Cambodian Children Books: រឿងល្បើកនិងរឿងនិទាន

សោភ័ណភាពនិងជីវិតនៅ តាមដងទន្លេមេគង្គ

"The Mekong River Does Not Belong to Us; We Belong to the Mekong River."

ទន្លេមេគង្គ ជាទន្លេមួយដែលហូរកាត់ប្រទេស ទីបេត៍ ចិន (ប៉ែកនិរតី) ភូមា ឡាវ ថៃ កម្ពុជា និង វៀតណាម ។ ទន្លេនេះ មានប្រភពនៅក្នុងប្រទេស ទីបេត៍ ក្បែរទីប្រជុំជនមួយឈ្មោះ មុយយន់
(Muyon) ដែលមានកំពស់ ៥១០០ម៉ែត្រពីផ្ទៃសមុទ្រ (Sea Level) ត្រង់ចំណុចជ្រលង រុបសាលា (Rupsa-la Pass) ។ បើគិតជាប្រវែង ទន្លេមេគង្គមានប្រវែងប្រមាណជា ៤៦៦០ គីឡូម៉ែត្រ និងជាទន្លេធំទី ១២ នៅក្នុងពិភពលោក ។ នៅផ្នែកខាងលើ ចាប់ពីប្រភពមកដល់ព្រុំប្រទល់ប្រទេស ភូមា ថៃ និងឡាវ ត្រង់ចំណុចត្រីកោណមាស ទន្លេមេគង្គហូរកាត់ជ្រោះជ្រលងជ្រៅៗ ដែលជាតំបន់មិនសូវមានមនុស្សរស់នៅ ។ ថ្វីត្បិតតែទន្លេមេគង្គជាទន្លេដ៏ធំមួយ ន្លេនេះអាចផ្តល់លទ្ធភាពឲ្យមនុស្សយកធ្វើជាផ្លូវគមនាគមន៍នាវាចរណ៍ បានត្រឹមតែប្រមាណជា ១ ភាគ ៥ នៃប្រវែងសរុបតែប៉ុណ្ណោះ គឺនៅក្នុងតំបន់វាលទំនាបនៃប្រទេស កម្ពុជា និង ប្រទេសវៀតណាមភាគខាងត្បូង ចាប់តាំងពីខេត្តក្រចេះ ដែលស្ថិតនៅភាគខាងជើងឈៀងខាងកើតនៃប្រទេសកម្ពុជាទៅទល់សមុទ្រចិន ។ មូលហេតុដែលគេមិនអាចយកទន្លេមេគង្គធ្វើជាផ្លូវគមនាគមន៍នាវាចរណ៍ ចាប់ពីខេត្ត ក្រចេះឡើងទៅលើបាននោះ ព្រោះថាទន្លេនេះហូរកាត់ល្បាក់ (ច្រាំងចំណោតខ្ពស់ៗ) ជាច្រើនកន្លែង ។ ល្បាក់ដ៏ធំជាងគេបំផុតគឺ ល្បាក់ខោន (Kong Fall) ដែលស្ថិតនៅត្រង់ចន្លោះព្រុំដែនខ្មែរ និងឡាវ ។ ម្យ៉ាងទៀត ទន្លេមេគង្គផ្នែកខាងលើ ចាប់ពីព្រុំប្រទល់ប្រទេសឡាវ-ខ្មែរ ឡើងទៅ នៅរដូវប្រាំង គឺសម្បូរទៅដោយចំណុចទឹករាក់ (Shallow Points) ដែលជាឧបស័គ្គមួយផ្សេងទៀត សម្រាប់ការធ្វើនាវាចរណ៍ ។ នៅក្នុងសម័យបារាំងត្រួតត្រាឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន (ចាប់ពីទស្សវត្សឆ្នាំ១៨៦០ ដល់ ១៩៥០) រដ្ឋាភិបាលអាណានិគម បារាំង បានព្យាយាមរកមធ្យោបាយ បើកផ្លូវគមនាគមន៍នាវាចរណ៍លើដងទន្លេ មេគង្គ ចាប់ពីសមុទ្រចិនទៅកាន់ភាគខាងជើងនៃប្រទេសឡាវជាច្រើនលើក ប៉ុន្តែ មិនបានសម្រេចលទ្ធផលអ្វីឡើយ ព្រោះត្រូវប្រឈមមុខទល់នឹងឧបស័គ្គ (Barriers) ច្រើនពេក ។ ឧបស័គ្គដ៏ធំជាងគេបំផុត (The Greatest Barrier) គឺ ល្បាក់ខោន ដែលពោពេញទៅដោយថ្មភ្នំរកេតរកូត ព្រមទាំងមានទឹកហូរធ្លាក់ពីលើជ្រលងជ្រោះយ៉ាងខ្លាំងទៀតផង ។ នៅឆ្នាំ ១៨៦៦ បារាំងបានចាត់ឲ្យក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវមួយក្រុម ក្រោមការដឹកនាំរបស់លោក ឌូដា ដឺឡាហ្គ្រេ (Doudart de Lagree) ធ្វើការស្រាវជ្រាវរកមធ្យោបាយធ្វើគមនាគមន៍ និងស្វែងរកប្រភពនៃទន្លេមេគង្គ ។ លោក ដឺឡាហ្គ្រេនិងសហការី បានធ្វើដំណើរអស់រយៈពេលពីរឆ្នាំ តាមបណ្តោយដងទន្លេមេគង្គ ចាប់ពីទីក្រុងសៃហ្គននៃប្រទេសវៀតណាមភាគខាងត្បូង កាត់តាមប្រទេស កម្ពុជា ឡាវ ថៃ ភូមា និងប្រទេសចិន ភាគនិរតី ។ នៅឆ្នាំ ១៨៦៨ លោកដឺឡាហ្គ្រេ និងសហការី បានធ្វើដំណើរមកដល់ទីក្រុង ដុងឆ្វាន (Dong Chuan) នៅក្នុងខេត្ត យូណាន ប្រទេសចិន ។ ប៉ុន្តែជាអកុសល លោក ដឺឡាហ្គ្រេមានជម្ងឺ ហើយក៏បានទទួលអនិច្ចកម្មនៅទីនោះ ។ សហការីរបស់លោក ដឺឡាហ្គ្រេក៏បានបញ្ឈប់ដំណើរស្វែងរកប្រភពទន្លេមេគង្គត្រឹមនោះ ដើម្បីនាំសាកសពរបស់លោក មកកាន់ទីក្រុង សៃហ្គនវិញ ។ ចាប់ពីពេលនោះមក ដំណើរស្វែងរកប្រភពនៃទន្លេមេគង្គ ត្រូវបានគេបោះបង់ចោលរហូតមកដល់ឆ្នាំ ១៩៩៤ គឺ១២៨ឆ្នាំក្រោយមក ទើបមានក្រុមអ្នកផ្សងព្រេងមួយក្រុម ដែលមានលោក មីសែល ពិសែល (Michel Peissell) ហ្សាក្ស ហ្វគ (Jacques Falch) និង សេបាស៊្សាន ហ្គីនីស (Sebastian Guiness) អមដំណើរដោយអ្នកនាំផ្លូវជនជាតិចិនម្នាក់ឈ្មោះ លីង និង អ្នកបរលា (Muleteer) ដែលជាជនជាតិទីបេត៍ម្នាក់ ។ លោក ពិសែល និង សហការី បានរកឃើញប្រភពនៃទន្លេមេគង្គ នៅថ្ងៃទី ១៧ ខែ កញ្ញា ឆ្នាំ ១៩៩៤ នៅវេលាម៉ោង ៦ និង ៣០នាទី ល្ងាច ត្រង់តំបន់ជ្រលង រុបសាលា (Rupsa-la Pass) ដែលមានចំណុចៈ
Latitude: 33 Degree 16 Second 534N
Longitude: 93 Degree 52 Second 929E
ការរកឃើញប្រភពនៃទន្លេមេគង្គ មិនត្រូវបានគេផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈឲ្យពិភពលោកបានដឹងឮ និងអបអរសាទរជាផ្លូវការនោះទេ ដោយហេតុថា ការស្រាវជ្រាវរុករកប្រភពនៃទន្លេមេគង្គរបស់លោក ពិសែលនិងសហការី គឺបានធ្វើឡើងជាលក្ខណៈឯកជនដោយគ្មានការគាំទ្រពីប្រទេស ឬអង្គការណាមួយឡើយ ។ នៅពេលដែលបានរកឃើញប្រភពនៃទន្លេមេគង្គ លោក ពិសែល បានផ្ញើកំណត់ហេតុមួយ ស្តីពីការរកឃើញរបស់លោក ទៅឲ្យស្ថានទូតបារាំង នៅប្រទេស ចិន ដើម្បីឲ្យគេជួយផ្សព្វផ្សាយដែរ តែមិនមានអ្នកណាម្នាក់អើពើឡើយព្រោះលោកជាជនជាតិបារាំង ដែលរស់នៅក្នុងប្រទេស អងគ្លេស ។ ចំណែកឯការរុករករបស់លោក គឺធ្វើឡើងដោយលួចលាក់ (Under false pretense) ព្រោះតំបន់នៅជុំវិញប្រភពនៃទន្លេមេគង្គនោះ ជាតំបន់ដែល
ប្រទេសចិនហាមឃាត់ (Restricted Areas) ។ ដូច្នេះ ដើម្បីផ្សព្វផ្សាយនូវការរកឃើញរបស់លោក លោកពិសែលក៏បានសរសេរសៀវភៅមួយ ស្តីអំពីដំណើរស្រាវជ្រាវស្វែងរកប្រភពនៃទន្លេមេគង្គ ក្រោមចំណងជើងថា៖ “The Last Barbarian” ។
ថ្វីត្បិតតែទន្លេមេគង្គ មិនអាចផ្តល់លទ្ធភាព ឲ្យមនុស្សយកធ្វើជាផ្លូវគមនាគមន៍នាវាចរណ៍ បានទាំងស្រុងក៏ដោយក៏វាជាទន្លេមួយ ដែលផ្តល់ធនធានធម្មជាតិសម្រាប់ទ្រទ្រង់ជីវិតមនុស្សរាប់សិបលាននាក់ដែរ ជាពិសេស គឺនៅក្នុងតំបន់វាលទំនាបនៃប្រទេស វៀតណាម កម្ពុជា និង ថៃ ។ អ្នកស្រុកដែលរស់នៅតាមបណ្តោយដងទន្លេមេគង្គបានហៅឈ្មោះទន្លេនេះ ផ្សេងៗពីគ្នា ។
