ចំណីខួរក្បាល

ប្រព័ន្ធអប់រំ (Educational Systems) ប៉ុន្មានថ្ងៃមុន ខ្ញុំបានជជែកវែកញែកនឹងមិត្តក្នុងហ្វេសប៊ុកម្នាក់ ស្តីអំពីសញ្ញាប័ត្រ បាក់កាឡូរ៉េអា (Baccalaureate) ដែលខ្មែរយើងនិយមហៅថា បាក់អង និង បាក់ឌុប នោះ ឃើញថាមានភាពច្រឡំបល់ទល់ពុទ្ធោជាមួយនឹងសញ្ញាប័ត្រមួយនេះ ។ គាត់យល់ផ្សេង ខ្ញុំយល់ផ្សឹង ។ ភាពច្របូកច្របល់នេះកើតចេញអំពីកម្រិតសិក្សានៅសហរដ្ឋអាមេរិក និង នៅស្រុកខ្មែរ ។ នៅសហរដ្ឋអាមេរិក សញ្ញាប័ត្រ បាក់កាឡូរ៉េអា ជាសញ្ញាប័ត្រកម្រិតឧត្តមសិក្សា ដែលត្រូវចំណាយពេលសិក្សាយ៉ាងតិចបំផុត ១៤ឆ្នាំ ។ ឯបាក់កាឡូរ៉េអា នៅស្រុកខ្មែរគឺជាសញ្ញាប័ត្រកម្រិតមធ្យមសិក្សាដែលត្រូវចំណាយពេលសិក្សា ១២ឆ្នាំ ។ មុននឹងខ្ញុំបរិយាយអំពីប្រព័ន្ធអប់រំរបស់ខ្មែរ ខ្ញុំសូមលើកយកប្រព័ន្ធអប់រំអាមេរិកាំងមកបង្ហាញជាគំរូសិន ។ អាមេរិកាំងចែកការអប់រំជាពីរកម្រិតធំៗគឺ មធ្យមសិក្សា និង ឧត្តមសិក្សា ។ នៅកម្រិតមធ្យមសិក្សាគេមា៖ Elemetary, Middle, and High Schools [បឋមសិក្សា មធ្យមសិក្សា (ឬអនុវិទ្យាល័យ) និង មធ្យមសិក្សាជាន់ខ្ពស់ (ឬវិទ្យាល័យ)] ដែលមានរយៈពេលសិក្សាសរុប ១២ឆ្នាំ គឺ៥ឆ្នាំនៅបឋម ៣ឆ្នាំនៅមធ្យម និង ៤ឆ្នាំនៅមធ្យមជាន់ខ្ពស់ ។ គេរៀនអត់ប្រឡងឆ្លងកម្រិតយកសញ្ញាប័ត្រទេ ។ នៅមធ្យមសិក្សាជាន់ខ្ពស់ សិស្សត្រូវសន្សំ ក្រេឌីត តាមរយៈពិន្ទុប្រចាំឆមាសនៃមុខវិជ្ជានីមួយៗឲ្យបានគ្រប់ចំនួនអប្បារមា ។ នៅដំណាច់ឆ្នាំនៃថ្នាក់ទី ១២ ពួកគេទទួលបានសញ្ញាប័ត្រមួយដែលគេហៅថា High School Diploma ។ សិស្សដែលចង់បន្តចូលទៅសិក្សានៅឧត្តមសិក្សា ត្រូវប្រឡងនៅក្នុងកម្មវិធីសាកលមួយ (Entrance Exam) ដែលគេហៅថា SAT (Scholastic Aptitude Test, Or Standardized Test) សម្រាប់សិស្សដែលមានភាសាអង់គ្លេសជាភាសាកំណើត និង TOEFL (Test Of English as a Foreign Language) សម្រាប់សិស្សដែលមានភាសាដទៃជាភាសាកំណើត ឬអ្នកអាណាព្យាបាលប្រើភាសាដទៃនៅក្នុងផ្ទះ ។ ចំណែកនៅឧត្តមសិក្សា គេចែកជាពីរឋានានុក្រមគឺ ឧត្តមសិក្សាថ្នាក់ទាប (Undergraduate School) និងឧត្តមសិក្សាថ្នាក់ខ្ពស់ (Graduate School) ។ និស្សិតឧត្តមសិក្សាដែលចង់រៀនបន្តពីឧត្តមសិក្សាថ្នាក់ទាបទៅឧត្តមសិក្សាថ្នាក់ខ្ពស់ ត្រូវឆ្លងកាត់ការប្រឡងមួយទៀតដែលគេហៅថា GRE (Graduate Record Examinations) ទៅតាមមុខជំនាញនីមួយៗ ។ នៅឧត្តមសិក្សាថ្នាក់ទាបមានសញ្ញាប័ត្រពីរកម្រិតគឺ Associte's Degree (បរិញ្ញាប័ត្រចត្វា) ដែលត្រូវចំណាយពេលសិក្សាបន្ទាប់ពីមធ្យមសិក្សាជាន់ខ្ពស់រយៈពេល ២ឆ្នាំ និង Bachelor's Degree (បរិញ្ញាប័ត្រត្រីយ៍) ដែលត្រូវចំណាយពេល ៤ឆ្នាំ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ប្រព័ទ្ធអប់រំអាមេរិកាំងឲ្យតម្លៃសញ្ញាប័ត្រ បាក់កាឡូរ៉េអា (Baccalaureate) ស្មើនឹង (Bachelor's Degree) ឬយ៉ាងហោចណាស់ក៏ស្មើនឹង (Associte's Degree) ដែរ ។ នៅឧត្តមសិក្សាថ្នាក់ខ្ពស់ មានសញ្ញាប័ត្រពីរកម្រិតទៀតគឺ Master's Degree (បរិញ្ញាប័ត្រទោ) និង Doctoral or PhD Degree (បរិញ្ញាប័ត្រឯក) ដែលមានថេរវេលាសិក្សាបន្ថែមរយៈពេល ពីរ និង បួនឆ្នាំបន្តពីបរិញ្ញាប័ត្រត្រីយ៍ទៅ ។ បើគិតជាចំនួនឆ្នាំ ការសិក្សានៅឧត្តមសិក្សាមានថេរវេលា ៨ឆ្នាំ និងមានសញ្ញាប័ត្រថ្នាក់ឧត្តមសិក្សាចំនួន ៤ កម្រិត ។ សរុបទាំងអស់ ការសិក្សាពីបឋមសិក្សារហូតដល់ចុងបញ្ចប់នៃឧត្តសិក្សាមានថេរវេលា ២០ឆ្នាំគត់ ។ ខ្ញុំមិនដែលបានសិក្សានៅក្នុងប្រព័ន្ធអប់រំខ្មែរ ពីបឋមសិក្សាទៅដល់ឧត្តមសិក្សាទេ ។ ប៉ុន្តែ ផ្អែកលើបទពិសោធខ្លះៗដែលខ្ញុំបានជួប ប្រព័ន្ធអប់រំខ្មែរមានភាពច្របូកច្របល់ច្រើន ។ នៅមុនឆ្នាំ ១៩៧៥ យើងកម្រិតការសិក្សាពីថ្នាក់ទី ១២ ទៅថ្នាក់ទី ១ ដោយបែកចែកវាជាបីកម្រិតគឺ បឋមសិក្សា ថ្នាក់ទី ១២ដល់ទី៧ ។ មធ្យមសិក្សា ថ្នាក់ទី ៦ដល់ថ្នាក់ទី៣ ។ និង មធ្យមសិក្សាជាន់ខ្ពស់ ថ្នាក់ទី ២ដល់ថ្នាក់ទី១ ។ នៅចុងបញ្ចប់នៃកម្រិតនីមួយៗកូនសិស្សត្រូវប្រឡងម្តងដើម្បីទទួលបានសញ្ញាប័ត្រ សឺទីហ្វីកា ឌីប្លូម និង បាក់កាឡូរ៉េអា (Baccalaureate) ។ គួរកត់សម្គាល់ថា មុនឆ្នាំ ១៩៧៥ កូនសិស្សខ្មែរត្រូវប្រឡងសញ្ញាប័ត្រនៅដំណាច់ឆ្នាំថ្នាក់ទី២ម្តង និងថ្នាក់ទីមួយម្តងទៀត ។ គេហៅការប្រឡងនេះថា បាក់អង និង បាក់ឌឺ (Baccalaureate I, and Baccalaureate II) ។ បន្ទាប់ពីរបបខ្មែរក្រហមដួលរលំនៅឆ្នាំ ១៩៧៩ ប្រព័ន្ធអបរំខ្មែរក៏បានត្រឡប់ធាតុដោយចាប់ផ្តើមពីថ្នាកទី ១ ទៅថ្នាក់ទី ១២ វិញ ។ ប៉ុន្តែសម័យនោះដូចជាមិនមានកម្មវិធីបង្រៀនដល់ថ្នាក់ទី ១២ទេ ។ កូនសិស្សរៀនដល់ថ្នាក់ទី ៨ ក៏ប្រឡងឌីប្លូម ហើយចេញទៅរៀនវិជ្ជាជីវផ្សេងៗ ។ ខ្ញុំដឹងមិនសូវច្បាស់លាស់ទេអំពីប្រការនេះ ដ្បិតចាកចេញពីស្រុកខ្មែរហើយនាគ្រានោះ ។ កូនសិស្សដែលមករស់នៅតាមជំរំជនភៀសខ្លួននៅតាមព្រំដែនខ្មែរ ថៃ ក៏ទទួលបានការអប់រំតាមផ្លូវកាត់ដូចគ្នាដែរ ។ យើងរៀនពីថ្នាក់ទី ១ ដល់ទី ៥ ហើយប្រឡងចូលមធ្យមសិក្សាដែលមានកម្មវិធីសិក្សារយៈពេល ៤ឆ្នាំ ។ នៅជំរំជនភៀសខ្លួនខ្មែរ ខៅអ៊ីដាង យើងហៅកម្រិតមធ្យមសិក្សានេះថា Form 1, 2, 3, and Form 4 ។ ឯនៅជំរំជនភៀសខ្លួនខ្មែរនៅតាមព្រំដែន ខ្មែរ ថៃ យើងហៅកម្រិតនេះថា មធ្យមសិក្សាទី១ ទី២ ទី៣ និង ទី៤ ។ បន្ទាប់ពីរៀនដល់មធ្យមសិក្សាថ្នាក់ទី ៤ យើងប្រឡងយកសញ្ញាប័ត្រមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិ ។ ខ្ញុំធ្លាប់បានរៀនកម្រិត Form 4 កន្លះឆ្នាំនៅខៅអ៊ីដាង ហើយក៏ធ្លាប់ប្រឡងយកសញ្ញាប័ត្រមធ្យសិក្សាបឋមភូមិនៅជំរំជនភៀសខ្លួនខ្មែរនៅ សាយធូ ដែរ ។ នៅខៅអ៊ីដាង យើងបញ្ចប់ការសិក្សាត្រឹម Form 4 ។ ឯនៅជំរំសាយធូ មានការសិក្សាក្រៅផ្លូវការ (Informal learning) បន្តពីមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិមួយឆ្នាំពីរទៀត ។ បើគិតពីឆ្នាំ ១៩៩៣ មកដល់បច្ចប្បន្នវិស័យអប់រំខ្មែរសម័យទំនើបបានចាប់បដិសន្ធិឡើងជាង ៣០ឆ្នាំហើយ ។ ប៉ុន្តែ យើងហាក់ដូចជានៅជាប់ (Stuck) ជាមួយនឹងកម្មវិធីសិក្សាដែលត្រូវបានរៀបចំឡើងកាលពី ១០០ឆ្នាំកន្លងទៅ ។ វាប្រហែលជាដល់ពេលដែលមន្ត្រីអប់រំសម័យនេះ កែទម្រង់ប្រព័ន្ធអប់រំខ្មែរឲ្យសុីសង្វាក់ជាមួយនឹងពិភពលោកហើយ ដើម្បីជួយសម្រួលដល់និស្សិតខ្មែរដែលមានឱកាស ឬក៏ត្រូវចេញទៅសិក្សានៅឯបរទេស ។ បើយើងមិនអាចធ្វើកើតនៅក្នុងជីវិតយើងទេ យើងគួររៀបចំជាទម្រង់ដើម្បីឲ្យមនុស្សជំនាន់ក្រោយគេចាត់ចែងបង្កើតជានិយាម (Standards) ប្រាកដប្រជាមួយ ។ បន្ទាប់ពីបានឆ្លងកាត់និងសង្កេតមើលវិស័យអប់រំខ្មែរអស់រយៈពេលជាងកន្លះសតវត្សមកនេះ ខ្ញុំគិតថាយើងគួរលប់បំបាត់ការប្រឡងឆ្លងកម្រិតនៅបឋមនិងមធ្យមសិក្សាចោលឲ្យអស់ ។ នៅរយៈពេល ៤ឆ្នាំចុងក្រោយនៃមធ្យមសិក្សា យកពិន្ទុប្រចាំឆមាសធ្វើជាគោល ហើយឲ្យនិស្សិតប្រឡងយកសញ្ញាប័ត្រដែលមានឈ្មោះថា