ចំណីខួរក្បាល

ដូណាល់ ត្រាំ និង ស្ថានភាពនយោបាយអាមេរិក ចាប់តាំងពីលោក ដូណាល់ ត្រាំ ឡើងកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីនៃសហរដ្ឋអាមេរិកមក ភាពច្របូកច្របល់មិនត្រឹមតែកើតមាននៅក្នុងសហរដ្ឋអាមរិកទេ ពិភពលោកស្ទើរតែទាំងមូលក៏រងឥទ្ធិពលនៃការកកូរកកាយរបស់គាត់ដែរ ។ អ្នកតាមដានពត៌មាននយោបាយជាច្រើន បានបញ្ចេញទិដ្ឋិតែរៀងខ្លួនពាក់ព័ន្ធនឹងទង្វើរបស់លោក ដូណាល់ ត្រាំ ។ តែបើយើងប្រៀបធៀបការដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលនៃសហរដ្ឋអាមេរិកនៅគ្រានេះ ទៅនឹងការដឹកនាំរបស់កាត់នៅគ្រាទីមួយនាឆ្នាំ ២០១៦ វិញនោះ វាមិនមានអ្វីខុសគ្នាឡើយ គ្រាន់តែនៅវេលានេះ គាត់ប្រើវិធីកាយកប់ត្រឡប់ជាន់សាហាវជាងមុន (More ruthless) ។ ជាគោលការណ៍ច្បាប់នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ប្រធានាធិបតីនៃសហរដ្ឋអាមេរិកត្រូវដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលតាមបែបបទក្រុមប្រឹក្សានិយម ។ និយាយឲ្យងាយយល់ ប្រធានាធិបតីត្រូវស្នើច្បាប់ទៅរដ្ឋសភាសុំសេចក្តីអនុមត្តិជាមុនសិន មុននឹងសម្រេចបង្កើត ឬ រំលាយស្ថាប័នណាមួយរបស់រដ្ឋ ។ មូលហេតុដែលត្រូវធ្វើដូច្នេះ ពីព្រោះរដ្ឋសភាជាស្ថាប័នគ្រប់គ្រងនិងចាត់ចែងថវិការជាតិរៀងរាល់ឆ្នាំ ។ វាជាប្រព័ន្ធតុល្យភាពដែលអ្នកតាក់តែងរដ្ឋធម្មនុញ្ញបានចារទុកជាច្រើនរយឆ្នាំមកហើយ ។ ក៏ប៉ុន្តែ លោក ដូណាល់ ត្រាំ អត់អនុវត្តិច្បាប់ទម្លាប់ទាំងនេះទេ គឺគាត់ជ្រើសយកបុរេឯកសិទ្ធិមួយ (Prerogative) ដែលមានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាទម្រង់ក្រឹត្យ ឬហៅជាភាសាអង់គ្លេសថា៖ Executive Orders ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ក្រឹត្យ (Rule by decree) គឺជានិតិវិធីច្បាប់របស់ជនផ្តាច់ការ (Tyrant) ។ ចុះហេតុអ្វីក៏វាមកនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រជាធិបតេយ្យនៃសហរដ្ឋអាមេរិកទៅវិញ ។ តាមពិត រដ្ឋធម្មនុញ្ញសហរដ្ឋអាមេរិកអនុញ្ញាតិឲ្យប្រធានាធិបតីប្រើក្រឹត្យ នៅក្នុងករណីមានអាសន្ន ឬក៏ ចាំបាច់ណាមួយតែប៉ុណ្ណោះ ។ មិនមែនឲ្យប្រធានាធិបតីយកវាមកប្រើប៉ាតណាប៉ាតណីអនាធិបតេយ្យនោះទេ ។ ក្រឹត្យនេះទៀតសោត គឺត្រូវអនុលោមតាមច្បាប់បញ្ញតិនានាដែលមាននៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ។ បើវាបំពាន ឬក៏ផ្ទុយអំពីអ្វីដែលមានសរសេរនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ វានឹងក្លាយទៅជាច្បាប់ព្រៃ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ គឺជាអ្នកអនុវត្តិច្បាប់ គ្មានសិទ្ធិបង្កើតច្បាប់ទេ ។ ដូច្នេះ ច្បាប់ដែលកើតចេញអំពីក្រឹត្យ វាគឺជាច្បាប់ឥតខាន់ស្លា (Illegitimate) ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយហេតុតែភាវស្របច្បាប់ និង មិនស្របច្បាប់នៃក្រឹត្យផងទាំងពួក តម្រូវឲ្យស្ថាប័នតុលាការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពរបស់វា មនុស្សឬក៏ស្ថាប័នទាំងឡាយណាដែលរងផលប៉ះពាល់ ចាំបាច់ត្រូវដាក់ពាក្យប្តឹងទៅតុលាការដើម្បីលុបក្រឹត្យនោះចោលវិញ ។ ដើម្បីធ្វើមោឃភាពទៅលើក្រឹត្យណាមួយ ក្រឹត្យនានាត្រូវឆ្លងកាត់ការជំនំជម្រះក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការចំនួនបីស្រទាប់គឺ សាលាដំបូង សាលាឧទ្ធរណ៍ និង តុលាការកំពូល (District Court, Circuit Court, Supreme Court) ។ ប្រការនេះគឺត្រូវការពេលវេលា ។ ហើយតុលាការទាំងបីស្រទាប់នេះ ត្រូវសម្រេចចិត្តជាឯកច្ឆ័ន្ទ ។ បើមានស្រទាប់ណាមួយមានមតិផ្ទុយ ក្រឹត្យនោះនឹងក្លាយទៅជាច្បាប់អនុវត្តិ ។ បច្ចុប្បន្នលោក ដូណាល់ ត្រាំ បានចេញក្រឹត្យជាង ១០០ហើយ ។ គាត់អាចនឹងចេញក្រឹត្យរាប់រយថែមទៀតដើម្បីរុញប្រព័ន្ធតុលាការឲ្យលិចលង់ (Flood the court system or Judiciary Branch) ។ យើងអាចព្យាករណ៍ជាមុនថា ក្រឹត្យ របស់ដូណាល់ ត្រាំ នឹងនៅក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការអាមេរិករហូតដល់ថ្ងៃគាត់ស្លាប់ ក៏ដោះស្រាយមិនទាន់អស់ែដរ ។ មុននឹងបរិយាយអំពីហានិភ័យនៃយុទ្ធសាស្ត្រប្រើក្រឹត្យរបស់លោក ដូណាល់ ត្រាំ ខ្ញុំសូមណែនាំមិត្តអ្នកអានឲ្យមើលលទ្ធផលនិងតឹតតាង ដែលបានបន្សល់ទុកកាលគាត់ដឹងនាំប្រទេសអាមេរិកពីឆ្នាំ ២០១៦ ដល់ ២០២០ ជាមុនសិន ។ ផ្អែកលើអ្វីដែលជាសមិទ្ធិផលនៃការដឹកនាំប្រទេសរបស់គាត់នាគ្រានោះ យើងអាចសន្និដ្ឋានបានថា នៅក្នុងអាណតិនេះគាត់នឹងប្រើយុទ្ធសាស្ត្រក្រឹត្យរហូតទាល់តែរយះមេឃរហែកផែនដី ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញអាមេរិកាំងស៊ូបានឬមិនបាន គឺអាស្រ័យលើកត្តាតែមួយគត់៖ ប្រព័ន្ធតុលាការ (Judiciary Branch) ។ គួរកត់សម្គាល់ថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង ប្រព័ន្ធតុលាការអាមេរិកាំង អាចតស៊ូទប់ទល់នឹងការជាន់ឈ្លីបំផ្លិចបំផ្លាញរបស់ ដូណាល់ ត្រាំ បានឬមិនបានគឺអាស្រ័យលើភាពក្លាហានរបស់មនុស្សដែលមានតួនាទីអនុវត្តិច្បាប់ទម្លាប់ទាំងអស់នោះ ។ ក្រដាសនិងពាក្យពេចន៍ដែលចារនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញដោយឯកឯង គ្មានអំណាចអ្វីឡើយ (Words in the constitution, by themselves, have no teeth or bearing upon a tyrant who is hellbent on destroying it) ។ ដើម្បីសម្រួលដល់ការស្វែងយល់អំពីប្រព័ន្ធតុលាការរបស់អាមេរិកាំង ខ្ញុំសូមលើកយកលក្ខណៈសាមញ្ញមួយចំនួនមកបង្ហាញជាមុន ។ នៅក្នុងសាខាទាំងបីនៃរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកាំង ស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិជាអ្នកអនុវត្តិច្បាប់ និងគ្មានសិទ្ធិបង្កើតច្បាប់ទេ ។ មានតែស្ថាប័នរដ្ឋសភា និង តុលាការតែប៉ុណ្ណោះដែលមានសិទ្ធិបង្កើតច្បាប់ ។ ច្បាប់ដែលចេញពីរដ្ឋសភាគេហៅថា៖ ច្បាប់បញ្ញតិ (Statutory law) ។ ច្បាប់ដែលកើតចេញពីប្រព័ន្ធតុលាការគេហៅថា៖ ច្បាប់អនុមត្តិ (Judiciary law, or case law) ។ Case law (a.k.a. common law) កើតចេញអំពីលទ្ធផលនៃការប្តឹងប្តល់ណាមួយ ។ ច្បាប់ដែលកើតចេញអំពីក្រឹត្យ យើងអាចហៅវាថា៖ ច្បាប់អនុវត្តិ ឬ ច្បាប់ចេញពីមាត់ (Executive orders) ។ ច្បាប់នេះ ថ្វីដ្បិតតែវាអាចធ្វើឲ្យមនុស្សនិងប្រទេសជាច្រើនរងកម្ម ឬរងទុក្ខវេទនា វាមិនមានអាយុយឺនយូរទេ លើកលែងតែលោក ដូណាល់ ត្រាំ អាចធ្វើឲ្យសហរដ្ឋអាមេរិកក្លាយទៅជាប្រទេសស្ថិតនៅក្រោមរបបផ្តាច់ការ ។ ប្រធានាធិបតីថ្មីអាចចេញក្រឹត្យលុប ច្បាប់អនុវត្តិរបស់លោក ដូណាល់ ត្រាំ ដោយគ្រាន់តែចុះហត្ថលេខា ឬសុីញ៉េ តែមួយខ្វោកប៉ុណ្ណោះ ។ ក៏ប៉ុន្តែ អំឡុងពេល ដូណាល់ ត្រាំ កាន់អំណាចរយៈពេល ៤ឆ្នាំ ខាងមុខនេះ ក្រឹត្យរបស់គាត់នឹងបង្កព្យុះភ្លៀងគ្មានថ្ងៃលស់ឡើយ ។ ដូចប្រទេសនានាដែរ ប្រព័ន្ធតុលការអាមេរិកាំងមានបីស្រទាប់គឺ សាលាដំបូង (District Court) សាលាឧទ្ធរណ៍ (Circuit Or Superior Court) និង តុលាការកំពូល (Supreme Court) ។ សាលាដំបូងមានចំនួន ៩៤ ។ សាលាឧទ្ធរណ៍មានចំនួន ១៣ ។ និងតុលាការកំពូល ១ ដែលមានទីតាំងនៅក្នុងរដ្ឋធានី វ៉ាសុីនតោន ។ សាលាដំបូងនិងសាលាឧទ្ធរណ៍ មានទីតាំងស្ថិតនៅរាយប៉ាយទូទាំអសហរដ្ឋអាមេរិក ។ ដើម្បីប្តឹងជំទាស់នឹងក្រឹត្យរបស់ ដូណាល់ ត្រាំ បុគ្គលឬស្ថាប័នដែលរងផលប៉ះពាល់ អាចដាក់ពាក្យប្តឹងនៅសាលាដំបូង ដែលស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ខ្លួនរស់នៅ មិនចាំបាច់ធ្វើដំណើរមកកាន់ទីក្រុងវ៉ាសុីនតោនទេ ។ បន្ទាប់ពីចៅក្រមសាលាដំបូងសម្រេចថា ក្រឹត្យណាមួយរបស់ដូណាល់ ត្រាំ មិនស្របច្បាប់ គាត់នឹងបញ្ជូនអាមុីអាថោងដែលភាគច្រើនជាបុគ្គលិករដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ ឲ្យយកករណីនេះប្តឹងទៅសាលាឧទ្ធរណ៍ រួចហើយបន្តទៅតុលាការកំពូល ។ ទម្រាំតែក្រឹត្យមួយត្រូវបានទាត់ចោលជាមោឃៈ ដូណាល់ ត្រាំ មានពេលយ៉ាងហោចណាស់ក៏ពីរបីខែដែរដើម្បីអនុវត្តិក្រឹត្យនោះ ។ យើងអាចស្រមៃមើលថា ក្រឹត្យចំនួន ៥០០ ត្រូវការពេលប៉ុន្មានឆ្នាំដើម្បីឲ្យពលរដ្ឋ ឬក៏ស្ថាប័នដែលរងផលប៉ះពាល់តតាំងលុបក្រឹត្យនោះចោលវិញ ។ ហើយគេត្រូវចំណាយប្រាក់និងពេលវេលាអស់ប៉ុន្មាន ។ ចៅក្រមដែលកាន់កិច្ចការនៅក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការទាំងបីស្រទាប់នៅសហរដ្ឋអាមេរិក គឺតែងតាំងដោយប្រធានាធិបតី និង ទទួលបានការផ្តល់ទំនុកចិត្តដោយព្រឹទ្ធសភា ហើយមានអភ័យឯកសិទ្ធិ (Immunity) ស្មើនឹងប្រធានាធិបតី ។ អ្វីដែលចៅក្រមទាំងនេះមានលើសពីប្រធានាធិបតីគឺ ពួកគាត់អាចកាន់តំណែងអស់មួយជីវិត ដរាបណាពួកគាត់មិនមានប្រព្រឹត្តិបទឧក្រិត្យធ្ងន់ធ្ងរណាមួយ ។ គ្មាននរណាមានសិទ្ធិដកដំណែងចៅក្រមទាំងនេះទេ ។ នីតិវិធីដកដំណែងចៅក្រមដែលបានប្រព្រឹត្តិបទល្មើស គឺត្រូវឆ្លងកាត់ការកាត់ក្តីនៅក្នុងព្រឹទ្ធសភាដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា៖ Impeachment (អុីមភីចមិន) ដូចគ្នាទៅនឹងការកាត់ក្តីប្រធានាធិបតីដែលប្រព្រឹត្តិបទល្មើសដែរ ។ គឺអភ័យឯកសិទ្ធិនិងភាពឯករាជ្យរបស់ចៅក្រមនេះហើយ ដែលជាក្តីសង្ឃឹម ឬរនាំងផ្លូវ (Guard Rail) ទប់ស្កាត់កុំឲ្យរថយន្តលោក ដូណាល់ ត្រាំ បរខុសផ្លូវ ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ រនាំងផ្លូវនេះមិនអាចស៊ូទ្រាំជាមួយនឹងការប៉ះទង្គិចដោយឥតស្រាកស្រាន្តឡើយ ។ ចំណុចខ្លះអាចនឹងបាក់ ។ គួរកត់សម្គាល់ផងដែរថា កាលពីខែ មិថុនា ឆ្នាំ ២០២៤ កន្លងទៅនេះ តុលាការកំពូលបានអនុមត្តិករណីមួយដែលថា អ្វីដែលលោក