ឧទាហរណ៍ ជនជាតិចិនបានហៅទន្លេមេគង្គថាៈ ដ្សាជូ (River of Rock) ថៃៈ មេណាមគង្គ (Mother of Water) ខ្មែរៈ ទន្លេធំ (Great River) វៀតណាមៈ សុងស៊ូឡុង (Nine Dragons River) ។
យើងមិនដឹងថាហេតុអ្វីបានជាអ្នកស្រុក ដែលរស់នៅតាមដងទន្លេមេគង្គ ហៅឈ្មោះទន្លេនេះ ផ្សេងៗពីគ្នានោះទេ តែបើតាមអត្ថន័យនៃពាក្យ ដែលអ្នកស្រុកបានហៅទន្លេមេគង្គនោះ គឺមានន័យមួយប្រហាក់ប្រហែលគ្នាថាៈទន្លេមេគង្គជាទន្លេដែលមានអំណាច ជាទន្លេដែលជាទីគោរព និងកោតខ្លាច ។ ក៏ប៉ុន្តែបច្ចុប្បន្ននេះ ទន្លេមេគង្គ ត្រូវបានគេឈប់គោរពកោតខ្លាចទៀតហើយ ព្រោះប្រទេសមួយចំនួន ដែលស្ថិតនៅតាមដងទន្លេ មេគង្គ បានសង់ទំនប់ និងគ្រោងសង់ទំនប់ ទប់ស្កាត់ទន្លេនេះជាច្រើនកន្លែង ជាពិសេសគឺប្រទេស ចិន ។ បើតាមឯកសារនិងពត៌មានផ្សេងៗចេញពីតំបន់ទន្លេមេគង្គ គេបានឲ្យដឹងថា ប្រទេសចិនបានសង់ទំនប់ទប់ទន្លេមេគង្គចំនួនពីរនៅក្នុងខេត្តយូណាន គឺទំនប់ ម៉ានវ៉ាន (Manwan) និងដាចៅសាន (Dachaosan) ។ លើសពីនេះទៅទៀតនោះ ប្រទេសចិនមានគម្រោងនឹងសង់ទំនប់ទប់ទន្លេមេគង្គចំនួនប្រាំពីរ (៧) កន្លែង ។ ក្រៅពីប្រទេសចិន ប្រទេសមួយចំនួនផ្សេងទៀតដែលស្ថិតនៅតាមដងទន្លេមេគង្គភាគខាងក្រោម ដូចជាប្រទេស ថៃ ឡាវ និង កម្ពុជា ក៏មានគម្រោងចង់កសាងទំនប់នៅលើដងទន្លេមេគង្គ ដើម្បីធ្វើអាជីវកម្មផ្នែកវារីអគ្គីសនីដែរ (Hydro-electric Exploitation) ។ ប្រសិនបើការសង់ទំនប់ទប់ទន្លេមេគង្គដែលមាននៅក្នុងគម្រោងទាំងប៉ុន្មាន
ត្រូវបានគេធ្វើឡើងនោះ ទន្លេមេគង្គត្រូវមានទំនប់ទប់ស្កាត់ យ៉ាងហោចណាស់ក៏ដប់ (១០) កន្លែងដែរ ។ ហើយទន្លេនេះ ក៏ប្រហែលជានឹងក្លាយទៅជាទន្លេមួយ ដែលគ្មានទឹកហូរ ឆ្ពោះទៅកាន់សមុទ្រចិនតទៅទៀតឡើយ ។
ខ្ញុំសូមស្លេះការរៀបរាប់អំពីការអភិវឌ្ឍន៍វារីឧស្សាហកម្ម (Hydro-
industrialization) នៅលើដងទន្លេមេគង្គត្រឹមនេះចុះ និងសូមបំបែរអារម្មណ៍មិត្តអ្នកអានមកមើលទិត្តភាពនិងជីវភាពរបស់អ្នកស្រុក ដែលរស់នៅតាមដងទន្លេមេគង្គវិញម្តង ។ បើយើងធ្វើដំណើរចេញពីប្រភពដើមនៃទន្លេមេគង្គ តាមបណ្តោយខ្សែទឹកហូរឆ្ពោះមកទិសខាងត្បូង យើងសង្កេតឃើញថាដងទន្លេមេគង្គចាប់ពីប្រទេសទីបេត៍ មកដល់ប្រទេសចិនប៉ែកនីរតីក្នុងខេត្ត យូណានគឺមិនសូវមានមនុស្សរស់នៅប៉ុន្មានទេព្រោះនៅម្តុំនេះ ទន្លេមេគង្គហូរកាត់ជ្រលងភ្នំជ្រៅៗ ដែលជាលក្ខណៈមួយមិនអាចឲ្យមនុស្ស ប្រកបរបរអាជីវកម្មកសិកម្ម នៅតាមមាត់ទន្លេបាន ។ នៅក្នុងខេត្តយូណាន គេឃើញមានទីប្រជុំជន (ទីក្រុង) ធំមួយឈ្មោះ ជីងហុង (Jinghong) ដែលស្ថិតនៅក្បែរដងទន្លេមេគង្គ ។ បន្ទាប់ពីខេត្ត យូណានប្រទេសចិន ទន្លេមេគង្គបានហូរកាត់តាមបណ្តោយព្រុំដែនប្រទេស ឡាវ និង ភូមា ដែលជាតំបន់ព្រៃភ្នំ មិនសូវមានមនុស្សរស់នៅ ។ លុះមកដល់ត្រង់ចំណុចព្រុំដែននៃប្រទេស ឡាវ ភូមា និង ថៃ ដែលជាភូមិភាគកណ្តាលនៃទន្លេមេគង្គ និងដែលគេហៅថា តំបន់ត្រីកោណមាសនោះ ទន្លេមេគង្គបានហូរឆ្ពោះទៅកាន់ទិសខាងកើតឈៀងខាងត្បូងវិញម្តង