ចំណីខួរក្បាល

ដូណាល់ ត្រាំ និង ស្ថានភាពនយោបាយអាមេរិក ចាប់តាំងពីលោក ដូណាល់ ត្រាំ ឡើងកាន់តំណែងជាប្រធានាធិបតីនៃសហរដ្ឋអាមេរិកមក ភាពច្របូកច្របល់មិនត្រឹមតែកើតមាននៅក្នុងសហរដ្ឋអាមរិកទេ ពិភពលោកស្ទើរតែទាំងមូលក៏រងឥទ្ធិពលនៃការកកូរកកាយរបស់គាត់ដែរ ។ អ្នកតាមដានពត៌មាននយោបាយជាច្រើន បានបញ្ចេញទិដ្ឋិតែរៀងខ្លួនពាក់ព័ន្ធនឹងទង្វើរបស់លោក ដូណាល់ ត្រាំ ។ តែបើយើងប្រៀបធៀបការដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលនៃសហរដ្ឋអាមេរិកនៅគ្រានេះ ទៅនឹងការដឹកនាំរបស់កាត់នៅគ្រាទីមួយនាឆ្នាំ ២០១៦ វិញនោះ វាមិនមានអ្វីខុសគ្នាឡើយ គ្រាន់តែនៅវេលានេះ គាត់ប្រើវិធីកាយកប់ត្រឡប់ជាន់សាហាវជាងមុន (More ruthless) ។ ជាគោលការណ៍ច្បាប់នៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ប្រធានាធិបតីនៃសហរដ្ឋអាមេរិកត្រូវដឹកនាំរដ្ឋាភិបាលតាមបែបបទក្រុមប្រឹក្សានិយម ។ និយាយឲ្យងាយយល់ ប្រធានាធិបតីត្រូវស្នើច្បាប់ទៅរដ្ឋសភាសុំសេចក្តីអនុមត្តិជាមុនសិន មុននឹងសម្រេចបង្កើត ឬ រំលាយស្ថាប័នណាមួយរបស់រដ្ឋ ។ មូលហេតុដែលត្រូវធ្វើដូច្នេះ ពីព្រោះរដ្ឋសភាជាស្ថាប័នគ្រប់គ្រងនិងចាត់ចែងថវិការជាតិរៀងរាល់ឆ្នាំ ។ វាជាប្រព័ន្ធតុល្យភាពដែលអ្នកតាក់តែងរដ្ឋធម្មនុញ្ញបានចារទុកជាច្រើនរយឆ្នាំមកហើយ ។ ក៏ប៉ុន្តែ លោក ដូណាល់ ត្រាំ អត់អនុវត្តិច្បាប់ទម្លាប់ទាំងនេះទេ គឺគាត់ជ្រើសយកបុរេឯកសិទ្ធិមួយ (Prerogative) ដែលមានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញជាទម្រង់ក្រឹត្យ ឬហៅជាភាសាអង់គ្លេសថា៖ Executive Orders ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ក្រឹត្យ (Rule by decree) គឺជានិតិវិធីច្បាប់របស់ជនផ្តាច់ការ (Tyrant) ។ ចុះហេតុអ្វីក៏វាមកនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញប្រជាធិបតេយ្យនៃសហរដ្ឋអាមេរិកទៅវិញ ។ តាមពិត រដ្ឋធម្មនុញ្ញសហរដ្ឋអាមេរិកអនុញ្ញាតិឲ្យប្រធានាធិបតីប្រើក្រឹត្យ នៅក្នុងករណីមានអាសន្ន ឬក៏ ចាំបាច់ណាមួយតែប៉ុណ្ណោះ ។ មិនមែនឲ្យប្រធានាធិបតីយកវាមកប្រើប៉ាតណាប៉ាតណីអនាធិបតេយ្យនោះទេ ។ ក្រឹត្យនេះទៀតសោត គឺត្រូវអនុលោមតាមច្បាប់បញ្ញតិនានាដែលមាននៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ។ បើវាបំពាន ឬក៏ផ្ទុយអំពីអ្វីដែលមានសរសេរនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ វានឹងក្លាយទៅជាច្បាប់ព្រៃ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ គឺជាអ្នកអនុវត្តិច្បាប់ គ្មានសិទ្ធិបង្កើតច្បាប់ទេ ។ ដូច្នេះ ច្បាប់ដែលកើតចេញអំពីក្រឹត្យ វាគឺជាច្បាប់ឥតខាន់ស្លា (Illegitimate) ។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយហេតុតែភាវស្របច្បាប់ និង មិនស្របច្បាប់នៃក្រឹត្យផងទាំងពួក តម្រូវឲ្យស្ថាប័នតុលាការត្រួតពិនិត្យធម្មនុញ្ញភាពរបស់វា មនុស្សឬក៏ស្ថាប័នទាំងឡាយណាដែលរងផលប៉ះពាល់ ចាំបាច់ត្រូវដាក់ពាក្យប្តឹងទៅតុលាការដើម្បីលុបក្រឹត្យនោះចោលវិញ ។ ដើម្បីធ្វើមោឃភាពទៅលើក្រឹត្យណាមួយ ក្រឹត្យនានាត្រូវឆ្លងកាត់ការជំនំជម្រះក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការចំនួនបីស្រទាប់គឺ សាលាដំបូង សាលាឧទ្ធរណ៍ និង តុលាការកំពូល (District Court, Circuit Court, Supreme Court) ។ ប្រការនេះគឺត្រូវការពេលវេលា ។ ហើយតុលាការទាំងបីស្រទាប់នេះ ត្រូវសម្រេចចិត្តជាឯកច្ឆ័ន្ទ ។ បើមានស្រទាប់ណាមួយមានមតិផ្ទុយ ក្រឹត្យនោះនឹងក្លាយទៅជាច្បាប់អនុវត្តិ ។ បច្ចុប្បន្នលោក ដូណាល់ ត្រាំ បានចេញក្រឹត្យជាង ១០០ហើយ ។ គាត់អាចនឹងចេញក្រឹត្យរាប់រយថែមទៀតដើម្បីរុញប្រព័ន្ធតុលាការឲ្យលិចលង់ (Flood the court system or Judiciary Branch) ។ យើងអាចព្យាករណ៍ជាមុនថា ក្រឹត្យ របស់ដូណាល់ ត្រាំ នឹងនៅក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការអាមេរិករហូតដល់ថ្ងៃគាត់ស្លាប់ ក៏ដោះស្រាយមិនទាន់អស់ែដរ ។ មុននឹងបរិយាយអំពីហានិភ័យនៃយុទ្ធសាស្ត្រប្រើក្រឹត្យរបស់លោក ដូណាល់ ត្រាំ ខ្ញុំសូមណែនាំមិត្តអ្នកអានឲ្យមើលលទ្ធផលនិងតឹតតាង ដែលបានបន្សល់ទុកកាលគាត់ដឹងនាំប្រទេសអាមេរិកពីឆ្នាំ ២០១៦ ដល់ ២០២០ ជាមុនសិន ។ ផ្អែកលើអ្វីដែលជាសមិទ្ធិផលនៃការដឹកនាំប្រទេសរបស់គាត់នាគ្រានោះ យើងអាចសន្និដ្ឋានបានថា នៅក្នុងអាណតិនេះគាត់នឹងប្រើយុទ្ធសាស្ត្រក្រឹត្យរហូតទាល់តែរយះមេឃរហែកផែនដី ។ រដ្ឋធម្មនុញ្ញអាមេរិកាំងស៊ូបានឬមិនបាន គឺអាស្រ័យលើកត្តាតែមួយគត់៖ ប្រព័ន្ធតុលាការ (Judiciary Branch) ។ គួរកត់សម្គាល់ថា រដ្ឋធម្មនុញ្ញ និង ប្រព័ន្ធតុលាការអាមេរិកាំង អាចតស៊ូទប់ទល់នឹងការជាន់ឈ្លីបំផ្លិចបំផ្លាញរបស់ ដូណាល់ ត្រាំ បានឬមិនបានគឺអាស្រ័យលើភាពក្លាហានរបស់មនុស្សដែលមានតួនាទីអនុវត្តិច្បាប់ទម្លាប់ទាំងអស់នោះ ។ ក្រដាសនិងពាក្យពេចន៍ដែលចារនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញដោយឯកឯង គ្មានអំណាចអ្វីឡើយ (Words in the constitution, by themselves, have no teeth or bearing upon a tyrant who is hellbent on destroying it) ។ ដើម្បីសម្រួលដល់ការស្វែងយល់អំពីប្រព័ន្ធតុលាការរបស់អាមេរិកាំង ខ្ញុំសូមលើកយកលក្ខណៈសាមញ្ញមួយចំនួនមកបង្ហាញជាមុន ។ នៅក្នុងសាខាទាំងបីនៃរដ្ឋាភិបាលអាមេរិកាំង ស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិជាអ្នកអនុវត្តិច្បាប់ និងគ្មានសិទ្ធិបង្កើតច្បាប់ទេ ។ មានតែស្ថាប័នរដ្ឋសភា និង តុលាការតែប៉ុណ្ណោះដែលមានសិទ្ធិបង្កើតច្បាប់ ។ ច្បាប់ដែលចេញពីរដ្ឋសភាគេហៅថា៖ ច្បាប់បញ្ញតិ (Statutory law) ។ ច្បាប់ដែលកើតចេញពីប្រព័ន្ធតុលាការគេហៅថា៖ ច្បាប់អនុមត្តិ (Judiciary law, or case law) ។ Case law (a.k.a. common law) កើតចេញអំពីលទ្ធផលនៃការប្តឹងប្តល់ណាមួយ ។ ច្បាប់ដែលកើតចេញអំពីក្រឹត្យ យើងអាចហៅវាថា៖ ច្បាប់អនុវត្តិ ឬ ច្បាប់ចេញពីមាត់ (Executive orders) ។ ច្បាប់នេះ ថ្វីដ្បិតតែវាអាចធ្វើឲ្យមនុស្សនិងប្រទេសជាច្រើនរងកម្ម ឬរងទុក្ខវេទនា វាមិនមានអាយុយឺនយូរទេ លើកលែងតែលោក ដូណាល់ ត្រាំ អាចធ្វើឲ្យសហរដ្ឋអាមេរិកក្លាយទៅជាប្រទេសស្ថិតនៅក្រោមរបបផ្តាច់ការ ។ ប្រធានាធិបតីថ្មីអាចចេញក្រឹត្យលុប ច្បាប់អនុវត្តិរបស់លោក ដូណាល់ ត្រាំ ដោយគ្រាន់តែចុះហត្ថលេខា ឬសុីញ៉េ តែមួយខ្វោកប៉ុណ្ណោះ ។ ក៏ប៉ុន្តែ អំឡុងពេល ដូណាល់ ត្រាំ កាន់អំណាចរយៈពេល ៤ឆ្នាំ ខាងមុខនេះ ក្រឹត្យរបស់គាត់នឹងបង្កព្យុះភ្លៀងគ្មានថ្ងៃលស់ឡើយ ។ ដូចប្រទេសនានាដែរ ប្រព័ន្ធតុលការអាមេរិកាំងមានបីស្រទាប់គឺ សាលាដំបូង (District Court) សាលាឧទ្ធរណ៍ (Circuit Or Superior Court) និង តុលាការកំពូល (Supreme Court) ។ សាលាដំបូងមានចំនួន ៩៤ ។ សាលាឧទ្ធរណ៍មានចំនួន ១៣ ។ និងតុលាការកំពូល ១ ដែលមានទីតាំងនៅក្នុងរដ្ឋធានី វ៉ាសុីនតោន ។ សាលាដំបូងនិងសាលាឧទ្ធរណ៍ មានទីតាំងស្ថិតនៅរាយប៉ាយទូទាំអសហរដ្ឋអាមេរិក ។ ដើម្បីប្តឹងជំទាស់នឹងក្រឹត្យរបស់ ដូណាល់ ត្រាំ បុគ្គលឬស្ថាប័នដែលរងផលប៉ះពាល់ អាចដាក់ពាក្យប្តឹងនៅសាលាដំបូង ដែលស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ខ្លួនរស់នៅ មិនចាំបាច់ធ្វើដំណើរមកកាន់ទីក្រុងវ៉ាសុីនតោនទេ ។ បន្ទាប់ពីចៅក្រមសាលាដំបូងសម្រេចថា ក្រឹត្យណាមួយរបស់ដូណាល់ ត្រាំ មិនស្របច្បាប់ គាត់នឹងបញ្ជូនអាមុីអាថោងដែលភាគច្រើនជាបុគ្គលិករដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ ឲ្យយកករណីនេះប្តឹងទៅសាលាឧទ្ធរណ៍ រួចហើយបន្តទៅតុលាការកំពូល ។ ទម្រាំតែក្រឹត្យមួយត្រូវបានទាត់ចោលជាមោឃៈ ដូណាល់ ត្រាំ មានពេលយ៉ាងហោចណាស់ក៏ពីរបីខែដែរដើម្បីអនុវត្តិក្រឹត្យនោះ ។ យើងអាចស្រមៃមើលថា ក្រឹត្យចំនួន ៥០០ ត្រូវការពេលប៉ុន្មានឆ្នាំដើម្បីឲ្យពលរដ្ឋ ឬក៏ស្ថាប័នដែលរងផលប៉ះពាល់តតាំងលុបក្រឹត្យនោះចោលវិញ ។ ហើយគេត្រូវចំណាយប្រាក់និងពេលវេលាអស់ប៉ុន្មាន ។ ចៅក្រមដែលកាន់កិច្ចការនៅក្នុងប្រព័ន្ធតុលាការទាំងបីស្រទាប់នៅសហរដ្ឋអាមេរិក គឺតែងតាំងដោយប្រធានាធិបតី និង ទទួលបានការផ្តល់ទំនុកចិត្តដោយព្រឹទ្ធសភា ហើយមានអភ័យឯកសិទ្ធិ (Immunity) ស្មើនឹងប្រធានាធិបតី ។ អ្វីដែលចៅក្រមទាំងនេះមានលើសពីប្រធានាធិបតីគឺ ពួកគាត់អាចកាន់តំណែងអស់មួយជីវិត ដរាបណាពួកគាត់មិនមានប្រព្រឹត្តិបទឧក្រិត្យធ្ងន់ធ្ងរណាមួយ ។ គ្មាននរណាមានសិទ្ធិដកដំណែងចៅក្រមទាំងនេះទេ ។ នីតិវិធីដកដំណែងចៅក្រមដែលបានប្រព្រឹត្តិបទល្មើស គឺត្រូវឆ្លងកាត់ការកាត់ក្តីនៅក្នុងព្រឹទ្ធសភាដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា៖ Impeachment (អុីមភីចមិន) ដូចគ្នាទៅនឹងការកាត់ក្តីប្រធានាធិបតីដែលប្រព្រឹត្តិបទល្មើសដែរ ។ គឺអភ័យឯកសិទ្ធិនិងភាពឯករាជ្យរបស់ចៅក្រមនេះហើយ ដែលជាក្តីសង្ឃឹម ឬរនាំងផ្លូវ (Guard Rail) ទប់ស្កាត់កុំឲ្យរថយន្តលោក ដូណាល់ ត្រាំ បរខុសផ្លូវ ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ រនាំងផ្លូវនេះមិនអាចស៊ូទ្រាំជាមួយនឹងការប៉ះទង្គិចដោយឥតស្រាកស្រាន្តឡើយ ។ ចំណុចខ្លះអាចនឹងបាក់ ។ គួរកត់សម្គាល់ផងដែរថា កាលពីខែ មិថុនា ឆ្នាំ ២០២៤ កន្លងទៅនេះ តុលាការកំពូលបានអនុមត្តិករណីមួយដែលថា អ្វីដែលលោក ដូណាល់ ត្រាំ ប្រព្រឹត្តិ ខុសច្បាប់ក្តី ត្រូវច្បាប់ក្តី នៅក្នុងរយៈកាលដែលគាត់កាន់កិច្ចការជាប្រធានាធិបតី មិនអាចយកមកធ្វើជាសំណុំរឿងដើម្បីដាក់ទោសទណ្ឌគាត់ នៅពេលដែលគាត់ឈប់កាន់ដំណែងទេ ។ មានតែព្រឹទ្ធសភាតែប៉ុណ្ណោះ ដែលមានតួនាទីដាក់ទោសទណ្ឌគាត់ ហើយត្រូវធ្វើនៅអំឡុងពេលដែលគាត់កំពុងកាន់អំណាច ។ ប្រការនេះគឺស្មើនឹងផ្តល់អាវក្រោះដ៏ក្រាស់មួយដល់ ដូណាល់ ត្រាំ ដ្បិតគ្មានថ្ងៃដែលព្រឹទ្ធសភាអាចដាក់ទោសទណ្ឌគាត់កើតទេ ដ្បិតគេត្រូវការសម្លេង ២ភាគ៣ នៃសមាជិកព្រឹទ្ធសភាទាំងអស់ដើម្បីកាត់ទោសគាត់ ។ ភាគច្រើននៃសមាជិកព្រឹទ្ធសាភា មកពីគណបក្សដែលគាំទ្រត្រាំ ។ មុននឹងបញ្ចប់អត្ថបទនេះ ខ្ញុំសូមនិយាយអំពីយុទ្ធសាស្ត្រជនផ្តាច់ការដែលលោក ដូណាល់ ត្រាំ កំពុងអនុវត្តិបន្តិច ។ ខ្ញុំធ្លាប់បានបកស្រាយច្រើនដងមកហើយថា យុទ្ធសាស្ត្របង្កើតរបបផ្តាច់ការគឺគេប្រើវិធីបោចរោមមាន់ទាំងរស់ ។ សម្រាប់អ្នកដែលមិនយល់អត្ថប្បដិរូបនៃពាក្យ បោចរោមមាន់ ខ្ញុំសូមបញ្ជាក់ថា មាន់ តំណាងឲ្យពលរដ្ឋនៅក្នុងប្រទេសមួយ ។ រោមមាន់តំណាងឲ្យសុខុមាលភាពសង្គម ។ លោកដូណាល់ ត្រាំ តែម្នាក់ឯងគ្មានចំណេះជំនាញអ្វីនឹងរៀបចំកិច្ចវិធីបោចរោមមាន់ទាំងរស់នេះទេ ។ គឺមានមនុស្សមួយក្រុមដែលផ្គុំក្បាលគ្នារៀបចំយុទ្ធវិធីនេះ ។ ដូណាល់ ត្រាំ ជាតួឯកនិងជាអ្នកអនុវត្តិរាល់កិច្ចការផងទាំងពួង ។ ជំហានដំបូងៗដែលគេត្រូវធ្វើគឺបង្កើតឲ្យមានមនុស្សមួយក្រុម ដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា៖ Attack dogs and guard dogs (ឆ្កែប្រហារ និង ឆ្កែការពារ) ។ មនុស្សមួយក្រុមនេះមានជាអាទ៍៖ អនុប្រធានាធិបតី រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស ក្រសួងការពារជាតិ ក្រសួងសន្តិសុខជាតិ ក្រសួងយុត្តិធម៌ និង បុគ្គលពីររូបទៀតដែលមានតួនាទីជាទីប្រឹក្សាសន្តិសុខជាតិ និងទីប្រឹក្សាសេដ្ឋកិច្ចជាតិ (លោក អេឡុន ម៉ាស ជាមនុស្សចុងក្រោយនេះ) ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ក្រសួងយុត្តិធម៌ធ្វើការងារក្រោយឆាក មិនសូវចេញមុខជាសាធារណៈទេ ។ ឯលោក អេឡុន ម៉ាស ដើរតួនាទីជាអ្នកចាត់ចែងធនធានមនុស្សស្រដៀងគ្នានឹងសហគ្រាសធំៗ ដែលជួលមនុស្សពីក្រៅមកដើម្បីកំចាត់បុគ្គលិកចោល ។ តួនាទីរបស់អនុប្រធានាធិបតីនិងរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស គឺវាយប្រហារទប់ទល់ជាមួយគូបដិបក្សលើឆាកអន្តរជាតិ ។ មនុស្សក្រៅពីនោះ គឺត្រូវតតាំងនិងវាយប្រហារបុគ្គលឬស្ថាប័នទាំងឡាយណា ដែលបង្កឧបស័គ្គនៅក្នុងប្រទេស ។ រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស អនុប្រធានាធិបតី និង ទីប្រឹក្សាសន្តិសុខជាតិ ក៏មានតួនាទីជាអ្នកការពារប្រធានាធិបតីផងដែរ ។ ពាក្យការពារមួយឃ្លាដែលគេតែងលើកយកមកនិយាយគឺ៖ The buck stops here! (ខ្ញុំតែម្នាក់ឯងគត់ គឺជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ!) ។ បន្ទាប់មកគឺបង្កើតឲ្យមានបាតដៃទីបី (Fear factor) ។ ឧក្រិតជនវាយប្រហារមន្ទីររដ្ឋសភាដែលលោក ដូណាល់ ត្រាំ លើកលែងទោសដោយមិនរើសមុខនោះគឺជាបាតដៃទីបី សម្រាប់បំភ័យដល់ចៅក្រមនិងសកម្មជនទាំងឡាយណា ដែលមិនយល់ស្របជាមួយនឹងក្រឹត្យរបស់គាត់ ។ ការលើកលែងទោសឧក្រិតជនដោយមិនរើសមុខនេះ វាជាសារដ៏សំខាន់មួយទៅកាន់ចៅក្រម ក៏ដូចជាជនដៃដល់នានា ។ ឧក្រិតជនដែលបម្រើផលប្រយោជន៍ដូណាល់ ត្រាំ អាចរួចផុតទោសងាយដូចបកចេក ទោះពួកគេសម្លាប់នរណាក៏ដោយ ។ ជារួម ដូណាល់ ត្រាំ យកបុរេឯកសិទ្ធិ (Prerogative) នៃការប្រើក្រឹត្យមកផ្គុំជាមួយនឹងការលើកលែងទោសឧក្រិតជន (Pardon) ហើយភ្ជាប់វាជាមួយនឹងនិទណ្ឌភាពរបស់គាត់ក្នុងនាមជាប្រធានាធិបតី (Presidential immunity) ដើម្បីប្រែក្លាយខ្លួនឲ្យទៅជាស្តេចផែនដីមានអំណាចម្នាក់ ។ នៅក្នុងរយៈពេលបួនឆ្នាំខាងមុខនេះ ពិភពលោក ជាពិសេសសហរដ្ឋអាមេរិកវឹកវរដូចម្តេច យើងនឹងបានយល់គ្រប់ៗគ្នានាពេលដ៏ខ្លី ។ យុទ្ធសាស្ត្របោចរោមមាន់ទាំងរស់ គឺគេបោចរោមណាដែលមិនសូវឈឺជាមុន ។ ជាកិច្ចចាប់ផ្តើម ដូណាល់ ត្រាំ លើកទឹកចិត្ត ឬបង្ខំឲ្យបុគ្គលិករដ្ឋាភិបាលចូលនិវត្តិន៍ ។ បន្ទាប់មកបញ្ឈប់តួនាទីបុគ្គលិកថ្នាក់ទាបឬមិនសូវសំខាន់ ដោយសម្អាងហេតុផលកាត់បន្ថយការចំណាយថវិកាជាតិ ។ បន្ទាប់មកទៀតគឺរំលាយស្ថាប័ន ។ USAID និងវិទ្យុ VOA និង RFA គឺជាស្ថាប័នបម្រើផលប្រយោជន៍អន្តរជាតិច្រើនជាងអាមេរិក ។ ក្រសួងអប់រំជាតិក៏ជាស្ថាប័នមិនសូវសំខាន់ដែរ ដ្បិតប្រព័ន្ធអប់រំអាមេរិកាំងគ្រប់គ្រងដោយរដ្ឋនីមួយៗ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ក្រសួងអប់រំអាមេរិកាំងមិនពាក់ព័ន្ធនឹងកម្មវិធីសិក្សាក៏ដូចជាការចេញសញ្ញាប័នសញ្ញាឃើញ ដូចប្រទេសដទៃទេ ។ ពាក់ព័ន្ធនឹងសិទ្ធិសេរីភាព ដូណាល់ ត្រាំ ជ្រើសយកការបញ្ជូនជនអន្តោប្រវេសខុសច្បាប់ដែលជាទណ្ឌិត ទៅដាក់ក្នុងពន្ធនាគារនៅប្រទេសទីបីដោយមិនចាំបាច់កាត់ទោសឡើយ ។ កត្តាដែលរៀបរាប់ខាងលើនេះ គឺជារោមមាន់ដែលបោចចេញទៅមិនសូវឈឺ ដ្បិតពលរដ្ឋអាមេរិកាំងដែលរងផលប៉ះពាល់មិនជាច្រើណាស់ណាទេ ។ បើនិយាយអំពីជនរងគ្រោះវិញ បុគ្គលិកដែលបម្រើការនៅ USAID, VOA, and RFA ភាគច្រើនគឺជាជនជាតិអាមេរិកាំងដែលមានដើមកំណើតនៅប្រទេសដទៃ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការបោចរោមមាន់នេះវានឹងបន្តរំកិលបន្តិចម្តងៗ រហូតទាល់តែដល់ក្រុមមនុស្សដែលគាំទ្រនិងជួយជ្រោមជ្រែងលោក ដូណាល់ ត្រាំ តែម្តង ។ ទម្រាំតែមាន់មានអារម្មណ៍ថារងារ វាដល់ពេលដែលគេយកវាទៅស្ងោរជ្រក់ហើយ ។ រឿងមួយដែលជាចំអកព្រហ្មលិខិតនៃយុទ្ធនាការបោចរោមមាន់នេះគឺថា ពលរដ្ឋទូទៅគិតថាក្រុមមនុស្សដែលព្យាយាមបង្កើតរបបផ្តាច់ការនេះ គ្មានសមត្ថភាពនិងលទ្ធភាពរកជោគជ័យឃើញឡើយ ។ វាជាសេចក្តីប្រមាទមួយដែលជនផ្តាច់ការចង់បានជាទីបំផុត ។ ពលរដ្ឋប្រមាទពួកគេរឹតតែខ្លាំង ពួកគេរឹតតែត្រេកអរ ។ សូម្បីតែខ្ញុំដែលជាស្មេរ ក៏ស្ថិតនៅក្នុងជ្រោះនៃសេចក្តីប្រមាទនេះដែរ ។ ខ្ញុំនៅមានជំនឿលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ និងភាពក្លាហានរបស់អ្នកអនុវត្តិច្បាប់មុតមាំណាស់ ។ ដូណាល់ ត្រាំ និងស្ម័គ្របក្សពួក មិនអាចធ្វើឲ្យសហរដ្ឋអាមេរិកក្លាយទៅជាប្រទេសផ្តាច់ការបានឡើយ ។ វាជាជំនឿដែលពោរពេញទៅដោយហានិភ័យនិងអ្វីដែលភាសាអង់គ្លេសហៅថា៖ Vulnerability ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាសម្រង់សម្តីរបស់មនុស្សម្នាក់ដែលដើរចូលអន្ទាក់នៃរបបផ្តាច់ការ ដោយមិនដឹងខ្លួន៖ First they came for the socialists, and I did not speak out—because I was not a socialist. Then they came for the trade unionists, and I did not speak out—because I was not a trade unionist. Then they came for the Jews, and I did not speak out—because I was not a Jew. Then they came for me—and there was no one left to speak for me. —Martin Niemöller ដើមឡើយ ពួកគេកំចាត់ក្រុមសង្គមនិយម ហើយខ្ញុំមិននិយាយប្រឆាំងតវានឹងពួកគេទេ ពីព្រោះខ្ញុំមិនស្ថិតនៅក្នុងក្រុមសង្គមនិយម ។ បន្ទាប់មក ពួកគេកំចាត់ក្រុមសហជីព ហើយខ្ញុំក៏មិននិយាយអ្វីប្រឆាំងនឹងពួកគេដែរ ពីព្រោះខ្ញុំមិនមែនជាសមាជិកសហជីព ។ បន្ទាប់មកទៀត ពួកគេកំចាត់ជនជាតិជីហ្វ ហើយខ្ញុំក៏នៅតែមិននិយាយស្តីអ្វីតតាំងប្រឆាំងនឹងពួកគេទៀត ដ្បិតខ្ញុំមិនមែនជាជនជាតិជីហ្វ ។ នៅទីបំផុត ពួកគេចូលមកកំចាត់ខ្ញុំ ។ គ្មានមនុស្សណាម្នាក់សេសសល់នឹងជួយយកអាសាខ្ញុំឡើយ ៕

ចំណីខួរក្បាល