មធ្យមសិក្សាជាន់ខ្ពស់ (High School Diploma) ។ គ្មាន ឌីប្លូម គ្មានបាក់ឌុបបាក់ដួលអ្វីទៀតទេ ។ និស្សិតដែលប្រឡងធ្លាក់ អាចចូលប្រឡងជាបេក្ខជនក្រៅប្រព័ន្ធ (Former student candidates) នៅឆ្នាំបន្ទាប់ៗទៅមុខទៀតបាន ។ សញ្ញាប័ត្រនិងចំនួនពិន្ទុដែលចេញពីការប្រឡងនេះ គឺជាមូលដ្ឋានសម្រាប់ទទួលអាហារូបករណ៍ ក៏ដូចជាបណ្ណអនុញ្ញាតសម្រាប់ចូលរៀនបន្តនៅកម្រិតឧត្តមសិក្សា ។ សម្រាប់ការសិក្សានៅឧត្តមសិក្សា យើងជ្រើសយកប្រព័ន្ធអប់រំអាមេរិកាំងដែលខ្ញុំរៀបរាប់ខាងលើ យកមកធ្វើជាគំរូតែម្តងទៅ ដ្បិតវាសាមញ្ញ ងាយយល់ ។ មានរឿងពិតមួយដែលខ្ញុំគួរលើកយកមកនិយាយនៅទីនេះ ។ បន្ទាប់ពីប្រឡងជាប់សញ្ញប័ត្រមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិនៅក្នុងជំរំសាយធូ ខ្ញុំបានមកបន្តការសិក្សានៅសហរដ្ឋអាមេរិក ។ ខ្ញុំមានឱកាសបានរៀននៅមធ្យមសិក្សាជាន់ខ្ពស់ (High School) ចំនួនមួយឆ្នាំកន្លះ ។ ដោយហេតុតែពេលវេលាខ្លីពេក ខ្ញុំមិនអាចសន្សំក្រេឌីតបានគ្រប់គ្រាន់ដើម្បីទទួលបានសញ្ញាប័ត្រឡើយ ។ នៅឆ្នាំចុងក្រោយនៃការសិក្សា ខ្ញុំបានទៅប្រឡង TOEFL ដើម្បីត្រៀមចូលរៀននៅឧត្តមសិក្សារួចហើយ ។ ប៉ុន្តែ បើគ្មានសញ្ញាប័ត្រមធ្យមសិក្សាជាន់ខ្ពស់ ខ្ញុំមិនអាចចូលរៀននៅឧត្តមសិក្សាដោយយកពិន្ទុ TOEFL ជាគោលបានឡើយ ។ ដោយយល់ច្រឡំថា សញ្ញាប័ត្រ "ឌីប្លូម" នៅមធ្យមសិក្សារបស់ខ្មែរ ស្មើនឹងសញ្ញាប័ត្រ "ឌីប្លូម" មធ្យមសិក្សាអាមេរិកាំង ខ្ញុំបានយកប្រការប្រឡងជាប់សញ្ញាប័ត្រឌីប្លូមនៅស្រុកខ្មែរ ទៅប្រាប់អ្នកគ្រូម្នាក់ ។ គាត់បានជួយអន្តរាគមឲ្យខ្ញុំទៅជួបនាយកសាលា ដើម្បីស្វែងរកមធ្យោបាយដោះស្រាយឧបស័គ្គ ។ បន្ទាប់ពីសួរនាំអំពីមុខវិជ្ជានានាដែលខ្ញុំបានសិក្សានៅឯសាលាក្នុងជំរំជនភៀសខ្លួន លោកនាយកសាលាបានសម្រេចចិត្តផ្តល់សញ្ញាប័ត្រមធ្យមសិក្សាជាន់ខ្ពស់មកឲ្យខ្ញុំ ដើម្បីបានទៅបន្តការសិក្សានៅឧត្តមសិក្សា ។ ថ្វីដ្បិតតែខ្ញុំទទួលបានជោគជ័យជាមួយការយល់ច្រឡំនោះ ខ្ញុំទៅរងកម្មហានិភ័យដូចក្របីជាប់ភក់នៅឯឧត្តមសិក្សា ។ មុននឹងគេអនុញាតិឲ្យយើងរៀននូវមុខវិជ្ជាមួយចំនួន គេតម្រូវឲ្យយើងប្រឡងកម្រិតសិក្សា (Take placement test) ជាមុនសិន ។ បើពិន្ទុយើងមិនដល់កម្រិត គេតម្រូវឲ្យយើងរៀននៅក្នុងកម្មវិធីដែលមិនទទួលបានក្រេឌីតជាមុន (Non-credit courses) ដើម្បីឆ្លងទៅកាន់ការសិក្សាយកសញ្ញាប័ត្រ ។ ថ្នាក់អត់ក្រេឌីតទាំងនេះ យើងត្រូវចំណាយទាំងប្រាក់ ទាំងពេលវេលាដើម្បីសិក្សា ហើយមិនទទួលបានសារប្រយោជន៍អ្វីធំដុំទេ ដ្បិតគេអត់រាប់បញ្ចូលវានៅក្នុងកម្មវិធីសញ្ញាប័ត្រអ្វីមួយឡើយ ។ អ្នកអាចស្រមៃមើលថា និស្សិតរៀនត្រឹម ៨ ឬ ៩ឆ្នាំ ទៅប្រឡងប្រជែងជាមួយនឹងគេរៀនអស់កាល ១២ឆ្នាំ តើយើងអាចឈរជើងបានកម្ពស់ណា ។ បើកុំតែខ្ញុំបានបន្តការសិក្សាមួយឆ្នាំកន្លះនៅមធ្យមសិក្សាជាន់ខ្ពស់អាមេរិកាំង ខ្ញុំមិនដឹងជាទៅភ្លឺនៅឯណាទេ ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ខ្ញុំត្រូវប្រឈមជាមួយនឹងការរៀនដោយមិនទទួលបានក្រេឌីតមួយរយៈដែរ ។ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាវៃឆ្លាតខុសក្បួនរបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំបានទៅរុកគួនទីប្រឹក្សាសិក្សារបស់ខ្ញុំ (College advisor) សុំរៀននៅក្នុងស្ថានភាពមួយដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា៖ In tandum ។ គឺយើងរៀននៅក្នុងមុខវិជ្ជាអត់ក្រេឌីតដែលគេតម្រូវឲ្យយើងរៀនជាមុនផង និងរៀនមុខវិជ្ជាបន្ទាប់ដែលមានក្រេឌីតផង នៅក្នុងពេលតែមួយ ។ ធ្វើដូច្នេះ ខ្ញុំខាតតែប្រាក់ ប៉ុន្តែអាចសន្សំពេលវេលាបានខ្លះ ។ បើខ្ញុំរៀនធ្លាក់ថ្នាក់ណាមួយ ខ្ញុំនឹងខាតប្រាក់និងពេលវេលាទ្វេដង ។ វាជាការប្រថុយប្រថានប្រភេទពូថៅឆែប ។ ជារួម ការប្រឈមនឹងឧបស័គ្គក្នុងស្ថានភាពល្ហល្ហេវដូចជាអ្វីដែលខ្ញុំបានឆ្លងកាត់ គឺជាកត្តាដ៏ធំបំផុតដែលធ្វើឲ្យនិស្សិតលះបង់ការសិក្សានៅឧត្តមសិក្សា (Drop out) ។ វាជាការយកឆន្ទៈទៅប្រយុទ្ធជាមួយនឹងចំណេះដឹង (Will versus knowledge) ។ ការសិក្សានៅក្នុងស្ថានភាពនេះ ផុយស្រួយណាស់ (Very precarious) ។ ពេលយើងសិក្សាដោយផ្អែកលើឆន្ទៈច្រើនជាងចំណេះដឹង យើងងាយនឹងធ្លាក់ទឹកចិត្តជាមួយនឹង ការទុញទាល់ខ្វល់ខ្វាយណាយនឿយនឹងមេរៀននានា ។ នៅក្នុងភាសាខ្មែរ យើងមានពាក្យមួយឃ្លារៀបរាប់អំពីប្រការនេះគឺ៖ "រៀនមិនចេះ" ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើយើងពិនិត្យឲ្យបានល្អិតល្អន់បន្តិច វាគឺជាកត្តា៖ "មិនចេះរៀន" ច្រើនជាង ៕