តាមចន្លោះព្រុំដែនប្រទេសឡាវ និង ថៃ រួចហើយហូរកាត់ចំពាក់កណ្តាលប្រទេស ឡាវ ឆ្ពោះទៅទិសខាងត្បូង ទៅកាន់ប្រទេស កម្ពុជា ។ ចាប់ពីតំបន់ត្រីកោណមាសមក គេឃើញមានទីប្រជុំជនជាច្រើន ដែលស្ថិតនៅតាមបណ្តោយដងទន្លេមេគង្គ ។ នៅក្នុងប្រទេស ឡាវ គេឃើញមានទីប្រជុំជន (ទីក្រុង) ស្ថិតនៅតាមដងទន្លេមេគង្គមួយចំនួន ដូចជាៈ សៀនសែនហ្លួង សៀនខុង ហ្លួងព្រះបាង វៀងចន្ទ ថាខេត្ត សុវណ្ណខេត្ត និង ប៉ាក់សេ ។ ចំណែកឯខាងប្រទេសថៃវិញ គេឃើញមានទីប្រជុំជនមួយចំនួន ដែលស្ថិតនៅតាមដងទន្លេមេគង្គ ដូចជាៈ ណងខៃ ប៉ង ពិសី នគរភ្នំ និង ខេមររដ្ឋ ។ ប៉ុន្តែ តំបន់ទន្លេមេគង្គដែលសម្បូរទៅដោយមនុស្សរស់នៅ ច្រើនជាទីបំផុតនោះ គឺស្ថិតនៅភាគខាងត្បូង នៅក្នុងតំបន់វាលទំនាប នៃប្រទេស កម្ពុជា និង វៀតណាម ។ ដោយហេតុថា តំបន់វាលទំនាបនៃប្រទេសកម្ពុជា និងវៀតណាម គឺជាចំណុចតែមួយគត់ ដែលគេអាចធ្វើនាវាចរណ៍តាមដងទន្លេមេគង្គបានមនុស្សរាប់លាននាក់ បាននាំគ្នាមកតាំងទីលំនៅ នៅក្នុងតំបន់នេះ ។ បើយើងធ្វើដំណើរតាមដងទន្លេមេគង្គ ចាប់ពីព្រុំប្រទល់ប្រទេស ឡាវ-កម្ពុជា ដោយកាត់តាមប្រទេសកម្ពុជា ភាគខាងកើត និង ប្រទេសវៀតណាមភាគខាងត្បូងឆ្ពោះទៅកាន់សមុទ្រចិន យើងសង្កេតឃើញមានទីក្រុង និងទីប្រជុំជនជាច្រើនដែលស្ថិតនៅតាមមាត់ទន្លេ ។ ចាប់ពីខេត្ត ស្ទឹងត្រែងចុះមក យើងសង្កេតឃើញមានទីប្រជុំជន ភូមិអូរពងមាន់ សៀមបោក និង ស្រែគគី ។ ផុតពីស្រែគគីមក យើងនឹងមកដល់ទីប្រជុំជន ស្រុកសំបូរ ក្នុងខេត្ត ក្រចេះ ។ ស្រុកសំបូរនេះ គឺជាចំណុចមួយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលក្រុមអ្នកជំនាញការ ផ្នែកធារាសាស្ត្រយល់ថា គេអាចសង់ទំនប់ទប់ស្កាត់ទន្លេមេគង្គបាន ។ បន្ទាប់ពីស្រុកសំបូរ យើងនឹងចូលមកដល់ទីរួមខេត្ត ក្រចេះ ទីប្រជុំជន ស្រុក ថ្មរាប និង ស្រុកឆ្លូង ។ ផុតពីស្រុក ឆ្លូងមក យើងនឹងមកដល់ស្រុកស្ទឹងត្រង់ ក្នុងខេត្ត កំពង់ចាម ។ សូមបញ្ជាក់ថា ស្រុកស្ទឹងត្រង់ គឺជាស្រុកកំណើតរបស់វរជនខ្មែរមួយរូបឈ្មោះ ហ៊ុន ប៊ុនណាល់ ដែលបានក្លាយទៅជានាយករដ្ឋមន្ត្រីនៃប្រទេស កម្ពុជា គឺសម្តេច ហ៊ុន សែន សព្វថ្ងៃនេះ ។ កាលគាត់នៅពីក្មេង សម្តេច ហ៊ុន សែន ជាកសិករមួយរូបដែលពឹងផ្អែកទៅលើធនធានទឹកនៃទន្លេមេគង្គ សម្រាប់ប្រកបរបរអាជីវកម្ម ដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ជីវិត ។
បន្ទាប់ពីស្រុក ស្ទឹងត្រង់ យើងនឹងបានមកដល់ទីប្រជុំជនស្រុក ក្រូចឆ្មា ព្រែកកក់ និង ទីរួមខេត្ត កំពង់ចាម ។ ស្រុកក្រូចឆ្មា ក៏ជាស្រុកមួយដែលមានជីវប្រវត្តិសម្ងាត់ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរដែរ ។ គឺនៅក្នុងស្រុកក្រូចឆ្មានេះហើយដែលមេខ្មែរក្រហម ប៉ុល ពត (សាឡុត ស) បានបោះជំហានចូលព្រៃ ដើម្បីធ្វើបដិវត្តន៍ឃាតកម្មដ៏សាហាវព្រៃផ្សៃមួយ ។ នៅទល់មុខទីរួមខេត្ត កំពង់ចាម

