប្រែប្រួល អាកាសធាតុ ឬ អាកាសធាតុប្រែប្រួល វិញ ចៀសវាងការបង្កើត ពាក្យថ្មីប៉ាតណាប៉ាតណី ៕

ចំណីខួរក្បាល

គ្រាន់តែជាការសង្កេត នៅស្រុកខ្មែរ ការកាន់កាប់តំណែងយូរអង្វែង គឺជាទម្លាប់មួយ ដែលមើលទៅ ហាក់ដូចជាពិបាកកែប្រែបានណាស់ ។ សូម្បី តែអ្នកដែលកំពុងស្រែកជំទាលក្តែងៗ សុំឲ្យមានការផ្លាស់ប្តូរ ទម្លាប់អវិជ្ជមាននេះ ក៏ហាក់ដូចជាកំពុងមើលរំលងបញ្ហានេះដែរ ។ ឧទាហរណ៍ នៅក្នុងចំណុចសំខាន់ៗនៃការចចាគ្នារកដំណោះ ស្រាយនយោបាយរវាងគណបក្ស ប្រជាជនកម្ពុជា និង គណ បក្សសង្រោះជាតិនោះ គេមិនឃើញមានការពិភាក្សាអំពី អាណតិកំណត់​ (Term Limit) របស់នាយករដ្ឋមន្ត្រីទេ ។ ដូច្នេះ ឱកាសក្នុងការធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រីអស់មួយជីវិត គឺត្រូវបានគេរក្សាទុកឲ្យនៅដដែល ។ បើយើងសង្កេតឲ្យបានល្អិតល្អន់បន្តិចនោះ មិនត្រឹមតែ តួនាទីនាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជាទេ ដែលគ្មានអាណតិកំណត់ សូម្បីតែប្រធានអង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ក៏ប្រហែលជាគ្មានអាណតិកំណត់ដែរ ។ មូលហេតុដែលយើង ហ៊ានសន្និដ្ឋានដូច្នេះ ព្រោះយើងសង្កេតឃើញថា អ្នកដឹកនាំ អង្គការក្រៅរដ្ឋាភិបាលមួយចំនួន គឺមានមុខដដែលៗ តាំងតែ ពីអង្គការទាំងនោះ បានចាប់បដិសន្ធិមកម្លេះ ៕

មួយថ្ងៃ មួយម៉ាត់

អាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច៖ តើមានអាជ្ញាធរគ្មានសមត្ថកិច្ច ដែរឬទេ ? បើគ្មានទេ ពាក្យអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច ជាពាក្យ ត្រួតន័យគ្នា ។ ពាក្យ អាជ្ញាធរ គឺគេសំដៅលើបុគ្គល ឬក៏ក្រុម មនុស្ស ដែលមានតួនាទីអនុវត្តិច្បាប់នៅក្នុងដែនសមត្ថកិច្ច របស់ខ្លួន ។ ដូច្នេះ ឲ្យតែអាជ្ញាធរ គឺមានសមត្ថកិច្ចហើយ មិនចាំបាច់បន្ថែមពាក្យ មានសមត្ថកិច្ច នៅពីក្រោយពាក្យ អាជ្ញាធរ នោះទេ ៕

មួយថ្ងៃ មួយម៉ាត់

ដីចំណីផ្លូវ ផ្លូវថ្នល់គឺជាហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធ គ្មានជីវិត គ្មានវិញាណ ហើយក៏មិនចេះ ស៊ីចំណីអាហារដែរ ។ ដូច្នេះ ដីដែលស្ថិតនៅតាមបណ្តោយដងផ្លូវ សម្រាប់ការពារកុំឲ្យផ្លូវថ្នល់ឆាប់បាក់បែកខូចខាតដោយប្រការ ណាមួយនោះ គួរហៅថា ដីចិញ្ចើមផ្លូវ ឬក៏ ដីអមចិញ្ចើមផ្លូវ វិញ ទើបស្តាប់ទៅ មិនសូវឆ្គង ៕