ដូណាល់ ត្រាំ ប្រព្រឹត្តិ ខុសច្បាប់ក្តី ត្រូវច្បាប់ក្តី នៅក្នុងរយៈកាលដែលគាត់កាន់កិច្ចការជាប្រធានាធិបតី មិនអាចយកមកធ្វើជាសំណុំរឿងដើម្បីដាក់ទោសទណ្ឌគាត់ នៅពេលដែលគាត់ឈប់កាន់ដំណែងទេ ។ មានតែព្រឹទ្ធសភាតែប៉ុណ្ណោះ ដែលមានតួនាទីដាក់ទោសទណ្ឌគាត់ ហើយត្រូវធ្វើនៅអំឡុងពេលដែលគាត់កំពុងកាន់អំណាច ។ ប្រការនេះគឺស្មើនឹងផ្តល់អាវក្រោះដ៏ក្រាស់មួយដល់ ដូណាល់ ត្រាំ ដ្បិតគ្មានថ្ងៃដែលព្រឹទ្ធសភាអាចដាក់ទោសទណ្ឌគាត់កើតទេ ដ្បិតគេត្រូវការសម្លេង ២ភាគ៣ នៃសមាជិកព្រឹទ្ធសភាទាំងអស់ដើម្បីកាត់ទោសគាត់ ។ ភាគច្រើននៃសមាជិកព្រឹទ្ធសាភា មកពីគណបក្សដែលគាំទ្រត្រាំ ។ មុននឹងបញ្ចប់អត្ថបទនេះ ខ្ញុំសូមនិយាយអំពីយុទ្ធសាស្ត្រជនផ្តាច់ការដែលលោក ដូណាល់ ត្រាំ កំពុងអនុវត្តិបន្តិច ។ ខ្ញុំធ្លាប់បានបកស្រាយច្រើនដងមកហើយថា យុទ្ធសាស្ត្របង្កើតរបបផ្តាច់ការគឺគេប្រើវិធីបោចរោមមាន់ទាំងរស់ ។ សម្រាប់អ្នកដែលមិនយល់អត្ថប្បដិរូបនៃពាក្យ បោចរោមមាន់ ខ្ញុំសូមបញ្ជាក់ថា មាន់ តំណាងឲ្យពលរដ្ឋនៅក្នុងប្រទេសមួយ ។ រោមមាន់តំណាងឲ្យសុខុមាលភាពសង្គម ។ លោកដូណាល់ ត្រាំ តែម្នាក់ឯងគ្មានចំណេះជំនាញអ្វីនឹងរៀបចំកិច្ចវិធីបោចរោមមាន់ទាំងរស់នេះទេ ។ គឺមានមនុស្សមួយក្រុមដែលផ្គុំក្បាលគ្នារៀបចំយុទ្ធវិធីនេះ ។ ដូណាល់ ត្រាំ ជាតួឯកនិងជាអ្នកអនុវត្តិរាល់កិច្ចការផងទាំងពួង ។ ជំហានដំបូងៗដែលគេត្រូវធ្វើគឺបង្កើតឲ្យមានមនុស្សមួយក្រុម ដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា៖ Attack dogs and guard dogs (ឆ្កែប្រហារ និង ឆ្កែការពារ) ។ មនុស្សមួយក្រុមនេះមានជាអាទ៍៖ អនុប្រធានាធិបតី រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស ក្រសួងការពារជាតិ ក្រសួងសន្តិសុខជាតិ ក្រសួងយុត្តិធម៌ និង បុគ្គលពីររូបទៀតដែលមានតួនាទីជាទីប្រឹក្សាសន្តិសុខជាតិ និងទីប្រឹក្សាសេដ្ឋកិច្ចជាតិ (លោក អេឡុន ម៉ាស ជាមនុស្សចុងក្រោយនេះ) ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ក្រសួងយុត្តិធម៌ធ្វើការងារក្រោយឆាក មិនសូវចេញមុខជាសាធារណៈទេ ។ ឯលោក អេឡុន ម៉ាស ដើរតួនាទីជាអ្នកចាត់ចែងធនធានមនុស្សស្រដៀងគ្នានឹងសហគ្រាសធំៗ ដែលជួលមនុស្សពីក្រៅមកដើម្បីកំចាត់បុគ្គលិកចោល ។ តួនាទីរបស់អនុប្រធានាធិបតីនិងរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស គឺវាយប្រហារទប់ទល់ជាមួយគូបដិបក្សលើឆាកអន្តរជាតិ ។ មនុស្សក្រៅពីនោះ គឺត្រូវតតាំងនិងវាយប្រហារបុគ្គលឬស្ថាប័នទាំងឡាយណា ដែលបង្កឧបស័គ្គនៅក្នុងប្រទេស ។ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស អនុប្រធានាធិបតី និង ទីប្រឹក្សាសន្តិសុខជាតិ ក៏មានតួនាទីជាអ្នកការពារប្រធានាធិបតីផងដែរ ។ ពាក្យការពារមួយឃ្លាដែលគេតែងលើកយកមកនិយាយគឺ៖ The buck stops here! (ខ្ញុំតែម្នាក់ឯងគត់ គឺជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ!) ។ បន្ទាប់មកគឺបង្កើតឲ្យមានបាតដៃទីបី (Fear factor) ។ ឧក្រិតជនវាយប្រហារមន្ទីររដ្ឋសភាដែលលោក ដូណាល់ ត្រាំ លើកលែងទោសដោយមិនរើសមុខនោះគឺជាបាតដៃទីបី សម្រាប់បំភ័យដល់ចៅក្រមនិងសកម្មជនទាំងឡាយណា ដែលមិនយល់ស្របជាមួយនឹងក្រឹត្យរបស់គាត់ ។ ការលើកលែងទោសឧក្រិតជនដោយមិនរើសមុខនេះ វាជាសារដ៏សំខាន់មួយទៅកាន់ចៅក្រម ក៏ដូចជាជនដៃដល់នានា ។ ឧក្រិតជនដែលបម្រើផលប្រយោជន៍ដូណាល់ ត្រាំ អាចរួចផុតទោសងាយដូចបកចេក ទោះពួកគេសម្លាប់នរណាក៏ដោយ ។ ជារួម ដូណាល់ ត្រាំ យកបុរេឯកសិទ្ធិ (Prerogative) នៃការប្រើក្រឹត្យមកផ្គុំជាមួយនឹងការលើកលែងទោសឧក្រិតជន (Pardon) ហើយភ្ជាប់វាជាមួយនឹងនិទណ្ឌភាពរបស់គាត់ក្នុងនាមជាប្រធានាធិបតី (Presidential immunity) ដើម្បីប្រែក្លាយខ្លួនឲ្យទៅជាស្តេចផែនដីមានអំណាចម្នាក់ ។ នៅក្នុងរយៈពេលបួនឆ្នាំខាងមុខនេះ ពិភពលោក ជាពិសេសសហរដ្ឋអាមេរិកវឹកវរដូចម្តេច យើងនឹងបានយល់គ្រប់ៗគ្នានាពេលដ៏ខ្លី ។ យុទ្ធសាស្ត្របោចរោមមាន់ទាំងរស់ គឺគេបោចរោមណាដែលមិនសូវឈឺជាមុន ។ ជាកិច្ចចាប់ផ្តើម ដូណាល់ ត្រាំ លើកទឹកចិត្ត ឬបង្ខំឲ្យបុគ្គលិករដ្ឋាភិបាលចូលនិវត្តិន៍ ។ បន្ទាប់មកបញ្ឈប់តួនាទីបុគ្គលិកថ្នាក់ទាបឬមិនសូវសំខាន់ ដោយសម្អាងហេតុផលកាត់បន្ថយការចំណាយថវិកាជាតិ ។ បន្ទាប់មកទៀតគឺរំលាយស្ថាប័ន ។ USAID និងវិទ្យុ VOA និង RFA គឺជាស្ថាប័នបម្រើផលប្រយោជន៍អន្តរជាតិច្រើនជាងអាមេរិក ។ ក្រសួងអប់រំជាតិក៏ជាស្ថាប័នមិនសូវសំខាន់ដែរ ដ្បិតប្រព័ន្ធអប់រំអាមេរិកាំងគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋនីមួយៗ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ក្រសួងអប់រំអាមេរិកាំងមិនពាក់ព័ន្ធនឹងកម្មវិធីសិក្សាក៏ដូចជាការចេញសញ្ញាប័នសញ្ញាឃើញ ដូចប្រទេសដទៃទេ ។ ពាក់ព័ន្ធនឹងសិទ្ធិសេរីភាព ដូណាល់ ត្រាំ ជ្រើសយកការបញ្ជូនជនអន្តោប្រវេសខុសច្បាប់ដែលជាទណ្ឌិត ទៅដាក់ក្នុងពន្ធនាគារនៅប្រទេសទីបីដោយមិនចាំបាច់កាត់ទោសឡើយ ។ កត្តាដែលរៀបរាប់ខាងលើនេះ គឺជារោមមាន់ដែលបោចចេញទៅមិនសូវឈឺ ដ្បិតពលរដ្ឋអាមេរិកាំងដែលរងផលប៉ះពាល់មិនជាច្រើណាស់ណាទេ ។ បើនិយាយអំពីជនរងគ្រោះវិញ បុគ្គលិកដែលបម្រើការនៅ USAID, VOA, and RFA ភាគច្រើនគឺជាជនជាតិអាមេរិកាំងដែលមានដើមកំណើតនៅប្រទេសដទៃ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការបោចរោមមាន់នេះវានឹងបន្តរំកិលបន្តិចម្តងៗ រហូតទាល់តែដល់ក្រុមមនុស្សដែលគាំទ្រនិងជួយជ្រោមជ្រែងលោក ដូណាល់ ត្រាំ តែម្តង ។ ទម្រាំតែមាន់មានអារម្មណ៍ថារងារ វាដល់ពេលដែលគេយកវាទៅស្ងោរជ្រក់ហើយ ។ រឿងមួយដែលជាចំអកព្រហ្មលិខិតនៃយុទ្ធនាការបោចរោមមាន់នេះគឺថា ពលរដ្ឋទូទៅគិតថាក្រុមមនុស្សដែលព្យាយាមបង្កើតរបបផ្តាច់ការនេះ គ្មានសមត្ថភាពនិងលទ្ធភាពរកជោគជ័យឃើញឡើយ ។ វាជាសេចក្តីប្រមាទមួយដែលជនផ្តាច់ការចង់បានជាទីបំផុត ។ ពលរដ្ឋប្រមាទពួកគេរឹតតែខ្លាំង ពួកគេរឹតតែត្រេកអរ ។ សូម្បីតែខ្ញុំដែលជាស្មេរ ក៏ស្ថិតនៅក្នុងជ្រោះនៃសេចក្តីប្រមាទនេះដែរ ។ ខ្ញុំនៅមានជំនឿលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងភាពក្លាហានរបស់អ្នកអនុវត្តិច្បាប់មុតមាំណាស់ ។ ដូណាល់ ត្រាំ និងស្ម័គ្របក្សពួក មិនអាចធ្វើឲ្យសហរដ្ឋអាមេរិកក្លាយទៅជាប្រទេសផ្តាច់ការបានឡើយ ។ វាជាជំនឿដែលពោរពេញទៅដោយហានិភ័យនិងអ្វីដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា៖ Vulnerability ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាសម្រង់សម្តីរបស់មនុស្សម្នាក់ដែលដើរចូលអន្ទាក់នៃរបបផ្តាច់ការ ដោយមិនដឹងខ្លួន៖ First they came for the socialists, and I did not speak out—because I was not a socialist. Then they came for the trade unionists, and I did not speak out—because I was not a trade unionist. Then they came for the Jews, and I did not speak out—because I was not a Jew. Then they came for me—and there was no one left to speak for me. —Martin Niemöller ដើមឡើយ ពួកគេកំចាត់ក្រុមសង្គមនិយម ហើយខ្ញុំមិននិយាយប្រឆាំងតវានឹងពួកគេទេ ពីព្រោះខ្ញុំមិនស្ថិតនៅក្នុងក្រុមសង្គមនិយម ។ បន្ទាប់មក ពួកគេកំចាត់ក្រុមសហជីព ហើយខ្ញុំក៏មិននិយាយអ្វីប្រឆាំងនឹងពួកគេដែរ ពីព្រោះខ្ញុំមិនមែនជាសមាជិកសហជីព ។ បន្ទាប់មកទៀត ពួកគេកំចាត់ជនជាតិជីហ្វ ហើយខ្ញុំក៏នៅតែមិននិយាយស្តីអ្វីតតាំងប្រឆាំងនឹងពួកគេទៀត ដ្បិតខ្ញុំមិនមែនជាជនជាតិជីហ្វ ។ នៅទីបំផុត ពួកគេចូលមកកំចាត់ខ្ញុំ ។ គ្មានមនុស្សណាម្នាក់សេសសល់នឹងជួយយកអាសាខ្ញុំឡើយ ៕

ចំណីខួរក្បាល

ដូណាល់ ត្រាំ វិលវិញ (Donald Trump, Revisit) កាលលោក ដូណាល់ ត្រាំ ឡើងកាន់កិច្ចការជាប្រធានាធិបតីនៃសហរដ្ឋអាមេរិកលើកទី ១ ខ្ញុំបានសរសេរអត្ថបទរិះគន់មួយចំនួនពាក់ព័ន្ធនឹងគោលនយោបាយ និង សកម្មភាពរបស់គាត់ ជាពិសេសគឺសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្ម (សូមមើលអត្ថបទនៅក្នុងរូបភាពខាងក្រោម) ។ នៅក្នុងសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មនៅគ្រាទី ១ សេដ្ឋវិទូអាមេរិកាំងបានវាយតម្លៃផលប៉ះពាល់ដល់ការរស់នៅរបស់ពលរដ្ឋអាមេរិកាំងទូទៅ គឺត្រូវចំណាយថវិកាប្រមាណជា ៨០០ដុល្លារ បន្ថែមលើការចំណាយប្រចាំឆ្នាំរបស់ខ្លួន ។ ឯសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មលើកទី ២នេះ ពលរដ្ឋអាមេរិកាំងត្រូវចំណាយប្រមាណជា ២០០០ដុល្លារ បន្ថែមលើការចំណាយប្រចាំឆ្នាំរបស់ខ្លួន ដោយហេតុតែនៅពេលដែលយើងច្របាច់កគេ គេក៏ច្របាច់កយើងវិញដែរ ។ នៅក្នុងសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្ម គ្មានទេភាគីចាញ់ ឬឈ្នះ ។ គឺមានតែជនរងគ្រោះ ។ អ្នកដែលទទួលផលអំពីសង្គ្រាមនេះ គឺភាគីដែលមិនពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងជម្លោះ ។ វាមិនខុសអំពីសត្វភេពីរក្បាលចែកត្រីគ្នាសុីមិនដាច់ស្រេច យកទំនាស់ទៅពឹងខ្លាត្រីឲ្យជួយដោះស្រាយឡើយ ។ អត្ថបទនេះ ខ្ញុំសូមមិនផ្តោតលើសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្ម និងផលកម្មដែលពលរដ្ឋអាមេរិកាំង និងពលរដ្ឋដទៃនៅក្នុងពិភពលោក កំពុងប្រឈមទេ ។ ខ្ញុំសូមលើកយកបញ្ហាខ្លះៗ ពាក់ព័ន្ធនឹងគោលនយោបាយរបស់ ដូណាល់ ត្រាំ មកវែកញែកចែកជាធម្មទានដល់មិត្តអ្នកអាន ។ តែមុននឹងវែកញែករឿងនយោបាយ ខ្ញុំសូមជម្រាបថា ពាក្យ Tariff គឺមានន័យថាពន្ធ (Tax) ដែលពលរដ្ឋទូទៅត្រូវបង់ មិនមែនសហគ្រាស ឬក៏ប្រទេសដែលលោក ដូណាល់ ត្រាំ កៀបសង្កត់ឲ្យបង់ Tariff នាំចេញទិញចូលនោះទេ ។ វាជាយុទ្ធសាស្ត្របោកប្រាស់ ប្រជាភិថុតិ ឬក៏ល្បែងលេងប៉ាហ៊ី ដែលអ្នកនយោបាយរមែងប្រព្រឹត្តិ ។ មុននឹងខ្ញុំនិយាយរឿងនយោបាយ ខ្ញុំសូមអធ្យាស្រ័យណែនាំខ្លួននិងអត្តចរិតនយោបាយរបស់ខ្ញុំ ឲ្យមិត្តអ្នកអានបានស្គាល់ជាមុន ជៀសវាងការភាន់ច្រឡំនានា (Misunderstanding) ។ ក្នុងនាមជាពលរដ្ឋអាមេរិកាំងមួយរូប ខ្ញុំមិនមែនជាអ្នកគាំទ្រគណបក្សសាធារណរដ្ឋ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកគាំទ្រគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ ដែរ ។ ខ្ញុំគោរពមតិភាគច្រើន និង គាំពារមតិភាគតិច ។ ពាក់ព័ន្ធនឹងដំណើរការបោះឆ្នោតតាមបែបបទប្រជាធិតេយ្យ ខ្ញុំតែងតែព្យាយាមបោះឆ្នោតបំបែកអំណាចប្រមូលផ្តុំ ដោយមិនប្រកាន់បក្សពួកឡើយ ។ នៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលប្រជាធិតេយ្យ យើងមាននីតិប្រតិបត្តិ នីតិបញ្ញតិ និង ប្រព័ន្ធតុលាការ (Executive, Legislative, and Judiciary) ។ ស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ និង នីតិបញ្ញតិ កើតឡើងដោយការបោះឆ្នោត ។ ពេលខ្លះ ស្ថាប័នទាំងពីរធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រារបស់គណបក្សតែមួយ ។ គឺស្ថានភាពនេះហើយដែលតម្រូវឲ្យខ្ញុំទៅបោះឆ្នោតពាក់កណ្តាលអាណតិ ដើម្បីបង្កើតឲ្យមានតុល្យភាពក្នុងការដឹកនាំប្រទេសជាតិ ក៏ដូចជាដឹកនាំរូបខ្ញុំដែលជាពលរដ្ឋម្នាក់ដែរ ។ ឯរឿងគោរពបូជា ខ្ញុំអត់គោរពបូជាអាទិទេព ឬក៏ បុគ្គលមនុស្សណាមួយឡើយ ។ ខ្ញុំគោរពបូជាគុណធម៌ ។ តើយើងយកអ្វីមកសម្គាល់គុណធម៌ ។ ប្រការនេះមិនពិបាកយល់ទេ ។ ទង្វើ ឬ ជំនឿ ណាដែលមិនបង្កទុក្ខវេទនាដល់ខ្លួនឯង និង អ្នកដទៃ គឺជាគុណធម៌ ។ អាទិទេពក្តី មនុស្សក្តី ដែលប្រកបទៅដោយគុណធម៌ គឺជាវត្ថុសក្ការៈរបស់ខ្ញុំ ។ ខ្ញុំចាប់ផ្តើមសិក្សាអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអាមេរិកាំង តាំងតែពីមិនទាន់ឈានជើងជាន់ទឹកដីនៃសហរដ្ឋអាមេរិកម្លេះ ។ ពេលមកដល់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅដើមឆ្នាំ ១៩៨៩ ខ្ញុំមានឱកាសបានចូលទៅសិក្សានៅក្នុងប្រព័ន្ធអប់រំអាមេរិកាំង ហើយក៏បានបន្តសិក្សាចាប់ពីពេលនោះរហូតមកដល់ថ្ងៃនេះ ។ នៅសាកលវិទ្យាល័យ ជំនាញសិក្សារបស់ខ្ញុំគឺ សារពត៌មាន និង វិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ ដោយផ្តោតទៅលើអភិបាលកិច្ចសាធារណរបស់រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកាំង ។ ខ្ញុំចាប់ផ្តើមសង្តេតអំពីដំណើរបត់បែននៃអភិបាលកិច្ចរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក តាំងតែពីអាណតិទីមួយរបស់លោកប្រធានាធិបតី ប៊ីល គ្លីនតុន រៀងរហូតមកដល់គ្រានេះ ។ ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ ខ្ញុំក៏ជាអ្នកធ្វើការងារឲ្យស្ថាប័នមួយចំនួន ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការធ្វើគោលនរយោបាយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ។ បើគិតជាថេរវេលា វាមានរយៈពេលប្រមាណជា ៣០ឆ្នាំហើយ ។ សួរថា តើខ្ញូំយល់ដឹងអ្វីៗសព្វជ្រុងជ្រោយទេ ? ចម្លើយគឺ អត់ទេ ។ តែខ្ញុំនឹងព្យាយាមបកស្រាយបំភ្លឺទៅតាមសមត្ថភាពដែលខ្ញុំមាន ។ ដំណើរដឹកនាំប្រទេសអាមេរិកាំងនាគ្រានេះ គឺមានហានិភ័យខ្ពស់ មិនមែនសម្រាប់តែជនជាតិអាមេរិកាំងទេ គឺពិភពលោកទាំងមូល ។ អ្វីដែលខ្ញុំព្រួយបារម្ភជាងគេគឺប្រការដែលអាចមានការព្យាយាមរបស់ ដូណាល់ ត្រាំ ដើម្បីក្រាញអំណាច (The possibility of trying to make the U.S.A. a dictatorship) ។ នៅក្នុងជម្រៅចិត្តរបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំជឿជាក់ថាគាត់មិនអាចធ្វើទៅរួចទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះបីជាលទ្ធភាពរបស់គាត់អាចមានត្រឹមតែ ០.០០១ ភាគរយក៏ដោយ ក៏ខ្ញុំនៅតែព្រួយបារម្ភដែរ ។ ជាមួយនរណាខ្ញុំមិនអាចសន្និដ្ឋានទេ ។ តែជាមួយ ដូណាល់ ត្រាំ អ្វីដែលយើងគិតថាមិនអាចទៅរួច គឺអាច ។ គាត់គឺជាមនុស្សក្រអើតក្រទមតាំងតែពីដើមរៀងមក ។ និយាយអំពីភាពក្រអើតក្រទម សូមបង្ហាញអំពីប្រការមួយ (Fact) ស្តីអំពីជោគជ័យនៅក្នុងដំណើរជីវិតពាណិជ្ជកររបស់គាត់បន្តិចផងចុះ ។ ផ្ទុយអំពីរូបភាពជោគជ័យដែលប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយអនាធិបតេយ្យ (Fake or Manipulated news) លើកតម្កើង លោក ដូណាល់ ត្រាំ បរាជ័យនៅក្នុងមុខជំនួញរបស់គាត់ច្រើនលើកច្រើនគ្រាមកហើយ ។ វាគ្មានអ្វីភ្ញាក់ផ្អើលទេ ប្រសិនបើសេដ្ឋកិច្ចរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកដាំក្បាលចុះនៅក្នុងអាណតិរបស់គាត់ ។ វិលទៅនិយាយអំពីប្រការដែលខ្ញុំព្រួយបារម្ភវិញម្តង ។ ផ្អែកលើទង្វើរបស់ ដូណាល់ ត្រាំ រយៈពេលជិតពីរខែកន្លងទៅនេះ អ្វីៗគឺស្រដៀងគ្នាទៅនឹងទង្វើរបស់ អាដុល ហុីត្លែរ នៅប្រទេសអាល្លឺម៉ងកាលពីឆ្នាំ ១៩៣៩ ពន់ពេកណាស់ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់នាគ្រានោះ ក៏ជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យដ៏រឹងមាំមួយដែរ ។ នៅសតវត្សទី ១៩ ជប៉ុនបានបញ្ជូននិស្សិតទៅរៀនអំពីបែបផែនដឹកនាំប្រទេសពីអាល្លឺម៉ង់ ហើយនៅប្រើទម្រង់នោះរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។ បើហុីត្លែរអាចបំផ្លាញរចនាសម្ព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យនៅអាល្លឺម៉ង់បាន រឿងអីដែលយើងហ៊ានទុកចិត្តថា ដូណាល់ ត្រាំ មិនអាចធ្វើបាននៅសហរដ្ឋអាមេរិក ។ ហុីត្លែរ ប្រើពេលមិនដល់មួយឆ្នាំទេ នៅក្នុងការកាច់បំបាក់ស្ថាប័នរដ្ឋនានាឲ្យជ្រកនៅក្រោមឥទ្ធិពលរបស់គាត់ ។ ដូណាល់ ត្រាំ ទម្រាំដល់ពេលបោះឆ្នោតពាក់កណ្តាលអាណតិ មានពេលរហូតដល់ទៅពីរឆ្នាំ ដើម្បីរុះរើស្ថាប័នជាតិនៃសហរដ្ឋអាមេរិក ឲ្យសមប្រកបទៅនឹងតម្រូវការរបស់គាត់ ។ ដូច្នេះ គាត់មានពេលគ្រប់គ្រាន់នៅក្នុងការផ្សងព្រេងរបស់គាត់ ។ អ្វីដែលជាភាពខុសគ្នារវាងអាល្លឺម៉ង់និងសហរដ្ឋអាមេរិក គឺស្ថិតត្រង់ថាពលរដ្ឋអាមេរិកាំងមានសិទ្ធិកាន់កាំភ្លើងគ្រប់ៗគ្នា ជាមួយនឹងពាក្យស្លោកមួយឃ្លាដែលមានន័យថា៖ កុំជាន់ឈ្លីខ្ញុំ (Don't Tread on Me!) ។ វាអាចនឹងល្មេញល្មើបន្តិច សម្រាប់ប្រធានាធិបតី ឬក៏អ្នកនយោបាយណាម្នាក់ ដែលព្យាយាមក្លាយខ្លួនជាជនផ្តាច់ការ ហើយជាន់ឈ្លីសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋអាមេរិកាំង ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មនុស្សល្មេញល្មើអត់ប្រើហេតុផលដូចមនុស្សជាឡើយ (It would be foolish for any president or politician to try to become a tyrant and take away Freedom from the American people. However, a foolish person does not have the same rational thinking like a sane one) ។ ជនផ្តាច់ការ ឬ ដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់របបផ្តាច់ការ គេប្រើយុទ្ធសាស្ត្រតែមួយទេគឺ បោចរោមមាន់ម្តងមួយៗ ឬស្ងោរកង្កែបទាំងរស់ដោយដុតភ្លើងថែមអុសម្តងមួយ ។ ខ្ញុំធ្លាប់សរសេរបកស្រាយរឿងនេះរួចម្តងហើយ ។ ដូច្នេះ ជាកិច្ចសង្ខេប ខ្ញុំសូមលើកយកតែកត្តាមួយចំនួនមកបង្ហាញនៅទីនេះ ។ កត្តាបឋមគឺបង្កភាពច្របូកច្របល់និងព្រួយបារម្ភ ។ បន្ទាប់មក គេចាប់ផ្តើមប្រឡេះចំណុចណាដែលមិនសូវរសើប ឬ ឈឺ ។ ល្បឿននៃការប្រឡេះនេះគឺអាស្រ័យលើប្រត្តិកម្មរបស់មហាជន (Reaction of victims) ។ នៅតាមផ្លូវប្រតិបត្តិការណ៍ (Along the way) គេដើរតួជាជនរងគ្រោះ ហើយប្រើប្រព័ន្ធតុលាការកម្ចាត់ជនណាដែលបង្កឧបស័គ្គ ឬនៅទើសផ្លូវគេដើរ ។ លោកប្រធានាធិបតី ដូណាល់ ត្រាំ បានចាប់ផ្តើមដំណើររបស់គាត់ហើយ ។ អ្នកដែលមើលយល់ គួរតែប្រុងប្រៀបរៀបជើងព្រួល ។ អ្នកដែលមើលមិនទាន់យល់ សូមមេត្តាមើលនិងត្រិះរិះពិចារណាតាមការគួរ ។ លទ្ធភាពរបស់ខ្ញុំ គឺបានត្រឹមតែបង្ហាញទិដ្ឋភាពនិងហានិភ័យ ។ ឯដំណោះស្រាយយ៉ាងណាៗ គឺអាស្រ័យលើឆន្ទៈនិងភាពឆ្លាតវាងវៃរបស់យើងម្នាក់ៗ ។ សូមបញ្ជាក់ថា សហរដ្ឋអាមេរិក ប្រៀបបាននឹងភ្នំភ្លើងដ៏ធំមួយ ។ នៅពេលវាផ្ទុះ វានឹងប៉ះពាល់ (Affect) ដល់មនុស្សជាច្រើននៅជុំវិញពិភពលោក ។ មុននឹងបញ្ចប់អត្ថបទនេះ ខ្ញុំសូមនិយាយអំពីទំនាក់ទំនងនយោបាយបរទេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកជាមួយនឹងប្រទេស អ៊ុយក្រេន និង ប្រទេសដទៃនៅក្នុងពិភពលោកបន្តិចផងចុះ ។ ប្រហែលជាមិនមានតែខ្ញុំម្នាក់ទេ ដែលឈឺចាប់ក្នុងចិត្តនៅពេលដែលឃើញលោក ហ៊្សេឡិនស្គី ត្រូវបានប្រធានាធិបតីនៃសហរដ្ឋអាមេរិកនិងសហការី បង្ខំឲ្យចុះហត្ថលេខាដោះដូរធនធានរ៉ែជាមួយនឹងជំនួយយុទ្ធោបករណ៍ ដើម្បីយកទៅតតាំងជាមួយនឹងសត្រូវដែលកំពុងតែព្យាយាមលេបត្របាក់ប្រទេសរបស់ខ្លួន ។ ទង្វើនេះ គេមិនហៅថាជំនួយទេ ។ វាគឺជាការលក់សព្វាវុធ ។ ក្នុងនាមជាមនុស្សគោរពបូជាគុណធម៌មួយរូប គ្មានអ្វីឈឺចាប់ជាងឃើញប្រមុខដឹកនាំរដ្ឋរបស់ខ្លួន ទៅជាន់កដកស្លាបជនរងគ្រោះដែលកំពុងតែត្រដរខ្យល់ ដើម្បីទាញយកផលប្រយោជន៍ឡើយ ។ ក្រៅអំពីពាក្យខ្ពើម (Despicable) ខ្ញុំហាក់ដូចជាមិនអាចរកពាក្យអ្វី មកបរិយាយឲ្យសក្តិសមនឹងទង្វើនេះទេ ។ ក្រៅអំពីការជាន់កដកស្លាប អ៊ុយក្រេន នៅមានរឿងបោះឆ្នោតប្រឆាំងនឹងការថ្កោលទោសប្រទេស រុស៊្សី ពីបទឈ្លានពាន អ៊ុយក្រេន នៅឯអង្គការសហប្រជាជាតិមួយទៀត ។ វាគ្មានអ្វីថោកទាបជាងឃើញប្រទេសដែលជាបិតា ឬជានិមិត្តរូបនៃការតស៊ូដើម្បីសេរីភាព និង អធិបតេយ្យភាព យកស្មារតីនៃបុព្វបុរសរបស់ខ្លួន ដែលបានតស៊ូបូជាជីវិតអល់កាលរាប់រយឆ្នាំកន្លងមកហើយ ក្នុងបុព្វហេតុ សិទ្ធិ សេរីភាព និង អធិបតេយ្យភាព មកជាន់ឈ្លីឲ្យរលាយហិនហោចនៅចំពោះមុខពិភពលោក តែក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានថ្ងៃ ។ នៅក្នុងបទភ្លេងជាតិនៃសហរដ្ឋអាមេរិក មានពាក្យមួយឃ្លាដែលពោលថា៖ ទឹកដីរបស់ជនដែលមានសេរី ភូមិឋានរបស់អ្នកក្លាហាន (Land of the free; home of the brave) ។ ថ្វីដ្បិតតែទង្វើរបស់អ្នកដឹកនាំបច្ចុប្បន្ន ហាក់ដូចជាបានកែប្រែប្រទេសដ៏ពិសិដ្ឋមួយនេះឲ្យក្លាយទៅជា៖ ទឹកដីរបស់ជនពាល ភូមិឋានរបស់ជនកំសាក ក៏ពិតមែន តែទង្វើទាំងនេះមិនឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីទឹកចិត្ត និង អត្តចរិតប្រកបដោយគុណធម៌របស់ជនជាតិអាមេរិកាំងឡើយ មិនថាអ្នកនោះជាអ្នកគាំទ្រគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ គណបក្សសាធារណរដ្ឋ ឬក៏ជាជនជាតិដើម ។ ទង្វើអគុណធម៌ និង ផ្ទុួយអំពីស្មារតីនៃបុព្វបុរសយើង គឺគ្រាន់តែជាភាពឆ្កួតលលារបស់បុគ្គលមួយចំនួន និងការវង្វេងវង្វាន់របស់ពួកយើងក្នុងការជ្រើសរើសអ្នកដឹងនាំប្រទេសតែប៉ុណ្ណោះ ។ ប្រសិនបើសហរដ្ឋអាមេរិកមិនបាក់បែកក្រោមស្នាដៃរបស់ ដូណាល់ ត្រាំ ទេ ពួកយើងប្រាកដជាស្តារកិតិ្តយសនិងកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកឡើងវិញ ។ We will rebuild our dignity and integrity, once this storm of stupidity moves over! កំណត់៖ ដើម្បីកុំឲ្យអត្ថបទនេះវែងពេក ខ្ញុំសម្រេចមិនសរសេរអំពីហានិភ័យនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី ៣ និង បច្ចេកទេស ឬតិចនិចនានាដែលលោក ដូណាល់ ត្រាំ ប្រើដើម្បីរុះរើ ឬ បំផ្លាញរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋាភិបាលនៃសហរដ្ឋមេរិកទេ ។ ប្រធានបទទាំងនេះ យើងអាចលើកយកមកជជែកវែកញែកដើម្បីសិក្សានិងប្តូរទស្សនគ្នានៅលើទំព័របញ្ចេញមតិ ឬ ខំមិន ។

ចំណីខួរក្បាល

ប្តូរតួនាទី (Role Reversal) សព្វថ្ងៃ ខ្ញុំរស់ពឹងលើកម្លាំងញើសរបស់ភរិយាស្ទើរតែទាំងស្រុង ។ ក្រៅតែអំពីមនុស្សជិតដិតពីរបីនាក់ គ្មាននរណាដឹងថាខ្ញុំសុំលុយប្រពន្ធចាយជាប្រចាំទេ ។ សន្តានញាតិនិងមិត្តភក្តិទូទៅ តែងតែគិតថា ខ្ញុំគឺជាអ្នករ៉ាប់រងបន្ទុកគ្រួសារ (Breadwinner) ។ ធាតុពិត សំបកប៉ោតសម្បើមតែសំបកក្រៅប៉ុណ្ណោះ ។ ឯផ្នែកខាងក្នុង គឺទទេស្អាតដូចហោប៉ៅអត់លុយដូច្នោះដែរ ។ នៅពេលប្តីប្រពន្ធចាប់ផ្តើមមានបុត្រធីតា ដើម្បីបង្កើតពូជពង្សវង្សត្រកូលមួយឡើង បញ្ហាប្រឈមមួយដែលយើងលើកយកមកគិតមុខគេបំផុតគឺថា តើយើងថែទាំគាំពារបុត្រធីតា ដោយរបៀបណា ។ ខ្ញុំជឿថាមនុស្សគ្រប់គ្នា ឆ្លងកាត់ថេរវេលានេះមិនដូចគ្នាឡើយ ។ វាអាស្រ័យទៅលើស្ថានភាពគ្រួសារនីមួយៗ ។ មុនពេលបុត្រទីមួយរបស់ពួកយើងកើតមក យើងបានលើកយកកត្តានានាមកពិភាក្សា ហើយសម្រេចចិត្តថា នឹងមើលថែទាំគាំពារកូនដោយខ្លួនឯង ។ យើងពឹងពាក់អ្នកដទៃតែនៅក្នុងករណីចាំបាច់ខ្លាំងតែប៉ុណ្ណោះ ។ សម្រាប់មនុស្សទូទៅដែលមិនមែនជាសេដ្ឋី ការថែទាំគាំពារកូនដោយឯកឯង គឺជារឿងស្មុគស្មាញជាងត្បាញសំពត់ហូល ។ បញ្ហាចម្បងគឺថវិកាសម្រាប់ទ្រទ្រង់ការរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ ។ ចំណុចមួយដែលយើងយកមកធ្វើជាគោលការណ៍អនុវត្តិគឺ អ្នកណាមានប្រាក់ចំណូលទាប ត្រូវនៅផ្ទះថែរក្សាកូន ។ កូនប្រុសច្បងរបស់ពួកយើងចាប់កំណើតនៅស្រុកខ្មែរ ហើយមកប្រសូត្រនៅស្រុកអាមេរិក ។ ពេលភរិយាខ្ញុំពរពោះនាយ គាត់មិនមានការងារធ្វើទេ ។ ដូច្នេះ បន្ទាប់ពីកូនប្រសូត្រមក ភរិយាខ្ញុំនៅផ្ទះបំបៅថែកូនអស់រយៈកាលមួយឆ្នាំគត់ ទម្រាំតែគាត់មានឱកាសបានចេញទៅប្រកបការងារ ។ គ្រានោះ ការងាររបស់ខ្ញុំត្រូវបានកាត់បន្ថយមកនៅប្រហែលជា ៣ភាគ៤ នៃថេរវេលាប្រចាំឆ្នាំ ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំអាចដកឃ្លាមកមើលថែកូនដោយខ្លួនឯងខ្លះ និងផ្ញើកូនជាមួយនឹងអ្នកជិតខាងម្នាក់ដែលមានកូនតូចដែរ ឲ្យជួយមើលថែនាយពេលខ្ញុំរវល់ ។ យើងធ្វើដូច្នេះបានប្រហែល ៥ខែ អ្នកផ្ទះខ្ញុំក៏ពរពោះកូនមួយទៀត ចំពេលដែលកន្លែងធ្វើការរបស់គាត់ផ្អាកការងារគាត់មួយរយៈ ដោយហេតុតែមិនសូវមានតម្រូវការបុគ្គលិកច្រើន ។ អំឡុងពេលពរពោះកូនទីពីរ អ្នកផ្ទះខ្ញុំបានដាក់ពាក្យរកការងារធ្វើនៅស្ថាប័ននានា ។ មុនពេលកូនទីពីរប្រសូត្រប្រហែលមួយអាទិត្យ មានស្ថាប័នមួយហៅអ្នកផ្ទះខ្ញុំឲ្យចូលទៅសម្ភាសទទួលការងារ ។ មុនថ្ងៃណាត់ទៅសម្ភាសមួយថ្ងៃ កូនទីពីររបស់ពួកយើងក៏ប្រសូត្រមុនថ្ងៃកំណត់ ដែលបង្កឲ្យមានភាពរអាក់រអួលជាមួយកិច្ចសម្ភាសការងារនោះ ។ សំណាងដែរ ស្ថាប័ននោះបានពន្យាពេលសម្ភាសការងារឲ្យអ្នកផ្ទះខ្ញុំចំនួនមួយអាទិត្យ ។ ក្នុងចំណោមបេក្ខជនចំនួនបីនាក់ អ្នកផ្ទះខ្ញុំត្រូវបានគេជ្រើសរើសឲ្យទទួលបានការងារ ។ អ្វីដែលជារឿងរីករាយបំផុតសម្រាប់ពួកយើង ជាពិសេសរូបខ្ញុំ គឺភរិយាខ្ញុំទទួលបានប្រាក់បៀវត្សរ៍ប្រមាណជាពីរដងនៃប្រាក់បៀវត្សត៍របស់ខ្ញុំ ។ ខ្ញុំលួចញញឹមក្នុងចិត្ត ហើយដាក់ឈ្មោះឲ្យកូនស្រីដែលទើបនឹងកើតថា លក្ស្មីកិន្នរី ដ្បិតអីនាងកើតមកនាំយកសំណាងដ៏ធំមួយមកឲ្យឪពុកនាង ។ សំណាង ឬ សំណោក អាស្រ័យលើការវិនិច្ឆ័យរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ ។ បន្ទាប់ពីភរិយាអាចរកប្រាក់ចំណូលលើសខ្ញុំទ្វេដង ខ្ញុំចំណាយពេលនៅផ្ទះមើលថែទាំកូនច្រើនជាងចេញទៅប្រកបការងារ ។ រៀងរាល់អាទិត្យ យើងនៅផ្ញើកូនជាមួយនឹងអ្នកដទៃពីរឬបីថ្ងៃដែរ អាស្រ័យលើតម្រូវការនៃការងាររបស់ខ្ញុំ ។ លុះដល់អាសន្នរោគ កូវីដ១៩ រាតត្បាត ខ្ញុំចាប់ផ្តើមធ្វើការងារពីផ្ទះទៅតាមរយៈកម្មវិធី ហ៊្សូម (Zoom) ។ នៅទីបំផុត ខ្ញុំក៏សម្រេចចិត្តជូនដំណឹងទៅស្ថាប័នការងាររបស់ខ្ញុំ សុំសម្រាកអំពីការងារដោយទទួលយកត្រឹមតែការងារណា ដែលខ្ញុំអាចធ្វើតាមរយៈកម្មវិធី ហ៊្សូម នៅក្នុងផ្ទះរបស់ខ្ញុំតែប៉ុណ្ណោះ ។ ធ្វើដូច្នេះ ខ្ញុំអាចនៅមើលថែទាំកូនរបស់ខ្ញុំជាប្រចាំ ដោយមិនចាំបាច់ពឹងពាក់អ្នកដទៃឡើយ ។ ការងារមេផ្ទះ ថាស្រួល ក៏ដូចជាមិនស្រួលណាស់ណាទេ ។ បើនឹងថាលំបាក ក៏ដូចជាមិនលំបាកណាស់ណាដែរ ។ ពេលខ្លះ យើងប្រឈមនឹងសភាព "វិលក្បុង" ម្តងម្កាល ។ កាលវិភាគរបស់ខ្ញុំគឺម៉ោង ៦និង១៥នាទីព្រឹក ដាស់កូនទីមួយឲ្យងើបពីគេង ដុសធ្មេញលាងមុខញ៉ាំអាហារពេលព្រឹកហើយ ជូនវាទៅរៀននៅម៉ោង ៧កន្លះ ។ ដល់ម៉ោង ៨ ចាប់ផ្តើមរៀបចំខ្លួនឲ្យកូនទីពីរទៅរៀន ។ ម៉ោង ៩ ដឹកកូនទីពីរទៅដាក់នៅសាលា ហើយក៏បន្តដឹកភរិយាទៅកាន់ការិយាល័យធ្វើការរបស់គាត់នៅក្នុងក្រុងតែម្តង ។ ខ្ញុំចំណាយពេលប្រហែលមួយម៉ោងនៅក្នុងបេសកកម្មចុងក្រោយនាពេលព្រឹកនេះ ។ នៅម៉ោង ២និង១៥នាទីរសៀល ខ្ញុំទៅយកកូនទីមួយចេញពីសាលាមកផ្ទះវិញ ។ ម៉ោង ៤ល្ងាច ទៅយកកូនទីពីរចេញពីសាលា ។ ម៉ោង ៤កន្លះ ចាប់ផ្តើមភ្ងូតទឹកឲ្យពួកគេ ។ ម៉ោង ៥ល្ងាច ទៅទទួលភរិយាពីចំណតរថយន្តក្រុង ឬ ចំណតរទេះភ្លើងមកផ្ទះវិញ ។ បេសកកម្មចុងក្រោយនេះក៏ត្រូវចំណាយពេលបរឡានមួយម៉ោងដែរ ។ ខាងលើនេះគឺជាការងារចម្បងរបស់បុរសមេផ្ទះនៅក្នុងរយៈពេល ១២ម៉ោង ។ ពេលវេលាដែលនៅសេលសល់ចន្លោះម៉ោង ខ្ញុំដេកអេះពោះ ឬក៏ អេះអីផ្សេង ។ បើកូនមានលំហាត់នៅផ្ទះ (Homeworks) ជួយពន្យល់ពួកគេឲ្យធ្វើកិច្ចការសាលាព្រមទាំងដាំបាយល្ងាយទុកឲ្យភរិយា ។ ពេលខ្លះក៏ភ្លេចដាំបាយដែរ ។ ត្រូវមាត់តែញយ ។ ក្រៅអំពីសភាព "វិលក្បុង" ក៏មានករណី "រត់ខ្វែងដៃខ្វែងជើង" ម្តងម្កាលដែរ ។ នៅថ្ងៃដែលខ្ញុំត្រូវធ្វើការងារតាមរយៈ ហ៊្សូម កាលវិភាគប្រចាំថ្ងៃរបស់ខ្ញុំគឺថា រត់ខ្វែងដៃខ្វែងជើងមិនចាញ់អ្នកលក់គុយទាវនៅផ្សារ ឌុយមុិច ឡើយ ។ ឧទាហរណ៍ បើខ្ញុំត្រូវធ្វើការចាប់ពីម៉ោង ១១ព្រឹក ដល់ម៉ោង ៥ល្ងាច ខ្ញុំត្រូវធ្វើការងារពេលព្រឹកដូលកាលវិភាគខាងលើ ។ ឯពេលរសៀល ខ្ញុំត្រូវពឹង អាយហ្វូន ឲ្យវាថតរូបនិងសម្លេងចេញអំពីអេក្រង់កំព្យូទ័រទុកឲ្យខ្ញុំ នៅពេលដែលខ្ញុំត្រូវចេញទៅយកកូនពីសាលារៀននៅចន្លោះម៉ោង ២ និង ម៉ោង ៤ ។ បន្ទាប់ពីបញ្ចប់កិច្ចការនៅម៉ោង ៥ ខ្ញុំចេញទៅទទួលភរិយាពីចំណតរថភ្លើង ។ មកដល់ផ្ទះនៅម៉ោងប្រហែលជា ៦ប្លាយ អ្នកផ្ទះខ្ញុំភ្ងូតទឹកឲ្យកូននិងរៀបចំឲ្យពួកគេទទួលទានអាហារពេលល្ងាច ។ ឯខ្ញុំត្រូវបើកមើលសកម្មភាពការងារដែលខ្ញុំថតនៅក្នុង អាយហ្វូន ដើម្បីបំពេញចំណុចចន្លោះដែលខ្ញុំទៅយកកូនពីសាលានោះ ឲ្យបានពេញលេញ ។ ទម្រាំតែធ្វើកិច្ចការផងទាំងពួងចប់ គឺម៉ោងប្រហែល ៨ល្ងាច ។ នេះហើយគឺជាជីវិតការងាររបស់ "បុរស" ឬ "ស្ត្រី" មេផ្ទះ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ការងារ "រត់ខ្វែងដៃខ្វែងជើង" នេះ ក្នុងមួយខែ ខ្ញុំពើបប្រទះតែពីរ ឬ បីដងអីទេ ។ បើធ្វើរាល់ថ្ងៃ ខ្ញុំប្រហែលជាដួលដូចគោដឹកសៀងយូរហើយ ។ ដំណើរជីវិតមនុស្សគ្រប់ៗរូបរមែងបត់បែនតាមកាលៈទេស ។ ក្រៅអំពីភាវ យប់ និង ថ្ងៃ គ្មានអ្វីប្រាកដប្រជា ឬក៏ទៀតទាត់ឡើយ ។ បច្ចុប្បន្ន ការប្រកាន់តួនាទីរបស់ប្តីប្រពន្ធនៅក្នុងរង្វង់គ្រួសារ មិនថាជាជនជាតិខ្មែរ ឬក៏ជនជាតិណាទេ នៅរឹងត្អឹងច្រើន ។ នៅពេលបុរសណាម្នាក់និយាយថា ខ្ញុំនៅផ្ទះមើលថែកូន ហើយឲ្យប្រពន្ធទៅប្រកបការងារចិញ្ចឹមគ្រួសារ មនុស្សភាគច្រើននឹងវាយតម្លៃថា បុរសនោះជាសត្វ ប្លាំងកាស (Horseshoe Crab) ។ តាមពិតជីវិតជាមេផ្ទះ មិនជាស្រណុកសុខស្រួលប៉ុន្មានទេ ។ អ្វីដែលជាសារប្រយោជន៍សម្រាប់ខ្ញុំ នៅក្នុងការប្តូរតួនាទីគ្នានេះ គឺខ្ញុំមានលទ្ធភាពអាចស្វែងយល់ដឹងបានច្រើន អំពីទុក្ខលំបាករបស់បដិភាគីនៃខ្ញុំ ។ ចេញអំពីបទពិសោធនេះ យើងអាចរៀបចំតាក់តែងដំណើរជិវិតនៃគ្រួសារ ប្រកបដោយការយល់ដឹងច្បាស់លាស់ មានតុល្យភាព និង មិនមាននរណាម្នាក់រងបន្ទុកធ្ងន់ធ្ងរពេកឡើយ (We are able to find a fair and proper balance for the life of husband and wife) ៕