(ត្រើយខាងកើតនៃទន្លេមេគង្គ) គឺជាទីប្រជុំជន ទន្លេបិត ដែលស្ថិតនៅក្នុងស្រុក ត្បូងឃ្មុំ ។ សូមបញ្ជាក់ថា ទឹកដីនៃស្រុក ត្បូងឃ្មុំ ដែលស្ថិតនៅជាប់ដងទន្លេមេគង្គនោះ មានតែពីរសង្កាត់ទេ គឺ
សង្កាត់ ជីរោទីមួយ និង សង្កាត់ទន្លេបិត ។ មកដល់ត្រង់នេះ ខ្ញុំបាទសូមអធ្យាស្រ័យពីមិត្តអ្នកអាន ដើម្បីរៀបរាប់អំពីទឹកដីម្តុំនេះ ឲ្យបានល្អិតល្អន់បន្តិច ព្រោះវាជាស្រុកកំណើតខ្ញុំ និងជាតំបន់មួយ ដែលខ្ញុំស្គាល់ច្បាស់ជាងគេ ។ នៅផ្នែកខាងជើងនៃសង្កាត់ ជីរោទីមួយ គឺភូមិកំពង់ឫស្សី ។ នៅសម័យសង្គ្រាមស៊ីវិល (ឆ្នាំ១៩៧០-៧៥) ពួកខ្មែរក្រហមបានសង់មន្ទីរពេទ្យមួយនៅក្បែរភូមិនេះ ។ គឺនៅមន្ទីរពេទ្យនេះហើយ ដែលលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានជួបនឹងភរិយារបស់លោក (លោកជំទាវ ប៊ុន រ៉ានី) កាលគាត់ទាំងពីរ ចូលធ្វើបដិវត្តន៍ប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលលោក លន់ នល់ ។ បន្ទាប់ពីភូមិ កំពង់ ឫស្សី គឺភូមិ ជីរោលើ ជីរោក្រោម និង រកាធំ ។ ផុតពីភូមិរកាធំមក យើងនឹងមកដល់ភូមិ ទន្លេបិតលើក្នុងសង្កាត់ ទន្លេបិត ។ កាលពីសម័យបារាំងត្រួតត្រាស្រុកខ្មែរ បារាំងបានសង់ប៉ម (Light House) មួយ នៅក្នុងភូមិទន្លេបិតលើនេះ សម្រាប់ឃ្លាំមើលសកម្មភាពរាស្ត្រខ្មែរ ។ នៅក្នុងអម្លុងសង្គ្រាមស៊ីវិលឆ្នាំ ១៩៧០-៧៥ ប៉មនេះត្រូវបានគេយកធ្វើជាបន្ទាយទាហាន ។ នៅក្នុងការប្រយុទ្ធគ្នាមួយនាថ្ងៃទី ១៦ ខែមេសាឆ្នាំ ១៩៧៥ លោក ហ៊ុន សែន ត្រូវបានរងរបួស រហូតដល់ពិការភ្នែកម្ខាង នៅលើសមរភូមិក្បែរប៉មនេះឯង ។ សព្វថ្ងៃគេបានសង់បូជនីយដ្ឋានមួយ នៅត្រង់ចំណុចដែលលោក ហ៊ុន សែនរងរបួស ។ ផុតពីភូមិ ទន្លេបិតលើមក យើងនឹងមកដល់ទីប្រជុំជន ភូមិទន្លេបិតក្រោមដែលជាកំពង់ផែសាឡាង សម្រាប់ចម្លងមនុស្សនិងរថយន្ត ធ្វើដំណើរនៅលើផ្លូវជាតិលេខ ៧ ។ សព្វថ្ងៃ កំពង់ផែនេះគេឈប់ប្រើហើយ ដោយហេតុថា គេអាធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់ទន្លេ មេគង្គបាន តាមរយៈស្ពាន ទន្លេបិត ដែលរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ទើបនឹងសង់ហើយ នៅឆ្នាំ ២០០២ ។ បន្ទាប់ពីភូមិទន្លេបិតក្រោមយើងនឹងមកដល់ភូមិ ព្រែកជីក និង ដូនម៉ៅ ដែលជាស្រុកកំណើតរបស់កីឡាការនីខ្មែរផ្នែកខាងហែលទឹកដ៏ល្បីល្បាញមួយរូបឈ្មោះ ជួន គុន ។ កាល
ពីទស្សវត្សឆ្នាំ ១៩៦០ អ្នកស្រី ជួន គុន ដែលកាលនោះ គាត់ទើបមានអាយុ ១៦ឆ្នាំ បានដាក់ប្រទេសកម្ពុជានៅលើឆាកអន្តរជាតិ បន្ទាប់ពីបានទទួលជ័យជម្នះក្នុងការប្រកួតកីឡាហែលទឹកអន្តរជាតិនៅអាស៊ីអគ្នេយ៍ ។ នៅក្នុងការប្រកួតជាអន្តរជាតិចំនួនបួនលើក នៅចន្លោះឆ្នាំ ១៩៦៣-៧១ អ្នកស្រី ជួន គុន ទទួលបានមេដាយចំនួន ១៣ គឺមេដាយមាស ៥ ប្រាក់ ៣ និងសំរិទ្ធ ៥ និងជាអ្នកកាន់ឯតទគ្គកម្ម (Record holder on speed) ទៀតផង ។ សព្វថ្ងៃ
នេះ អ្នកស្រី ជួន គុន រស់នៅក្នុងខ័ណ្ឌ ស្ទឹង ហាវ ក្រុងកំពង់សោម ជាមួយនឹងកូន ៦នាក់ ដោយប្រកបរបររកស៊ីដាំបន្លែ ។ គួរឲ្យស្តាយណាស់ អតីតកីឡាការនីដ៏ឆ្នើមមួយរូប បែរជាក្លាយខ្លួនទៅ
ជាអ្នកដាំបន្លែទៅវិញ ។