ដូណាល់ ត្រាំ វិលវិញ (Donald Trump, Revisit) កាលលោក ដូណាល់ ត្រាំ ឡើងកាន់កិច្ចការជាប្រធានាធិបតីនៃសហរដ្ឋអាមេរិកលើកទី ១ ខ្ញុំបានសរសេរអត្ថបទរិះគន់មួយចំនួនពាក់ព័ន្ធនឹងគោលនយោបាយ និង សកម្មភាពរបស់គាត់ ជាពិសេសគឺសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្ម (សូមមើលអត្ថបទនៅក្នុងរូបភាពខាងក្រោម) ។ នៅក្នុងសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មនៅគ្រាទី ១ សេដ្ឋវិទូអាមេរិកាំងបានវាយតម្លៃផលប៉ះពាល់ដល់ការរស់នៅរបស់ពលរដ្ឋអាមេរិកាំងទូទៅ គឺត្រូវចំណាយថវិកាប្រមាណជា ៨០០ដុល្លារ បន្ថែមលើការចំណាយប្រចាំឆ្នាំរបស់ខ្លួន ។ ឯសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្មលើកទី ២នេះ ពលរដ្ឋអាមេរិកាំងត្រូវចំណាយប្រមាណជា ២០០០ដុល្លារ បន្ថែមលើការចំណាយប្រចាំឆ្នាំរបស់ខ្លួន ដោយហេតុតែនៅពេលដែលយើងច្របាច់កគេ គេក៏ច្របាច់កយើងវិញដែរ ។ នៅក្នុងសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្ម គ្មានទេភាគីចាញ់ ឬឈ្នះ ។ គឺមានតែជនរងគ្រោះ ។ អ្នកដែលទទួលផលអំពីសង្គ្រាមនេះ គឺភាគីដែលមិនពាក់ព័ន្ធនៅក្នុងជម្លោះ ។ វាមិនខុសអំពីសត្វភេពីរក្បាលចែកត្រីគ្នាសុីមិនដាច់ស្រេច យកទំនាស់ទៅពឹងខ្លាត្រីឲ្យជួយដោះស្រាយឡើយ ។ អត្ថបទនេះ ខ្ញុំសូមមិនផ្តោតលើសង្គ្រាមពាណិជ្ជកម្ម និងផលកម្មដែលពលរដ្ឋអាមេរិកាំង និងពលរដ្ឋដទៃនៅក្នុងពិភពលោក កំពុងប្រឈមទេ ។ ខ្ញុំសូមលើកយកបញ្ហាខ្លះៗ ពាក់ព័ន្ធនឹងគោលនយោបាយរបស់ ដូណាល់ ត្រាំ មកវែកញែកចែកជាធម្មទានដល់មិត្តអ្នកអាន ។ តែមុននឹងវែកញែករឿងនយោបាយ ខ្ញុំសូមជម្រាបថា ពាក្យ Tariff គឺមានន័យថាពន្ធ (Tax) ដែលពលរដ្ឋទូទៅត្រូវបង់ មិនមែនសហគ្រាស ឬក៏ប្រទេសដែលលោក ដូណាល់ ត្រាំ កៀបសង្កត់ឲ្យបង់ Tariff នាំចេញទិញចូលនោះទេ ។ វាជាយុទ្ធសាស្ត្របោកប្រាស់ ប្រជាភិថុតិ ឬក៏ល្បែងលេងប៉ាហ៊ី ដែលអ្នកនយោបាយរមែងប្រព្រឹត្តិ ។ មុននឹងខ្ញុំនិយាយរឿងនយោបាយ ខ្ញុំសូមអធ្យាស្រ័យណែនាំខ្លួននិងអត្តចរិតនយោបាយរបស់ខ្ញុំ ឲ្យមិត្តអ្នកអានបានស្គាល់ជាមុន ជៀសវាងការភាន់ច្រឡំនានា (Misunderstanding) ។ ក្នុងនាមជាពលរដ្ឋអាមេរិកាំងមួយរូប ខ្ញុំមិនមែនជាអ្នកគាំទ្រគណបក្សសាធារណរដ្ឋ ហើយក៏មិនមែនជាអ្នកគាំទ្រគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ ដែរ ។ ខ្ញុំគោរពមតិភាគច្រើន និង គាំពារមតិភាគតិច ។ ពាក់ព័ន្ធនឹងដំណើរការបោះឆ្នោតតាមបែបបទប្រជាធិតេយ្យ ខ្ញុំតែងតែព្យាយាមបោះឆ្នោតបំបែកអំណាចប្រមូលផ្តុំ ដោយមិនប្រកាន់បក្សពួកឡើយ ។ នៅក្នុងរដ្ឋាភិបាលប្រជាធិតេយ្យ យើងមាននីតិប្រតិបត្តិ នីតិបញ្ញតិ និង ប្រព័ន្ធតុលាការ (Executive, Legislative, and Judiciary) ។ ស្ថាប័ននីតិប្រតិបត្តិ និង នីតិបញ្ញតិ កើតឡើងដោយការបោះឆ្នោត ។ ពេលខ្លះ ស្ថាប័នទាំងពីរធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រារបស់គណបក្សតែមួយ ។ គឺស្ថានភាពនេះហើយដែលតម្រូវឲ្យខ្ញុំទៅបោះឆ្នោតពាក់កណ្តាលអាណតិ ដើម្បីបង្កើតឲ្យមានតុល្យភាពក្នុងការដឹកនាំប្រទេសជាតិ ក៏ដូចជាដឹកនាំរូបខ្ញុំដែលជាពលរដ្ឋម្នាក់ដែរ ។ ឯរឿងគោរពបូជា ខ្ញុំអត់គោរពបូជាអាទិទេព ឬក៏ បុគ្គលមនុស្សណាមួយឡើយ ។ ខ្ញុំគោរពបូជាគុណធម៌ ។ តើយើងយកអ្វីមកសម្គាល់គុណធម៌ ។ ប្រការនេះមិនពិបាកយល់ទេ ។ ទង្វើ ឬ ជំនឿ ណាដែលមិនបង្កទុក្ខវេទនាដល់ខ្លួនឯង និង អ្នកដទៃ គឺជាគុណធម៌ ។ អាទិទេពក្តី មនុស្សក្តី ដែលប្រកបទៅដោយគុណធម៌ គឺជាវត្ថុសក្ការៈរបស់ខ្ញុំ ។ ខ្ញុំចាប់ផ្តើមសិក្សាអំពីប្រវត្តិសាស្ត្រអាមេរិកាំង តាំងតែពីមិនទាន់ឈានជើងជាន់ទឹកដីនៃសហរដ្ឋអាមេរិកម្លេះ ។ ពេលមកដល់សហរដ្ឋអាមេរិកនៅដើមឆ្នាំ ១៩៨៩ ខ្ញុំមានឱកាសបានចូលទៅសិក្សានៅក្នុងប្រព័ន្ធអប់រំអាមេរិកាំង ហើយក៏បានបន្តសិក្សាចាប់ពីពេលនោះរហូតមកដល់ថ្ងៃនេះ ។ នៅសាកលវិទ្យាល័យ ជំនាញសិក្សារបស់ខ្ញុំគឺ សារពត៌មាន និង វិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ ដោយផ្តោតទៅលើអភិបាលកិច្ចសាធារណរបស់រដ្ឋាភិបាលអាមេរិកាំង ។ ខ្ញុំចាប់ផ្តើមសង្តេតអំពីដំណើរបត់បែននៃអភិបាលកិច្ចរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក តាំងតែពីអាណតិទីមួយរបស់លោកប្រធានាធិបតី ប៊ីល គ្លីនតុន រៀងរហូតមកដល់គ្រានេះ ។ ទន្ទឹមនឹងនេះដែរ ខ្ញុំក៏ជាអ្នកធ្វើការងារឲ្យស្ថាប័នមួយចំនួន ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងការធ្វើគោលនរយោបាយរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក ។ បើគិតជាថេរវេលា វាមានរយៈពេលប្រមាណជា ៣០ឆ្នាំហើយ ។ សួរថា តើខ្ញូំយល់ដឹងអ្វីៗសព្វជ្រុងជ្រោយទេ ? ចម្លើយគឺ អត់ទេ ។ តែខ្ញុំនឹងព្យាយាមបកស្រាយបំភ្លឺទៅតាមសមត្ថភាពដែលខ្ញុំមាន ។ ដំណើរដឹកនាំប្រទេសអាមេរិកាំងនាគ្រានេះ គឺមានហានិភ័យខ្ពស់ មិនមែនសម្រាប់តែជនជាតិអាមេរិកាំងទេ គឺពិភពលោកទាំងមូល ។ អ្វីដែលខ្ញុំព្រួយបារម្ភជាងគេគឺប្រការដែលអាចមានការព្យាយាមរបស់ ដូណាល់ ត្រាំ ដើម្បីក្រាញអំណាច (The possibility of trying to make the U.S.A. a dictatorship) ។ នៅក្នុងជម្រៅចិត្តរបស់ខ្ញុំ ខ្ញុំជឿជាក់ថាគាត់មិនអាចធ្វើទៅរួចទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះបីជាលទ្ធភាពរបស់គាត់អាចមានត្រឹមតែ ០.០០១ ភាគរយក៏ដោយ ក៏ខ្ញុំនៅតែព្រួយបារម្ភដែរ ។ ជាមួយនរណាខ្ញុំមិនអាចសន្និដ្ឋានទេ ។ តែជាមួយ ដូណាល់ ត្រាំ អ្វីដែលយើងគិតថាមិនអាចទៅរួច គឺអាច ។ គាត់គឺជាមនុស្សក្រអើតក្រទមតាំងតែពីដើមរៀងមក ។ និយាយអំពីភាពក្រអើតក្រទម សូមបង្ហាញអំពីប្រការមួយ (Fact) ស្តីអំពីជោគជ័យនៅក្នុងដំណើរជីវិតពាណិជ្ជកររបស់គាត់បន្តិចផងចុះ ។ ផ្ទុយអំពីរូបភាពជោគជ័យដែលប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយអនាធិបតេយ្យ (Fake or Manipulated news) លើកតម្កើង លោក ដូណាល់ ត្រាំ បរាជ័យនៅក្នុងមុខជំនួញរបស់គាត់ច្រើនលើកច្រើនគ្រាមកហើយ ។ វាគ្មានអ្វីភ្ញាក់ផ្អើលទេ ប្រសិនបើសេដ្ឋកិច្ចរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកដាំក្បាលចុះនៅក្នុងអាណតិរបស់គាត់ ។ វិលទៅនិយាយអំពីប្រការដែលខ្ញុំព្រួយបារម្ភវិញម្តង ។ ផ្អែកលើទង្វើរបស់ ដូណាល់ ត្រាំ រយៈពេលជិតពីរខែកន្លងទៅនេះ អ្វីៗគឺស្រដៀងគ្នាទៅនឹងទង្វើរបស់ អាដុល ហុីត្លែរ នៅប្រទេសអាល្លឺម៉ងកាលពីឆ្នាំ ១៩៣៩ ពន់ពេកណាស់ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ប្រទេសអាល្លឺម៉ង់នាគ្រានោះ ក៏ជាប្រទេសប្រជាធិបតេយ្យដ៏រឹងមាំមួយដែរ ។ នៅសតវត្សទី ១៩ ជប៉ុនបានបញ្ជូននិស្សិតទៅរៀនអំពីបែបផែនដឹកនាំប្រទេសពីអាល្លឺម៉ង់ ហើយនៅប្រើទម្រង់នោះរហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។ បើហុីត្លែរអាចបំផ្លាញរចនាសម្ព័ន្ធប្រជាធិបតេយ្យនៅអាល្លឺម៉ង់បាន រឿងអីដែលយើងហ៊ានទុកចិត្តថា ដូណាល់ ត្រាំ មិនអាចធ្វើបាននៅសហរដ្ឋអាមេរិក ។ ហុីត្លែរ ប្រើពេលមិនដល់មួយឆ្នាំទេ នៅក្នុងការកាច់បំបាក់ស្ថាប័នរដ្ឋនានាឲ្យជ្រកនៅក្រោមឥទ្ធិពលរបស់គាត់ ។ ដូណាល់ ត្រាំ ទម្រាំដល់ពេលបោះឆ្នោតពាក់កណ្តាលអាណតិ មានពេលរហូតដល់ទៅពីរឆ្នាំ ដើម្បីរុះរើស្ថាប័នជាតិនៃសហរដ្ឋអាមេរិក ឲ្យសមប្រកបទៅនឹងតម្រូវការរបស់គាត់ ។ ដូច្នេះ គាត់មានពេលគ្រប់គ្រាន់នៅក្នុងការផ្សងព្រេងរបស់គាត់ ។ អ្វីដែលជាភាពខុសគ្នារវាងអាល្លឺម៉ង់និងសហរដ្ឋអាមេរិក គឺស្ថិតត្រង់ថាពលរដ្ឋអាមេរិកាំងមានសិទ្ធិកាន់កាំភ្លើងគ្រប់ៗគ្នា ជាមួយនឹងពាក្យស្លោកមួយឃ្លាដែលមានន័យថា៖ កុំជាន់ឈ្លីខ្ញុំ (Don't Tread on Me!) ។ វាអាចនឹងល្មេញល្មើបន្តិច សម្រាប់ប្រធានាធិបតី ឬក៏អ្នកនយោបាយណាម្នាក់ ដែលព្យាយាមក្លាយខ្លួនជាជនផ្តាច់ការ ហើយជាន់ឈ្លីសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋអាមេរិកាំង ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ មនុស្សល្មេញល្មើអត់ប្រើហេតុផលដូចមនុស្សជាឡើយ (It would be foolish for any president or politician to try to become a tyrant and take away Freedom from the American people. However, a foolish person does not have the same rational thinking like a sane one) ។ ជនផ្តាច់ការ ឬ ដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់របបផ្តាច់ការ គេប្រើយុទ្ធសាស្ត្រតែមួយទេគឺ បោចរោមមាន់ម្តងមួយៗ ឬស្ងោរកង្កែបទាំងរស់ដោយដុតភ្លើងថែមអុសម្តងមួយ ។ ខ្ញុំធ្លាប់សរសេរបកស្រាយរឿងនេះរួចម្តងហើយ ។ ដូច្នេះ ជាកិច្ចសង្ខេប ខ្ញុំសូមលើកយកតែកត្តាមួយចំនួនមកបង្ហាញនៅទីនេះ ។ កត្តាបឋមគឺបង្កភាពច្របូកច្របល់និងព្រួយបារម្ភ ។ បន្ទាប់មក គេចាប់ផ្តើមប្រឡេះចំណុចណាដែលមិនសូវរសើប ឬ ឈឺ ។ ល្បឿននៃការប្រឡេះនេះគឺអាស្រ័យលើប្រត្តិកម្មរបស់មហាជន (Reaction of victims) ។ នៅតាមផ្លូវប្រតិបត្តិការណ៍ (Along the way) គេដើរតួជាជនរងគ្រោះ ហើយប្រើប្រព័ន្ធតុលាការកម្ចាត់ជនណាដែលបង្កឧបស័គ្គ ឬនៅទើសផ្លូវគេដើរ ។ លោកប្រធានាធិបតី ដូណាល់ ត្រាំ បានចាប់ផ្តើមដំណើររបស់គាត់ហើយ ។ អ្នកដែលមើលយល់ គួរតែប្រុងប្រៀបរៀបជើងព្រួល ។ អ្នកដែលមើលមិនទាន់យល់ សូមមេត្តាមើលនិងត្រិះរិះពិចារណាតាមការគួរ ។ លទ្ធភាពរបស់ខ្ញុំ គឺបានត្រឹមតែបង្ហាញទិដ្ឋភាពនិងហានិភ័យ ។ ឯដំណោះស្រាយយ៉ាងណាៗ គឺអាស្រ័យលើឆន្ទៈនិងភាពឆ្លាតវាងវៃរបស់យើងម្នាក់ៗ ។ សូមបញ្ជាក់ថា សហរដ្ឋអាមេរិក ប្រៀបបាននឹងភ្នំភ្លើងដ៏ធំមួយ ។ នៅពេលវាផ្ទុះ វានឹងប៉ះពាល់ (Affect) ដល់មនុស្សជាច្រើននៅជុំវិញពិភពលោក ។ មុននឹងបញ្ចប់អត្ថបទនេះ ខ្ញុំសូមនិយាយអំពីទំនាក់ទំនងនយោបាយបរទេសរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកជាមួយនឹងប្រទេស អ៊ុយក្រេន និង ប្រទេសដទៃនៅក្នុងពិភពលោកបន្តិចផងចុះ ។ ប្រហែលជាមិនមានតែខ្ញុំម្នាក់ទេ ដែលឈឺចាប់ក្នុងចិត្តនៅពេលដែលឃើញលោក ហ៊្សេឡិនស្គី ត្រូវបានប្រធានាធិបតីនៃសហរដ្ឋអាមេរិកនិងសហការី បង្ខំឲ្យចុះហត្ថលេខាដោះដូរធនធានរ៉ែជាមួយនឹងជំនួយយុទ្ធោបករណ៍ ដើម្បីយកទៅតតាំងជាមួយនឹងសត្រូវដែលកំពុងតែព្យាយាមលេបត្របាក់ប្រទេសរបស់ខ្លួន ។ ទង្វើនេះ គេមិនហៅថាជំនួយទេ ។ វាគឺជាការលក់សព្វាវុធ ។ ក្នុងនាមជាមនុស្សគោរពបូជាគុណធម៌មួយរូប គ្មានអ្វីឈឺចាប់ជាងឃើញប្រមុខដឹកនាំរដ្ឋរបស់ខ្លួន ទៅជាន់កដកស្លាបជនរងគ្រោះដែលកំពុងតែត្រដរខ្យល់ ដើម្បីទាញយកផលប្រយោជន៍ឡើយ ។ ក្រៅអំពីពាក្យខ្ពើម (Despicable) ខ្ញុំហាក់ដូចជាមិនអាចរកពាក្យអ្វី មកបរិយាយឲ្យសក្តិសមនឹងទង្វើនេះទេ ។ ក្រៅអំពីការជាន់កដកស្លាប អ៊ុយក្រេន នៅមានរឿងបោះឆ្នោតប្រឆាំងនឹងការថ្កោលទោសប្រទេស រុស៊្សី ពីបទឈ្លានពាន អ៊ុយក្រេន នៅឯអង្គការសហប្រជាជាតិមួយទៀត ។ វាគ្មានអ្វីថោកទាបជាងឃើញប្រទេសដែលជាបិតា ឬជានិមិត្តរូបនៃការតស៊ូដើម្បីសេរីភាព និង អធិបតេយ្យភាព យកស្មារតីនៃបុព្វបុរសរបស់ខ្លួន ដែលបានតស៊ូបូជាជីវិតអល់កាលរាប់រយឆ្នាំកន្លងមកហើយ ក្នុងបុព្វហេតុ សិទ្ធិ សេរីភាព និង អធិបតេយ្យភាព មកជាន់ឈ្លីឲ្យរលាយហិនហោចនៅចំពោះមុខពិភពលោក តែក្នុងរយៈពេលប៉ុន្មានថ្ងៃ ។ នៅក្នុងបទភ្លេងជាតិនៃសហរដ្ឋអាមេរិក មានពាក្យមួយឃ្លាដែលពោលថា៖ ទឹកដីរបស់ជនដែលមានសេរី ភូមិឋានរបស់អ្នកក្លាហាន (Land of the free; home of the brave) ។ ថ្វីដ្បិតតែទង្វើរបស់អ្នកដឹកនាំបច្ចុប្បន្ន ហាក់ដូចជាបានកែប្រែប្រទេសដ៏ពិសិដ្ឋមួយនេះឲ្យក្លាយទៅជា៖ ទឹកដីរបស់ជនពាល ភូមិឋានរបស់ជនកំសាក ក៏ពិតមែន តែទង្វើទាំងនេះមិនឆ្លុះបញ្ចាំងអំពីទឹកចិត្ត និង អត្តចរិតប្រកបដោយគុណធម៌របស់ជនជាតិអាមេរិកាំងឡើយ មិនថាអ្នកនោះជាអ្នកគាំទ្រគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ គណបក្សសាធារណរដ្ឋ ឬក៏ជាជនជាតិដើម ។ ទង្វើអគុណធម៌ និង ផ្ទុួយអំពីស្មារតីនៃបុព្វបុរសយើង គឺគ្រាន់តែជាភាពឆ្កួតលលារបស់បុគ្គលមួយចំនួន និងការវង្វេងវង្វាន់របស់ពួកយើងក្នុងការជ្រើសរើសអ្នកដឹងនាំប្រទេសតែប៉ុណ្ណោះ ។ ប្រសិនបើសហរដ្ឋអាមេរិកមិនបាក់បែកក្រោមស្នាដៃរបស់ ដូណាល់ ត្រាំ ទេ ពួកយើងប្រាកដជាស្តារកិតិ្តយសនិងកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់សហរដ្ឋអាមេរិកឡើងវិញ ។ We will rebuild our dignity and integrity, once this storm of stupidity moves over! កំណត់៖ ដើម្បីកុំឲ្យអត្ថបទនេះវែងពេក ខ្ញុំសម្រេចមិនសរសេរអំពីហានិភ័យនៃសង្គ្រាមលោកលើកទី ៣ និង បច្ចេកទេស ឬតិចនិចនានាដែលលោក ដូណាល់ ត្រាំ ប្រើដើម្បីរុះរើ ឬ បំផ្លាញរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋាភិបាលនៃសហរដ្ឋមេរិកទេ ។ ប្រធានបទទាំងនេះ យើងអាចលើកយកមកជជែកវែកញែកដើម្បីសិក្សានិងប្តូរទស្សនគ្នានៅលើទំព័របញ្ចេញមតិ ឬ ខំមិន ។

ចំណីខួរក្បាល

ប្តូរតួនាទី (Role Reversal) សព្វថ្ងៃ ខ្ញុំរស់ពឹងលើកម្លាំងញើសរបស់ភរិយាស្ទើរតែទាំងស្រុង ។ ក្រៅតែអំពីមនុស្សជិតដិតពីរបីនាក់ គ្មាននរណាដឹងថាខ្ញុំសុំលុយប្រពន្ធចាយជាប្រចាំទេ ។ សន្តានញាតិនិងមិត្តភក្តិទូទៅ តែងតែគិតថា ខ្ញុំគឺជាអ្នករ៉ាប់រងបន្ទុកគ្រួសារ (Breadwinner) ។ ធាតុពិត សំបកប៉ោតសម្បើមតែសំបកក្រៅប៉ុណ្ណោះ ។ ឯផ្នែកខាងក្នុង គឺទទេស្អាតដូចហោប៉ៅអត់លុយដូច្នោះដែរ ។ នៅពេលប្តីប្រពន្ធចាប់ផ្តើមមានបុត្រធីតា ដើម្បីបង្កើតពូជពង្សវង្សត្រកូលមួយឡើង បញ្ហាប្រឈមមួយដែលយើងលើកយកមកគិតមុខគេបំផុតគឺថា តើយើងថែទាំគាំពារបុត្រធីតា ដោយរបៀបណា ។ ខ្ញុំជឿថាមនុស្សគ្រប់គ្នា ឆ្លងកាត់ថេរវេលានេះមិនដូចគ្នាឡើយ ។ វាអាស្រ័យទៅលើស្ថានភាពគ្រួសារនីមួយៗ ។ មុនពេលបុត្រទីមួយរបស់ពួកយើងកើតមក យើងបានលើកយកកត្តានានាមកពិភាក្សា ហើយសម្រេចចិត្តថា នឹងមើលថែទាំគាំពារកូនដោយខ្លួនឯង ។ យើងពឹងពាក់អ្នកដទៃតែនៅក្នុងករណីចាំបាច់ខ្លាំងតែប៉ុណ្ណោះ ។ សម្រាប់មនុស្សទូទៅដែលមិនមែនជាសេដ្ឋី ការថែទាំគាំពារកូនដោយឯកឯង គឺជារឿងស្មុគស្មាញជាងត្បាញសំពត់ហូល ។ បញ្ហាចម្បងគឺថវិកាសម្រាប់ទ្រទ្រង់ការរស់នៅប្រចាំថ្ងៃ ។ ចំណុចមួយដែលយើងយកមកធ្វើជាគោលការណ៍អនុវត្តិគឺ អ្នកណាមានប្រាក់ចំណូលទាប ត្រូវនៅផ្ទះថែរក្សាកូន ។ កូនប្រុសច្បងរបស់ពួកយើងចាប់កំណើតនៅស្រុកខ្មែរ ហើយមកប្រសូត្រនៅស្រុកអាមេរិក ។ ពេលភរិយាខ្ញុំពរពោះនាយ គាត់មិនមានការងារធ្វើទេ ។ ដូច្នេះ បន្ទាប់ពីកូនប្រសូត្រមក ភរិយាខ្ញុំនៅផ្ទះបំបៅថែកូនអស់រយៈកាលមួយឆ្នាំគត់ ទម្រាំតែគាត់មានឱកាសបានចេញទៅប្រកបការងារ ។ គ្រានោះ ការងាររបស់ខ្ញុំត្រូវបានកាត់បន្ថយមកនៅប្រហែលជា ៣ភាគ៤ នៃថេរវេលាប្រចាំឆ្នាំ ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំអាចដកឃ្លាមកមើលថែកូនដោយខ្លួនឯងខ្លះ និងផ្ញើកូនជាមួយនឹងអ្នកជិតខាងម្នាក់ដែលមានកូនតូចដែរ ឲ្យជួយមើលថែនាយពេលខ្ញុំរវល់ ។ យើងធ្វើដូច្នេះបានប្រហែល ៥ខែ អ្នកផ្ទះខ្ញុំក៏ពរពោះកូនមួយទៀត ចំពេលដែលកន្លែងធ្វើការរបស់គាត់ផ្អាកការងារគាត់មួយរយៈ ដោយហេតុតែមិនសូវមានតម្រូវការបុគ្គលិកច្រើន ។ អំឡុងពេលពរពោះកូនទីពីរ អ្នកផ្ទះខ្ញុំបានដាក់ពាក្យរកការងារធ្វើនៅស្ថាប័ននានា ។ មុនពេលកូនទីពីរប្រសូត្រប្រហែលមួយអាទិត្យ មានស្ថាប័នមួយហៅអ្នកផ្ទះខ្ញុំឲ្យចូលទៅសម្ភាសទទួលការងារ ។ មុនថ្ងៃណាត់ទៅសម្ភាសមួយថ្ងៃ កូនទីពីររបស់ពួកយើងក៏ប្រសូត្រមុនថ្ងៃកំណត់ ដែលបង្កឲ្យមានភាពរអាក់រអួលជាមួយកិច្ចសម្ភាសការងារនោះ ។ សំណាងដែរ ស្ថាប័ននោះបានពន្យាពេលសម្ភាសការងារឲ្យអ្នកផ្ទះខ្ញុំចំនួនមួយអាទិត្យ ។ ក្នុងចំណោមបេក្ខជនចំនួនបីនាក់ អ្នកផ្ទះខ្ញុំត្រូវបានគេជ្រើសរើសឲ្យទទួលបានការងារ ។ អ្វីដែលជារឿងរីករាយបំផុតសម្រាប់ពួកយើង ជាពិសេសរូបខ្ញុំ គឺភរិយាខ្ញុំទទួលបានប្រាក់បៀវត្សរ៍ប្រមាណជាពីរដងនៃប្រាក់បៀវត្សត៍របស់ខ្ញុំ ។ ខ្ញុំលួចញញឹមក្នុងចិត្ត ហើយដាក់ឈ្មោះឲ្យកូនស្រីដែលទើបនឹងកើតថា លក្ស្មីកិន្នរី ដ្បិតអីនាងកើតមកនាំយកសំណាងដ៏ធំមួយមកឲ្យឪពុកនាង ។ សំណាង ឬ សំណោក អាស្រ័យលើការវិនិច្ឆ័យរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ ។ បន្ទាប់ពីភរិយាអាចរកប្រាក់ចំណូលលើសខ្ញុំទ្វេដង ខ្ញុំចំណាយពេលនៅផ្ទះមើលថែទាំកូនច្រើនជាងចេញទៅប្រកបការងារ ។ រៀងរាល់អាទិត្យ យើងនៅផ្ញើកូនជាមួយនឹងអ្នកដទៃពីរឬបីថ្ងៃដែរ អាស្រ័យលើតម្រូវការនៃការងាររបស់ខ្ញុំ ។ លុះដល់អាសន្នរោគ កូវីដ១៩ រាតត្បាត ខ្ញុំចាប់ផ្តើមធ្វើការងារពីផ្ទះទៅតាមរយៈកម្មវិធី ហ៊្សូម (Zoom) ។ នៅទីបំផុត ខ្ញុំក៏សម្រេចចិត្តជូនដំណឹងទៅស្ថាប័នការងាររបស់ខ្ញុំ សុំសម្រាកអំពីការងារដោយទទួលយកត្រឹមតែការងារណា ដែលខ្ញុំអាចធ្វើតាមរយៈកម្មវិធី ហ៊្សូម នៅក្នុងផ្ទះរបស់ខ្ញុំតែប៉ុណ្ណោះ ។ ធ្វើដូច្នេះ ខ្ញុំអាចនៅមើលថែទាំកូនរបស់ខ្ញុំជាប្រចាំ ដោយមិនចាំបាច់ពឹងពាក់អ្នកដទៃឡើយ ។ ការងារមេផ្ទះ ថាស្រួល ក៏ដូចជាមិនស្រួលណាស់ណាទេ ។ បើនឹងថាលំបាក ក៏ដូចជាមិនលំបាកណាស់ណាដែរ ។ ពេលខ្លះ យើងប្រឈមនឹងសភាព "វិលក្បុង" ម្តងម្កាល ។ កាលវិភាគរបស់ខ្ញុំគឺម៉ោង ៦និង១៥នាទីព្រឹក ដាស់កូនទីមួយឲ្យងើបពីគេង ដុសធ្មេញលាងមុខញ៉ាំអាហារពេលព្រឹកហើយ ជូនវាទៅរៀននៅម៉ោង ៧កន្លះ ។ ដល់ម៉ោង ៨ ចាប់ផ្តើមរៀបចំខ្លួនឲ្យកូនទីពីរទៅរៀន ។ ម៉ោង ៩ ដឹកកូនទីពីរទៅដាក់នៅសាលា ហើយក៏បន្តដឹកភរិយាទៅកាន់ការិយាល័យធ្វើការរបស់គាត់នៅក្នុងក្រុងតែម្តង ។ ខ្ញុំចំណាយពេលប្រហែលមួយម៉ោងនៅក្នុងបេសកកម្មចុងក្រោយនាពេលព្រឹកនេះ ។ នៅម៉ោង ២និង១៥នាទីរសៀល ខ្ញុំទៅយកកូនទីមួយចេញពីសាលាមកផ្ទះវិញ ។ ម៉ោង ៤ល្ងាច ទៅយកកូនទីពីរចេញពីសាលា ។ ម៉ោង ៤កន្លះ ចាប់ផ្តើមភ្ងូតទឹកឲ្យពួកគេ ។ ម៉ោង ៥ល្ងាច ទៅទទួលភរិយាពីចំណតរថយន្តក្រុង ឬ ចំណតរទេះភ្លើងមកផ្ទះវិញ ។ បេសកកម្មចុងក្រោយនេះក៏ត្រូវចំណាយពេលបរឡានមួយម៉ោងដែរ ។ ខាងលើនេះគឺជាការងារចម្បងរបស់បុរសមេផ្ទះនៅក្នុងរយៈពេល ១២ម៉ោង ។ ពេលវេលាដែលនៅសេលសល់ចន្លោះម៉ោង ខ្ញុំដេកអេះពោះ ឬក៏ អេះអីផ្សេង ។ បើកូនមានលំហាត់នៅផ្ទះ (Homeworks) ជួយពន្យល់ពួកគេឲ្យធ្វើកិច្ចការសាលាព្រមទាំងដាំបាយល្ងាយទុកឲ្យភរិយា ។ ពេលខ្លះក៏ភ្លេចដាំបាយដែរ ។ ត្រូវមាត់តែញយ ។ ក្រៅអំពីសភាព "វិលក្បុង" ក៏មានករណី "រត់ខ្វែងដៃខ្វែងជើង" ម្តងម្កាលដែរ ។ នៅថ្ងៃដែលខ្ញុំត្រូវធ្វើការងារតាមរយៈ ហ៊្សូម កាលវិភាគប្រចាំថ្ងៃរបស់ខ្ញុំគឺថា រត់ខ្វែងដៃខ្វែងជើងមិនចាញ់អ្នកលក់គុយទាវនៅផ្សារ ឌុយមុិច ឡើយ ។ ឧទាហរណ៍ បើខ្ញុំត្រូវធ្វើការចាប់ពីម៉ោង ១១ព្រឹក ដល់ម៉ោង ៥ល្ងាច ខ្ញុំត្រូវធ្វើការងារពេលព្រឹកដូលកាលវិភាគខាងលើ ។ ឯពេលរសៀល ខ្ញុំត្រូវពឹង អាយហ្វូន ឲ្យវាថតរូបនិងសម្លេងចេញអំពីអេក្រង់កំព្យូទ័រទុកឲ្យខ្ញុំ នៅពេលដែលខ្ញុំត្រូវចេញទៅយកកូនពីសាលារៀននៅចន្លោះម៉ោង ២ និង ម៉ោង ៤ ។ បន្ទាប់ពីបញ្ចប់កិច្ចការនៅម៉ោង ៥ ខ្ញុំចេញទៅទទួលភរិយាពីចំណតរថភ្លើង ។ មកដល់ផ្ទះនៅម៉ោងប្រហែលជា ៦ប្លាយ អ្នកផ្ទះខ្ញុំភ្ងូតទឹកឲ្យកូននិងរៀបចំឲ្យពួកគេទទួលទានអាហារពេលល្ងាច ។ ឯខ្ញុំត្រូវបើកមើលសកម្មភាពការងារដែលខ្ញុំថតនៅក្នុង អាយហ្វូន ដើម្បីបំពេញចំណុចចន្លោះដែលខ្ញុំទៅយកកូនពីសាលានោះ ឲ្យបានពេញលេញ ។ ទម្រាំតែធ្វើកិច្ចការផងទាំងពួងចប់ គឺម៉ោងប្រហែល ៨ល្ងាច ។ នេះហើយគឺជាជីវិតការងាររបស់ "បុរស" ឬ "ស្ត្រី" មេផ្ទះ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា ការងារ "រត់ខ្វែងដៃខ្វែងជើង" នេះ ក្នុងមួយខែ ខ្ញុំពើបប្រទះតែពីរ ឬ បីដងអីទេ ។ បើធ្វើរាល់ថ្ងៃ ខ្ញុំប្រហែលជាដួលដូចគោដឹកសៀងយូរហើយ ។ ដំណើរជីវិតមនុស្សគ្រប់ៗរូបរមែងបត់បែនតាមកាលៈទេស ។ ក្រៅអំពីភាវ យប់ និង ថ្ងៃ គ្មានអ្វីប្រាកដប្រជា ឬក៏ទៀតទាត់ឡើយ ។ បច្ចុប្បន្ន ការប្រកាន់តួនាទីរបស់ប្តីប្រពន្ធនៅក្នុងរង្វង់គ្រួសារ មិនថាជាជនជាតិខ្មែរ ឬក៏ជនជាតិណាទេ នៅរឹងត្អឹងច្រើន ។ នៅពេលបុរសណាម្នាក់និយាយថា ខ្ញុំនៅផ្ទះមើលថែកូន ហើយឲ្យប្រពន្ធទៅប្រកបការងារចិញ្ចឹមគ្រួសារ មនុស្សភាគច្រើននឹងវាយតម្លៃថា បុរសនោះជាសត្វ ប្លាំងកាស (Horseshoe Crab) ។ តាមពិតជីវិតជាមេផ្ទះ មិនជាស្រណុកសុខស្រួលប៉ុន្មានទេ ។ អ្វីដែលជាសារប្រយោជន៍សម្រាប់ខ្ញុំ នៅក្នុងការប្តូរតួនាទីគ្នានេះ គឺខ្ញុំមានលទ្ធភាពអាចស្វែងយល់ដឹងបានច្រើន អំពីទុក្ខលំបាករបស់បដិភាគីនៃខ្ញុំ ។ ចេញអំពីបទពិសោធនេះ យើងអាចរៀបចំតាក់តែងដំណើរជិវិតនៃគ្រួសារ ប្រកបដោយការយល់ដឹងច្បាស់លាស់ មានតុល្យភាព និង មិនមាននរណាម្នាក់រងបន្ទុកធ្ងន់ធ្ងរពេកឡើយ (We are able to find a fair and proper balance for the life of husband and wife) ៕

ចំណីខួរក្បាល

គ្រាប់សណ្តែក មិនដែល អ្នកដែលសិក្សាវិស័យវេជ្ជសាស្ត្រ ប្រហែលជាធ្លាប់ឮឈ្មោះលោក ហ្គ្រេកហ្គ័រ មិនដែល (Gregor Mendel, 1822-1884) ។ គាត់គឺជាបិតានៃវិស័យជីវវិជ្ជាជាតិពន្ធុ (Genetic Biology) ។ ប៉ុន្តែ សម្រាប់មនុស្សទូទៅ មិនសូវមាននរណាដឹងអំពីកេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់លោក មិនដែល ឡើយ ។ លោក មិនដែល ជាមនុស្សឆ្លាត ប៉ុន្តែមិនសូវចំណាប់ ។ គាត់ទៅរៀននៅសាលាហ្វឹកហាត់អាចារ្យសាសនាគ្រីស្តមួយ ដើម្បីស្វែងរកអាជីពជាគ្រូបង្រៀន ។ គាត់ចូលចិត្តគណិតវិជ្ជា ជាពិសេសការស្វែងយល់អំពីទ្រឹស្តីនានា ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពេលគាត់ព្យាយាមប្រឡងធ្វើជាគ្រូបង្រៀន គាត់ប្រឡងធ្លាក់ពីរបីដង ។ មូលហេតុដែលគាត់ប្រឡងធ្លាក់គឺដោយសារតែនៅសម័យនោះ គេតម្រូវឲ្យបេក្ខជនឆ្លើយនូវសំណួរផ្ទាល់មាត់ (Oral Exam) ។ គឺសំណួរផ្ទាល់មាត់នោះហើយ ដែលធ្វើឲ្យគាត់បាត់បង់ឱកាសធ្វើជាគ្រូបង្រៀន ។ បន្ទាប់ពីបរាជ័យជាមួយនឹងការស្វែងរកអាជីពជាគ្រូបង្រៀន លោក មិនដែល ក៏វិលទៅសំណាក់សិក្សាសាសនាគ្រីស្តនៅក្នុងវិហារសិក្សាមួយ (Monastery or Seminary School) ។ សង្គ្រាជនៅទីនោះ បានឲ្យលោក មិនដែល រស់នៅក្នុងអាគារមួយដែលមានក្រោលសេះនៅខាងក្រោមនិងសួនដំណាំនៅខាងមុខ ។ គឺនៅទីនោះហើយដែលលោក មិនដែល រកឃើញនិងបង្ហាញផ្លូវដល់អ្នកសិក្សាជំនាន់ក្រោយអំពីវិស័យជីវសាស្ត្រជាតិពន្ធុ (Genetic Biology) ។ ក្រៅអំពីសិក្សាស្រាវជ្រាវផ្នែកគណិតសាស្ត្រ លោក មិនដែល ក៏ចូលចិត្តដាំដំណាំបន្លែបង្កាដែរ ។ គាត់បានចំណាយពេលយ៉ាងច្រើន ដើម្បីបង្កាត់ពូជដំណាំនិងសង្កេតមើលលទ្ធផលនៃការ បង្កាត់ពូជដំណាំទាំងនោះ ។ នៅក្នុងចំណោមពូជធញ្ញជាតិដែលគាត់យកមកសិក្សា លោក មិនដែល សង្កេតឃើញភាវមិនប្រក្រតីមួយនៅក្នុងគ្រាប់សណ្តែក បារាំង (Peas) ។ គាត់បានយកគ្រាប់ពូជសណ្តែកពណ៌បៃតង និងពណ៌លឿងមកបង្កាត់គ្នា ហើយសង្កេតឃើញថា ផ្លែនៃសណ្តែកកូនកាត់នោះមានគ្រាប់ពណ៌បៃតងទាំអស់ ឬក៏ពណ៌លឿងទាំងអស់ ។ លុះគាត់យកគ្រាប់សណ្តែកពណ៌បៃតងទៅដាំបន្តទៅទៀត ផ្លែនៃសណ្តែកពណ៌បៃតងនោះស្រាប់តែមានគ្រាប់ពណ៌លឿងលាយឡំគ្នា ។ គាត់ជ្រើសយកតែគ្រាប់ពណ៌បៃតងយកទៅដាំបន្តទៅទៀតជាច្រើនជំនាន់ ដើម្បីជម្រុះពូជពណ៌លឿងចេញអំពីគ្រាប់សណ្តែកកូនកាត់នោះ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះបីជាគាត់ខំសម្រិតសម្រាំងដាំវាប៉ុន្មានតំណក៏ដោយ ក៏គ្រាប់ពណ៌លឿងនៅតែមានអត្ថិភាព ។ និយាយឲ្យខ្លី គ្រាប់សណ្តែកកូនកាត់ដែលលោក មិនដែល ដាំនោះ វាសុទ្ធមួយជំនាន់ មិនសុទ្ធមួយជំនាន់ ហើយបន្តអព្ភូតហេតុនោះជារៀងរហូតទៅ ។ បើយើងប្រៀបធៀបប្រការនេះទៅនឹងមនុស្សប្តីប្រពន្ធ ដែលមានពណ៌សម្បុរស្បែក មួយស មួយខ្មៅ កូនរបស់ពួកគេអាចមានសម្សុរស ឬខ្មៅ ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលកូនសម្បុរសរៀបការជាមួយនឹងមនុស្សសម្បុរដូចគ្នា ស្រាប់តែបង្កើតកូនមកមានសម្បុរខ្មៅទៅវិញ ដ្បិតហ្សែន ជីដូនឬជីតាដែលមានសម្បុរខ្មៅនោះ បានវិលមកវិញ ។ គេហៅភាវឆ្លាស់គ្នានេះជាភាសាអង់គ្លេសថា៖ Dominant and Recessive Genes ។ អ្នកដែលចង់យល់ពិស្តារអំពីអព្ភូតហេតុនេះ អាចមើលវីឌីអូនៅក្នុង យូធ្យូប ដោយសរសេរពាក្យថា៖ Mendel's Peas ។ ផ្អែកលើអព្ភូតហេតុនៃគ្រាប់សណ្តែក មិនដែល យើងអាចសន្និដ្ឋានថា ជំងឺតពូជ (Hereditary Diseases) ក៏ប្រហែលជាមានទម្រង់ដូចជាគ្រាប់សណ្តែក មិនដែល ដែរ ។ ឧទាហរណ៍ បើម្តាយមានរោគមហារីកសុដន់ កូនអាចនឹងគ្មានទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ចៅរបស់គាត់អាចមាន ហើយបន្តរំលងជំនាន់តរៀងទៅ ។ ចំណុចនេះ គ្រាន់តែជាការសន្និដ្ឋានតែប៉ុណ្ណោះ ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ វាអាចមានធាតុពិតខ្លះៗនៅក្នុងការសន្និដ្ឋាននេះ ។ នៅក្នុងដំណើរប្រកបការងារចិញ្ចឹមជីវិតរបស់ខ្ញុំប្រមាណជាជិត ៣០ឆ្នាំកន្លងទៅនេះ ខ្ញុំធ្លាប់បានអង្គុយសង្កេតអ្នកស្រាវជ្រាវផ្នែកជំងឺតពូជ ធ្វើបទបង្ហាញជារឿយៗ ។ ពេលខ្លះគេយករបកគំហើញតាមរយៈ ឌីអិនអេ (Deoxyribronucleic acid) មកធ្វើជាបទបង្ហាញ ។ ម្តងនោះខ្ញុំឃើញគេនិយាយអំពី អាការរោគឆ្លាស់ជំនាន់ស្រដៀងគ្នានឹងអព្ភូតហេតុគ្រាប់សណ្តែក មិនដែល ដែរ ។ ប្រសិនបើការចងចាំរបស់ខ្ញុំមិនច្រឡំបល់ទេ អាការរោគឆ្លាស់ជំនាន់នោះគឺ ពិការញាណអូទីហ្សឹម (Autism Spectrum Disorders, Or ASD) ។ យោងតាមរបកគំហើញនោះ ពិការញាណអូទីហ្សឹម ជាជំងឺបញ្ញាញាណតពូជឆ្លាស់ជំនាន់ដូចគ្រាប់សណ្តែក មិនដែល ដែរ ។ ឧទាហរណ៍ បើខ្ញុំជាមនុស្សពិការញាណអូទីហ្សឹម កូនរបស់ខ្ញុំមិនមានអាការរោគនេះនៅក្នុងជីវិតទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ចៅរបស់ខ្ញុំអាចមាន ។ វានឹងបន្តឆ្លាស់ជំនាន់ដូច្នេះតរៀងទៅ ។ សំណួរមួយពាក់ព័ន្ធនឹងអូទីហ្សឹមគឺថា តើយើងអាចគេចអំពីអាការរោគពិការញាណតជំនាន់នេះរួចទេ ។ ចម្លើយគឺគេចមិនរួចទេ ដ្បិតមនុស្សមានអត្ថិភាពលើភពផែនដីនេះរាប់រយជំនាន់មកហើយ ។ ឯភាវពិការញាណអូទីហ្សឹមចាប់បដិសន្ធិនៅក្នុងជាតិពន្ធុមនុស្ស (Human genes) ចាប់ពីពេលណាមក ក៏គ្មាននរណាដឹងដែរ ។ សូម្បីតែភាវពិការញាណអូទីហ្សឹមនៅក្នុងជីវិតមនុស្សផងគ្នា ក៏យើងមើលមិនដឹងដែរ លើកលែងតែពិការញាណកម្រិតធ្ងន់ ដែលមានរោគសញ្ញាសុខភាពផ្លូវកាយខ្លះៗ (Physical or characteristic anomaly) ដែលអាចឲ្យយើងមើលយល់ ។ ម៉្យាងទៀត អូទីហ្សឹមកម្រិតមធ្យមនិងស្រាលនៅក្នុងខ្លួនមនុស្សស្រី គ្មាននរណាអាចមើលយល់ឡើយ ដ្បិតវាស្តែងចេញមកក្នុងសភាវទន់ជ្រាយ ដូចជាឆាប់យំ ឆាប់ខឹង ឆាប់ក្និកក្នក់ក្នាញ់ ជាដើម ដែលសង្គមទូទៅចាត់ទុកថាជាភាវៈធម្មជាតិរបស់មនុស្សស្រី (Natural characteristic traits) ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើយើងយកគ្រាប់សណ្តែក មិនដែល មកធ្វើជាតឹតតាង ពិការញាណអូទីហ្សឹម អាចកើតមានលើមនុស្សប្រុសនិងស្រីស្មើភាពគ្នា ។ និយាយអំពីការគេចវេះអំពីជំងឺតពូជ មានបុគ្គលមួយរូបឈ្មោះ ហ្វ្រានសុីស ហ្គាលតុន (Francis Galton) យល់ឃើញថា មនុស្សអាចបន្សុទ្ធជាតិពន្ធុ ដើម្បីទ្រទ្រង់ឧត្តមភាពអម្បូររបស់ខ្លួន ក៏ដូចជាលុបបំបាត់នូវជំងឺតពូជផងទាំងពួង ។ លោក ហ្គាលតុន ជាបងប្អូនជីដូនពីរនឹងលោក ឆាល ដាវិន (Charles Darwin) ដែលជាជីវវិទូដ៏ល្បីល្បាញនៅក្នុងពិភពលោក ។ ផ្ទុយអំពីលោក ដាវិន ដែលគ្រាន់តែលើកយកសមតិកម្ម ឬ រូបមន្ត ភាវៈគង់វង្សនៃពូជពង្សសត្តនិករឆ្លាតជាងគេ (Survival of the fittest theory) លោក ហ្គាលតុន បានរុញសមតិកម្មនេះមួយជំហានទៅមុខទៀត ដោយអះអាងថាគេអាចបន្សុទ្ធជាតិពន្ធុមនុស្ស ឬក៏សម្រិតសម្រាំងឲ្យមានតែមនុស្សឆ្លាតវាងវៃ ដោយលុបបំបាត់ប្រភេទមនុស្សខ្សោយៗចេញអំពីរង្វង់នៃអម្បូររបស់ខ្លួន ។ គេហៅការអនុវត្តិនេះថា យូជីនិក (Eugenics) ។ ពេលវាលេចកន្ទុយចេញមក ទិដ្ឋិលេលាអមនុស្សធម៌នេះ មិនសូវមានមនុស្សស្វាគមច្រើនទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ សេដ្ឋីអាមេរិកាំងមួយរូបឈ្មោះ ចន ហាវី ឃេលឡុក (សមាជិកគ្រួសារ Kellogg ដែលផលិតអំបុកឲ្យកូនគេកូនខ្ញុំទទួលទានជាអាហារពេលព្រឹកសព្វថ្ងៃនេះ) បានបង្កើតមូលនិធិមួយ ដើម្បីជម្រុញឲ្យមានចលនាបន្សុទ្ធពូជនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ។ នៅចន្លោះឆ្នាំ ១៩០៩ ដល់ឆ្នាំ ១៩៧៩ មនុស្សពិការញាណប្រមាណជាពីរមុឺននាក់នៅក្នុងរដ្ឋកាលីហ្វ័នីញា ត្រូវបានគេក្រៀវដើម្បីផ្តាច់ពូជចេញពីចំណោមពលរដ្ឋអាមេរិកាំង ។ នៅអំឡុងពេលនោះដែរ រដ្ឋចំនួន ៣៣ នៃសហរដ្ឋអាមេរិកបានបង្កើតច្បាប់ អនុញាតិឲ្យយកមនុស្សពិការញាណទៅក្រៀវ ដើម្បីលុបបំបាត់ប្រភេទមនុស្សខ្សោយៗ ចេញអំពីចំណោមពលរដ្ឋអាមេរិកាំង ។ បើនិយាយអំពីជនជាតិដើមអាមេរិកាំងវិញ សម្រង់ស្ថិតិមួយរកឃើញថា មនុស្សចន្លោះពី ២៥% ទៅ ៥០% ត្រូវបានគេក្រៀវ ។ វាគឺជាទង្វើមនុស្សឃាដប្រយោលមួយ ដែលមិនសូវមាននរណាដឹង ។ មិនមានស្ថិតិច្បាស់លាស់ ថាតើមនុស្សប៉ុន្មាននាក់ដែលរងកម្ម ដោយសារតែទិដ្ឋិឆ្កួតៗនេះទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ យើងអាចសន្និដ្ឋានថា ជនរងគ្រោះនៅសហរដ្ឋអាមេរិក ដោយសារគំនិតលោក ហ្គាលតុន នេះ បើមិនដល់រាប់លាន ក៏រាប់សែននាក់ដែរ ។ អ្វីដែលធ្វើឲ្យគំនិតលោក ហ្គាលតុន សាបរលាបគឺទង្វើរបស់ អាដុល ហុីត្លែរ (Adolf Hitler) នៅអំឡុងសង្គ្រាមលោកលើកទី ២ ។ ហុីត្លែរ ចាត់ទុកជនជាតិអាល្លឺម៉ង់ដែលពិការកាយនិងពិការញាណ រាប់បញ្ចូលទាំងជនជាតិ ជីហ្វ និង ជីបសុី (Jews and Gypsy) ថាជាកត្តាដែលបន្ទុចបង្អាក់ភាវៈខ្ពង់ខ្ពស់នៃអម្បូរអារីយាន (Aryan) នៃជនជាតិអាល្លឺម៉ង់ ។ គាត់បានបង្កើតគោលនយោបាយ សម្លាប់មនុស្សអស់ទាំងនោះចោល ។ ទម្រាំតែសង្គ្រាមលោកលើកទី ២ ចប់ និងលោក ហុីត្លែរ ងាប់អន្តរធានទៅ មនុស្សប្រមាណជា ១១លាន់នាក់ ត្រូវបានគេយកទៅសម្លាប់ ដោយផ្ទាល់ផងនិងដោយប្រយោលផង ។ បើយើងពិនិត្យមើល ឬក៏ភ្ជាប់ព្រឹត្តិការណ៍នានា ដែលពាក់ព័ន្ធនឹងសោកនាដកម្មដ៏វែងអន្លាយនេះ ត្រឡប់ទៅក្រោយវិញ ឫសកែវរបស់វាគឺកើតចេញមកអំពីគ្រាប់សណ្តែក ឬ របកគំហើញរបស់លោក មិនដែល នេះឯង ។ ការរកឃើញអ្វីមួយជាលក្ខណៈវិទ្យាសាស្ត្រ វាគឺជាកាំបិតមុខពីរ ។ នៅពេលដែលយើងយករបកគំហើញ ទៅអនុវត្តិដោយគ្មានការពិចារណាល្អិតល្អន់ វានឹងបង្កឲ្យមានគ្រោះមហន្តរាយ ។ ប៉ុន្តែ បើយើងយករបកគំហើញដដែលនោះ ទៅអនុវត្តិដោយមានការពិចារណាល្អិតល្អន់ វាអាចផ្តល់សារប្រយោជន៍ដល់មនុស្សជាតិច្រើនជាងគ្រោះកាច ។ បច្ចុប្បន្ន គោលការណ៍ យូជីនីក មិនទាន់បាត់បង់ប្រជាប្រិយភាពនៅឡើយទេ ។ នៅពេលរាជវង្សានុវង្ស រៀបការជាមួយនឹងរាជវង្ស ឬក៏អ្នកដែលមានអាជីពជាគ្រូពេទ្យរៀបការជាមួយនឹងគ្រូពេទ្យដូចគ្នា ទង្វើនេះគឺជាការអនុវត្តិតាមគោលការណ៍ យូជីនីក ដោយប្រយោល ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីដែលជាសារប្រយោជន៍សំខាន់បំផុតនៃ យូជីនីកនិយម គឺការប្រើគោលការណ៍នេះនៅក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវអំពី ហ្សែន (Genetic studies) ។ សព្វថ្ងៃ គេមិនយកមនុស្សខ្សោយបញ្ញា ពិការកាយពិការញាណ ខ្វៀនខ្វង់ខ្វិន ឬក៏មានជំងឺប្រចាំត្រកូល ទៅក្រៀវ ឬក៏សម្លាប់ចោលដូចសម័យមុនទៀតទេ ។ គេយកត្រឹមតែ ហ្សែន (Genes) នៃមនុស្សទាំងនេះទៅសិក្សាស្វែងរកប្រភេទ ម៉ូលិគុលមិនប្រក្រតី (Melecular defects) ដែលបង្កឲ្យមានជំងឺពិបាកព្យាបាលនានា ដើម្បីសម្លាប់ហ្សែនចង្រៃនោះចោល ឬក៏ដកហូតវាចេញអំពីជាតិពន្ធុរបស់មនុស្សជាតិ ។ រឿងគ្រាប់សណ្តែក មិនដែល សន្មត់ថាចប់ត្រឹមនេះ ៕

ចំណីខួរក្បាល

ស្មន់ (Inbreeding) នៅពេលមនុស្សព្យាយាមសង្គ្រោះសត្វព្រៃដែលមានហានិភ័យដាច់ពូជ មនុស្សរមែងស្វែងរកសត្វដែលមានអម្បូរដូចគ្នានោះ យកមកអំពីទីឆ្ងាយដាច់អាល័យ ដើម្បីបង្កាត់ពូជវា ។ មូលហេតុតែមួយគត់ដែលគេធ្វើដូច្នោះ ពីព្រោះមនុស្សបានស្រាវជ្រាវជាលក្ខណៈវិទ្យាសាស្ត្ររកឃើញថា តំណក្រោយនៃសត្វដែលមានឈាមជ័រដាច់ឆ្ងាយអំពីគ្នា រមែងមានសមត្ថភាពនិងភាវឆ្លាតវាងវៃខ្ពស់ជាងសត្វ ដែលមានមេបាជាសាច់ញាតិនឹងគ្នា ។ នៅក្នុងភាសាអង់គ្លេសគេហៅថា៖ Resilience (ភាវបុិនប្រសប់ក្នុងការថែទាំគាំពារជីវិត) ។ ក៏ប៉ុន្តែ មនុស្សខ្លួនឯងបែរជាខ្ជីខ្ជាក្នុងការអនុវត្តិ នូវអ្វីដែលខ្លួនបានរកឃើញជាលក្ខណៈវិទ្យាសាស្ត្រនេះទៅវិញ ។ ពួកគេមិនសូវរៀបការជាមួយនឹងមនុស្ស ដែលមានឈាមជ័រឆ្ងាយអំពីពូជអម្បូរខ្លួនឡើយ ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ មនុស្សមួយចំនួនថែមទាំងរៀបការជាមួយនឹងសាច់ញាតិរបស់ខ្លួន ដូចជាបងប្អូនជីដូនមួយ ឬជីទួតមួយជាដើម ។ នៅក្នុងសង្គមខ្មែរ ដោយហេតុតែស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ស្តេច ដែលនិយមរៀបការតែនឹងសាច់ញាតិឯង ពលរដ្ឋខ្មែរស្ទើរតែទូទាំងប្រទេស ក៏និយមរៀបការតែនឹងសាច់ញាតិឯងដែរ ។ ក្នុងចំណោមសាច់ញាតិខាងឪពុងនិងម្តាយរបស់ខ្ញុំ យើងមានគ្រួសារដែលឪពុកម្តាយជាជីដូនមួយនឹងគ្នា មិនតិចជាង ១០គូឡើយ ។ ផលវិបាកចម្បងនៃស្មន់ (Inbreeding) គឺជំងឺនានាទាំងផ្លូវកាយនិងផ្លូវចិត្ត ។ ដោយហេតុតែឈាមជ័ររបស់យើង (Gentic blueprint) ចេញមកពីប្រភពតែមួយ ដូច្នេះបើប្រភពនៃជាតិពន្ធុ ឬហ្សែនរបស់យើងនោះ (Gene) មានផ្ទុកជំងឺប្រចាំត្រកូល ដូចជាមហារីកអ្វីមួយ អ្នកតំណក្រោយនឹងបន្តរងគ្រោះដោយសាររោគនោះ ស្ទើរតែជៀសមិនរួចឡើយ ។ ប៉ុន្តែ អ្វីដែលជាកត្តាធ្ងន់ធ្ងរជាងជំងឺផ្លូវកាយ គឺហានិភ័យជាមួយនឹងជំងឺផ្លូវចិត្ត ។ វាពាក់ព័ន្ធនឹងអាកប្បកិរិយា (Character) និងភាពឆ្លាតវាងវៃ (Resilience) របស់មនុស្សគ្រប់ៗរូប ។ ដោយហេតុតែជំងឺផ្លូវចិត្ត ត្រូវបានគាំពារដោយច្បាប់យ៉ាងតឹងរឹង មិនមានការសិក្សាស្រាវជ្រាវទូលំទូលាយអំពីអាកប្បកិរិយា និង ភាពឆ្លាតវាងវៃរបស់មនុស្ស ដែលមានបុព្វការីជនជាស្មន់នឹងគ្នាទេ ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើយើងសង្កេតដោយផ្អែកលើប្រវត្តិសាស្ត្រ យើងប្រហែលជាអាចយកកត្តាមួយមកធ្វើជាមូលដ្ឋានដើម្បីស្វែងយល់ ។ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រមនុស្សជាតិ អម្បូរស្តេចកម្រនឹងនឹងរៀបការជាមួយនឹងអ្នកដទៃក្រៅអំពីពូជពង្សវង្សត្រកូលខ្លួនណាស់ ។ ជាលទ្ធផល ជាតិពន្ធុ ឬហ្សែន របស់រាជវង្សានុវង្ស មិនមានវិសាលភាពធំទូលាយឡើយ ។ បើយើងយកភាវនេះទៅភ្ជាប់ជាមួយនឹងភាពឆ្លាតវាងវៃ (Resilience) យើងប្រហែលជាមើលឃើញថា ហេតុអ្វីបានជារបបរាជានិយមអស់ឥទ្ធិពល និង វិនាសហិនហោចស្ទើរតែអស់ពីពិភពលោក ។ ស្តេចស្ទើរតែទាំងអស់ដែលនៅសេសសល់សព្វថ្ងៃ មិនមានតួនាទីដឹកនាំប្រទេសជាតិដោយផ្ទាល់ទៀតទេ ។ ត្រង់ចំណុចនេះ យើងអាចសួរថា តើកម្រិតឆ្លាតវាងវៃរបស់ស្តេចធ្លាក់ចុះ ឬមួយយ៉ាងណា ទើបបានជាមិនមានលទ្ធភាពដឹកនាំប្រទេសដោយផ្ទាល់ ។ បើធ្លាក់ចុះ តើមកពីមូលហេតុអ្វី ។ ការសិក្សាស្វែងយល់ ទោះបីត្រឹមតែឆ្ងល់អំពីភាពឆ្លាតវាងវៃរបស់មនុស្ស គឺជាប្រធានបទដ៏រសើបផង និង ឈឺចាប់ផង ។ ទាំងគេទាំងខ្ញុំ យើងមិនដឹងថាប្រភពនៃជាតិពន្ធុ ឬ ហ្សែន (Genes) របស់យើង មានពាក់ព័ន្ធនឹងស្មន់ដែរឬយ៉ាងណាទេ ។ ផ្អែកលើតឹកតាងនៅក្នុងរង្វង់ញាតិសន្តានខ្ញុំ ខ្ញុំគិតថា មនុស្សភាគច្រើនប្រហែលជាគេចមិនផុត អំពីប្រការដែលមានបុព្វការីជន ជាស្មន់នឹងគ្នាទេ ។ នៅក្នុងដំណើរផ្ទុយអំពីស្មន់ យើងមានមនុស្សមួយក្រុមដែលជាកូនកាត់ (Hybrid) ។ មនុស្សពាសពេញពិភពលោក ឲ្យតម្លៃមនុស្សប្រភេទកូនកាត់ខុសស្ទើរតែគ្រប់ៗគ្នា ។ យើងហៅពួកគេថា ពាក់កណ្តាល ៗ ។ ឧទាហរណ៍ ពាក់កណ្តាលបារាំង ពាក់កណ្តាលខ្មែរ ។ តាមពិតមនុស្សដែលពូជពង្សឪពុកម្តាយ មានអម្បូរពីរដាច់ដោយឡែកពីគ្នា ពួកគេមានវិសាលភាពជាតិពន្ធុ ឬហ្សែន ពីរដងនៃមនុស្សដែលមិនមែនជាកូនកាត់ ។ ឯភាពឆ្លាតវាងវៃ (Resilience) នៃមនុស្សប្រភេទនេះ យ៉ាងណាៗនោះ ខ្ញុំមិនហ៊ានសន្និដ្ឋានទេ ។ មានរឿងពិតមួយពាន់ព័ន្ធនឹងមនុស្សកូនកាត់ ។ ស្ត្រីជនជាតិជប៉ុនមួយរូបរៀបការជាមួយនឹងជនជាតិអាមេរិកាំងអម្បូរស្បែកស ។ ពេលកូនស្រីគាត់ចម្រើនវ័យទៅរៀននៅបឋមសិក្សា ក្មេងដទៃហៅនាងក្នុងន័យចំអកចំអន់ថា ពាក់កណ្តាល (Half-breed) ។ នាងតូចចិត្តយ៉ាងខ្លាំងដោយហេតុតែកើតមកមានឪពុកម្តាយមិនពេញលេញដូចក្មេងដទៃ ហើយក៏យករឿងដែលក្មេងដទៃហៅនាងចូច្នោះមកប្រាប់ម្តាយនាង ។ ស្ត្រីជប៉ុននោះបានពន្យល់កូនគាត់ថា៖ កូនមិនមែនជាមនុស្សពាក់កណ្តាលទេ (You are not half-breed) ។ កូនគឺជាមនុស្ស ទ្វេភាគ (You are a double-breed) ។ កូនមានអ្វីៗពីរដងនៃក្មេងដទៃ ។ នៅក្នុងរូប ឬ ខ្លួនរបស់កូន កូនមានឈាមជ័រជាជប៉ុនផង និង អាមេរិកាំងផង ។ កូនទទួលផលអំពីវប្បធម៌ជប៉ុនផង និង អាមេរិកាំងផង ។ កូនមានលទ្ធភាពទទួលទានម្ហូបអាហាររបស់ជប៉ុនផង និង អាមេរិកាំងផង ។ ឯភាពឆ្លាតវាងវៃ ក៏កូនមានទ្វេដងដែរ ។ នៅមានប្រការទ្វេដងនេះ ជាច្រើនរាប់មិនអស់ថែមទៀត ។ ស្ត្រីជប៉ុននោះ ប្រហែលជាមិនមែនជាអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រទេ ។ គាត់លើកយកប្រការទ្វេដងមកនិយាយប្រាប់កូន គឺដើម្បីកុំឲ្យកូនស្រីគាត់តូចចិត្តនៅក្នុងដំណើរជីវិតរបស់ខ្លួន ដោយសារតែពាក្យ ពាក់កណ្តាល ឬ កូនកាត់ (Half-breed or Hybrid) ។ ក៏ប៉ុន្តែ ប្រសិនបើយើងលើកយកហេតុផលមកពិចារណា ការអះអាងប្រាប់កូនស្រីគាត់របស់ស្ត្រីជប៉ុននោះ ប្រហែលជាមិនខុសទេ ៕

ចំណីខួរក្បាល