វិចារណកថា

កំណែទម្រង់ស៊ីជម្រៅ តើអាចទៅរួចទេ ? បន្ទាប់ពីបោះឆ្នោតហើយ ភាពចម្រូងចម្រាសនយោបាយនៅក្នុង ស្រុកខ្មែរ ហាក់ដូចជាមានសភាពក្តៅគគុក គួរឲ្យកត់សម្គាល់ ។ ទន្ទឹមនឹងនេះ យើងសង្កេតឃើញ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រីកម្ពុជា សម្តេច ហ៊ុន សែន ស្រែកប្រកាសក្តែងៗស្នើរសុំឲ្យស្ថាប័ណនានា ចូលរួម ជួយផ្តល់អនុសាសន៍ឲ្យរដ្ឋាភិបាល ដើម្បីធ្វើកំណែទម្រង់ អភិបាលកិច្ច នៅក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ឲ្យបានស៊ីជម្រៅ ។ សម្រាប់យើងដែលជាពលរដ្ឋខ្មែរ យើងយល់ឃើញថា លោក ហ៊ុន សែន មិនចាំបាច់ទៅរកពឹងពាក់អ្នកណាម្នាក់ទេ ក្នុងការធ្វើ កំណែទម្រង់នយោបាយ និងអភិបាលកិច្ច នៅកម្ពុជានោះ ។ ត្បិតអី លោកតែម្នាក់ឯងជាមួយនិងគណបក្ខប្រជាជនកម្ពុជារបស់ លោក គឺមានអំណាចគ្រប់គ្រាន់ក្នុងការធ្វើកិច្ចការនេះ ។ ប្រសិនបើ លោកមិនដឹង ថាតើត្រូវចាប់ផ្តើមធ្វើកំណែទម្រង់ឲ្យបានស៊ីជម្រៅនោះ ពីចំណុចណាទៅ យើងសូមជំរាបលោកថា ចំណុចសំខាន់ៗ ដែលអាច នាំឲ្យប្រទេសកម្ពុជាឈានទៅដល់កំណែទម្រង់នយោបាយស៊ីជម្រៅ បាន គឺមានបី៖ ទី ១៖ សម្តេចត្រូវមានឆន្ទៈនយោបាយក្នុងការធ្វើកំណែទម្រង់ស៊ីជម្រៅ ដែលសម្តេចកំពុងប្រកូកប្រកាសឲ្យគេជួយផ្តល់ អនុសាសន៍ឲ្យនេះ ។ បើសម្តេចគ្មានឆន្ទៈនយោបាយពិតប្រាកដ ក្នុងការធ្វើកិច្ចការនេះទេ ទោះ បីសម្តេចយកមនុស្ស មកពីទូទាំងពិភពលោកមកជួយ ក៏ធ្វើមិនកើតដែរ ។ ទី ២៖ សម្តេចត្រូវផ្តល់សិទ្ធិនិយាយស្តីឲ្យដល់ពលរដ្ឋខ្មែរ គ្រប់ៗរូប និង លុបបំបាត់រាល់ច្បាប់ទាំងឡាយណា ដែលប៉ះពាល់ដល់សិទ្ធិនិយាយស្តី ឬក៏ធ្វើបាតុកម្មដោយសន្តិវិធីរបស់ពលរដ្ឋខ្មែរ ។ បើសម្តេចមិនយល់ ថាតើ អ្វីទៅជាសិទ្ធិនិយាយស្តីរបស់ពលរដ្ឋនោះ វាគឺជាសិទ្ធិនិយាយស្តីបដិការ ។ ឧទាហរណ៍ សម្តេចអាចជេរអ្នកទិតៀនសម្តេច ឯអ្នកទិតៀនសម្តេចក៏អាច ជេរសម្តេចវិញបានដែរ ទោះបីជាអ្នកនោះ មានបុណ្យស័ក្តិតូចទាបជាង សម្តេចដូចមេឃនិងដីក៏ដោយ ។ សូមបញ្ជាក់ថា សិទ្ធិនិយាយស្តី ឬជួបជុំគ្នា ដើម្បីទាមទាអ្វីមួយ សម្រាប់ពលរដ្ឋសាមញ្ញ គឺជាសិទ្ធិដ៏ពិសិដ្ឋបំផុត មិនអាចអ្នកណាប៉ះពាល់បានទេ មិនខុសអ្វីអំពីតួអង្គព្រះមហាក្សត្រឡើយ ។ បើអ្នកណាម្នាក់ចង់ដឹងឲ្យបានរឹតតែច្បាស់អំពីសិទ្ធិនិយាយស្តីនេះ គេគ្រាន់ តែមើលមាត្រាបន្ថែមទីមួយ (First Amendment) នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៃ សហរដ្ឋអាមេរិក ឬក៏ទៅមើលចារិកនៅលើជញ្ជាំងអាគារមួយ ក្នុងក្រុងវ៉ាស៊ីន តោន នៅជ្រុងផ្លូវលេខ ៦ និង ផ្លូវ ផេនស៊ីវេនីញ៉ា នោះ ក៏អាចយល់ ថាតើ ចំណុចនេះមានសារៈសំខាន់ប៉ុនណាហើយ ។ យោងតាមឯកសារប្រវត្តិ សាស្ត្រអាមេរិក និងការនិយាយតគ្នា មាត្រាបន្ថែមទីមួយ ដែលមានពាក្យ ៤៥ ម៉ាត់នេះ គឺជាកត្តាចម្បងបំផុត សម្រាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញអាមេរិកាំង ទទួល បានសច្ចានុមតិ ។ ហើយពាក្យ ៤៥ ម៉ាត់នេះ គ្មានអ្នកណាម្នាក់ មានសិទ្ធិ លុប ឬក៏កែប្រែបានទេ ។ សូម្បីតែរដ្ឋសភាសហរដ្ឋអាមេរិក ក៏មិនអាច សរសេរច្បាប់ ប៉ះពាល់ដល់ពាក្យ ៤៥ ម៉ាត់នេះដែរ ព្រោះវាជាអភ័យឯក សិទ្ធិរបស់ពលរដ្ឋទូទៅ ដែលរស់នៅក្រោមលទ្ធិប្រជាធិបតេយ្យ ។ ទី ៣៖ ទំនាស់ផលប្រយោជន៍ ។ វាជាជម្ងឺដ៏រ៉ាំរ៉ៃនិងសាហាវយង់ឃ្នងជាទី បំផុតនៅក្នុងសង្គមខ្មែរ ។ ប៉ុន្តែ ទំនាស់ផលប្រយោជន៍មិនមែនជារោគសង្គម ដែលព្យាបាលមិនកើតនោះទេ ។ សម្តេចគ្រាន់តែចេញ ស ជ ណ ឬក៏ស្នើរ រដ្ឋសភាឲ្យចេញច្បាប់លុបបំបាត់ចោលទំនាស់ផលប្រយោជន៍នៅក្នុងជួរ​ រដ្ឋបាលទៅ ផលវិបាកទាំងឡាយ ដូចជា អំពើពុករលួយ រដ្ឋការគ្មានតម្លាភាព និទណ្ឌភាព ជាដើម ។ល។ នឹងវិនាសអន្តរាយដោយឯកឯង ។ តើកត្តាអ្វីខ្លះ ដែលបង្កឲ្យមានទំនាស់ផលប្រយោជន៍ ? និយាយឲ្យខ្លី គឺ គ្រួសារនិយម ។ ឧទាហរណ៍ បើសម្តេចធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រី ប្រពន្ធ កូន ក្មួយ បង ប្អូន កូនប្រសារឬក៏ដន្លងរបស់សម្តេច ដែលមានតួនាទីនៅក្នុងជួរគណរដ្ឋមន្ត្រី គឺសុទ្ធតែជាកត្តាបង្កឲ្យមានទំនាស់ផលប្រយោជន៍ ។ និយាយឲ្យងាយយល់ មន្ត្រីនិមួយៗ មិនអាចតែងតាំង ប្តីឬប្រពន្ធ បង ប្អូន កូន ក្មួយ ឲ្យធ្វើការងារ នៅក្នុងក្រសួង ដែលខ្លួនគ្រប់គ្រងឡើយ ព្រោះវាជាដើមចមនៃទំនាស់ផល ប្រយោជន៍។ ចំណុចទាំងបីខាងលើនេះ គឺជាកត្តាសំខាន់បំផុត ដែលយើងយល់ថា គួរមានកំណែទម្រង់ស៊ីជម្រៅ ។ ប៉ុន្តែ ដើម្បីបញ្ជាក់ឲ្យបានរឹតតែច្បាស់នោះ សម្តេច ហ៊ុន សែន គួរយកចំណុចទាំងបីនេះ ទៅស្ទង់មតិប្រជាពលរដ្ឋ ដែលរស់នៅក្បែរផ្ទះសម្តេចសិន ។ ព្រោះថា កំណែទម្រង់ស៊ីជម្រៅក៏ដោយ មិនស៊ីជម្រៅក៏ដោយ គប្បីធ្វើទៅដោយអនុលោមទៅតាមអ្វីដែលប្រជា ពលរដ្ឋរស់នៅក្បែរផ្ទះសម្តេចចង់បាន មិនមែនធ្វើទៅតាមអ្វីដែលអ្នកនយោ បាយចង់បាននោះទេ ។ ប្រសិនបើមានប្រជាពលរដ្ឋដ៏ច្រើនលើសលុប ចង់បានកំណែទម្រង់រដ្ឋាភិបាល ដូចដែលបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ សម្តេច ចាំបាច់ត្រូវតែ ធ្វើកំណែទម្រង់រដ្ឋាភិបាល ដូចបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ ឲ្យខាងតែបាន ៕