ចាប់ពីទីប្រជុំជនខេត្ត កំពង់ចាមរហូតទៅដល់ប្រទេសវៀតណាម យើងសង្កេតឃើញមានទីប្រជុំជន និងភូមិអ្នកស្រុករស់នៅតាមដងទន្លេមេគង្គស្ទើរតែគ្មានចន្លោះកន្លែងណាមួយឡើយ ។ បើយើងធ្វើដំណើរដោយនាវាចរណ៍ ពីកំពង់ចាមមកភ្នំពេញ យើងនឹងសង្កេតឃើញមានទីប្រជុំជនសំខាន់ៗជាច្រើន ដូចជាៈ ទីប្រជុំជន ជីហែរ ពាមជីកង រកាអា ព្រែកពោធិ ល្វាទេ រកាកោង ព្រែកតាមាក់ ព្រែកអញ្ចាញ និង ជ្រោយចង្វា ដែលសព្វថ្ងៃ បានក្លាយទៅជាខណ្ឌមួយ នៃរាជធានី ភ្នំពេញ ។ មកដល់មុខរាជធានីភ្នំពេញ ទន្លេមេគង្គបានហូរបំបែកចូលក្នុងទន្លេពីរផ្សេងទៀត
(Tributaries) គឺទន្លេ បាសាក់ និង ទន្លេសាប ។ ន្ទាប់ពីរាជធានីភ្នំពេញ យើងសង្កេតឃើញមានទីប្រជុំជនសំខាន់ៗមួយចំនួនទៀត ដែលស្ថិតនៅតាមដងទន្លេ មេគង្គ ដូចជា ទីប្រជុំជន គគី ទឹកឃ្លាំង ពាមរ អ្នកលឿង ព្រែកដាច់ និង ត្រពាំងស្វាយភ្លោះ ដែលស្ថិតនៅក្បែរព្រុំដែនប្រទេស វៀតណាម ។
នៅប្រទេសវៀតណាម យើងក៏សង្កេតឃើញមានទីប្រជុំជន ដែលស្ថិតនៅតាមដងទន្លេមេគង្គច្រើនស្អេកស្កះដែរ ដូចជាទីប្រជុំជន ចូដុក ឡុងសៀង កៅឡាញ់ វិញឡុង កងថឺ មីថ បេនត្រេ ត្រាវិញ
ម៉ាក់បាត់ និង ឡុងភូ ។ ក្រៅអំពីទីក្រុងនិងទីប្រជុំជនដ៏ច្រើនរាប់មិនអស់ យើងក៏សង្កេតឃើញមានកោះ និងទន្លេតូច ព្រមទាំងព្រែក នៅតាមដងទន្លេមេគង្គជាច្រើនផងដែរ ។ កោះ ទន្លេតូច និង
ព្រែកទាំងនេះ គឺជាប្រព័ន្ធបរិស្ថាននៃទន្លេមេគង្គ (Mekong River Ecological
Systems) ដែលពឹងផ្អែកទាំងស្រុង ទៅលើបរិមាណទឹកហូរ ។ បើទឹកទន្លេមេគង្គហូរមិនបានបរិបូរណ៍ទេនោះ កោះ ទន្លេតូច និងព្រែកទាំងនេះ នឹងវិនាសបាត់បង់ជាមិនខាន ។ នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា យើងសង្កេតឃើញមានកោះ ទន្លេតូច និង ព្រែកជាច្រើន ។ កោះដែលសំខាន់ជាងគេគឺ កោះប៉ែន កោះកំពង់ត្រុំ កោះសូទិន កោះសំរិទ្ធ កោះព្រលូង កោះកុក កោះដាច់ កោះខ្សាច់កណ្តាល ។ល។ ដែលមានមនុស្សរស់នៅប្រកបរបរកសិកម្ម យ៉ាងច្រើនកុះករ ។ រីឯទន្លេតូចនិងព្រែកវិញ យើងសង្កេតឃើញមានទន្លេសេកុង ទន្លេសេសាន ទន្លេស្រែពក ទន្លេតូច ព្រែកព្រះ ព្រែកគ្រៀង ព្រែកកាំពី ព្រែកទេរ ព្រែកឆ្លូង ព្រែកត្នោត ព្រែកដាច់ ព្រែកសំពៅ និង ព្រែកក្រោម ។ល។ សូមបញ្ជាក់ថា ទន្លេតូចដែលមានប្រភពនៅក្បែរទីប្រជុំជន ជីហែរហើយដែលហូរកាត់ស្រុកកោះសូទិន ស្រុក ស៊ីធកណ្តាល ស្រុកស្រីសន្ធ ស្រុក វិហារសួ និងស្រុកពាមរ គឺជាទន្លេតូចដ៏សំខាន់បំផុត នៅក្នុងប្រទេស កម្ពុជា ព្រោះទន្លេតូចនេះ ផ្តល់ប្រព័ន្ធគមនាគមន៍ និង ធនធានទឹកសម្រាប់ទ្រទ្រង់សេដ្ឋកិច្ច និង ជីវិតមនុស្សរាប់លាននាក់ ដែលរស់នៅក្នុងតំបន់នេះ ។ ចំណែកឯប្រទេសវៀតណាម ក៏មានព្រែកសំខាន់ៗមួយចំនួនដែរ ដូចជា ព្រែកជីកវិញតេ ព្រែកដូនទៀង ព្រែកថាប់ម៉យ ព្រែកបាថេ ព្រែកកៃសាន ព្រែកកៃឡុង ព្រែកកងឡ ព្រមទាំងព្រែកតូចៗដទៃទៀតជាច្រើន ។ ព្រែកទាំងនេះ ភាគច្រើនត្រូវបានគេជីកតភ្ជាប់គ្នាជាប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រសម្រាប់ធ្វើអាជីវកម្មកសិកម្ម ។ បើយើងវិភាគឲ្យបានល្អិតល្អន់ យើងសង្កេតឃើញថា មនុស្សរាប់សិបលាននាក់ពឹងផ្អែកលើទន្លេមេគង្គ ដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ជីវភាពរស់នៅរបស់ខ្លួន ។ ប្រសិនបើទន្លេមេគង្គត្រូវបានគេទប់ស្កាត់ រហូតដល់បរិមាណទឹកហូរ ចុះទាបជាអប្បបរមានោះ មនុស្សរាប់លាននាក់ នឹងទទួលរងគ្រោះមហន្តរាយ ដោយមិនអាចពណ៌នាបាន ជាពិសេស គឺនៅប្រទេសកម្ពុជា ។ បឹង
ទន្លេសាប ដែលជាជង្រុកស្រូវ និងត្រី (Bread and Butter Baskets) របស់ប្រទេសកម្ពុជា ប្រហែលជាអាចនឹងក្លាយទៅជាបឹងរហោស្ថានមួយ ដែលមិនអាចទ្រទ្រង់ ការធ្វើអាជីវកម្មជលផល និង កសិកម្ម បានតទៅទៀតឡើយ ។ ការបាត់បង់បឹងទន្លេសាប គឺជាមហន្តរាយសេដ្ឋកិច្ចធម្មជាតិមួយដ៏ធំធេងទោះបីជាប្រាក់ចំណូលបានមកពីការលក់ឋាមពលអគ្គីសនីចេញពីទំនប់ទាំងអស់នៅលើដងទន្លេមេគង្គ ក្នុងរយៈពេល ១០០ឆ្នាំ ក៏មិនអាចយកមកប្រៀបផ្ទឹមបានឡើយ ។ ចំណែកឯប្រទេសវៀតណាមភាគខាងត្បូង ដែលពឹងផ្អែកទៅលើទន្លេមេគង្គ ដើម្បីប្រកបអាជីវកម្មកសិកម្មនោះ ក៏នឹងត្រូវទទួលជោគវាសនា ដូចជាប្រទេសកម្ពុជាដែរ ប្រសិនបើបរិមាណទឹកហូរនៃទន្លេមេគង្គ ត្រូវបានគេកាត់បន្ថយដល់កម្រិតអប្បបរមា ។ ដូច្នេះ ប្រទេសមួយចំនួន ដែលស្ថិតនៅ
ក្បែរប្រភពនៃទន្លេមេគង្គ ជាពិសេសគឺប្រទេសចិន ដែលសម្បូរទៅដោយជ្រលងភ្នំនិងទរហោស្ថាន នៅតាមដងទន្លេមេគង្គនោះ គួរណាស់តែគិតសាជាថ្មីក្នុងការសង់ទំនប់ទប់ទន្លេនេះ ព្រោះថាផលវិបាក ដែលអាចកើតមានឡើង ដោយសារការទប់ទន្លេមេគង្គ គឺមានភាពធំធេងណាស់ សម្រាប់ប្រទេសមួយចំនួននៅភាគខាងក្រោម ជាពិសេស គឺប្រទេស កម្ពុជា និង វៀតណាម ។ លោកមេកន្ទ្រាញជនជាតិដើម នៃសហរដ្ឋអាមេរិកឈ្មោះ ស៊ីអាថល (Chief Seattle) បានពោលថា៖ “ទឹក ដី ព្រៃ ភ្នំ មិនមែនជាកម្មសិទ្ធិរបស់យើងទេ យើងទាំងអស់គ្នាជាកម្មសិទ្ធិរបស់ ទឹក ដី ព្រៃ ភ្នំ” ។ “The Earth doesn’t belong to us; we belong to the Earth.” ចំពោះទន្លេមេគង្គ យើងក៏អាចនិយាយដូចគ្នាបានដែរថាៈ ទន្លេមេគង្គមិនមែនជាកម្មសិទ្ធិរបស់ប្រទេសណា ជនជាតិណា ឬក៏នរណាម្នាក់នោះទេ យើងទាំងអស់គ្នាដែលរស់នៅតាមដងទន្លេមេគង្គ ជាកម្មសិទ្ធិរបស់ទន្លេមេគង្គ “The Mekong River does not
belong to us; we belong to the Mekong River.” ៕
កំណាព្យៈ
ទន្លេមេគង្គអនង្គចិត្ត
អូនអើយអូនមកជិះទូកលេង
នៅក្រោមសូរ្យសែងព្រះសុរិយា
តាមដងទន្លេមេគង្គា
មើលភូមិនានាណាព្រលឹង ។
នៅត្រើយខាងកើតកំពង់ចាម
ភូមិនេះបើតាមបងបានដឹង
គឺភូមិទន្លេបិតជិតឈឹង