ពុទ្ធសាសនាមជ្ឈឹមមគ្គ (Madhyamaka Buddhism) ពុទ្ធសាសនាមជ្ឈឹមមគ្គ គឺជាផ្នែកមួយនៃពុទ្ធសាសនាមហាយាន ។ ប៉ុន្តែ និកាយនេះមិនសូវមានមនុស្សយល់ដឹងច្រើនទេ ដ្បិតគម្ពីរដីការទាំងអម្បាលម៉ានពាក់ព័ន្ធនឹងនិកាយនេះ បានបាត់បង់ស្ទើរតែអស់ទៅហើយ ។ ឯកសារដែលសេសសល់ ត្រូវបានអ្នកស្រាវជ្រាវផ្នែកទស្សនវិជ្ជា យកមកវិភាគនិងចងក្រងផ្សាយនៅក្នុងគេហទំព័រមួយ ។ ខ្ញុំសរសេរអត្ថបទនេះ ដោយផ្អែកលើឯកសារនៅក្នុងគេហទំព័រនោះ ។ មជ្ឈឹមមគ្គគឺសំដៅដល់ការបដិបត្តិទិដ្ឋិពុទ្ធសាសនាតាមមាគ៌ាកណ្តាល មិនសេរីនិយមដូចមហាយាន ហើយក៏មិនអភិរក្សនិយមដូចហិនយាន ឬថេរវាទ ដែរ ។ គំរូនៃទស្សននេះគឺកើតចេញអំពីដំណើរជីវិតរបស់ព្រះពុទ្ធ រវាងការរស់នៅក្នុងវាំង និង ការធ្វើទុក្ខរកិរិយា (ព្រះសំរួម) ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់ជ្រើសយកផ្លូវកណ្តាលនៃភាវផ្ទុយគ្នានេះ ទើបស្វែករកការត្រាស់ដឹងឃើញ ។ ថ្វីដ្បិតតែមើលទៅហាក់ដូចជាសាមញ្ញ ក៏ប៉ុន្តែ ទិដ្ឋិមួយចំនួននៅក្នុងមជ្ឈឹមមគ្គមិនសុីសង្វាក់ជាមួយនឹងអ្វីដែលពុទ្ធបរិស័ទ ទទួលស្គាល់ថាជាសច្ចភាពនោះទេ ។ ឧទាហរណ៍ រូប ឬអាត្ម័ន ដែលធ្លាយខ័ន្ធរលាយកាយក្លាយជាផេះផង់ល្អងធូលីទៅហើយនោះ មិនបាត់បង់សូន្យសុងទេ ។ វាទៅស្នាក់នៅក្នុងទីមួយដែលគេហៅថា សុញ្ញាតា ឬ ភពទទេ (Emptiness) ។ បើរូបយើងទៅនៅក្នុងភពទទេ នោះវាគួរតែមានន័យថា គ្មានអត្ថិភាពនៃរូបនៅលើលោកនេះទៀតឡើយ ។ ត្រង់នេះ គេពន្យល់ថា រូបដែលមានអត្ថិភាពក្នុងភពទទេនេះ គឺប្រៀបបាននឹងភ្លើងដែលរលត់ទៅ ។ វាបាត់ពីភ្នែក ច្រមុះ ត្រចៀក ឬ ឥន្ទ្រីយារម្មណ៍ទាំងប្រាំរបស់យើងអស់រលីងហើយ ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពេលមានអភូតហេតុអ្វីមួយមកបង្ក (Cause) ភ្លើងនឹងលេចចេញមកភ្លាម ។ ឧទាហរណ៍ ចរន្តអគ្គិសនីនៃកាំរន្ទះដែលបាញ់មកប៉ះនឹងថ្មភ្នំបង្កឲ្យមានផ្កាភ្លើងកើតឡើង ។ នៅពេលផ្កាភ្លើងនោះហោះទៅប៉ះនឹងកំទេចស្លឹកឈើក្រៀម វានឹងបង្កឲ្យមានចំហេះនៃភ្លើងដែលយើងអាចមើលយល់ពាល់ត្រូវនៅក្នុងឥទ្ទ្រីយារម្មណ៍ ។ ដូច្នេះ នៅក្នុងសុញ្ញាតា ឬភពទទេគឺមានអត្ថិភាពនៃភ្លើង ។ ឯរូប ឬអាត្ម័នរបស់មនុស្សដែលបែកធ្លាយរលាយខ័ន្ធទៅក៏ដូចគ្នាដែរ ។ វាអត់បាត់បង់ទៅណាឡើយ ដោយនៅតែរក្សាអត្ថិភាពរបស់វានៅក្នុងភពទទេ ឬ សុញ្ញាតា ។ ពាក់ព័ន្ធនឹងទិដ្ឋិ សុញ្ញាតា ឬភពទទេ មានពាក្យមួយឃ្លាដែលត្រូវបានគេលើកយកមកធ្វើជាគោល៖ "There do not exist, anywhere at all, any existents whatsoever, arisen either from themselves or from something else, either from both or altogether without a cause." (នៅក្នុងចក្រវាឡ៍ គ្មានអ្វីទាល់តែសោះ ដែលអាចមានអត្ថិភាពដោយការផ្គុំរូបធាតុខ្លួនឯងក្តី ជាមួយរូបធាតុដទៃក្តី ឬក៏ទាំងព្រមក្តី ប្រសិនបើមិនមានហេតុបច័យ ឬ ផស្សៈ) ។ ចូរកត់សម្គាល់ពាក្យ without a cause (ដោយគ្មានហេតុបច័យ ឬការភពប្រសព្វ) ។ នៅក្នុងវដ្តនៃបដិច្ចសមុប្បាទ យើងមានពាក្យមួយហៅថា៖ ផស្សៈ (ភពប្រសព្វ) ។ គឺការភពប្រសព្វនេះហើយដែលជាឫសគល់នៃអត្ថិភាពនៅក្នុងភពទទេ ឬនៅក្នុងសុញ្ញាតា ។ គេហៅអត្ថិភាពភពប្រសព្វនេះថា Dependent Origination (ឬ អត្ថិភាពផស្សៈ) ។ អត្ថិភាពផស្សៈ មិនស្ថិតនៅក្នុងច្បាប់ធម្មជាតិទេ (Natural law) ។ វាស្ថិតនៅក្នុងច្បាប់អភិធម្មជាតិ (Metanatural law) ។ ដូច្នេះ ដើម្បីស្វែងយល់អំពីសច្ចភាពនៃអត្ថិភាពផស្សៈ គេចាំបាច់ត្រូវតែបែកចែកសច្ចភាពជាពីរស្រទាប់ ដែលយើងអាចហៅថា៖ សច្ចធម្មជាតិ និង សច្ចអភិធម្មជាតិ (Two layers of truth Or Natural truth and Metanatural truth) ។ មានរូបមានទុក្ខគឺជាសច្ចធម្មជាតិ ។ ឯរូបដែលគ្មានទុក្ខគឺស្ថិតនៅក្នុងសច្ចអភិធម្មជាតិ ។ តើរូបដែលគ្មានទុក្ខមានសណ្ឋានដូចម្តេច ។ យើងមិនអាចមើលយល់ពាល់ត្រូវឡើយ ដ្បិតអីវាជារូបដែលស្ថិតនៅក្នុងរូប ។ និយាយឲ្យងាយយល់ វាគឺជាវិញ្ញាណក្ខ័ន្ធ ។ នៅពេលជីវិតមនុស្សសត្វផុតរលត់ទៅ វិញ្ញាណក្ខ័ន្ធ ដែលជាសច្ចអភិធម្មជាតិ វារសាត់អណ្តែតទៅនៅក្នុងសុញ្ញាតា ឬភពទទេ ។ រូបនៅក្នុងភពទទេ គឺគ្មានទុក្ខឡើយ ។ នៅត្រង់ចំណុចនេះ វាប្រហែលជាមិនពិបាកយល់ទេ ប្រសិនបើយើងភ្ជាប់វាទៅនឹងពាក្យមួយឃ្លាដែលខ្មែរយើងតែងតែនិយាយបន្ទាប់ពីមាននរណាម្នាក់ស្លាប់៖ "កាត់ផុតទុក្ខហើយ!" ។ នៅក្នុងទិដ្ឋិអភិធម្មសច្ចៈ យើងអាចនិយាយបានថា ការពិតគឺគ្មានការពិតទេ (The truth is: There is no truth) ។ ការអះអាងនេះ បើយើងពិចារណាក្នុងន័យធម្មសច្ចៈ វាហាក់ដូចជាសភាវឡប់ៗ គ្មានហេតុផលជាមូលដ្ឋានឡើយ ។ ក៏ប៉ុន្តែ បើយើងយកចំណុចនេះទៅពិចារណាដោយផ្អែកលើទិដ្ឋិអភិធម្មសច្ចៈ យើងប្រហែលជាអាចមើលឃើញថា អ្វីដែលពិតនៅក្នុងធម្មសច្ចៈ អាចមានភាវប្រែប្រួលនៅក្នុងអភិធម្មសច្ចៈ ។ ឧទាហរណ៍ មានរូបមានទុក្ខនៅក្នុងភពធម្មជាតិ ឬធម្មសច្ចៈ ។ ប៉ុន្តែ រូបដែលនៅក្នុងសុញ្ញាតា ឬអភិធម្មសច្ចៈ (Emptiness) មិនមានទុក្ខទេ ។ សម្រួលឲ្យសាមញ្ញបន្តិច មានរូបមានទុក្ខ គឺត្រឹមត្រូវនៅក្នុងច្បាប់ធម្មជាតិ (Natural law) ។ ក៏ប៉ុន្តែនៅក្នុងច្បាប់អភិធម្មជាតិ (Metanatural law) យើងមិនអាចចាត់ទុក្ខរូបទាំងអស់ថា សុទ្ធតែមានទុក្ខឡើយ ។ ត្រង់ចំណុចនេះ យើងអាចនិយាយថា សច្ចភាពគ្មានភាវដាច់ខាតទេ (There is no absolute truth)។ បើយើងមិនអាចចាត់ទុករូបទាំងអស់ថា សុទ្ធតែមានទុក្ខ តើយើងអាចមានរូបដែលគ្មានទុក្ខដែរឬទេ ។ សំណួរនេះ យើងប្រហែលជាអាចរកចម្លើយឃើញដោយយកពាក្យមួយម៉ាត់មកធ្វើជាបង្អែក៖ កុសលកម្ម ។ រូប ឬជីវិតដែលដិតដាមដោយកុសលកម្ម មិនមានទុក្ខដើរតាមជាមួយឡើយ ។ ប្រការនេះមនុស្សគ្រប់ៗរូបយល់ច្បាស់ណាស់ថា នៅពេលដែលយើងសាងកុសលកម្មទៅលើញាតិសន្តានក្តី អ្នកដទៃក្តី យើងជម្រុះទុក្ខចោលអស់ច្រើនពេកក្តាត់ ។ ចុះអ្នកដែលសាងកុសលកម្មជាប្រចាំរហូតអស់មួយជីវិត តើអាចមានទុក្ខជាប់នៅនឹងខ្លួនដែរទេ ។ ចម្លើយគឺប្រាកដជាគ្មានទេ ។ តែថាឲ្យរលត់ទុក្ខអស់រលីងពីខ្លួននោះ គឺមិនអស់ទេ ។ ទាល់តែជីវិតរលត់ទៅនៅក្នុងសុញ្ញាតា ទើបទុក្ខរលាយអស់រលីញ ។ អ្នកដែលធ្លាប់សិក្សាមហាវេសន្តរជាតត សុទ្ធតែយល់អំពីកុសលកម្មរបស់ព្រះវេសន្តរ នៅក្នុងដំណើរឆ្ពោះទៅរកការត្រាស់ដឹងនិងបរិនិព្វាន ដែលស្ថិតក្នុងជំហានចុងក្រោយនៃការរំលត់ទុក្ខឲ្យអស់ចេញអំពីរូប ។ នៅក្នុងដំណើរត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះពុទ្ធ បន្ទាប់ពីបានត្រាស់ដឹងនិងផ្តល់កុសលកម្ម (បង្រៀនអំពីវិធីរំលត់ទុក្ខ) ដល់មនុស្សជាតិអស់កាលជាច្រើនឆ្នាំ ព្រះពុទ្ធក៏នៅតែមានទុក្ខអន្ទោលតាមប្រាណដែរ ។ ទុក្ខចុងក្រោយរបស់ព្រះអង្គគឺឆាន់ចង្ហាន់ដែលមានជាតិពុល (ផ្អូម) ហើយបង្កឲ្យមានអាពាធរហូតដល់រលត់សង្ខារ ។ ដូច្នេះ រូបរបស់ព្រះអរហន្តក្តី ព្រះពោធិសត្វក្តី ព្រះពុទ្ធក្តី មិនអាចរំលាយទុក្ខឲ្យរលត់អស់បានទេ ។ ទាល់តែរូបរលត់ ទើបទុក្ខរលត់អស់ដែរ ។ សុញ្ញាតាគឺជាភពដែលមានរូប ព្រះពុទ្ធ ព្រះពោធិសត្វ ព្រះអរហន្ត និង មនុស្សទូទៅនៅក្នុងនោះ ។ បើនៅក្នុងភពសុញ្ញាតា មានរូបព្រះពុទ្ធ ព្រះពោធិសត្វ ព្រះអរហន្ត និង មនុស្សទូទៅនៅក្នុងនោះ នៅលើភពផែនដីនេះ ក៏គួរតែមានអត្ថិភាពនៃរូបទាំងអស់នេះដូចគ្នា ពីព្រោះរូបដែលនៅក្នុងសុញ្ញាតានោះ រមែងវិលមកកើតនៅលើភពផែនដីនេះជាប្រចាំ ប្រៀបដូចជាភ្លើងដែលឆេះរលត់ៗដូច្នោះដែរ ។ នៅក្នុងភាសាអង់គ្លេសគេហៅសមតិកម្មនេះថា៖ Corollary (បច្ច័យសង្ខារ) ។ ដោយហេតុតែយើងមិនអាចដឹងថា រូបមួយណានៅលើភពផែនដីនេះ មានធម្មធាតុរបស់ព្រះពុទ្ធ ព្រះពោធិសត្វ ឬព្រះអរហន្តនៅក្នុងនោះ ដូច្នេះរូបនីមួយៗសុទ្ធតែមានសក្តានុពលត្រាស់ដឹងបាន ប្រសិនបើរូបនោះលុះនៅក្នុងគន្លងកុសលកម្ម ។ គន្លងកុសលកម្មចាប់ផ្តើមពីការ ភ្ញាក់រលឹក (Awakening) ។ មិនថាអ្នកមាន អ្នកក្រ ឃាតករ ជនពាល ឬក៏ម្នាលមេផ្តាច់ការណាឡើយ ដើម្បីអាចដើរចូលក្នុងគន្លងកុសលកម្មបាន គឺត្រូវភ្ញាក់រលឹកជាមុនសិន ។ ជំហានបន្ទាប់គឺទាន ។ ទានដែលសំខាន់ជាងគេជាទីបំផុតគឺចិត្ត មិនមែនទ្រព្យធនឬបញ្ញាញាណឡើយ ។ ទានដែលចេញពីក្នុងចិត្តនេះមានបួនគឺ៖ មេត្តា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា ។ ការភ្ញាក់រលឹកនិងចិត្ត មេតា ករុណា មុទិតា ឧបេក្ខា គឺជាប្រទីបបំភ្លឺផ្លូវ ឬក៏យន្តការដឹកនាំបុគ្គលឆ្ពោះទៅរកការត្រាស់ដឹង និង ភាវជាអ្នកខ្សត់ទុក្ខ ។ គោលដៅនៃការដាក់ទាន ឬបរិច្ចាគនៅក្នុងគន្លងកុសលកម្មគឺដើម្បីស្រាយចំណងផងទាំងពួងដែលភ្ជាប់រូបយើងទៅនិងទុក្ខរបស់ខ្លួនឯងផង និងរបស់អ្នកដទៃផង ។ គេហៅការបរិច្ចាគ ឬទានប្រភេទនេះថា៖ លះបង់ចោល ឬលះបង់ដោយចិត្តបរិសុទ្ធ (Giving up) ។ លះបង់ចោលនៅទីនេះផ្ទុយអំពី លះបង់ឈប់ធ្វើ ។ គឺយើងលះបង់ដោយគ្មានរំពឹងផលអ្វីឡើយ ។ ដូចនៅក្នុងកំណាព្យខ្មែរមួយល្បះដែលពោលថា៖ "ឱយទានតាំងចិត្តស្មោះ កុំអាឡោះអាល័យស្ងួន ទ្រព្យនេះនឹងនាំខ្លួន ទៅបរលោកពុំសោះសូន្យ" ។ ដំណើរនៅក្នុងគន្លងកុសលកម្មនេះ មិនផ្អែកតែទៅលើការដាក់ទាន ឬបរិច្ចាគតែមួយមុខទេ គេក៏ត្រូវថែរក្សាការពារទ្រព្យដែលខ្លួនសន្សំបានផងដែរ ។ ទ្រព្យដែលត្រូវរក្សាការពារនៅទីនេះ គឺគេសំដៅលើកុសលដែលជាផលចេញអំពីទាន ។ មិនមែនសម្ភារៈឬបញ្ញាញាណដែលនៅជាប់នឹងរូបយើងនោះទេ ។ ខាងក្រោមនេះគឺជាឱវាទរបស់មហាគរុ សន្តិទេវ (Santideva, 8 CE) ពាក់ព័ន្ធនឹងកុសលទាន៖ What is given must no longer be guarded; what is at home must be guarded. What is given is [the