ព្រោះនៅភូមិហ្នឹងមានថ្នល់ជាតិ ។
បាំងទឹកទន្លេមិនឲ្យហូរ
ពីភូមិជីរោលិចព្រោងព្រាត
ដល់ភូមិព្រែកជីកដូនម៉ៅទៀត
ដែលស្ថិតនៅបៀតមាត់ទន្លេ ។
ឯកោះមួយនេះហៅកោះប៉ែន

ទេសភាពល្អមែនណាមាសស្នេហ៌

មានវាលខ្សាច់ធំដុះតាមឆ្នេរ
ជាទីលម្ហែនៃទេសចរ ។
នៅជាប់កោះប៉ែននេះណាម៉ុម
កោះកំពង់ត្រុំដុះបន្ត
រួចកោះសូទិនដ៏បវរ
កោះកុកក៏ឈរនៅក្បែរដែរ ។
នៅត្រើយខាងកើតកោះសូទិន
មាសឆ្អិនអូនមើលកំពង់ផែ
ទីនេះគេហៅភូមិជីហែរ
ដែលស្ថិតនៅក្បែរទន្លេតូច ។
ចេញពីជីហែរមកយើងឆ្លង
ដល់ពាមជីកងណាទាវតូច
ភូមិស្តៅថ្លុកជ្រៅទឹកហូរគួច
រួចដល់ព្រែកកុយរកាកោង ។
នៅត្រើយខាងកើតគឺព្រែកពោធិ
ស្រុកស្រីសន្ធល្អឥតហ្មង
ភូមិស្លា តារី តាឯក ផង
ល្វាទេរៀមផ្សងឆ្លងទៅទៀត ។
នៅជាប់តារី គឺមាន់ដប់
ភូមិព្រែកប្រសព្វ ស្វាយរមៀត

ដល់ព្រែកតាមាក់បងសូមឆ្លៀត
ចូលព្រែកហ្លួងទៀតហើយអារិយក្សត្រ។
ត្រឡប់មកត្រើយខាងលិចម្តង
ដល់ព្រែកដំបងយើងឆ្លងកាត់
ភូមិជ្រោយមេត្រីដើម្បីស្កាត់
ចូលទៅញ៉ាំពោតនៅបាក់ខែង ។
រួចហើយឈៀងចូលព្រែកអញ្ចាញ
ព្រែកលាបកុំសាញយើងដើរលេង
ទីនេះសប្បាយជាងព្រែកឯង
អូនអើយស្តាប់ភ្លេងតូរ្យតន្ត្រី ។
ខាងមុខនេះគឺភូមិកៀនឃ្លាំង
នៅមុខរាជវាំងមហាក្សត្រិយ
មានសួនឧទ្យានល្អម្រិមប្រិយ
ជាទឹកដីនៃក្រុងភ្នំពេញ ។
ផុតពីកៀនឃ្លាំងដល់កៀនស្វាយ
អូនកុំនឿយណាយយើងឆាប់ចេញ
ទៅញ៉ាំបាយនៅគគីវិញ
រួចហើយសឹមចេញទៅពាមរ ។
ម្តុំនេះគេហៅភូមិបាណាម
ស្ថិតនៅក្បែរពាមអូនមើលហ្ន៎ !
ភូមិនេះនៅក្នុងស្រុកពាមរ
តស់ ! យើងបន្តទៅអ្នកលឿង ។
ចេញពីអ្នកលឿងចូលព្រែកដាច់
អូនមើលឆ្នេរខ្សាច់នៅខាងជើង
ល្អណាស់ធម្មជាតិទឹកដីយើង
សម្បូរថ្កុំថ្កើងឥតគណនា ។
ឥឡូវនេះយើងបានមកដល់
ទីព្រុំប្រទល់ហើយពុំងា
ភូមិត្រពាំងស្វាយភ្លោះនោះណា
ជាដែនសីមារខេមរារដ្ឋ ៕
កំណត់អ្នកនិពន្ធៈ
ខ្ញុំបាទ សូមថ្លែងអំណរគុណដ៏ជ្រាលជ្រៅ ចំពោះអ្នកមីង គីមឡេង ដែលបានរៀបរាប់ប្រាប់ខ្ញុំ នូវឈ្មោះភូមិស្រុកមួយចំនួន ដែលស្ថិតនៅតាមដងទន្លេមេគង្គ។

Cambodian Children Books

Wednesday, September 14, 2011

រឿងល្បើកនិងរឿងនិទាន

No comments:

ចំណីខួរក្បាល

Search This Blog