cause] for the reduction of craving (triṣṇā); what is at home is the increase of craving. What is given is nonattachment (aparigraha); what is at home is with attachment (saparigraha). What is given is safe; what is at home is dangerous. What is given is [the cause] for supporting the path of awakening; what is at home is [the cause] for supporting Māra [the demonic tempter]. What is given is imperishable; what is at home is perishable. From what is given [comes] happiness; having obtained what is at home, [there is] suffering. (ŚS 19) (អ្វីដែលបានបរិច្ចាគ មិនត្រូវឲ្យនៅជាប់ជំពាក់ទៀតទេ ។ អ្វីដែលជាផលនៃការបរិច្ចាគ គប្បីថែរក្សាឲ្យគត់មត់ ។ អ្វីដែលត្រូវបានបរិច្ចាគ គឺជាហេតុដែលនាំឲ្យរលស់តណ្ហា ។ អ្វីដែលនៅជាប់នឹងខ្លួន គឺជាបច្ច័យនាំឲ្យកើនតណ្ហា ។ អ្វីដែលត្រូវបានបរិច្ចាគ នាំឲ្យចិត្តជ្រះថ្លា ។ អ្វីដែលនៅជាប់ខ្លួន គឺជាចំណងច្រើនប្រការ ។ អ្វីដែលត្រូវបានបរិច្ចាគ គឺសេចក្តីសុខសុវត្ថិភាព ។ អ្វីដែលនៅជាប់ខ្លួន គឺជាទុក្ខសោកអសុវត្ថិភាព ។ អ្វីដែលត្រូវបានបរិច្ចាគ គឺជាហេតុនាំរូបឆ្ពោះទៅរកការភ្ញាក់រលឹក ។ អ្វីដែលនៅជាប់នឹងខ្លួន គឺជាហេតុនាំឲ្យមានពៀរជាមួយនឹងសេចក្តីក្រោធ ។ អ្វីដែលត្រូវបានបរិច្ចាគ មិនអាចរលេះរលួយបាត់បង់ឡើយ ។ អ្វីដែលនៅជាប់នឹងខ្លួន គឺត្រូវរលេះរលួយរលាយទៅនៅថ្ងៃមួយ ។ ចេញអំពីអ្វីដែលត្រូវបានបរិច្ចាគ គឺសុភមង្គល ។ ហួងហែងក្តោបក្តាប់អំណាច បំពានគេឯងពេញមួយនគរ ដើម្បីប្រមូលយកទ្រព្យមកស្រោចស្រពគ្រសារខ្លួន លើគំនរទុក្ខរបស់អ្នកដទៃ គឺជាអពមង្គលដែលមានសេចក្តីទុក្ខ រង់ចាំស្វាគមន៍នៅចុងបញ្ចប់នៃជីវិត) ៕

ចំណីខួរក្បាល

បោះឆ្នោតនៅស្រុកអាមេរិក ឆ្នាំនេះ ខ្ញុំទៅបោះឆ្នោតមុនថ្ងៃកំណត់ ដ្បិតសម្រាប់ខ្ញុំជម្រើសបេក្ខជនដឹកនាំប្រទេសគឺមានតែពីរប្រភេទតែប៉ុណ្ណោះ៖ បេក្ខជនដែលអន់ និង បេក្ខជនដែលអន់ជាង (Bad and Worse) ។ ដូច្នេះ ការរង់ចាំមើលគោលនយោបាយអន្តេអន្តាយអ្វីៗនោះ វាហាក់ដូចជាមិនចាំបាច់ឡើយ ។ ការបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតីនៅស្រុកអាមេរិក គឺជាការបោះឆ្នោតដោយមិនចំពោះ (Indirect election) ។ ប្រការនេះប្រហែលជាមិនសូវមានមនុស្ស ជាពិសេសអ្នកស្រុកក្រៅ យល់ដឹងច្បាស់លាស់ទេ ។ សូម្បីតែពលរដ្ឋអាមេរិកាំងខ្លួនឯង ដែលទៅចូលរួមបោះឆ្នោតនោះ ក៏មិនប្រាកដថាយល់អំពីរបៀបរបបបោះឆ្នោតត្រឹមត្រូវដែរ ។ ដូច្នេះ ខ្ញុំសូមឆ្លៀតឱកាសនេះ លើកយកគោលការណ៍សំខាន់ៗមួយចំនួនមកចែកជូនជាធម្មទាន ។ ជាបឋម ប្រព័ន្ធបោះឆ្នោតអាមេរិកាំងគឺផ្អែកលើគោលការណ៍ "អ្នកឈ្នះយកទាំងអស់" (Winner takes all) ។ មានន័យថា បេក្ខជនឬគណបក្សដែលឈ្នះឆ្នោត សូម្បីត្រឹមតែមួយសន្លឹក គឺទទួលបានអាសនៈទាំងអស់នៅក្នុងរដ្ឋនីមួយៗ លើកលែងតែរដ្ឋ ម៉េន និង នេវ៉ាដា ។ ដើម្បីជៀសវាងការស៊ុមគ្រលំគ្នា រដ្ឋនីមួយៗរៀបចំការបោះឆ្នោតដាច់ដោយឡែកពីគ្នា ដោយយោងតាមគោលការណ៍និងបទដ្ឋាននានាដែលមានចែងនៅក្នុងរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ។ គ្មានគណកម្មការរៀបចំការបោះឆ្នោតជាតិទេ (National Election Commissioners) ។ មុននឹងការបោះឆ្នោតឈានចូលមកដល់ គណបក្សដែលមានឈ្មោះប្រកួតប្រជែងនៅក្នុងការបោះឆ្នោត ត្រូវជ្រើសរើសតំណាងសន្លឹកឆ្នោត ឬតែងតាំងអង្គបោះឆ្នោតដែលគេហៅថា Electoral colleges or Electors ប្រចាំរដ្ឋនីមួយៗដោយយោងទៅតាមចំនួនសមាជិករដ្ឋសភានិងព្រឹទ្ធសភាប្រចាំរដ្ឋទាំងនោះ ។ ឧទាហរណ៍ រដ្ឋមួយមានសមាជិករដ្ឋសភានិងព្រឹទ្ធសភាចំនួន ១០ គឺមានសន្លឹកឆ្នោត ឬអង្គបោះឆ្នោតចំនួន ១០នាក់ដែរ ។ រដ្ឋនីមួយៗមានសមាជិកព្រឹទ្ធសភា ២រូបស្មើៗគ្នា និងមានសមាជិករដ្ឋសភាយ៉ាងហោចណាស់ក៏ម្នាក់ដែរ ទោះបីមានពលរដ្ឋរស់នៅក្នុងរដ្ឋនោះតែមួយតំបស្វាក៏ដោយ ។ ចំនួនអាសនៈសមាជិករដ្ឋសភាគឺគេបែងចែកដោយយោងតាមចំនួនពលរដ្ឋ ។ រដ្ឋដែលមានពលរដ្ឋរស់នៅច្រើនដូចជារដ្ឋ កាលីហ្វ័នីញ៉ា មានអាសនៈរហូតដល់ទៅ ៥៥ ខណៈរដ្ឋខ្លះមានត្រឹមបួនដប់ ។ ចំនួនសន្លឹកឆ្នោតតំណាង ឬអាសនៈអង្គបោះឆ្នោតសរុបទាំងអស់មាន ៥៣៨ សន្លឹក ។ ដូច្នេះ បេក្ខជនប្រធានាធិបតីណាដែលទទួលបានសន្លឹកឆ្នោតតំណាងចំនួន ២៧០សន្លឹកឡើងទៅ គឺចាត់ទុកថាឈ្នះការប្រកួត ។ នរណាជាតំណាងអង្គបោះឆ្នោត ឬដើរតួនាទីជាអ្នកបោះឆ្នោតតំណាង (Electors)??? រដ្ឋធម្មនុញ្ញអាមេរិកាំងហាមមិនឲ្យសមាជិករដ្ឋសភានិងព្រឹទ្ធសភា រាប់បញ្ចូលទាំងបុគ្គលិករដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធ ដើរតួនាទីជាអ្នកបោះឆ្នោតតំណាងទេ ។ បុគ្គលក្រៅពីនេះ អាចកាន់តួនាទីនេះបាន ។ ជាទូទៅគេតែងតាំងមនុស្សដែលមានភក្តីភាពជាមួយនឹងបក្សជាទីបំផុតនៅក្នុងរដ្ឋនីមួយៗ ឲ្យកាន់តួនាទីជាអ្នកបោះឆ្នោតតំណាង ។ បន្ទាប់ពីទទួលបានការតែងតាំង អ្នកបោះឆ្នោតតំណាងគ្រប់គណបក្សទាំងអស់ ត្រូវទៅចូលរួមប្រជុំជាមួយនឹងក្រុមប្រឹក្សាបោះឆ្នោតនៅក្នុងរដ្ឋនីមួយៗ ដើម្បីទទួលបានការទទួលស្គាល់ (Credential) ពីសំណាក់អគ្គលេខាធិការនៃរដ្ឋដែលមានតួនាទីចាត់ចែង និងទទួលស្គាល់លទ្ធផលបោះឆ្នោតនៅក្នុងរដ្ឋរបស់ខ្លួន ។ នេះគឺជាដំណាក់កាលទីមួយនៃអំណាចរបស់អ្នកបោះឆ្នោតតំណាង ។ តំណាក់កាលទីពីរគឺបន្ទាប់ពីការបោះឆ្នោតប្រព្រឹត្តិទៅរួចរាល់ អ្នកបោះឆ្នោតតំណាងទៅប្រជុំគ្នាម្តងទៀត ដើម្បីទទួលស្គាល់គណបក្សដែលឈ្នះឆ្នោត នឹងទទួលបានសន្លឹកឆ្នោតតំណាងពីសំណាក់អគ្គលេខាធិការរដ្ឋ យោងតាមចំនួនអាសនៈនៅក្នុងរដ្ឋនីមួយៗ ។ នៅចុងបញ្ចប់ អ្នកកាន់សន្លឹកឆ្នោតតំណាងទាំងនោះយកសន្លឹកឆ្នោតរបស់ខ្លួន ទៅបោះឲ្យបេក្ខជនប្រធានាធិបតីរបស់បក្សដែលខ្លួនតំណាងឲ្យ ។ គួរកត់សម្គាល់ថា អ្នកកាន់សន្លឹកឆ្នោតតំណាង អាចយកសន្លឹកឆ្នោតដែលខ្លួនកាន់ ទៅបោះឆ្នោតឲ្យបេក្ខជនបក្សផ្សេងក៏បានដែរ ។ គេហៅអ្នកបោះឆ្នោតក្បត់ទំនុកចិត្តប្រភេទនេះថា Faithless electors ។ ប្រការនេះ យើងអាចមើលឃើញថាបេក្ខជនដែលមានលុយរាប់រយលានដុល្លារ អាចយកលុយទៅសូក ឬក៏ សន្យាផ្តល់តួនាទីក្នុងជួររដ្ឋាភិបាលឲ្យពួកអ្នកកាន់សន្លឹកឆ្នោតតំណាង បោះឆ្នោតឲ្យខ្លួនបានដោយងាយ ។ ដើម្បីទប់ទល់បញ្ហានេះ គេមានយន្តការមួយ ដោយផ្តល់សិទ្ធិឲ្យគណបក្សដែលឈ្នះឆ្នោត ដកឬផ្លាស់ប្តូរឈ្មោះអ្នកបោះឆ្នោតតំណាងដែលមិនគោរពតាមឆន្ទៈពលរដ្ឋទាំងនោះ ដោយមិនចាំបាច់មានបែបបទអ្វីឡើយ (Replace at will) ។ មានរដ្ឋចំនួន ៣៨ បានបង្កើតច្បាប់ផ្តន្ទាទោស យ៉ាងហោចណាស់ក៏ពិន័យជាប្រាក់ដែរ ដល់អ្នកកាន់សន្លឹកឆ្នោតតំណាងណា ដែលមិនគោរពតាមឆន្ទៈសន្លឹកឆ្នោតរបស់ពលរដ្ឋ ។ ដូច្នេះ ការសូកប៉ាន់ជាប្រាក់ក្តី ការសន្យាផ្តល់តួនាទីឲ្យអ្នកកាន់សន្លឹកឆ្នោតតំណាងក្តី គឺជាទង្វើឥតប្រយោជន៍ ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏នៅមានអ្នកកាន់សន្លឹកឆ្នោតតំណាងមួយចំនួន ឆ្កួតគ្រប់គ្រាន់យកសន្លឹកឆ្នោតតំណាងរបស់ខ្លួន ទៅបោះឲ្យអ្នកដទៃទាំងបំពានដែរ ។ នៅពេលពលរដ្ឋអាមេរិកាំងបោះឆ្នោតជ្រើសរើសប្រធានាធិបតី សម្លេងឆ្នោតរបស់ពលរដ្ឋម្នាក់ៗនៅតាមរដ្ឋនីមួយៗ ត្រូវបានគេប្រមូលដាក់មួកណ្តុបហើយរាប់មើលសិន ។ បន្ទាប់ពីរាប់ឃើញថា បេក្ខជន ឬបក្សណាទទួលបានសន្លឹកឆ្នោតច្រើនជាងគេ អគ្គលេខាធិការរបស់រដ្ឋចេញសេចក្តីប្រកាសទទួលស្គាល់លទ្ធផលនិងបេក្ខជនឈ្នះឆ្នោត ។ ជ័យជម្នះនេះជាជ័យជម្នះអន្តរកាល មិនទាន់ផ្លូវការនៅឡើយទេ ។ បន្ទាប់មក អ្នកបោះឆ្នោតតំណាងរបស់បក្ស ឬ របស់បេក្ខជនដែលឈ្នះឆ្នោត ទៅទទួលយកសន្លឹកឆ្នោតតំណាងពីសំណាក់អាជ្ញាធររដ្ឋ ។ ប្រមាណជាពីរខែក្រោយមកទៀតគឺនៅថ្ងៃទី ៦ មករា ទើបអ្នកបោះឆ្នោតតំណាងយកសន្លឹកឆ្នោតតំណាងរបស់ខ្លួន មកបោះម្តងទៀតនៅក្នុងមន្ទីររដ្ឋសភា ដើម្បីទទួលស្គាល់បេក្ខជនឈ្នះឆ្នោត ជាផ្លូវការ ។ នៅចុងបញ្ចប់ ប្រធានាធិបតីដែលឈ្នះឆ្នោត ឡើងស្បថចូលកាន់តំណែងនៅថ្ងៃទី ២១ ខែមករា ។ គួរកត់សម្គាល់ដែរថា បេក្ខជនប្រធានាធិបតីដែលទទួលបានសម្លេងឆ្នោតទូទាំងប្រទេស (Popular votes) ច្រើនជាងគេ មិនប្រាកដថាអាចឈ្នះតំណែងជាប្រធានាធិបតីឡើយ ។ ប្រការនេះគឺដោយសារតែមណ្ឌលបោះឆ្នោតខ្លះ ពលរដ្ឋបោះឆ្នោតឲ្យបក្សណាមួយភ្លូកទឹកភ្លូកដី ។ មណ្ឌលខ្លះទៀត សន្លឹកឆ្នោតមានចំនួនខុសគ្នាត្រឹមបួនប្រាំរយសន្លឹកប៉ុណ្ណោះ ។ ដូច្នេះ សន្លឹកឆ្នោតតំណាងត្រូវបានទៅអ្នកឈ្នះទាំងអស់ ទោះឈ្នះត្រឹមមួយសន្លឹកក្តី ។ ប្រការមួយទៀតគឺករណីរដ្ឋ ម៉េន និង នេវ៉ាដា ដែលខ្ញុំលើកជាករណីលើកលែងនៅខាងលើ ។ រដ្ឋទាំងពីរនេះ ផ្តល់សន្លឹកឆ្នោតតំណាងបេក្ខជន ឬបក្សដែលទទួលបានសម្លេងឆ្នោតគាំទ្រច្រើនបំផុតពីពលរដ្ឋ តែពីរសន្លឹកទេ ។ សន្លឹកឆ្នោតតំណាងដែលនៅសល់ គឺគេផ្តល់ឲ្យដោយយោងតាមលទ្ធផលនៅក្នុងមណ្ឌលនីមួយៗ ។ បេក្ខជនឬបក្សណាឈ្នះ គឺគេប្រគល់សន្លឹកឆ្នោតតំណាងឲ្យបក្សនោះ ។ ដូច្នេះហើយបានជាមានករណី អ្នកដែលទទួលបានសន្លឹកឆ្នោតប្រជាប្រិយ (Popular votes) ច្រើនជាងគេនៅទូទាំងប្រទេស មិនទទួលបានតំណែងជាប្រធានាធិបតី ៕